Kuntug'mish 8 -sinf - Литература - Учебники (по школьные предметы)

Kuntug'mish 8 -sinf

Загружено в:

25.09.2021

Скачано:

0

Размер:

624.427734375 KB

8-sinf adabiyot darsligi 1-mazu: KUNTUG'MISH

No'g'ay podsholaridan Avliyoyi Qoraxon degan bor ekan, laqabi Qilichxon ekan, shu vaqtning odamlari Av-liyo ota derdi. Shul azizning bir yolg'iz o'g'li bor edi, undan boshqa bolasi yo'q edi. Otini Kuntug'mish to'ra der edi. O'n to'rtga kirguncha ilm-hunar, kasb-kamolot hosil qilib, o'n to'rtdan o'tgandan keyin, sipohilik ishlariga yuz keltirib, qilich chopmoq, miltiq otmoq, ko'pkaritozlik, nayzadastlik, garovbastlik ishlariga ko'shish (harakatchan, urunisK) qilib, qirqta yigitni yoniga olib, goh toqqa, goh ovga shikor qilib yurar edi.

Shahri Zangar degan shahar podshosining otini Buv-raxon der edi. Buvraxonning ikki vaziri bor edi. Birovini otini Shoir vazir der edi, birovini Tohir vazir der edi, ik-kovi aka-uka edi. Bular irim qilib niyat qilib edi: « Bizlarga farzand bersa, o'g'il bo'lsa qo'lqanot bo'lsin, qiz bo'lsa do'st bo'lsin ». Kunlardan bir kun Shoir vazirning xotini qiz tug'di, Tohir vazirning xotini o'g'il tug'di. Qizning otini Xol-beka qo'ydi, o'g'ilning otini Xolmo'min qo'ydi. Lekin Xolmo'minning enasi qora bosib o'ldi, o'g'li etak ostida qoldi. Xolbekaning enasi emizib katta qildi. Bular shirxo'ra bo'lib, nikoh yurmaydigan bo'lib qoldi. Ikki vazirning awalgi va'dalarini shaharning odamlari eshitgan edi.

Mardumi shahar: « Xolbeka Xolmo'minning baxshan-dasi », - der edi, sut emishganini bilmas edi. Ammo Xol-beka o'n to'rtga kirgandan keyin... ovozasi olamga ketdi, dong'i Dog'istondan o'tdi. Xolbekaning tavsif-sifatini, husn zeboligini eshitgan podsho va to'ralar, polvon-bo-tirlar har mamlakatdan, har yurtdan, har diyordan sovchi qo'ya berdi. Sovchilarga Xolbeka: « Har kim meni olaman deb kelsa, oldiga nard o'yinini qo'yaman, o'ynayman, utsa tegaman, utdirsa so'yaman », - deb elga shuhrat berdi.

Har to'ra-kattalar, xonzodalar Xolbeka bilan nard o'ynab utdirib, ko'p kishilarni Xolbeka nobud qilib o'l-dirib yubordi. Shu mamlakatda Xolbekaga oshiq bo'lmagan odam qolmadi. Kundan kun Xolbekaning husni ziyoda bo'lib, shuhrat ovozasi ortar edi. Kunlardan bir kun Xolbeka qirq zinali ko'shkining ustiga chiqib, olamni tomosha qilib o'tirib edi, shu shaharning podshosi Buvraxon Xolbekaning jamolini ko'rib, yuz shaydoyi dil bilan oshiqi beqaror bo'lib, ixtiyorini qo'lidan oldirib, dilida sabr-u qarori qolmay, arkiga borib tushib, bostirib sovchini qo'ya berdi. « Tegsa ham ola man, tegmasa ham olaman, boshqaning kelganini ko'ra-man », - deb odam yubordi. Xolbeka javob aytdi: « Podsho nomardlik qilmasin, o'ziday podsholarga ta'na-malo- mat bo'lmasin. Mening shu shartim eshitmagan, bilmagan odam yo'q. Ayol bo'lsam ham qavlimdan qaytmayman, shohingdan qo'rqmayman. Bizga oshiq bo'lgan bo'lsa, kelsin, nard o'ynasin; utsa tegaman, utdirsa podsho deb siylamayman, so'yaman, jonidan kechsa bizga kelsin », -deb sovchisini qaytardi.

