Parazit chuvalchanglarning xilma-xillgi - Зоология - Образовательные программы

Parazit chuvalchanglarning xilma-xillgi

Загружено в:

01.10.2019

Скачано:

0

Размер:

154 KB

Darsning mavzusi: Parazit chuvalchanglarning xilma-xillgi. Darsning ta'limiy maqsadi: O'quvchilarni parazit chuvalchanglarning xilma- xilligi, yetkazadigan zarari, ularga qarshi kurash chora-tadbirlari bilan tanish-tirish. Darsning tarbiyaviy maqsadi: Parazit chuvalchanglar keltirib chiqaradigan kasalliklar bilan tanishtirish orqali gigiyenik ta'lim-tarbiya berish, kasbga yo'llash. Darsning rivojlantiruvchi maqsadi: O'quvchilarning parazit chuvalchanglar haqidagi bilimlari, darslik ustida mustaqil ishlash ko'nikmalarini rivojlantirish. Darsni jihozlash: To'garak chuvalchanglarning tashqi va ichki tuzilishi, rivojlanishi aks etgan jadvallar, askaridaning ho'l preparati. Dars shakli: ma'ruza, suhbat, ko'rgazmali, muammoli, mustaqil. Nazorat turi: biologik test Fanlararo integratsiya: kimyo, tarix, geografiya fanlari bilan bog'lanish. Darsning xronologik xaritasi: 1 Tashkiliy qism 5 daqiqa 2 O'quvchilar bilimi, amaliy ko'nikmalarini o'tilgan mavzu bo'yicha nazorat qilish 10 daqiqa 3 Yangi mavzu bayoni 12 daqiqa 4 Yangi mavzuni mustahkamlash va o'quvchilaming savollariga javob berish 10 daqiqa 5 O'quvchilarni baholash va rag'batlantirish 4 daqiqa 6 Uyga vazifa berish 2 daqiqa 7 Darsni yakunlash 2 daqiqa Darsdan kutiladigan natija : o quvchi yangi bihmlarni egallaydi , nutqi rivojlanadi va eslab qolish qobiliyati kuchayadi . Darsda foydalaniladigan texnologiya: Modulli ta'lim texnologiyasi (o'quvchilarning kichik guruhlarda ishlashga mo'ljallangan modul dasturi). Darsning borishi: I. Tashkiliy qism. II. O'tgan mavzu yuzasidan o'quvchilarning bilimlarini test savollari yordamida nazorat qilish va baholash. III. O'quvchilarni dars mavzusi, maqsadi, borishi bilan tanishtirish va ularning faoliyatini o'quv topshiriqlarini bajarishga yo'llash. IV. O’tgan darsni so’rash

1. To'garak chuvalchanglar qanday tuzilgan? A. Tanasi yumaloq. B. Tanasi ipsimon yoki duksimon. D. Ko'ndalang kesimi to'garak shaklda. E. Tanasi noksimon yoki to'garak shaklda. F. Tana bo'shlig'i rivojlanmagan. G. Tana bo'shlig'i suyuqlik bilan to'lgan. H. O'rta ichagi shoxlangan. I.O'rta ichagi to'g'ri, naysimon. J. Germafrodit. K. Ayrimjinsli. 2. Askarida qanday tuzilgan? A. Yopishuv organlari rivojlanmagan. B. Bir juft so'rg'ichlari bor.D. Tanasi yo'g'on ipga o'xshash. E. Tanasi elastik simga o'xshash. F. Tanasi ichak devoriga taqalib turadi. G. Ichak devoriga yopishib yashaydi. 3. Erkak askaridaning tanasi qanday tuzilgan? A. Dumi qorin tomonga egilgan. B. Dumi to'g'ri, konussimon.D.Tanasi xipcha, uzunligi 15—25 sm. E.Tanasi yo'g'on, uzunligi 20—40 sm. 4. Askarida hazm qilish sistemasi organlari bo'limlarini tartib bilan ko'rsating. A. Halqum. B. Anal teshigi. D. Qizilo'ngach. E. O'rta ichak. F.Keyingi ichak. G. Og'iz. 5. To'garak chuvalchanglarning ayirish sistemasi qanday tuzilgan? A. Uchi berk naychalardan iborat. B. Tana bo'ylab joylashgan ikkita naychadan iborat. D. Halqali chuvalchanglarnikiga o'xshash. E. Harbo'g'imdabirjuftdan. Yangi mavzu ma’ruza tarzida tushuntiriladi Exinokokk. Exinokokk yassi chuvalchanglar tipi, tasmasimon chulvalchanglar sinfiga kiradi. Uning uzunligi 0,3-0,6 mm bo'lib, it, bo'ri va tulkilar ichagida parazitlik qiladi (23-rasm, 3, 4). Boshidagi ikki juft so'rg'ichlari yordamida ichak devoriga yopishib oladi. Tanasi 5-6 bo'g'imdan iborat; tuxumga to'lgan oxirgi bo'g'imi hayvon axlati bilan tashqariga chiqib ketadi, uning o'rniga yana boshqasi hosil bo'ladi. Exinokokkning tuxumlari yem-xashak orqali qoramol, qo'y, ot va tuya kabi hayvonlarning ichagiga tushganida ulardan chiqqan lichinkalar qon orqali o'pka, jigar yoki boshqa organlarga borib, juda yirik, ba'zan chaqaloq boshidek va undan ham kattaroq pufakni hosil qiladi. Bunday pufak ichidagi suyuqlikda faqat mikroskopda ko'rinadigan juda ko'p sonli lichinkalar bo'ladi. Itlar va yirtqich hayvonlar o'txo'r hayvonlarning ichki organlari bilan birga ana shunday pufaklarni yeganida ular ichagida lichinkalar voyaga yetadi. Hay von ichagidan axlat bilan juda ko'p exinokokk tuxumlari tashqariga chiqib turadi. Tuxumlar hayvonlarning yungiga ham yopishib qoladi. Odam

