Daryolar - География - Образовательные программы

Daryolar

Загружено в:

01.10.2019

Скачано:

0

Размер:

336.5 KB

География 5-синф Мавзунинг технологик картаси ва ўтказилиш ишланмаси Мавзу: 22 - дарс Дарёлар Мақсад ва вазифалар Ўқувчиларга дарёлар ва уларнинг қисмлари таркиби, турлари, тўйиниши, режими ҳақида билим бериш; тоғ ва текислик дарёларининг ўзига хос хусусиятларини очиб бериш; уларга табиий географлк хариталардан дарёларни топишни ўргатиш ва сайёрамиздаги йирик дарёларни номларини айтиб харитадан топа олишни, дарёларга режа асосида таъриф ёзиш кўникмасини шакллантириш. Ўқувчиларда мустақил фикр юритишни, олган билимларини ҳаёт билан боғлай олишни, илмий дунёқарашларни шакллантириш, Табиатга меҳр ва муҳаббат уйғотиш асосида экологик тушунчаларни кенгайтириш. Ўқув материали мазмуни Ўқувчилар мавзунинг моҳиятини тушиниб етишлари бунда дарёларнинг ҳосил бўлиши, дарё системаси, водийси ва унинг элементлари. Уларнинг тўйиниши манбаи ва мансаби. Остона ва шаршараларнинг пайдо бўлиши, дарё ҳавзаси чегаралари. Дарёланинг оқим йўналиши ва рельефнинг боғлиқлик қонуниятлари. Дарёларнинг халқ хўжаликдаги аҳамияти ва уларни сувини муҳофаза қилиш. Ўқув жараёнини ташкил этиш технологияси Шакл: интерфаол машғулот: суҳбат-маъруза, якка тартибда, кичик гуруҳ, жамоа бўлиб ишлаш. Метод: “Ақлий ҳужум”, оғзаки баён, “Блиц сўров” элементи, савол- жавоб, график тест. Восита: Дарслик, мавзу бўйича слайдлар, глобус, мавзуга оид жадваллар, дарёлар акс этган рангли расмлар, 5-синф ўқув атласи ва ёзувсиз харита, тарқатма материаллар, Дунёнинг яримшарлар табиий харитаси, Ўзбекистон табиий харитаси. Усул: слайд, график тест. Назорат: кузатиш, назорат саволлари, назорат тестлари. Баҳолаш: рағбатлантириш, 5 баллик тизим асосида. Кутиладиган Ўқитувчи: Мавзу асосида тўлақонли маълумот бериб, ўқувчилар билимини оширади. Машғулотда қўлланилган турли методлар,

натижалар мустақил иш бўйича тарқатма материаллар асосида мавзу бўйича ўқувчиларнинг билим, кўникма, малакаларини оширади. Ўқувчи: Мавзу бўйича янги билимлар эгалланади. Гуруҳлар билан ишлашни ўрганадилар, эслаб қолиш, айта олиш, кўрсата олиш кўникма ва малакаларга эга бўладилар. Ёзувсиз харитада дарё ва унинг элементларини тасвирлай олади. Дарёга режа асосида тавсиф ёза олади. Келгуси режалар Ўқитувчи: Янги педагогик технологиларни ўзлаштиради ва дарсда татбиқ этиб, такомиллаштиришга эришади. Ўз устида ишлайди. Мавзуни ҳаётий воқялар билан боғлайди ва солиштиради. Ўқувчи: Мавзу юзасидан берилган топшириқ устида мустақил исшашни ўрганади. Ўз фикрини равон баён эта олади. Янги мавзуга оид қўшимча материаллар топишга ҳаракат қилади. Дарс босқичлари. Босиқичлар Мазмуни Методлар Вақти 1-босқич Ташкилий қисм Саломлашув. Машғулотнинг бориши ҳақида тушунча бериш. оғзаки мулоқот 3 дақиқа 2-босқич Мотивация Назорат босқчи “БЛИЦ” сўров орқали синф ўқувчиларини тўлиқ назорат қилишдан иборатдир. “БЛИЦ” сўров ўтказишда унинг “ҳа-йўқ”элементидан фойдаланиш яхши самара беради. “БЛИЦ” сўров топшириқлари Шакли: “ҳа-йўқ” 8 дақиқа 3-босқич Мавзу ва топшириқлар баёни Ўқитувчининг “Дарёлар” мавзуси мазмуни тўғрисидаги суҳбат- маърузаси (слайдлар ҳамда саволлар асосида) – жамоавий иш ва гуруҳлардаги мустақил иш Асосий босқич: а) “Ақлий ҳужум ” методи ёрдамида ўқувчиларнинг дарёлар ҳақидаги билимлари аниқлаб олинади. б) янги мавзу баёни - дарё оғзаки баён, тушунтириш, савол-жавоб 20 дақиқа

