Fors tili haqida ma'lumot. Alif, zir zabar, pish - Tilshunoslik - Slaydlar

Fors tili haqida ma'lumot. Alif, zir zabar, pish

Yuklangan vaqt:

16.11.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

2153.1767578125 KB

Ko'chirib olish

Fors tili mustaqil talim

Hozirgi fors tili Eroning davlat va adabiy tilidir. Fors adabiy tilining tayanch dialekti Tehron dialektidir. Fors tili o’zaro qarindosh bo’lgan boshqa tillar bilan birgalikda hind-evropa tillariga mansub eroniy tillar guruhiga kiradi. Eroniy tillar ba’zi bir fonetik va grammatik xususiyatlariga ko’ra g’arbiy va sharqiy gruppa eroniy tillariga bo’linadilar: 1. G’arbiy gruppa eroniy tillariga fors, tojik, baluchi, kurd va Kasbiy bo’yi tillari ( gilon, mozandaron, semnon, tolish, tot) va boshqa tillar kiradi. 2. Sharqiy gruppa eroniy tillariga afg’on (pushti), osetin, yag’nob va pomir tillari(shug’non, voxon, sanglichi, yazg’ulom, ishkamish, zeboki, munҷon) va boshqa tillar kiradi .01 0A 14 16 0C 18021A05 221307 26 110209 291307 12 04 13

Eroniy tillar o’zlarining tarixiy taraqqiyoti namunasida grammatik qurilish va leksik sostav jihatidan bir- birlaridan ancha farq qiladilar. Hozirgi fors tili o’z yozuviga ega bo’lgan eng qadimiy tillardan biridir. Fors tilining tarixiy taraqqiyot yo’lini uch asosiy davrga bo’lish mumkin: 1. Qadimgi fors tili ( eramizdan ilgari VI – III asrlar). 2. O’rta davr fors tili ( eramizning III- VII asrlari). 3. Yangi yoki hozirgi fors tili (IX asrdan shu kungaacha bo’lgan davrni o’z ichiga oladi) 0C 06050F 0F0D15160F0708 01 0A 14 11021A 221307 291307 311307 11021A 01

O’zbek yozuvida xat chapdan o’ngga qarab yozilsa, fors yozuvida esa xat o’ngdan chapga qarab yoziladi va shu tartibda o’qiladi. Fors-arab alifbosida atoqli otlar va boshlanish uchun maxsus harflar yo’q. Harfning so’zdagi o’rniga ko’ra bosh shakl, o’rta shakl, oxirgi shakl va alohida shakllari bor. Fors yozuv sistemasida shu vaqtga qadar tinish belgilarini ishlatish qonunlashtirilmagan. XX asrdan boshlab fors tiliga ba’zi bir tinish belgilar kirib kela boshladi. Nuqta, vergul, (teskari holda) qo’shtirnoq, so’roq alomati (teskari holda) ko’p nuqta, qavs kabi tinish belgilari ishlatilmokda

Fors yozuvida qisqa unlilar yozilmay diakritik belgilarda ifodalanadi,ular yozuvda odatda tushib qoladi, faqat mada belgisi qo’yiladi. O’zbek yozuvida so’zlarni bo’g’inlarga bo’lib, bir satrdan ikkinchi satrga ko’chirish mumkin. Ammo fors tilida bo’g’in ko’chirish mumkin emas. Agar satr oxiridagi so’zni shu satrga sig’dirish mumkin bo’lmasa uni butunlay ikkinchi satrga yozish kerak bo’ladi. Satr ochiq qolmasligi uchun so’zning oxirgi harflarini cho’zibroq yoziladi. Hozirgi fors tili hind-evropa tillari oilasiga mansub bo’lgan eron tillarining janubi-g’arbiy gruppasiga kiradi

Hozirgi fors tili Eronning davlat va adabiy tili sifatida mamlakatning barcha hududlariga tarqalgan. Lekin ushbu til (pushtu – sharqiy guruh eroniy tillar va dariy-g’arbiy guruh eroniy tillar) Eron aholisining faqat yarmini tashkil etuvchi forslar (ya’ni, dariy tilda so’zlashuvchilar) uchungina ona tili hisoblanadi. Hozirgi fors tili bilan tojik tilining grammatik qurilishi va lug’at tarkibining asosiy qismi bir-biriga shunday yaqinki, bu ikkala tilda so’zlashuvchilar bir-birlarining gaplarini tushunadilar. Lekin tojik va fors tillari tarixan umumiyligi, grammatik tomondan yaqin bo’lishiga qaramasdan so’nggi vaqtda tamomila boshqa-boshqa yo’nalishda rivojlanmoqda.

