Inson mehnat faoliyatining fiziologik asoslari - Xayot faoliyati xavfsizligi - Slaydlar

Inson mehnat faoliyatining fiziologik asoslari

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

2051.8525390625 KB

Ko'chirib olish

inson mehnat faoliyatining fiziologik asoslari Subtitle here

Reja: 1. Inson mehnat faoliyatining fiziologik asoslari. 2. Mehnat jarayonida ishlovchining ishlash qobilyatini pasayishi va zo‘riqishi.

Inson mehnat faoliyati hozirgi vaqtda quyidagi mehnat turlariga bo‘linadi: A. Jismoniy faollikni talab qiluvchi mehnat turi. Bunday mehnat turi, qachonki mehnat vositalari bo‘lmagan vaziyatlarda qo‘llaniladi. Bunda katta energetik kuch talab qilinadi, ya’ni 17 dan 25 gacha MJ yoki 4000–6000 kkal energiya va undan ortiq. Ushbu mehnat turi taraqqiy etishi bilan birga, birqancha kamchiliklarga ega. Jumladan, mahsulotning oz miqdorda ishlab chiqarilishi, mehnat unumdorligining pastligi, ishchilarning tez toliqishi oqibatida ish kuni 50 foizining dam olishga sarflanishi va boshqalar.

B. Mexanizatsiyalashgan mehnat turi. Bu mehnat faoliyati turida ishchilarning energiya sarf qilishi kuniga 12,5–17 MJ yoki 3000–4000 kkal atrofida bo‘ladi. Mexanizatsiyalashgan mehnat turida asosan ishchi kuchi energiyasi tejaladi va asosiy kuch dasturiy ta’minot zimmasiga tushadi. Bunday mehnat turida maxsus bilim va amaliyot talab etiladi. Mexanizatsiyalashgan ishlab chiqarish sharoitida ish kuchining samaradorligi kamayadi, lekin bunda masofadan turib qo‘l harakatidan foydalanish oqibatida yuqori ish unumdorligiga erishiladi.

D. Yarim avtomatlashgan ishlab chiqarish turi. Bu mehnat turida insonning uzluksiz ishlashiga chek qo‘yiladi va ish faoliyatini avtomatlashtirilgan mexanizmlar boshqaradi. Bunda insonning vazifasi avtomatlashgan liniyalarga xizmat ko‘rsatish va elektron texnikalarni boshqarish bilan cheklanadi. Ushbu mehnat faoliyatida – ish qismining kattaligi, ish unumdorligining yuqoriligi, lekin inson asabining turli darajadagi tarangligi bilan xarakterlanadi.

E. Avtomatlashtirilgan mehnat turi fiziologik jihatdan ishchining ishga doimiy tayyorgarligi va yuzaga kelishi mumkin bo‘lgan bunday noxushliklarni darhol bartaraf etishni taqozo etadi. Bunday funksional holat «operativ kutish» turli holatlarda ishchining ishga bo‘lgan munosabati, uning tezlik bilan ish ko‘rishi, ishga mas’uliyat bilan yondashishi va boshqa holatlarga bog‘liq.

F. Konveyer mehnat turi. Ushbu mehnat turining e’tiborli jihati – umumiy ish jarayonining alohida ish turlariga, ketma- ketlikda ish bajarilishiga konveyer tasmasi orqali biron-bir detalning har bir ish joyiga avtomatik tarzda yetkazib berilishini amalga oshiradi. Bunday mehnat shakli ishchilardan bir maromda va berilgan ish sur’atida ishlashni talab qiladi. Bunda ishchi boshqaradigan ish operatsiyasiga qancha kam vaqt sarflasa, uning mehnat unumdorligi shuncha yuqori bo‘ladi.

Monotoniya – bu konveyer mehnat shaklidan kelib chiqqan salbiy oqibatlardan biri bo‘lib, o‘z navbatida, tez-tez toliqishga va asabiylashishga olib keladi. Buning oqibatida ish jarayonida orqaga ketish kuzatiladi, har kungi asabiylashishlarning qaytarilishi oqibatida parishonxotirlik, mehnat faoliyatining sekinlashishi yuzaga kelib, oqibatda ishchi ishlash qobiliyatining pasayishiga olib keladi.

G. Ishlab chiqarish jarayoni (texnologiyani) boshqarish bilan bog‘liq bo‘lgan mehnat shakli. Inson avtomatlashgan mehnat jarayonida qancha kam ishtirok etsa, uning hissasi shuncha ko‘p bo‘ladi. Bunga fiziologik nuqtayi nazardan qaralsa, ishlab chiqarish jarayonini boshqarish ikkita asosiy shaklga bo‘linadi: Birinchisida masofadan turib boshqarish, ya’ni ishchidan tez va faol harakatlanishni talab qilsa, Ikkinchisi esa kam hollarda harakatlanishni taqozo etadi. Boshqarishning birinchi shaklida ishchi faqat bir operatsiyaga emas, balki boshqa jarayonlarga ham e’tiborini qaratishi talab etiladi, Uchinchi shaklda esa ishchi harakat qilishga tayyor bo‘lib turadi, lekin uning tezligi kamroq bo‘ladi.