элементларини кўргазмали усулда муаммоли баён этиш ўқувчи билимларини тўлдириш. 4-босқич Мустаҳкамлаш График усулда тест топшириғи. Дарёнинг элементлари расмлардаги қайси ҳарфларга мос келишини аниқлаш. График усулида тест топшириғи. 12 дақиқа 5-босқич Дарс якуни ва мустақил иш учун топшириқ Уй вазифасини бажариш учун тавсиялар 2 дақиқа Машғулотни бориши Атама ва тушунчалар: дарё, дарё ҳавзаси, сув айирғич, дарёлар манбаи, мансаби, тоғдарёлари, текислик дарёлари, дарё водийси, дарё ўзани, ирмоқ, дарё системаси, шаршара, остона, дарёлар тўйиниши, дарёлар режими, сув сарфи, сув сатҳи, дарёлар сувини муҳофаза қилиш. Географик обектлар: Дарёлар: Нил, Амазонка, Конго, Миссисипи, Ганг, Волга, Днепр, Об, Лена, Янцзи, Хуанхе, Амударё, Сирдарё. Шаршаралар: Анхел, Ниагара, Виктория. Ўқувчилар эгаллаш лозим бўлган БКМ элементлари Билимлар:  Дарё ва унинг қисмлари ҳақида билиш;  Дарё системаси ҳақида билиш;  Дарё водийси ва унинг элементлари билиш;  Ш аршаралар ҳақида билиш;  Дарёларнинг тўйиниши манбаи ва мансаби қаердалигини билиш. Кўникма ва малакалар:  Дарё системаси ва унинг элементларини аниқлай олиш;  Дарё ҳавзаси чегараларини аниқлай олиш;  Оқим йўналиши ва рел ь ефнинг боғлиқлик

қонуниятларини айта олиш;  Харитада дарё ва унинг элементларини кўрсата олиш;  Ёзувсиз харитада дарё ва унинг элементларини тасвирлай олиш;  Дарёга режа асосида тавсиф ёза олиш. Ташкилий қисм. Дарс аввалида саломлашиб, ўқувчилар давомати аниқланади. Ўқувчилар бугунги кун об-ҳавоси ва атроф-муҳитдаги табиий ўзгаришларга шарҳ берадилар. Ўқувчила рн инг дарсга тайёргарлиги назорат қилинади. Гуруҳлаш . Ўқувчилар қаторлар орқали уч гуруҳга бўлинади: "Амударё", "Орол", "Сирдарё" гуруҳлари. “БЛИЦ” сўров орқали олдинги дарсда ўтилган мавзу юзасидан синф ўқувчиларнинг билимини текшириш. “БЛИЦ” сўров топшириқларининг ўзига хос хусусиятлари:  Қисқа вақтда назоратни амалга о ш ири ш  Бар ч а ўқув ч иларни қамраб оли ш  Назорат материаллари тузи ш нинг соддалиги  Натижаларни тек ш ириб ч иқи ш қисқа вақтни талаб эти ш и  Вақтнинг қат ъ ий белгиланганлиги назорат натижаларини реаллигини та ъ минлайди