kasal itni erkalatganida exinokokk tuxumlarini yuqtiradi. Odam va o'txo'r hayvonlar exinokokkning oraliq xo'jayini, it va boshqa yirtqich hayvonlar uning asosiy xo'jayini hisoblanadi. Cho'chqa tasmasimon chuvalchangi yassi chuvalchanglar tipining tasmasimon chuvalchanglar sinfiga kiradi. Uning tuzilishi va hayot kechirishi qoramol tasmasimon chuvalchanginikiga o'xshash bo'lib, voyaga yetgan davrida odam ichagida, lichinkasi cho'chqalar muskulida uchraydi. Odam yaxshi pishirilmagan cho'chqa go'shtini iste'mol qilib, parazit finnasini yuqtiradi (23- rasm, 1, 2). Bolalar gijjasi. Bu gijja to'garak chuvalchanglar tipiga kiradi. Gijja odamlarning, ayniqsa kichik yoshdagi bolalarning ichagida parazitlik qiladi. Gijja - oqish rangli, juda mayda (5-10 mm) chuvalchang. Bolalar gijjasining urg'ochisi urug'langandan keyin orqa chiqaruv teshigi yaqinida yashay boshlaydi. Kechasi orqa chiqaruv teshigi atrofidagi teriga tuxum qo'yadi. Bu paytda teri qattiq qichishib, kishini bezovta qiladi. Gijjaning tuxumlari iflos qo'l orqali yana ichakka tushib qolsa, qaytadan rivojlana boshlaydi. Gijja tuxumlari kasal odamning kiyimi, to'shagi yoki boshqa buyumlari orqali yuqadi. Bo'rtma nematoda. O'simliklarning yer ostki qismida parazitlik qiladi. Kasallangan o'simlik ildizida no'xatdek va undan yirikroq (ba'zan mushtdek) bo'rtmalar hosil bo'ladi. Bunday o'simlik o'sish va rivojlanishdan qoladi, uning hosili kamayib ketadi; kuchli zararlangan o'simliklar tez orada halok bo'ladi. Nematoda ayniqsa bodring, pomidor qovun kartoshka, kanop, ba’zan g’ozaga katta ziyon yetkazadi. Chuvalchanglarning parazit hayot kechirishga moslashishi. Parazit hayot kechirish chuvalchanglarning tashqi tuzilishiga va hayot kechirish xususiyatlariga katta ta'sir qilgan. Bunday o'zgarishlar yassi chuvalchanglarda ayniqsa yaxshi ko'zga tashlanadi. Ularning maxsus yopishish organlari paydo bo'lgan; hazra qilish sistemasi yo'qolib, jinsiy organlari juda kuchli rivojlangan. Lekin parazit chuvalchanglar va lichinkalarining ko'pchiligi tashqi rnuhitga chiqqanida o"z xo'jayinini topolmasdan qirilib ketadi. Shuning uchun juda ko'p nasl qoldiradi; ayrim turlari, masalan, jigar qurti va exinokokk, hatto lichinkalik davrida ham ko'payish xususiyatiga ega bo'ladi. Parazit chuvalchanglardan saqlanish. Tasmasimon chuvalchanglarni yuqtirmaslik uchun go'sht mahsulotlarini yaxshi pishirib iste'mol qilish lozim. Ular

