Халқ театри - Tilshunoslik - Slaydlar

Халқ театри

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

280.5 KB

Ko'chirib olish

Халқ театриХалқ театри Р е ж а :Р е ж а : 1 .Хал қ тетари ҳақида маълумот 2. Халқ театрининг турлари 3. Масхарабозлик ва қизиқчилик www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

Адабиётлар: 1. К.Имомов, Т.Мирзаев, Б.Саримсоқов, 1. К.Имомов, Т.Мирзаев, Б.Саримсоқов, О.Сафаров, Ўзбек халқ оғзаки поэтик О.Сафаров, Ўзбек халқ оғзаки поэтик ижоди. Т.: «Ўқитувчи», 1990.ижоди. Т.: «Ўқитувчи», 1990. 2. М.Қодиров, Масхарабоз ва 2. М.Қодиров, Масхарабоз ва қизиқчилар. Т.: «Фан», 1971. қизиқчилар. Т.: «Фан», 1971. 3. И.Жабборов, Ўзбек халқи 3. И.Жабборов, Ўзбек халқи этнографияси. Т.: «Ўқитувчи», 1994.этнографияси. Т.: «Ўқитувчи», 1994. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

 ХАЛҚ ТЕАТРИ ХАЛҚ ТЕАТРИ Маънавий маданиятда муҳим ўрин эгаллаган ўзбек Маънавий маданиятда муҳим ўрин эгаллаган ўзбек халқининг театр ва мусиқа санъати узоқ даврларга бориб халқининг театр ва мусиқа санъати узоқ даврларга бориб тақалади.тақалади. Археологик ва этнографик тадқиқотлар ўлкамизда рақс ва Археологик ва этнографик тадқиқотлар ўлкамизда рақс ва театр санъати илк намуналари ибтидоий жамиятда пайдо театр санъати илк намуналари ибтидоий жамиятда пайдо бўлганлигини исботлайди. С.П.Толстов кашф қилган неолит бўлганлигини исботлайди. С.П.Толстов кашф қилган неолит даврига оид Хоразмдаги Калтаминораликлар маданияти даврига оид Хоразмдаги Калтаминораликлар маданияти манзилгоҳида жамоа майдонида ибтидоий рақслар ва манзилгоҳида жамоа майдонида ибтидоий рақслар ва театрлаштирилган маросимлар ўтказилган деб фараз театрлаштирилган маросимлар ўтказилган деб фараз қилинади.қилинади. Сурхондарё ва Зарафшон вилоятларининг тоғли Сурхондарё ва Зарафшон вилоятларининг тоғли туманларидан топилган минглаб қадимий расмларда тош туманларидан топилган минглаб қадимий расмларда тош даврида яшаган аждодларимизнинг махсус ниқобланган даврида яшаган аждодларимизнинг махсус ниқобланган овчилик маросимларини бажараётганлигининг овчилик маросимларини бажараётганлигининг тасвирланганлиги ҳам халқ театри ва рақслари тарихи тасвирланганлиги ҳам халқ театри ва рақслари тарихи ниҳоятда қадимий эканлигини кўрсатади. ниҳоятда қадимий эканлигини кўрсатади. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

Туркий халқларнинг оммавий Туркий халқларнинг оммавий театрлаштирилган сайлларида, айниқса театрлаштирилган сайлларида, айниқса Наврўз каби йирик халқ байрамларида Наврўз каби йирик халқ байрамларида ўтказиладиган тантаналарда халқ ўтказиладиган тантаналарда халқ ижодининг барча намуналари кенг ижодининг барча намуналари кенг намойиш қилинган. Тадқиқотчиларнинг намойиш қилинган. Тадқиқотчиларнинг фикрича, халқнинг энг севимли бафикрича, халқнинг энг севимли ба йрами ҳисобланган Наврўз эрамиздан йрами ҳисобланган Наврўз эрамиздан аввалга аввалга XIXI -- XX асрларда вужудга келган асрларда вужудга келган бўлиб, ўша даврлардан бутун ўрта бўлиб, ўша даврлардан бутун ўрта асрларда Хоразм, Фарғона, Тохаристонда асрларда Хоразм, Фарғона, Тохаристонда ниҳоятда катта тантана ва дабдабалар ниҳоятда катта тантана ва дабдабалар билан ўтказилган. билан ўтказилган. Ўзбек халқ театри асосан икки хилда Ўзбек халқ театри асосан икки хилда номаён бўлган: масхарабоз-қизиқчилар номаён бўлган: масхарабоз-қизиқчилар ҳамда қўғирчоқ театри. ҳамда қўғирчоқ театри. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