“ БЛИЦ” сўров топшириқлари: Шакли: “ҳа-йўқ”. 1. Гранит ва қумто ш сувни ях ш и ўтказмайди. 2. Артезиан сувлари босимли бўлади. 3. Грунт сувларининг сатҳи баҳорда юқори бўлади. 4. Табиий булоқларнинг кўп ч илиги грунт сувларидан пайдо бўлади. 5. Артезиан қудуқларидан сув отилиб ч иқади. 6. Йирик қум сувни ях ш и ўтказмайди. 7. Ер ости сувлари ч ўлларда мавжуд эмас. 8. Ш ағал ва қум қатламлари орасида ер ости сувлари тўплани ш и мумкин. 9. Ер ости сувлари доимо ч у ч ук бўлади. 10. Тоғ жинслари қан ч а ғовак бўлса сувни ш ун ч а секин ўтказади . Сўровни ўтказиш тартиби: 1. Ҳар бир ўқувчи уcчун индивидуал назорат топшириқлари берилади. 2. “БЛИЦ” сўров топшириқлари учун жавоб варақаси: Топшириқни бажариш тартиби:

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Ўзингиз тўғри деб ҳисоблаган тўғри жавобл арни Х белгиси билан, нотўгри деб ҳисоблаган жавобларрингизни О белгиси билан белгиланг. 3. Ўқувчи қуйидаги шаклда жавобларни белгилайди: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Х Х Х Х Х О О О О О 4.Назорат учун белгиланган вақт тугагач ўқитувчи ўқувчиларнинг жавоб варақаларини текшириб чиқади ва баҳолайди. Баҳолаш мезонлари:  9-10 та тўғри жавоб учун “5” балл  7-8 та тўғри жавоб учун “4” балл  5-6 та тўғри жавоб учун “3” балл Янги мавзу баёнидан олдин “Ақлий ҳужум ” методи ёрдамида ўқувчиларнинг дарёлар ҳақидаги билимлари аниқлаб олинади. “Ақлий хужум” методи  Бевосита жамоа бўлиб “фикрлар ҳужуми”ни олиб бориш. Бу услубдан мақсад-мумкин қадар катта миқдордаги ғояларни йиғилиш, талаба (ёки ўқувчи)ларни айни бир хил фикрлашдан ҳоли қилиш, ижодий вазифаларни ечиш жараёнида дастлаб пайдо бўлган фикрларни енгишдир.  “АҚЛИЙ ҲУЖУМ” методи- бирор муаммо бўйича ўқувчилар томонидан билдирилган эркин фикр ва мулоҳазаларни тўплаб, улар орқали маълум бир ечимга келинадиган методдир  « АҚЛИЙ ҲУЖУМ » методининг тузилмаси

 Муаммоли савол берилади  Фикр ва ғоялар билдирилади ва жамлаб борилади  Фикр ва ғоялар гуруҳланади  Аниқ ва тўғри жавоблар танлаб олинади 1. Дарё нима? 2. Ким дарёни кўрган? 3. Республикамиз ҳудудида оқадиган дарёлардан 4 тасини номини айтинг. 4. Сиз яшайдиган жойда дарё оқиб ўтадими ? Дарёнинг номини айтинг. Янги мавзунинг баёни Режа: 1. Дарё ва унинг элементлари. 2. Дарё ҳавзаси ва сувайирғич. 3. Тоғ ва текислик дарёлари. 4. Дарёларнинг сув режими. 5. Дарёлардан хўжаликда фойдаланиш. Ўзан деб аталувчи чуқурликда оқаётган сув оқими дарё деб аталади. Одатда дарёлар доим оқиб туради. Лекин иқлими қуруқ ўлкаларда иссиқ, ёғин кам вақтларда гоҳо қуриб қоладиган дарёлар ҳам бор. Уларни вақтинча қуриб қоладиган дарёлар дейилади. Ҳар бир дарёнинг боши ва қуйилар жойи бўлади. Дарё бошланадиган жой унинг манбаи деб аталади. Сирдарё ва Амударё баланд тоғлардаги қор ва музликлардан бошланади. Волга дарёси те ки сл ик да, кўлдан бошланади. Дарёлар қаердан бошланмасин, уларнинг ирмоқлари бўлса, катта серсув дарёларга айланади. Ирмоқлар деб дарё га ён томондан келиб қуйиладиган