tarqalishini oldini olish uchun esa hayvonlarning zararlangan organlarini Marga bermaslik kerak. Kushxonalardan chiqayotgan go'sht mahsulotlarini qat'iy nazorat ostiga olish zarur. Daydi itlarga qarshi kurashish va shaxsiy gigiyena qoidalariga rioya qilish exinokokk bilan zararlanishning oldini oladi. Jigar qurti yuqmasligi uchun ko'lmak suvlarni ichmaslik, daladan yig'ib keltirilgan ko'katlarni yaxshi yuvmasdan iste'mol qilmaslik lozim. Askarida va bolalar gijjasini yuqtirmaslik uchun shaxsiy gigiyena qoidalariga qat'iy rioya qilish, ya'ni ovqatlanishdan oldin qoini sovunlab yuvish, meva, sabzavot va poliz mahsulotlarini yaxshilab yuvib iste'mol qilish zarur. Parazit chuvalchanglarni o'rganish. Parazit chuvalchanglarni gelmintologiya fani o'rganadi. Gelmintlarni o'rganish va ularga qarshi kurash choralarini ishlab chiqishda K.I. Skryabin boshchiligida gelmintolog olimlar ko'p ishlarni amalga oshirishgan. Gelmintlarni o'rganishga bizning vatandoshlarimiz ham katta hissa qo'shishgan. Ibn Sino o'zining «Tib qonunlari» asarida dorivor giyohlar yordamida odam ichagidan parazit chuvalchanglarni haydab chiqarish haqida yozgan. O'zbek olimlari A.T. To'laganov o'simlik gelmintlarini, M.A. Sultonov, J.A. Azimov, E.X. Ergashev yovvoyi va uy hayvonlari hamda o'simlik gelmintlarini o'rganishgan. Olimlar olib borgan tadqiqotlar parazit chuvalchanglar yetkazadigan zararni keskin kamaytirishga imkon berdi. Yangi mavzuni mustahkamlash: Modul dasturi bo’yicha o’uvchilar kishik guruhlarga bo’linadi. Guruhlarga quyidagi savollar beriladi. O’quv faoliyati elementi O'quvchilar o'zlashtirishi lozim bo'lgan o'quv materiallariga oid topshiriqlar Topshiriqlarni bajarish bo’yicha ko’rsatmalar baho 1-O'FE 1. Maqsad: Parazit chuvalchanglarning xilma- xilligini o'rganish. Darslikdagi matnni diqqat bilan o'qib chiqib, quyidagi savollarga javob toping va topshiriqlarni bajaring. Exinonkokkning tuzilishi, ko'payishi, O'quvchilar guruhi bilan hamkorlikda ishlanadi. O'quvchilar

2. 3. 4. 2-O'FE rivojlanish sikli va zararini o'rganing. Bolalar gijjasining tuzilishi, yuqish yo'llarini aniqlang. Mushukikki so'rg'ichlisining o'ziga xos xususiyatlarini toping. Cho'chqa tasmasimon chuvalchangini qanday yuqtirish mumkin? Maqsad: Chuvalchanglarning parazitlikka moslashishini o'rganish. Darslikdagi matnni diqqat bilan o'qib chiqib, quyidagi savollarga javob toping va topshiriqlarni bajaring. guruhi bilan o'tkaziladigan savol-javobda faol ishtirok etiladi. O'quvchilar guruhi bilan hamkorlikda ishlanadi. 1. 2. 3. 4. 5. 3-O'FE 1. 2. 3. 4. Parazit chuvalchanglarda qanday organlar vujudga kelgan? Parazit chuvalchanglarda qaysi organlar yo'qolib ketgan? Qaysi organlar kuchli rivojlangan? Nima sababdan parazit chuvalchanglar serpusht bo'lishini aniqlang. Exinokokkning ko'payishidagi o'ziga xoslikni aniqlang. Maqsad: Parazit chuvalchanglarga qarshi kurash yo'llarini o'rganish. Ichak bo'shlig'ida parazitlik qiluvchi chuvalchanglarga qarshi qanday chora ko'riladi? Parazit chuvalchanglarni yuqtirmaslik uchun qanday choralarni ko'rish zarar? Gelmintologiya fani rivojiga hissa qo'shgan olimlarni aniqlang. O'zlashtirgan bilimlaringiz asosida jadvalni to'ldiring. O'quvchilar guruhi bilan o'tkaziladigan savol-javobda faol ishtirok etiladi.

Jadvalni to’ldiring Parazit chuvalchanglar Tana shakli va uzunligi. Qaysi organizmlarda parazitlik qiladi. Oraliq ho’jayini Zarari. l . Jigar qurti . 2. Mushuk ikki so ' rg ' ichlisi . 3.Exinokokk. 4.Qoramol tasmasimon chuvalchangi. 5.Cho'chqa tasmasimon chuvalchangi. 6.Askarida. 7.Bolalar gijjasi. Uyga vazifa: Mavzuni o’zlashtirish darslikdagi mavzu oxiridagi savollarga javob yopzish mavzu yuzasida ijodiy himoya ishini tayyorlash

Похожие

Sudralib yuruvchilar sinfi - toshbaqalar va timsohlar turkumi

Baliqlarning ichki tuzilishi (dars ishlanma)

Baliqlarning tashqi tuzilishi, skeleti, suzgich pufagi