Масхарабоз-қизиқчилар таркиби Масхарабоз-қизиқчилар таркиби саҳналаштирилган чиқишларни бажарувчи саҳналаштирилган чиқишларни бажарувчи аскиябоз, дорбоз, муаллақчи, найрангбоз аскиябоз, дорбоз, муаллақчи, найрангбоз (фокусчи), ёғоч оёқ ва мусиқачилардан (фокусчи), ёғоч оёқ ва мусиқачилардан иборат бўлган.иборат бўлган. Масхарабоз-қизиқчилар одатда Масхарабоз-қизиқчилар одатда ҳаётнинг, айрим тоифа ёки шахсларнинг ҳаётнинг, айрим тоифа ёки шахсларнинг салбий жиҳатларини, қусурларини кулгули салбий жиҳатларини, қусурларини кулгули вазиятларда намойиш қилади, унинг сўзи вазиятларда намойиш қилади, унинг сўзи ва хатти-ҳаракатларида ҳажв ва ҳазил ва хатти-ҳаракатларида ҳажв ва ҳазил уйғунлашади. Моҳир масхарабоз уйғунлашади. Моҳир масхарабоз томошабинларнинг таркиби, савияси, ёши, томошабинларнинг таркиби, савияси, ёши, касб-кори ва бошқа жиҳатларига қараб касб-кори ва бошқа жиҳатларига қараб репертуар танлайди, эҳтиёжига қараб репертуар танлайди, эҳтиёжига қараб экспромт – бадиҳа йўли билан репертуарга экспромт – бадиҳа йўли билан репертуарга ўзгартириш киритади, бошқа вазиятда ўзгартириш киритади, бошқа вазиятда айтиш қийин бўлган фикр-мулоҳазани айтиш қийин бўлган фикр-мулоҳазани кулгига сингдириб юборади. кулгига сингдириб юборади. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

«Тол савдоси» номли пьесада эса халқнинг оғир аҳволи, «Тол савдоси» номли пьесада эса халқнинг оғир аҳволи, баъзи мансабдорларнинг зўравонлиги ва мунофиқлиги танқид баъзи мансабдорларнинг зўравонлиги ва мунофиқлиги танқид қилинади. қилинади. Бундан ташқари, масхарабозлар таркибидаги тақлидга уста Бундан ташқари, масхарабозлар таркибидаги тақлидга уста актёрлар турли қушлар, ҳайвонлар овози, хатти-ҳаракати актёрлар турли қушлар, ҳайвонлар овози, хатти-ҳаракати орқали маълум шахсларнинг характери, хулқ-атворига тақлид орқали маълум шахсларнинг характери, хулқ-атворига тақлид қилиб пантомималар кўрсатган. Айниқса, «Юмронқозиқ», қилиб пантомималар кўрсатган. Айниқса, «Юмронқозиқ», «Бедана», «Хўроз билан товуқ» пантомималари машҳур бўлган. «Бедана», «Хўроз билан товуқ» пантомималари машҳур бўлган. Халқ театрида «Ўлик ювиш», «Судхўр бой», «Намоз» каби Халқ театрида «Ўлик ювиш», «Судхўр бой», «Намоз» каби ўткир ҳажв ва кулги асосига қурилган томошалар ҳам севиб ўткир ҳажв ва кулги асосига қурилган томошалар ҳам севиб ижро этилган ва халқ олқишига сазовор бўлган. ижро этилган ва халқ олқишига сазовор бўлган. Масхарабозлик томошаси ҳордиқ чиқариш, дам олиш ва Масхарабозлик томошаси ҳордиқ чиқариш, дам олиш ва хушчақчақ кайфият бағишлашга хизмат қилиши билан бирга, хушчақчақ кайфият бағишлашга хизмат қилиши билан бирга, кишиларнинг қалби ва шуурига ҳам таъсир этади, уларга кишиларнинг қалби ва шуурига ҳам таъсир этади, уларга билим беради, диди ва дунёқарашини шакллантиради. Халқ билим беради, диди ва дунёқарашини шакллантиради. Халқ тўйи, сайили ва бошқа тантаналари масхарабозларсиз ўтмаган, тўйи, сайили ва бошқа тантаналари масхарабозларсиз ўтмаган, халқ уларни севиб эъзозлаган. халқ уларни севиб эъзозлаган. Алишер Навоий, Давлатшоҳ Самарқандий, Хондамир, Алишер Навоий, Давлатшоҳ Самарқандий, Хондамир, Восифий, Сафий, Бобур каби машҳур зотларнинг асарларида Восифий, Сафий, Бобур каби машҳур зотларнинг асарларида XVXV аср масхарабозлик санъати, масхара ва муқаллидлар, аср масхарабозлик санъати, масхара ва муқаллидлар, ҳазил-мутойиба – бадиҳа ҳақида қизиқарли маълумотлар ҳазил-мутойиба – бадиҳа ҳақида қизиқарли маълумотлар келтирилган.келтирилган. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