Sovchi bu voqealarni podshosi-ga bayon qildi. Podsho eshitib, hayron-lol bo'lib, arkoni davlatiga qarab, ulardan maslahat so'rab: — E umarolarim, e vaziri donolarim, bu ishning oxiri qanday bo'ladi? Borib nardini o'ynasak, utdirsak, bizni shoh deb siylamasa, qo'yaylik desak, ishqibozlik yomon bo'lsa, borsa qo'ysak, bir kun... birov kelib utib olib ketsa, bu qanday bo'ladi? - dedi. Arkoni davlat shu maslahatini aytdi: -Taqsir podshoyim, buning iloji shulki, baxtini bog'lang, hech kim Xolbeka deb otini aytolmasin, balki bu shaharga kelolmasin, o'zi ham to'rt-besh yil o'tgandan kay, er talab bo'lib, sizga tegmay kimga tegadi, - deb ma'qui qildi.

Podsho ko'cha, guzarlarga jarchi qo'yib: «Har kim Xolbeka deb aytsa, olti oy zindonda boqdiraman, suyagini toshga chaqdiraman, terisini tiriklay so'yaman, ichiga so-mon tiqdiraman, ikki ko'zini o'yaman, tepasiga moyni quyaman», - deb qichqirta berdi. Hech kimning zahrasi (jasorat ma 'nosidd) yo'qki, Xolbeka deb aytsa. Shu o'rtada to'rt-besh yil o'tib ketdi. Xolbeka ham pod-shoga bo'ysunmadi, qirqin qizi bilan, necha turli nozi bilan davrini surib o'tira berdi. Kunlardan bir kun Xolbeka noz uyquda yotib edi, bir tush ko'rdi: chiltanlar va mardon g'oyiblar bir tongda suh-bat qilib o'tirib edi, bir chiltan kelib Xolbekaning ruhini olib bordi, bittasi kelib, Kuntug'mishning ruhini olib bordi. Chiltanlar to'y qilib, Xolbekani to'raga topshirdilar. Ik-kovi bir-biroviga so'z qotib, Xolbeka so'radi: «Sen kim-san, joy-manziling qayda, oting kimdir?» To'ra aytdi: «Otim Kuntug'mish, otamning oti Avliyoyi Qoraxon, otarn No'g'ayga podsho, No'g'ay to'rasi bo'laman. Sen kimsan, oting kimdir, yurting qayerda?» Xolbeka aytdi: «Otim Xolbeka, otamning oti Shoir vazir, yurtim shahri Zangar- da».

Ikkovi bir-birovini o'ylab; to'rasining uzugini Xolbeka olib qo'liga soldi, Xolbekaning uzugini to'ra olib qo'liga soldi. (Shu kecha Kuntug'mish ham shunday bir tush ko'rdi.) Shu ishda ikkovi ham uyg'ondi. To'ra bir oh tortib, bu dardini hech kimga aytolmay, niginga qarasa, boshqa nigin; qog'ozga muhr qilib bossa, Xolbekaning oti chiqadi. Xolbeka ham uyqudan uyg'onib, to'raning ishqida ilon-day to'lg'anib, aslo orom-qarori qolmadi. Bu ham uzugini ko'rsa, o'ziniki emas; qog'ozga bosib ko'rsa, Kuntug'mish to'raning oti chiqadi. Xolbekaning Bahragul degan kanizi bor edi, aksari sirlarini Bahragulga aytar edi. Bahragul Xolbekaning be-zovtaligini anglab: - Oybibim, seni ilgarilarday ko'rmayman, xotiringning mushawashligini menga bildirsang, tanda jonim bor, tadorikini — ilojini qilsam kerak.