FORS TILINING QADIMGI DAVR TARAQQIYOT BOSQICHI. (eramizgacha bo’lgan VI-III asrlar) Bu davrdagi fors tilining yozma yodgorliklari juda kam saqlanib qolgan bo’lib, ular hozirgacha Ahamoniy podshohlarining saroylari peshtoqlariga, qabr toshlariga o’yib yozilgan yozuvlar shaklida etib kelgan, xolos. Bu yozuvlarda podshohlarning taxtga o’tirishi, ularning qilganishlari hamda o’sha davrning voqealari haqida qimmatli ma’lumotlar bor. Bu yozuv yodgorliklari tilining uslubi bir-biriga juda yaqindir. Qadimgi fors tili yodgorliklarining ilmiy qimmati shundaki, bu yodgorliklar bizgacha hech qanday o’zgarishlarga uchramay, asl holida etib kelgan. Qadimgi fors tili o’zining grammatik qurilishi jihatidan zaroastrizm (zardushtiylik)ning muqaddas kitobi “Avesto” ga yaqindir. Qadimgi fors tili yodgorliklarini mukammal o’qib o’rganish uchun ularni “Avesto” bilan taqqoslab o’rganish o’rinlidir.

FORS TILINING O’RTA DAVR TARAQQIYOT BOSQICHI. (eramizning III-VII asrlari) Bu davrdagi fors tilining yodgorliklari juda ko’p va turli- tumandir. Bular sosoniylar sulolasi hukmdorlarining turli diniy mazmundagi yozuvlari,“Avesto” ning tarjimasi, tanga, muhr va har xil metall buyumlarga o’yilgan yozuvlardir. O’rta davr fors tili sosoniylar davlati va zaroastrizmning rasmiy tili bo’lib xizmat qilgan. Bu davrdagi fors tilining yozuvi oromiy (aramey) yozuviga asoslangan. O’rta davr fors tili grammatik qurilishining soddaligi va fonetik jihatdan rivojlanganligi bilan qadimgi fors tilidan farq qiladi.

FORS TILINING YANGI DAVR TARAQQIYOT BOCQICHI (IX asrdan hozirgacha bo’lgan davr) Yangi fors tili fors xalqlarining o’z mustaqil davlatlarini barpo qilish va o’z ona tillarida adabiyot yaratish uchun arab xalifalariga qarshiolib borgan kurashlari natijasida somoniylar davrida (IX-X asr) vujudga keldi. Fors tili grammatik qurilishining barqarorligi tufayli arablar hukmronligi davrida assimilyatsiyaga uchramadi, o’zining grammatik qurilishini to’la-to’kis saqlab qolib, arab tilining leksik elementlari hisobiga lug’at tarkibini yanada boyitdi. Fors tilining yangi davr taraqqiyot bosqichida juda ko’p boy yozma asarlar yaratildi. Bular, asosan, fors adabiyotining yirik vakillari tomonidan yaratilgan adabiy-badiiy asarlar va mashhur tarixshunoslar tomonidan yozilgan tarixiy-ilmiy yodgorliklardan iborat

ALIF HARFI a, o ا - Alif alifboning birinchi harfidir. Alif o’ng tomondan (o’zidan oldin) keladigan harf bilan qo’shiladi, o’zidan keyin kelgan harfga esa qo’shilmaydi. Boshqa harflar bilan qo’shilib yozilganda o’ngdan, satr chizig’idan boshlanib, pastdan yuqoriga qarab yoziladi:

Alif so’z boshida kelib, ustiga mada belgisi qo’yilgan bo’lsa, o tovushini ifoda etadi. (mada-arabcha so’z bo’lib,“uzaytirish”,”cho’zish” ma’nolarini anglatadi). So’z o’rtasida va oxirida keluvchi ustiga mada belgisi qo’yilmaydi. Alif harfining bosh ko’rinishi so’zning boshida kelib a, e, o’ tovushlarini ifodalaydi..

Ammo so’zdagi o’rniga qarab a yoki o’tarzida o’qilaveradi.”Alif“ harfi zabar alomatini qabul qilsa ”a” tovushni, zir alomatini qabul qilsa”e” tovushni, pish olomatini qabul qilsa “u” tovushini, sokin alomatini qabul qilsa “‘” tovushini ifoda qiladi. باب بدا دابآ داد داب بادآ دبا دراد بادآ اداد داد بآ اب اب داب بادآ دبا

Alif harfining bosh va oxirgi ko’rinishi so’zning o’rtasida va oxirida kelib o tovushini ifodalaydi . داد بادآ اداد اباب اناد بآ دابآ

O'xshashlar

Fors tili haqida slayd

Fors tilida “Alif” “Dol” tovushini bildiruvchi harflar

Fors tilida Yo harfi

Ayn harfi

Форс тилида “Айн” товушини билдирувчи ҳарфлар