кичикроқ дарёларга айтилади. Кўпчилик дарёлар океан, денгиз, кўл ёки бошқа дарёларга келиб қуйилади. Дарёнинг оке ан, денгиз, кўл ёки бошқа дарёга қуйиладиган жойи дар ёнинг мансаби дейилади (Ўрта Осиёнинг т а б и и й х а р и т а с и д а н Сирдарёнинг манбаини, манса бини, Чирчиқ ва Қорадарё ирмоқларини топинг). Бош дарё ўзининг барча ирмоқлари билан бирга дарё сис темасини ҳосил қилади. Дарё ҳавзаси ва сув айирғич. Ерга шимилишга улгурмаган ва б у ғ л а н и б к е т маган ҳамма сув дарёларга оқиб тушади. Барча суви б и р дарёга оқиб тушадиган қуруқлик майдони дарё ҳавзаси деб аталади Амазонка сайёрамизнинг энг йирик дарёси Унинг узунлиги - (Укаяли дарёси билан) 6400 км ни ташкил қилади. Ҳамма дарёларнинг, ҳатто энг к и ч и к дарёларнинг ҳам ўз ҳавзаси бўлади. Амазонка ҳавзаси дунёда энг катта дарё бўлиб, унинг майдо ни 7 млн км 2 дан иборат. Қўшни дарёлар ҳавзаларини бир-биридан ажратиб турадиган че гара сувайирғич дейилади. Сувайирғичлар тоғларнинг қирраларига, те кисликларда эса баландроқ жойларга тўғри келади. Тоғ ва текислик дарёлари. Тоғ дарёлари т е к и с л и к дарёларига қараганда жуда тез оқади. Водийлари тор ва чуқур б ў л а д и . Кўп дарёлар тоғлардан

бошланиб, т е к и с л и к к а оқиб чиқади ва т е к и с л и к дарёсига айланади. Бундай дарёларга Сирдарё, Амударё ва Зараф шон дарёларини мисол қ или б кўрсатиш мумкин. Сирдарё Тиян ь шан тоғларида 6000 м баландликдан бошланади. Тоғлар орасидаги чу қур дараларда ҳайқириб оқади. Текисликка чиққанидан кейин кенг ўзанда ё й и л и б , с е к и н оқади. Дарёлар т о ғ л а р д а емириб о қ и з и б келган то ғ жинслари текисликда чўкиб, чўкинди жинсларни ҳосил қ и лади. Дарёлар сувидан чўкинди жинсларнинг ч ў к и ш қонуниятини биринчи бўлиб Абу Райҳон Беруний аниқлаган. Дарёлар суви баланд жойлардан отилиб тушиб, шаршаралар ҳосил қилади. Дунёдаги энг баланд шаршара Жанубий Америкада, Чурун дарёсидаги Анхел шаршараси. Унинг баландлиги 1054 м. Лекин суви кўп эмас. Энг серсув шаршаралардан бири Шимолий Амери кадаги Ниагара шаршарасидир. Бу шаршара 51 м баландликдан от ил иб тушади. Яна б и р катта шаршара Африкадаги Виктория шаршараси Унда сув 120 м баланддан отилиб тушади ( Н о м л а р и а й т и л г а н шаршараларни Ярим- шарлар харитасидан топинг). Дарёларга сув қаердан келади? Дарёлар ёмғир, қор, муз сув лари, булоқлар сувлар и дан тўйинади. Баланд тоғлардан бошланадиган дарёлар тоғлардаги музликлар суви билан тўйинади. Улар ёзда с е р сув бўлади (Нега?). Амударё билан Зарафшон дарёси ана шундай дарёлар ҳисобланади. Баъзи дарёларга ёмғир суви ҳам, қор с у в и ҳам, ер ости сувлари ҳам т у ш а д и . Ш ундай дарёларни ар ал а ш тўйинувчи дарёлар дейилади. Сирдарё шундай дарёлар сирасига кира д и. Дарёлар қадим замонлардан кишиларни чучук сув билан т а ъ м и н лайдиган асосий манба бўлиб келган. Сувдан яхшироқ фойдаланиш учун дарёларга сув омборлари қурилади, канал ва ариқлар қазиб қуруқ ерларга сув чиқарилади. Сувни ифлос қилмасдан, тежаб-тергаб фойдаланиш ҳар биримизнинг муқаддас бурчимиз ҳисобланади. Буни асло унутмайлик. Янги м авзуни мустаҳкамлаш учун топшириқлар. График тест. График усулда тест топшириғида ўқувчилар дарёнинг элементлари расмлардаги қайси ҳарфларга мос келишини топадилар. (1, 2- расм) Дарёнинг элементлари расмлардаги қайси ҳарфларга мос келишини аниқланг.