Alqissa, Qoraxon podsho o'g'lining dardini ishqdan bilib, ko'ngli buzilib, yurak- bag'ri ezilib, qaddi bukilib, ko'zidan yoshi to'kilib, o'g'liga qarab bir so'z aytib tu- ribdi: Falak peshtoqidan uchgan yulduzim, Ulug' daryolardan chiqqan qunduzim, Har so'zingdan tandagi jon aylansin, Ne tilovman tilab olgan yolg'izim. Ot chopmoqqa qoyim Xizrning dashi, Xizr, Ilyos doim mardning yo'ldoshi, Och ko'zing, boshingni ko'tar, yolg'izim, Bir yor uchun yotarmikan mard kishi? Eshitib ol bu otangning so'zini, Do'st- dushmanga tuban qilma yuzini, Yig'diray No'g'ayning uli-qizini, Obberay qizlarning jodu ko'zini. Ko'kragimga solma qayg'u-alamni, Ko'zlari qambarday qoshi qalamni, Bir yor uchun aslo, bolam, g'am yema, Obberay paridan ortiq sanamni.

Kuntug'mish qirq yigitini olib, xachirlarga mol-dunyo ortib Zangar yurtiga keladi. Bir bazzoz qiyofasiga /drib, ko 'shk yonida mato sotib o 'tirganida Xolbeka o z kanizak-lariga bu yigitni saroyga olib kirishlarini buyurdi. Kun-tug 'mish saroyga kirgach, shartga binoan nard o 'ynatadi va Xolbeka yengiladi. Ikkalasi bazm-u suhbat bilan ovora bo'lib, Xolbeka ko'shkiga chiqmay qo'yganini ko'rgan Zangar podshosi Buvraxon undan xabar olgani o 'zjallod-lari-yu mirg 'azablarini jo 'natadi. Kuntug 'mish va Xolbe ka qochib yashirinishadi. Biroq ayg 'oqchilar ular yashi-ringan joyni aytib berishgach, har ikkalasini ham ushlab, Buvraxon huzuriga bandi qilib olib borishadi. Buvraxon o 'z saroy a 'yonlariga bu ikkisi qanday jazoga loyiqligi borasida maslahat soladi.

Shunda Mohi zor yig'lab: «E jallodlar, gunohni men qilganman, Gurkiboy meni shuncha qaytardi, aytganini qil-madim. Gurkining gunohi yo'q, meni o'ldiringlar, Gurkini ozod qilinglar, men Gurkining qoniga zomin bo'lmayin», — deb jallodlarga qarab bir so'z dedi: Qonlar oqsin mening ikki ko'zimdan, Yangilmadim, aslo aytgan so'zimdan, Bu ishda Gurkining yo'qdir gunohi, Qancha gunoh bo'lsa yolg'iz o'zimdan... Hech odam dunyoda bizday bo'lmasin, Bizday bo'lsa bu dunyoga kelmasin, Meni o'ldir, Gurkini ozod aylanglar, Qoraxonning yurti sabil qolmasin; No'g'ayning yurti besohib bo'lmasin, Mening kasodimga Gurki o'lmasin.

Anda Kuntug'mish to'ra taxtidan tushib, aqlidan ada-shib, nima qilarini bilmay shoshib, chopib doming ostiga kelsa, tomoshabin zich-to'p bo'lib turibdi, yo'l bermaydi. Shunda to'ra zor yig'lab, tomoshabinlarga qarab qoch, deb bir so'z dedi: Bolam kepti necha tog'lardan osha, Ikki zulfi gardaniga yarasha, Po'sht-a, po'sht, tomoshabin jonlarim, O'lganning nesin qilasizlar tomosha. Qo'ldan ketib davr ilan davronlarim, Vayron bo'lib ko'shk ilan ayvonlarim, O'lganning nesin qilasizlar tomosha, Yo'l beringlar, tomoshabin jonlarim. Bolamning oldida men dod aylayin, O'z holima necha faryod aylayin, O'lganning nesin qilasizlar tomosha, Qochinglar, bolamni ozod aylayin... Quloq soling gapimning payvastiga, Mayiblarday ingranadi Kuntug'mish, Bo'zlab bordi zolim doming ostiga.

