Нутқнинг товуш томонини текшириш технологияси - Tilshunoslik - Slaydlar

Нутқнинг товуш томонини текшириш технологияси

Yuklangan vaqt:

01.03.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

5787.521484375 KB

Ko'chirib olish

НУТҚНИНГ ТОВУШ ТОМОНИНИ ТЕКШИРИШ ТЕХНОЛОГИЯСИ

нутқнинг овозли томонини шакллантириш асосан кинестетик ва фонематик идрокнинг шаклланиш даражасига, шунингдек нутқ амалиётида уларнинг бир-бири билан ўзаро таъсирига боғлиқ.

талаффуздаги камчиликлар нутқнинг нормал ривожланиши даврида болаларда кузатилиши мумкин, аммо бу ҳолатларда улар вақтинча бўлиб, боланинг 4-5 ёшигача тилнинг фонетик тизимини ўзлаштириш натижасида йўқ бўлиб кетади. Бундай вақтинчали камчиликлар "физиологик дислалия" атамаси билан белгиланади ва логопедик таъсирга мухтож эмас.

Товуш талаффузида нуқсонлар артикуляцион аппарат тузилишидаги анатомик аномалликларга (лаблар, тишлар, жағлар, танглай, тил) боғлиқ бўлиши мумкин. Агар лабларнинг тузилишида нуқсонлар кузатилса, улар этарлича ёпилмайди, шунинг учун лаб товушларининг талаффузига биринчи навбатда таъсир қилади. Тишлар қаторидаги нуқсонлар олдтиш товушларининг талаффузига таъсир кўрсатади.

Жағ тузилишидаги нуқсонлар нотўғри товушлар талаффузига олиб келади

Танглай нуқсонларида (қаттиқ ва юмшоқ танглай, юмшоқ танглай ва тилчанинг туғма ёриқликлари, юмшоқ танглайнинг калталашгани, танглайнинг баландлашгани) танглай-томоқ клапани бузилади ва нутқда бурунли товушлардан ташқари барча товушлар нуқсонли талаффуз қилинади. Бу ҳолатда товушлар, айниқса унлилар тембри ўзгаради, нутқ назаллашган бўлади.

Баъзида тилнинг катталашиши ёки тил ости йўганчасининг калталиги туфайли тилнинг ҳаракатланишидаги нуқсонлар ҳам кўп товушларнинг талаффузига салбий таъсир кўрсатиши мумкин.

Артикуляцион аппаратни иннерватсия қилишнинг турли хил камчиликлари ҳам нутқнинг овозли томонининг нотўғри ривожланишига олиб келиши мумкин.Артикуляцион аппарат моторикасининг ривожланмаганлиги дизартрияда кузатилади. Жароҳат жойлашган жойга қараб, дисартриянинг турли шакллари мавжуд, бунда нафақат талаффуз, балки нутқнинг просодик томони ҳам бузилиши кузатилади.

Алалия нутқ нуқсони бўлган болаларда одатдаги товуш талаффузидаги нуқсонлар ҳам қайд этилган .

Нутқ ривожланмаганлиги болалар фразали нутқ билан фойдалана бошлайди, аммо унинг овозли дизайни жуда ноаниқ ва беқарор, товушлар сўзнинг позитсиясига, бўғин тузилишининг мураккаблигига ва бошқаларга қараб бузилади.Болалар энг оддий товушларнинг артикуляциясини амалга ошира оладилар ва уларни нутқида йўқ товушларни ўрнига қўллашади. Бундай ҳолда, нафақат товушларнинг номутаносиб табиати, балки икки ва уч мураккаб тузилишга эга сўзларнинг ёъқлиги кузатилади (жуда таниш ёки одатий бўлган сўзлар бундан мустасно). Болалар сўзларнинг бўғинли тузилишини қайтара олмайдилар. Фонемик ривожланиш даражаси ҳам паст. 1 дараж а 07 31 14 0E

нутқнинг товуш томонидаги нуқсонлар бироз бошқача характерга эга. Тўғри талаффуз қилинадиган ва нуқсонли товушларни аниқроқ аниқлаш мумкин; Нуқсонли товушларнинг сони кўп ҳолларда 16-20тани ташкил қилади. Товушлар алоҳида тўғри талаффуз қилинса хам сўзларда нотўғри талаффуз қилади. Бўғин тузилмаларини қайтаришда қийинчиликлар аниқ намоён бўлади. Болалар очиқ бўғинлардан ташкил топган бир ва айрим ҳолларда икки бўғинли сўзларни талаффуз қила олади.Енг катта қийинчиликлар бир бўғинли ва икки бўғинли сўзлардаги кетма-кет ундошлар, шунингдек, уч бўғинли сўзларнинг талаффузи туфайли юзага келади. Мураккаб тузилмалар кўп ҳолларда қайталанади. Кўрсатилган бўғинларни нотўғри талаффуз қилиш мустақил фразали нутқда энг аниқ намоён бўлади.2 дара жа 35 14 15

