Til-ma'naviyat ko'zgusi - Tilshunoslik - Slaydlar

Til-ma'naviyat ko'zgusi

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1263.7080078125 KB

Ko'chirib olish

Til-ma'naviyat ko'zgusi

Reja • O’zbek tili tarixi to’g’risida. • Nutq tovushlari haqida. • O’zbek va rus tillaridagi nutq tovushlarida uchraydigan farqlar.

O’zbek adabiy tilining asoschisi so’z mulkining sultoni Alisher Navoiy . Alisher Navoiy o’zbek adabiy tiliga asos soldi. O’zbek tilining boshqa, ya’ni arab,fors-tojik tillaridan qolishmasligini o’zining ,,Mukoxamat ul- lug’atayn’’ asarida ilmiy asoslab berdi.Buning isboti sifatida o’zining eng go’zal va yirik ,,Xamsa’’,,Xazoyin ul-maoniy’’ kabi asarlarini turkiy tilda yaratdi.

Chun topdim ul qalam ichra kamol, Turk alfozi bilan surdim maqom. Turk nazmida chu men tortib qalam, Ayladim ul mamlakatni yaqqalam! Alisher Navoiy o’zbek tilining kuch qudratini,so’zga boyligini,ma’nosi nafisligini namoyish qildi,buyuk turk tilida ijod qilishi bilan nihoyatda faxrlandi.

O’zbek tili tarixidan . • Har bir xalqning o’z ona tili bo’lganidek,o’zbek xaqining ham milliy tili o’zbek tili hisolanadi.O’zbek tili qadimiy tillardan bo’lib,uning dastlabki yozma yodnamalari VI VII asrlarga oiddir (O’rxun-enasoy yozuvlari).Arab istilosi davrida (VII asr) tilimizga arab tilining ta’siri kuchli bo’ldi, lekin ona tilimiz xalqimiz tirik bo’lgani va kurashgani uchun o’z so’z boyligini va grammatik tuzilishini saqlab qoldi.

O’zbek tili tarixidan. X XI asrlardan boshlab bu tilda yirik asarlar yuzaga keldi.Mahmud Qoshg’ariy ,,Devonu lug’atit turk’’ ,Ahmad Yugnakiy ,,Hibatil haqoyiq’’ kabi asrlari bilan o’zbek tili boyligini,ko’rkini ochib berdi.XV asr o’zbek tilining eng taraqqiy etgan davri sanaladi.Bu ulug’ Alisher Navoiy ijodi bilan bog’lanadi .

Nutq tovushlari va ularning hosil bo’lishi. Biz gapirganimizda tovushlarni talaffuz qilamiz,ular nutq tovushlari deyiladi.Nutq tovushlari nutq a’zolari ishtirokida hosil bo’ladi.Bularga quyidagilar kiradi:

Nutq a’zolariO’pka Kekirdak Tovush paychalari Og’iz bo’shligi Yumshoq va qattiq tanglay Bo’g’iz bo’shlig’i Burin bo’shlig’i TishlarKatta va kichik til Lablar

Nutq tovushlari ikki xil:unli tovushlar va undosh tovushlar.Unli tovushlar guruhlariga quyidagilar ajratiladi. Tilning gorizontal harakatiga ko’ra Tilning vertikal harakatiga ko’ra Lablarning ishtirokiga ko’ra Old qator Orqa qator Yuqori tor unlilar O’rta keng unlilar Quyi keng unlilar Lablang an lablanm agan I,E,A U,O’,O I,U E,O A,O UO,O’ E,I,A

. O’zbek tilida 24ta undosh bo’lib, bu undosh tovushlar 23ta harf bilan ifodalanadi. O’zbek adabiy tilida undoshlar quyidagicha guruhlarga bo’linadi.

Ovoz va shovqinning ishtirokiga ko’ra Hosil bo’lish usiliga ko’ra Hosil bo’lish o’rniga ko’ra Lab undoshlari Til undoshlari Lab- lab Lab- tish Til oldi Til o’rta Til orqa Chuqur til orqa Bo’g’iz undoshi X,Hjarangli Jarangsiz Jarangli Jarangsiz Jarangli jarangsiz jarangli Sof portlovchi Qorishiq portlovchi burin tovushlari yon tovush Titroq tovush B D G P T Q Q J CH J,Z Y G’ SH,S X M N Ng L R

O’zbek va rus tillaridagi tovushlar farqini Venn diagrammasi orqali ko’rib chiqamiz

Qolgan tovushlar o’zoro o’xshash Щ,Ц,Ы,ОЖ ,ЕQ ,G’,H,O’J

Rus tilida esa ш va щ tovushlari talaffuzi farq qiladi.Masalan: шарф щука шашка щетка тишина щедрый картошка ящерица Rus tilidagi щ tovushi o’zbek tili alfavitida berilmagan.Chunki hammamiz bilamizki o’zbek tilida ш tovushi yumshoq talaffuz qilinadi: sharshara,tosh,tashabbuz,sharoit,shahar.

O’zbek tili tarkibida ruscha yoki rus tili orqali kirib kelgan so’zlar anchagina bo’lib,ular shartliy prinsip orqali yoziladi . Zoologiya-zo’o’logiya emas Teatr-tiyatr emas Stol-ustol emas

Rus tilidagi ц tovushi o’zbek tilida alohida imloga ega Цирк,цемент,so’zlaridagi so’zning boshida kelgan ц tovushi o’zbek tilida s orqali yoziladi:sirk ,sement. Agar ,,ц’’ tovushi unli tovushdan keyin kelsa, ,,ts’’ shaklida yoziladi медицина- meditsina лицей- litsey Милиция- militsiya Agar ,,ц’’ tovushi undoshdan keyin kelsa, ,,s’’ shaklida yoziladi. Акция- aksiya Концерт- konsert

Testlarni yeching. 1. O’zbek tili qaysi asrlarda rivojlana boshlagan? a. V-VI asrlarda. b. X-XI asrlarda c. VI-VII asrlarda d. IX-X asrlarda 2. Nutq tovushlar necha turga bo’linadi ? a. 3 turga b. 2 turga c. 4 turga d. 5 turga 3. O’zbek tilida nechta undosh tovushlar bor? a. 35 ta b. 20 ta c. 25 ta d. 24 ta

4.Hosil bo’lish o’rniga ko’ra undoshlar qanday turlarga bo’linadi? a.Sof portlovchi burin tovushlari. b.sirg’aluvchi,portlovchi c.Lab undoshlari,til undoshlari,bo’g’iz undoshlari d.Titroq tovushlar burin tovushlari 5.O’zbek adabiy tilining eng taraqqiy etgan davri? a.X asr b.XV asr c.VII asr d.IX asr 6.Nutq tovushlari bilan tilning qaysi bo’limi shug’ullanadi? a.Stilistika b.Marfologiya c.Fonetika d.Sintaksis

O'xshashlar

Til bayrami

Til nutq birligi

Til ijtimoiy hodisa

Til va terminologiya

Til va tafakkur