1. дарёнинг манбаи 2. дарёнинг мансаби 3. дарёнинг ўнг ирмоғи 4. дарёнинг ўзани 5. дарёнинг қайири 6. дарёнинг чап ирмоғи 7. дарёнинг водийси 8. дарёнинг ҳавзаси

9. дарёнинг сувайирғичи 10. дарё терассаси Мавзуни мустаҳкамлаш ва топшириқни бажариш учун тавсиялар. Топшириқларнинг ўзига хос хусусиятлари:  Қисқа вақтда мустаҳкамлаш назоратини амалга ошириш.  Барча ўқувчиларнинг БКМ элементларини қандай даражада эгаллаб олганлигини назорат қила олиш.  Ўқувчиларда географик объ е кт тўғрисида тасаввурларнинг шаклланишига ёрдам беради.  Назорат усулининг соддалиги.  Натижаларни текшириб чиқиш қисқа вақтни талаб этиши. Топшириқни бажариш тартиби: 1. Топшириқ доскада ёки слайд ёрдамида ўқувчиларга тақдим этилади. 2. Ўқувчи қуйидаги шаклда жавобларни белгилайди: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 а б c ҳ к д м ж э л 3. Назорат учун белгиланган вақт тугагач оқитувчи ўқувчиларнинг жавоб варақаларини текшириб чиқади ва БКМ элементларини қандай даражада эгаллаб олганлигини аниқлайди Уй вазифа учун топшириқлар 1. Дарё тушунчасининг энг муҳим белгиларини айтинг. 2. Дарё системаси, бошланиш жойи, қуйилиши жойи, дарё ҳавзаси, сув айирғич, дарё ўзани деб нимага айтилади? Уларни дафтарингизга чизмада акс эттиринг .

3. Дарёлардан бирига қуйидаги режа асосида таъриф беринг . С аволлар 1). Дарё номи? 2). Қайси материкда ва унинг қайси қисмида жойлашган? 3). Қаердан бошланади? 4). Қаерга қуйилади? 5). Қайси океан ёки денгиз ҳавзасига тегишли? 6). Хўжаликдаги аҳамияти. Уй вазифасини бажариш учун тавсиялар Уй вазифаси учун берилган топшириқ мураккаб топшириқлардан саналади. У бир вақтнинг ўзида барча БКМ элементларини қамраб олади, шу сабабли уй вазифасининг ўқувчилар томонидан бажарилишига ўқитувчи алоҳида эътибор бериши лозим. Ўқувчиларга уй вазифасини беришда қуйидагиларни ҳисобга олинг:  Режа асосида таъриф бериш учун маълумотларни топиш осон бўлган дарёларни танланг. Энг яхшиси, агар мавжуд бўлса ўзингиз яшайдиган жойдаги дарёни танлаш яхши самара беради.  Ўқувчиларга топшириқни бажариш тартибини мукаммал тушунтириб беринг.  Ўқувчиларга уй вазифасини бажаришда зарур бўладиган қўшимча манбалар топишда ёрдам беринг. Дарсни якунлаш: Дарсга якун ясаш, баҳоларни эълон қилиш.

РТМ Табиий ва аниқ фанлар география фани бош методисти: Э. Назаралиева

Похожие

Shimoliy Amerika iqlimi va ichki suvlari

Zarafshon vodiysi. Geografik o‘rni, Yer yuzasi, geologik tuzulishi va foydali qazilmalariю 7-sinf

O`rta Osiyoning geografik o‘rni, chegaralari va o‘ziga xos xususiyatlari

Yevrosiyoning geologik tuzulishi va foydali qazilmalari. Relyefi

Yevrosiyo materigining issiq iqlim mintaqalari