болалардаги товушларни алоҳида талаффуз қилиш нормага яқинлашади, аммо кўпинча артикулятсия ва акустик хусусиятлар бўйича товушлар аралашиши мумкин. Мураккаб бўғимли тизулишга эга бўлган сўзлардан фойдаланиш кўникмаси ҳам ривожлана бошлайди, аммо бу жараён қийин кечади, буни болалар бўғинларни бир бири билан ўрнини алмаштириб қўйишида кўришимиз мумкин. 3 дараж а 3A07 140E10 0E

Тил мазмуни шаклланишида товуш бирликларининг роли қуйидагича тавсифланади: • яъни уларнинг артикулятцияси ва идроки;функциона л ёндашув • яъни уларнинг жаранглашифонетик ёндашув 13 0B 13 1701

Боғланган нутқнинг шаклланмаганлик ҳолатида тутулиб қолиш, пауза, такрорланиш, “қатъиятсизлик” (хезитация) кузатилади. Психолингвистикада ушбу иккиланишлар нутқнинг боғланганлик кўрсаткичларидан бири сифатида тан олинади. Улар сўзлаётган керакли сўзни топа олмагани учун пауза қилади, ва сўзловчи ўз нутқида хатони пайқаганида иккиланиб тўхташ. Хезитациялардаги паузалар кўпинча сўзлар чегарасида, бўғин ва морфемалар чегарасида кам учрайди, кўпинча отлардан олдин. 3 сониядан кўп пауза давомий ҳисобланади .

артикулятсия , боланинг нутқ товушларини шакллантири ш хусусиятлари ни ва нутқ пайтида талаффуз органларини нг ишлашини аниқлаш Tовушни талаффузини текширишда икки жиҳат мавжуд ҳар хил фонетик шароитлард а боланинг нутқий товушлар (фонемалар ) тизимини қандай фарқлашин и аниқлаш.0E 16 01 03 0D 0D 27 01 26 03 08 01 0E 1F 13 0D 0E 01 03 2B 2C 04 13 05

Товушлар талаффузини текшириш  Қуйидаги товушлар гуруҳи текширилади:  унлилар: А, О, У, Э, И, Ў;  сирғалувчи, шовқинли, аффрикатлар: С, 3, , Ш, Ч, Щ;  сонор: Р, Л, М, Ҳ  жарангсиз ва жаранглилар П-Б, Т-Д, К- Г, Ф-В

Битта товушни кўп маротаба қайтаришга мўлжалланган топшириқлар қўлланилади, чунки бу топшириқларда бир товушдан бошқа товушга ўтувчанликни енгиллаштирувчи шароитларни яратиб беради. Бу артируляцион актнинг иннервациясидаги қийинчиликларни аниқлашга ёрдам беради. Логопедик таҳлилда 2 товуш ёки бўғинни турли кетма-кетликда такрорлаш самарали ҳисобланади, бу аниқ артикуляцион кўчувчанликни ривожлантиради. (масалан, КАП-ПАК). Аввал, артикулятсия бўйича бир- биридан кескин фарқ қиладиган товушлар, сўнгра ўхшаш товушлар тақдим этилади.

Кейин логопед боланинг нутқда товушларни қандай ишлатишини текширади. Текширувда диққат алмаштириш, бузилишлар, тушуриб қолдирилган товушларга эътибор қаратилади. Шу мақсадда, товушлар сўз таркибида текширилади. Кейин логопед боланинг нутқда товушларни қандай ишлатишини текширади. Текширувда диққат алмаштириш, бузилишлар, тушуриб қолдирилган товушларга эътибор қаратилади. Шу мақсадда, товушлар сўз таркибида текширилади.

 Сонор товушлар Р, Л, М, Ҳ, ҳам алоҳида, сўзларда ва жумлаларда текширилади. (парта, лавлаги, ликопча, арра, расм, бўри, малика ва бошқалар .)  Жарангли ва жарансиз ундошларни текширишда (П-Б, Т-Д, К-Г, Ф-В, С-3) болаларда жарансизлантириш даражаси ҳар доим ҳам бир ҳил кечавермайди. Такрорлаш учун сўзлар: бошоқ, вагон, кон, зайтун, маймун.

