Usmon Nosir Nil va Rim 8 -sinf - Литература - Учебники (по школьные предметы)

Usmon Nosir Nil va Rim 8 -sinf

Загружено в:

25.09.2021

Скачано:

0

Размер:

8157.5 KB

8-sinf adabiyot darsligi asosida 14-mavzu: USMON NOSIR NIL VA RIM ( Tarix kitobidan )

1 Lampam yonur... Yaralangan qanotday og'ir O'y bosadi. Yuragimda go'yo sel yog'ir. Qiynalaman. Tirishaman. Hushim parishon O'tmish, hozir va kelajak ko'rinur har on. Tirishaman, butun kuchim ko'zimga kelar, Chirog'imga parvonadek urinar yillar -To'rt atrofim to'lib ketar kuygan qanotga... Xayolimda: katta sahro, men minib otga — Shamoldan tez, bulutlardan yengil chopaman; Kuyib tushgan har qanotdan bir jon topaman. Termilaman o'lik ko'zga (nega qo'rqayin?). Barchasidan o'yib olib ko'zining oyin -Termilaman: qichqiradi yillar, odamlar, Eshitilar menga ular bosgan qadamlar...

2 Sariq qumlar orasidan qon rangli quyosh — Ko'tarilar. Nil oqadir - qullar to'kkan yosh. Faryodlarga chidolmaydi yer bilan osmon, Ro qayerda? Azirisa? Qiynaydi Tifon 1 ! Kimga yig'lab, kimdan madad kutsin bemor qui? Erki qulfdir, hayoti qulf, bor Xudolar qulf! Kosasida suv yo'q, quruq xaltasi: non yo'q! Botayotgan quyosh kabi rangida qon yo'q. Ko'zida ko'z yo'q, belida bel yo'q, hayhot! Fir'avn uni chumoliday ezadi: voy dod!.. Fir'avnning hukmi qattiq, fir'avn — xo'jayin, Xudolarga u manzurdir, hayoti tayin. Neki qilsa, o'zi bilur, o'zi hukmron, Misr bo'ylab Nil oqadur — «qullar to'kkan qon!»

3 To Minisdan Ramzesgacha, Ramzesdan nari « Malika qiz » — Kleopatra hukmron davri. Undan tortib... yana uzoq, yana ko'p yillar Xarsang bilan yotqizilgan necha ming yo'llar. Ko'zyoshidan, dil toshidan qurilgan haykal Mag'mr turar, mag'rur boqar; hech biron mahal Na odamdan, na zamondan qo'rqmas asti u. G'azabini yutib o'lgan qullar dasti bu! Qullar... (Menman u qullarning o'lmas avlodi, Mana menman, u qullarning hech so'nmas yodi, Mana menman, falaklarga lov-lov o't qo'yib, Otalarimning boshidan poydevor uyib, Ozodligim obidasin qurgan insonman! O'sha jonman, o'sha qonman va o'sha shonman!)

4 Otim uchar (xayolimda) oldinga doim, Awal bahor osmonidek yig'lar gado Rim... O'lim yaxshi, odam agar shunday xor bo'lsa! Bir parcha non nima o'zi! Shunga zor bo'lsa! Nahot, chaqmoq yondirmaydi butun ochunni? Kul gardiday umr - tog'day kulfat uchunmi? Javob bergin menga, zakki qadimgi Homer, Ko'zyoshi-yu qonga rostdan tashnami bu — yer? Qo'y, yaxshi chol! Ko'nglim to'ldi, gaplashamiz so'ng, Bu nimasi? Eshitasanmi, og'ir, hazin mung? Hamon yig'lar yalang'och Rim, hamon dil ezar, Hamon tilla qadahda qon ichar Sezar!

5 Rim ustida shamsiyadek tumanli osmon, Katta sirkka sig'ishmasdan qaynar olomon: « Odam bilan hayvon o'yin ko'rsatar emish... » (Bunday qiliq bizning uchun qandayin erish!..) Tishlarini irjaytirib bo'kirgan yo'lbars To'rt tarafga tashlanadi, talpinib lars-lars. Och ko'zlari qonga to'lgan, sakrab o'ynaydi... O, bechora, qoch! U seni tirik qo'ymaydi! Ana! Ana, tirnog'ini nishlab kelar u, Changal soldi! Xalq o'rnidan birdan turdi duv... Chapak chaldi. « Ey, ahmoq Rim, sevinma qonga! Bundan boshqa xo'rlik bormi, axir, insonga? » -Dedi, parcha-parcha bo'lgan gladiator. Rim - o'yindan o'lim kutgan jinni teatr!

6 Issiq izlar... hamon u isyondan is bordek, Bulutlarning orasinda yurar Spartak. Osmon - qalqon, kamon yoyi - chaqmoq, yonar o't, Zulm uchun yig'i, fig'on va erksizlik sud. Javob bersin. Aflotunmi, Vergiliymi, yo -Boshqa biri, qani kim? Kim mard? Kim guvoh? Ki, tun qancha qora bo'lsa, oy shuncha yorug'! Spartakning lashkarlari hali ham borur. Mana menman, u isyonning o'lmas avlodi, Mana menman, u qullarning hech so'nmas yodi. Mana menman, falaklarga lov-lov o't qo'yib, Otalarimning boshidan poydevor uyib, Kelajagim obidasin qurgan insonman! O' sha jonman, o'sha qonman va o'sha shonman!!! 1935 (She'r juz'iy qisqartirilishlar bilan berildi).