I. Aqliy mehnat shakli ( Intellektual mehnat shakli ) Bu mehnat shakli alohida bir kasb bo‘lib, unga ham moddiy ishlab chiqrishga aloqador sifatida qaralmoqda. Masalan: texniklar, muhandislar, dispetcherlar, konstruktorlar, operatorlar, ishlab chiqarishga aloqasi bo‘lmagan olimlar, vrachlar, o‘qituvchilar, artistlar, rassomlar, yozuvchilar va boshqalar. Aqliy mehnat shundan iboratki, unda turli qismdagi ma’lumotlarning tahlil qilinishi – inson xotirasi va e’tiborining susayishiga olib keladi. Bunday mehnat shaklida jismoniy harakat juda katta ahamiyat kasb etmaydi va oqibatda bir kunlik quvvat sarfi 10 – 11,7 MJ yoki 2000 – 2400 kkal ni tashkil etadi.

Gipokeneziya – ishlab chiqarishdagi noxush omillardan hisoblanadi. Shuning uchun aqliy mehnat faoliyati bilan shug‘ullanuvchi kishilarda yurak xastaligining kelib chiqish darajasi yuqori hisoblanadi.

Aqliy mehnat shaklining bir necha turlari mavjud: Operator, boshqaruvchi, ijodiy mehnat, tibbiyot xodimlari mehnati, o‘qituvchilar, o‘quvchilar va talabalar mehnati. Bular bir- biridan o‘zining mehnat jarayonidagi ishtiroki, his-hayajon darajalarining turli darajada bo‘lishligi bilan farq qiladi. Operator ishi – zamonaviy ishlab chiqarish asoslari sharoitida jarayonni boshqarish vazifasini, har bir operatsiya ishini nazorat qilish, mahsulotning liniyadagi harakatlanishini va uni xaridorlarga yetkazish jarayonlarini o‘z ichiga oladi.

Ijodiy mehnat – anchagina murakkab mehnat shakllaridan biri bo‘lib, bunda xotira va e’tibor kuchli bo‘lishi talab etiladi, bu asabiy hayajonlanishning oshishiga olib keladi. Bu turdagi mehnat faoliyatiga pedagoglar, dastur tuzuvchilar, dizaynerlar, arxitektorlar, ilmiy xodimlar, yozuvchilar, bastakorlar, artistlar, rassomlar, konstruktorlar kiradi. Bunday mehnat turlari juda katta emotsional va asabiy zo‘riqishlarni talab qiladi. Bunday mehnat faoliyatidagilarda qon bosimi, tana haroratining oshishi, organizmning kislorodga bo‘lgan tanqisligi oshishi kabi funksional o‘zgarishlar kuzatiladi.

O‘qituvchilar, savdo va tibbiyot xodimlari mehnati – ular har doim odamlar bilan o‘zaro munosabatda bo‘lishlarida sabab, ularda javobgarlikning ortishi, vaqtning yetishmasligi, ma’lumotlarni to‘g‘ri qabul qilmasligi natijasida asabiy hayajonning oshishiga olib keladi. Insonning mehnat qilish jarayonida energiya sarflanishi, bajaraladigan ishning og‘ir-yengiligiga, ya’ni muskul energiyasining sarflashiga, ishning oddiy yoki murakkabligiga, emotsional zo‘riqish darajasi va ishlab chiqarish muhitining gigiyenik normalariga (havo harorati nisbiy namligi va havo harakati tezligi) bog‘liq bo‘ladi.

Foydalanilgan adabiyotlar: 1. Qudratov, T.G’aniev, O’. Yuldashev, G’.Yo. Yormatov, N. Xabibullaev, F.D Xudoev. «Hayot faoliyati xavfsizligi» maruzalar kursi. Toshkent 2005 y 2. Yuldashev O.R., Sapaev Sh.M., va boshqalar «Hayot faoliyati xavfsizligi» fanidan amaly mashg’ulotlar. O’quv qo’llanma. Toshkent 2010 y 3. Т.В. Гитун, А.Г Елисеев и др. «Экстремальная медицина» Полный справочник. Москва 2006 г. 4. О.Р Юлдашев, О.Т Хасанова и др. «Аварийно- спасательные раьоты» Учебное пособие. Ташкент 2008 г.

O'xshashlar

Inson mehnat faoliyatiga ta’sir etuvchi salbiy omillar

Faoliyat xavfsizligining ergonomik va psixologiyasi asoslari

Inson faoliyatiga adaptatsiya jarayonlari

Mehnat muhofazasi va texnika xavfsizligi

Mehnat xavfsizligini ta’minlovchi tamoyillar, uslublar va vositalar