Endi turgan katta-kichiklar, umarolar, amaldorlar, podshoning oldida turgan in'omli kishilar Kuntug'mish to'ra bilan qayta boshdan ko'rishib, ixlos-e'tiqodi ziyo-da bo'lib, Gurkiboy bilan Mohiboyni izzat-hurmat qilib, shohona kiyimlar kiygizib, toji xisravni boshiga qo'yib, qayta boshdan muborakbod qildilar. Kuntug'mish to'ra ham ko'hna xazinalarini ochirib, tilla-kumushni elatiyasiga in'om-ehson qila berdi. Endi Zangar eliga podshoh qirq kun to'y berdi. Zangarning katta-kichigini yig'ib, hammasini o'zidan rozi qilib turgan vaqtida, arkoni davlat turib arz qildi: «Buvraxon podsho Azbarxo'jani zindon qilgan edi, hali o'lgani yo'q, zindonda yotibdi. Farmoyishlari nima?» Kuntug'mish to'ra buyurdi: «01ib chiqinglar!»

Azbarxo'jani zindondan olib chiqdilar. Kuntug'mish ikki o'g'liga buyurdi: «Mening «do'stimdan» o'chlaringni olinglar. Men do'stlik otini tutganman, qoshiga bormayman, yuzini ko'rmayman...» Shunda Mohiboy bilan Gurkiboy qo'llariga xanjarni olib, Azbarxo'janing qoshiga bordi. Aytdi: «Huv otam-ning «do'sti», bizlami tatiiysanmi? Bizlar Zarchamanning cho'lida emaklab yig'lab qolgan bolalar bo'lamiz. Sening shu qilgan «yaxshiligingni» qaytarmoqchi bo'lib keldik», -deb ... ikki bola Azbarxo'jani bosib oldi. Azbarxo'ja gapirolmay, ho'kizday bo'kirib-bo'kirib, itday bo'lib o'lib qoldi. Azbarxo'janing ishi tamom bo'ldi. Kuntug'mish to'ra qirq kun, qirq tun to'y berib, to'yi tamom bo'ladigan kuni jamiy arkoni davlatini yig'ib, Xolmo'minni Zangarga podsho qildi. Zangar shahrining jamiy bek, umarolari Xolmo'minga dasti bay'at berdi.

Endi Kuntug'mish to'ra No'g'ay elga bormoqchi bo'lib, yo'l jabdug'ini tayyorlay berdi. Qatorda nori bilan, xazi-nada zari bilan, ikkita bolasi qoshida, Xolbeka yori bilan, qancha xizmatkor, qui, cho'ri, kanizaklari bilan jo'nadi. Shunda Xolmo'min Zangarning ulug', akobirlari bi lan o'n kunlik yerga billa kelib, Kuntug'mish to'ra bilan xo'shlashib, jiyanlari bilan ko'rishib, yig'lashib Zangarga qarab qaytdi. Kuntug'mish to'ra omon-eson, sihat-salomat yurtiga borib, qavm-u qarindoshlari bilan, o'zining yor-u jo'ralari bilan, elining ulug', kattalari bilan ko'rishib, o'ynab-ku-lishib, otasi Qoraxonning toj-taxtiga ega bo'lib, davrini sura berdi. Lekin Qoraxon podsho necha yillardan beri o'zining o'rniga qushbegisini qo'yib, Kuntug'mishning o'tiga kuyib, tagizaminga kirib, toat-ibodatga mashg'ul bo'lib yotib edi. Bechora ibodatxonasidan chiqib, yolg'iz far-zandini ko'rib, ko'rishib, nabiralarini ko'rib, Xolbeka bilan ko'rishib, jamiy elini yig'ib, ko'hna xazinalarini ochib, qirq kecha-qirq kunduz podshohona to'y qilib berib, o'zining taxtiga Kuntug'mish to'rani chiqarib, o'zi boshi-dan muborakbod qilib, podsho qildi. Kuntug'mish to'ra shunday qilib murod-maqsadiga yetdi.

Похожие

Lutfiy 8 -sinf

Nodira 8 -sinf

Oybek 8 -sinf

G'ofur G'ulom 8 -sinf

A.Navoiy Ruboiylar 8 -sinf