Avvalgi sinflarda « Jahon tarixi » darslaridan quldorlik davriga oid voqealarni o'rgangan edingiz. Yodingizda bo'lsa, hozirgi Italiya davlatining poytaxti Rim shahrida bo'lgan ulkan imperiya jahonning ko'plab mamlakatla-rini bosib olib, ularning xalqini qui qilgan edi. Misrda bo'lsa, fir'avnlar o'zlarini yerdagi Xudo hisoblab, o'z xalqi va atrofdagi xalqlarga uy hayvonlaridek munosabatda bo'lishni odat qilgandilar. Bu quldorlik davlatlarida inson umrining sariq chaqalik qadri bo'lmay, o'n minglab, yuz minglab kishilar umri imperiyalarning o'zaro besamar urushlari oloviga tashlanardi. Bu urushlarda asir tushgan odamlar qui bozorlarida sotilar, ularning keyingi taqdiri bilan hech kimning ishi - tashvishi bo'lmasdi. Qui egasi uni xohlagancha ishlatar, xo'rlar, ko'ngilochdi olishuvlarga solar, yoqmay qolsa, o'ldirib yuborish ham uning ixtiyorida bo'lar edi.

Harqalay, ko'pchiligingiz G'arb kinoijodkorlari to-monidan yaratilgan «Spartak», «Kleopatra» (bir necha variantlari bor), «Gladiator» singari filmlarni tomosha qilgansiz. Ko'rgansizki, bir tomonda oltin va durlarga ko'milib yotgan hukmronlar, ularning bu durlarga o'ch bo'lgan o'nlab ayollari. Boshqa tomonda bo'lsa, janglar-da olgan jarohatlari qurtlab ketgan, ochlikdan va xor-likdan labi gezarib, «Non!» deya, «Non!» deya surinib kechayotgan (G'afur G'ulom), gardaniga temir zanjir quyilgan o'n minglab qullar... Tarix hikoyalarini qalbdan his qilib o'qigan va o'z za-monasida ham qullikning, inson xo'rligining turli ko'rinishlarini kuzatayotgan 23 yoshli shoir tasavvurida goh qullar ko'zyoshidan to'lgan Nil, goh «o'yindan o'lim kut-gan jinni teatr» — Rim gavdalanaveradi: Chirog'imga parvonadek urinar yillar -To'rt atrofim to'lib ketar kuygan qanotga... Bu tarix kitobida zarvaraq bir yoqda tursin, oq varaq ham yo'q. Milt etgan yorug'likka tashna bu yillar parvona-dek o'zini chiroqqa uradi, baribir qismati yo'qlik - kul...

Asarning II qismidagi tasvirlarga e'tibor beraylik. Uning birinchi misrasida «Sariq qumlar orasidan qon rang-li quyosh - ko'tarilar», deyiladi. Boshqa bir misrada esa «Botayotgan quyosh kabi rangida qon yo'q», - degan o'xshatish ishlatiladi. Agar tabiatga - yozda quyoshning chiqishi va botishiga razm solsak, aslida, buning aksiga guvoh bo'lamiz. Qu yosh ko'tarilayotganda anchagina rangsiz, botayotganida esa qip-qizil rangga bo'yaladi. («Monolog» she'rida shoir, darhaqiqat, «Ufqdan botar quyoshni Shart kesilgan boshga o'xshatdim», — deydi!) Endi savol tug'iladi: nima, Usmon Nosir «Nil va Rim»da mantiqsizlikka, noaniqlikka yo'l qo'yganmi? Mutlaqo! Hamma gap shundaki, shoir o'zi la'natlayot-gan davrda hayot, tiriklik mantig'i, insoniy turmush tar-zining oyog'i osmondan keltirilganini mana shu «g'alati o'xshatish»lar orqali ham bo'rttirib ifodalaydi. Fir'avnlarning qabri bo'lmish Misr ehromlari, bu mam-lakatdagi ulkan tosh haykallari, mana necha asrlarki, «na odamdan, na zamondan qo'rqadi».