 Махсус вазифалар ёрдамида артикулятсия ҳаракатларини ўзгартириш қобилияти текширилади. Болага одатда товуш ёки бўғин сериясини бир неча бор такрорлаш таклиф этилади ва кейин товушлар ёки бўғинлар кетма-кетлиги ўзгаради. Ўтувчанлик осон ёки мураккаблиги қайд этилади. А-И-У, У-И-А ва бошқалар;  КА-ПА-ТА, ПА-ТА-КА, ТА-ПА-КА;  ПЛА-ПЛУ-ПЛО, ПЛО-ПЛУ-ПЛА ва бошқалар  КАП-ПАК-КАП-ПАК...  РАЛ-ЛАР-РАЛ-ЛАР...  Бир нечта ундош товуш кетма-кет келган бўғинлар орқали ҳам текширилади: СКЛА, ВЗМА, ЗДРА ва бошқалар.

 Боланинг ҳар хил бўғинли сўзларни талаффуз қилиш қобилиятини ўрганиш учун унга турли предметли расмларни тақдим қилиб уларни номлаш сўралади, сўнгра ушбу сўзлар такрорлаш учун қўлланилади. Иккала турдаги вазифаларнинг натижалари таққосланади ва бола қайси турдаги вазифани бажаришда қийналмаганлиги белгиланади.

• весипед –велосипед • бўғинларнинг соддалаштирилиши : тулъ - стул, • бўғинларни ўхшатиш: топток-копток, бўғинлар сонини қўпайтириш: весисипед -велосипед ,бўғинлар сонинг қисқариги: • мураббо - румаббо • Ликопча- Липокча бўғин ёки товушлар ўрнини ўзгаpтиришҚуйидаги бузилишлар белгиланади18 1108 040511040E 18 0308 1A 1A

товуш талаффузидаги камчиликлар товушнинг ёъқлиги товушни бузиш товушни алмаштири ш товушни аралаштири ш03 171B 03 18 03 0E 0D07 03 0E 0D

логопед анатомик табиатнинг хусусиятлари ва камчиликларини тавсифлаши керак Лаблар: тепа лаб ёриқликлари, операциядан сўнг қолган чандиқлар, тпа лабнинг калталашгани Тишлар : нотўғри жағнинг жайлашиши ва тишларнинг нотўғри ўсиши, тепа тиш қаторининг деформациялари

Қаттиқ танглай: тор гумбазли; қаттиқ танглай ёриқлиги (субмукоз ёриқлик). Танглайнинг шиллиқ қават ости ёриқлиги шиллиқ қават остида жойлашгани сабабли қийин диагностика қилинади.. Қаттиқ танглайнинг орқа қисмига А товушини айтилганида учбурчак шаклини куришимиз мумкин. Шиллиқ қават бу жойда ингичкалашган Юмшоқ танглай: қисқа юмшоқ танглай, унинг ёриқлиги, иккига бўлинган увула, унинг йўқлиги. Нутқ терапияси амалиётида артикулятсия аппарати тузилишида аномалиялари бўлган болалар тез-тез учрайди. 2303 03 03 29 17 15 04 04 02 48 53 02 02 0E 03 18

Артикулятсион аппаратнинг мотор қобилиятини текшириш сокин пайтида юз мушакларининг ҳолатини кузатиш билан бошланади: бурун оғиз учбурчагининг бурмаларнинг ифодалилиги ва уларнинг симметрияси, лаблар чизиғининг табиати ва уларни ёпиш зичлиги қайд этилади. Гиперкинезлар мавжудлиги аниқланади. Биргаликдаги ҳаракатлар (синкинезиялар) мавжудлиги, бурун лаб бурмаларининг ассиметриклиги аниқланади.

Юз мушакларининг функтсияларини ўрганиш, айниқса, дизартия нутқ нуқсони бўлган болаларни текшириш ва ушбу маълумотлардан коррекцион ишларида фойдаланиш учун жуда муҳимдир.

Фонемат ик идрокни текшири ш оддий ибораларни аниқлаш, фарқлаш ва таққослаш; бошқалар орасида маълум сўзларни танлаш ва ёдлаш (овоз таркибига ўхшаш, товуш таркиби бўйича фарқли); алоҳида товушларни турли товушлар кетма- кетлигида, сўнгра бўғинларда ва сўзларда ажратиш (овоз таркиби жиҳатидан фарқ қилади, овоз таркибига ўхшаш); 2-4 элементдан ташкил топган бўғинли қаторларни эслаб қолиш (унли товушни ўзгартириш билан: МА-МЕ-МУ, ундошнинг ўзгариши билан: КА-ВА-ТА, ПА-БА- ПА); товушли қаторларни эёдда тутиш.3008 05 05 0312 0D

O'xshashlar

Нутқнинг коммуникатив сифатлари

Ёзма нутқнинг коммуникатив тавсифи

Нутқни тушунишни текшириш

Форс тилида товуш жиҳатидан бир бирига ӯхшаш ҳарфларлар

Фонетик воситаларни услубий қўллаш