 Қўғирчоқ театриҚўғирчоқ театри нинг пайдо бўлиши жуда нинг пайдо бўлиши жуда қадим замонларга бориб тақалади. Ибтидоий қадим замонларга бориб тақалади. Ибтидоий жамиятда кишиларга нотабиий кўринган жамиятда кишиларга нотабиий кўринган ҳадисларни таърифлаш мақсадида ясалган рамзий ҳадисларни таърифлаш мақсадида ясалган рамзий шаклларга топиниш кабилар қўғирчоқбозликнинг шаклларга топиниш кабилар қўғирчоқбозликнинг генетик асослари ҳисобланади. генетик асослари ҳисобланади.  Қўғирчоқ театрининг дастлаб «Чодир жамол», Қўғирчоқ театрининг дастлаб «Чодир жамол», «Чодир хаёл», «Фокус хаёл» каби уч тури мавжуд «Чодир хаёл», «Фокус хаёл» каби уч тури мавжуд бўлган. бўлган.  «Чодир жамол» театрида қўғирчоқлар ҳаракати «Чодир жамол» театрида қўғирчоқлар ҳаракати бармоқлар воситасида юзага келади, яъни қўлга бармоқлар воситасида юзага келади, яъни қўлга кийдирилган қўғирчоқлар бармоқлар ҳаракатида кийдирилган қўғирчоқлар бармоқлар ҳаракатида жонланади. Қўғирчоқ театрининг бу турида асосан жонланади. Қўғирчоқ театрининг бу турида асосан «Качал Полвон саргузаштлари» ўйналган.«Качал Полвон саргузаштлари» ўйналган. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