Ular shu qadar mus-tahkam, shu qadar chidamli. Holbuki, shoir nazarida, bularning bari « G'azabini yutib o'lgan qullar dasti »dir. Xo'rlik, nochorlik, alamli hayot og'riqlariga qarshi mahkam tugilgan inson mushti ular! Usmon Nosirning sevimli ustozi, safdoshi Cho'lpon insonga murojaat etib: « Bo'yin egma, kishan kiyma, ki, sen ham hur tug'ulg'onsen !» - degan edi. Darhaqiqat, inson bolasi yaralibdiki, qullikka, erksizlikka, mutelikka qarshi kurashib keladi. Tabiatan erk farzandi bo'lgan shoir uchun o'zidan minglab yillar ilgari o'tgan insonlar qis mati ham begona emas. U erksizlikning har bir qurbonini o'z tug'ishganiday ko'radi, zolimlardan ularning xunini so'raydi. Asarda naqarotdek ikki bor qaytarilgan, « Mana men-man, u isyonning o'lmas avlodi... » - deya boshlanuvchi fidoyi hayqiriq, go'yo Usmon Nosirning o'zini kutayotgan og'ir erksizlik, surgun zulmatlariga oldindan ko'tarilgan isyondek yangraydi!

YANA SHE'RIMGA She'rim! Yana o'zing yaxshisan, Boqqa kirsang, gullar sharmanda. Bir men emas, hayot shaxsisan, Jonim kabi yashaysan manda. Yuragimning dardi - naqshisan, Qilolmayman seni hech kanda! O't bo'lurmi ishqi yo'q tanda? Dardimsanki, she'rim yaxshisan. Sen orada ko'prik bo'lding-da, Geyne bilan o'rtoq tutindim, Lermontovdan ko'mak o'tindim. Butun umrim sening bo'yningda, Saharda qon tupursam, mayli. Men — Majnunman, she'rim, sen — Layli! 1935

Usmon Nosir singari chin ijodkorlar uchun she'r yozish, san'at yaratish birovga aql o'rgatish ham, tirikchi-lik o'tkazish vositasi ham emas. Baliq uchun suv, qush uchun osmon qanchalar zarur va tabiiy bo'lsa, shoir uchun she'r bitish — ko'nglini ochish shunchalar zarur ruhiy ehti-yojdir. Ayniqsa, Usmon Nosir uchun - hali uylanib ham ulgurmagan, chin suhbatdosh orttirmagan iste'dodli qalb egasi uchun she'ridan - yagona suyuklisidan boshqa dard-dosh topilmaydi. Shoirning esa kitoblardan o'qib bilgani, achchiq hayotdan orttirgan dardlari ozmuncha bo'lmagan. Birgina «Saharda qon tupursam, mayli...» misrasida yashirin dardning o'ziyoq endigina 23 bahorni ko'rgan shoirni qancha o'ylatgan. Gap shundaki, Usmon Nosir bolalik va o'smirlikning og'ir yillari o'sha paytda ko'p tarqalgan sil kasaliga mubtalo bo'Igandi. Hayot va go'zallikka tashna yosh insonni bu dard qanday holga soli-shi mumkinligini o'zingiz tasawur qilib ko'ring.

Lekin yaxlit olib qaraganda, mazkur she'rni tushkun (pessimistik) asar deb bo'lmaydi. Unda shoir hayotga kelib topgani she'r atalmish mo'jizani hech narsaga almashmasligini yaqqol sezdiradi. Shoir uchun bog'dagi gulning chiroyi ne? Axir she'rning - insoniy ko'ngilning jonli va o'tli izhori oldida gullar tarovati ne kuchga ega? Shoir she'rga nisbatan hatto «hayot shaxsisan» degan ta'rifhi beradi. Bu nima degani? Bu degani: she'r nafaqat o'zining nafis go'zalligi, balki o'tkir fikrlari, ulug' g'oyalari, omma ong-u shuuriga o'tkazadigan kuchli ta'siri bilan ham tirik, yashovchandir. Ayniqsa, Usmon Nosir yashagan davr she'riyati mazmun- mohiyatida gul va bul-bullar, oshiq va ma'shuqalar ta'rifi emas, ijtimoiy, mafku-raviy, hatto siyosiy masala-muammolar muhokamasi ustunlik qilar edi.

Shoir she'rga nisbatan «dardimsan» ham deydi. Bu so'z faqat she'rlarda aks topgan lirik qahramon dard-lariga ishora bo'lmay, ijod mas'uliyatini chuqur his qilgan shoirning asarlari taqdiridan kuyinishini ham anglatadi. Usmon Nosirning shoir bo'lib shakllanishiga ustozi Cho'lpondan tashqari rus va G'arb adabiyotining ilg'or namoyandalarining asarlari ham kuchli ta'sir ko'rsatgan. Garchi bu she'rida ulardan faqat ikki nafari - Geyne va Lermontov tilga olinsada, shoir o'qib o'rgangan ustozlar juda ko'p bo'lgan. Bilamizki, Layli va Majnun ikki vujuddagi bir ruh, bir olamdir. Ularni bir-biridan ayri, alohida tasawur etib bo'lmaydi. Usmon Nosir ham o'z she'rlari bilan ijod-korlardan ajralib turardi. Shu tufayli ham shoir ismi tilga olinganda - she'r; she'r va she'riyat deyilganda, eng vval, Usmon Nosirning o'ktam siymosi ko'z oldimizda gavdalanaveradi.

Похожие

Usmon Nosir 8 -sinf

Kuntug'mish 8 -sinf

Lutfiy 8 -sinf

Nodira 8 -sinf

Oybek 8 -sinf