 «Чодир хаёл» театрида қўғирчоқлар ҳаракати «Чодир хаёл» театрида қўғирчоқлар ҳаракати иплар ёрдамида амалга оширилган. Бу турда иплар ёрдамида амалга оширилган. Бу турда кўпинча «Саркардалар» комедияси ўйналган.кўпинча «Саркардалар» комедияси ўйналган.  «Фокус хаёл» турида эса томоша қўғирчоқ ва қўл «Фокус хаёл» турида эса томоша қўғирчоқ ва қўл бармоқлари ёрдамида турли хил шакллар соясини бармоқлари ёрдамида турли хил шакллар соясини тушириш орқали кўрсатилган. тушириш орқали кўрсатилган.  XV XV асрнинг машҳур алломаларидан бири Ҳусайн Воиз асрнинг машҳур алломаларидан бири Ҳусайн Воиз Кошифий ўзининг «Футувватномаи султоний» Кошифий ўзининг «Футувватномаи султоний» асарининг асарининг VIVI бобини «Қўғирчоқбозлар шарҳида» деб бобини «Қўғирчоқбозлар шарҳида» деб номлаган. Муаллиф ушбу бобда тасаввуфнинг номлаган. Муаллиф ушбу бобда тасаввуфнинг «вужудия» таълимоти ҳақида фикр юритар экан, «вужудия» таълимоти ҳақида фикр юритар экан, оламдаги барча мавжудотни Аллоҳ яратгани, оламдаги барча мавжудотни Аллоҳ яратгани, Аллоҳсиз бу яратилганларнинг ҳеч қайси бири бирон Аллоҳсиз бу яратилганларнинг ҳеч қайси бири бирон моҳиятга эга бўла олмаслиги, Аллоҳ уларга моҳият моҳиятга эга бўла олмаслиги, Аллоҳ уларга моҳият бериб, ҳаракатга келтириши, ишга солиши ҳақида бериб, ҳаракатга келтириши, ишга солиши ҳақида фалсафий хулосалар чиқаради. Шу жиҳатдан фалсафий хулосалар чиқаради. Шу жиҳатдан қараганда барча мавжудот, чунончи, инсон ҳам бир қараганда барча мавжудот, чунончи, инсон ҳам бир шакл, сурат, қўғирчоқдир, Аллоҳ худди қўғирчоқбоз шакл, сурат, қўғирчоқдир, Аллоҳ худди қўғирчоқбоз каби уларга жон киритади, ҳаракатга келтиради дер каби уларга жон киритади, ҳаракатга келтиради дер экан, Ҳусайн Воиз Кошифий инсонларни қўғирчоққа, экан, Ҳусайн Воиз Кошифий инсонларни қўғирчоққа, Аллоҳни қўғирчоқбозга ўхшатади. Ушбу фикрлар Аллоҳни қўғирчоқбозга ўхшатади. Ушбу фикрлар Ҳусайн Воизнинг кузатган мақсадидан қатъий назар Ҳусайн Воизнинг кузатган мақсадидан қатъий назар XVXV асрларда ҳам қўғирчоқбозлик томошаси кенг асрларда ҳам қўғирчоқбозлик томошаси кенг тарқалганлигидан далолат беради.тарқалганлигидан далолат беради. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

Хуллас, қўғирчоқ театри ҳам, Хуллас, қўғирчоқ театри ҳам, қизиқчи ва масхарабозлар театри қизиқчи ва масхарабозлар театри ҳам халқнинг тарихий тараққиёти ҳам халқнинг тарихий тараққиёти билан узвий боғланган санъат билан узвий боғланган санъат тарихининг ажралмас тарихининг ажралмас саҳифаларини ташкил қилади. саҳифаларини ташкил қилади. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

Мавзу юзасидан Мавзу юзасидан саволларсаволлар 1. Халқ театри деганда нимани тушунасиз?1. Халқ театри деганда нимани тушунасиз? 2. Ўтмишда халқ театрининг вазифаси 2. Ўтмишда халқ театрининг вазифаси нималардан иборат бўлган?нималардан иборат бўлган? 3. Қизиқчи ва масхарабозлар репертуарида 3. Қизиқчи ва масхарабозлар репертуарида қандай асарлар бўлган?қандай асарлар бўлган? 4. Қўғирчоқ театри деганда нимани тушунасиз?4. Қўғирчоқ театри деганда нимани тушунасиз? 5. «Чодир жамол», «Чодир хаёл», «Фокус хаёл» 5. «Чодир жамол», «Чодир хаёл», «Фокус хаёл» каби қўғирчоқ театри турларининг бир-каби қўғирчоқ театри турларининг бир- биридан фарқи нимада?биридан фарқи нимада? 6. Қўғирчоқбозларнинг репертуарида қандай 6. Қўғирчоқбозларнинг репертуарида қандай асарлар бўлган?асарлар бўлган? www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

O'xshashlar

Ўзбек халқ достонлари

Ўзбек халқ мақоллари

Ўзбек халқ қўшиқлари

Халқ олқишлари ва қарғишлари

Топишмоқлар