Qon fiziologiyasi 2 - Tibbiyot - Slaydlar

Qon fiziologiyasi 2

Yuklangan vaqt:

19.09.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

6800.5380859375 KB

Ko'chirib olish

1Qon fiziologiyasi

2 Mediators team Organizm suyuqligi hujayradan tashqi Qon Limfa To'qima Transselula r Seroz bo'shliqhujayra ichi01 0A0B 0F 12 13 15 17 0F

• 30% toʻqima va limfa suyuqligi • 40% hujayra ichi suyuqligi • 5% qon. tashqi muhit  qon  toʻqima suyuqligi  hujayra suyuqligi  toʻqima suyuqligi  limfa  qon  tashqi muhit 3 Mediators teamOrganizmning 75%i suvdan iborat !

Qon • Qon organizm faoliyati uchun toʻqimalardan barcha kerakli moddalarni qabul qiladigan va toʻqimalarga modda almashinuvi mahsulotlarini (metabolitlarni ) ajratib chiqaradigan biriktiruvchi to’qima boʻlib, bir soʻz bilan aytganda nafas, hazm va ayirish tizimlari bilan birgalikda organizm (ichki muhit) doimiyligi – gomeostazni saqlashda qatnashadi. 4 Mediators team

Ushbu boʻlimda koʻrib chiqiladigan qon tizimi 1939 yil G.Lang tomonidan izohlangan boʻlib 4 qismdan tarkib topadi: 1. Periferik qon 2. Qon ishlovchi aʻzolar 3. Qonni parchalovchi aʼzolar ?! 4. Boshqaruvchi neyrogumoral apparat 5 Mediators team

Qonning fizik koʻrsatkichlari • Rangi ??? ( arteriya va venadagi farq? ) • Yopishqoqligi ??? ( ahamiyati? ) • Zichligi 1.05-1.06 • Ph muhit ??? (atsidoz va alkaloz?) • Hajmi ??? ( qanday aniqlanadi? ) 6 Mediators team

Dentistry 07 7

1) Plasma 2) The Formed Elements (blood cells)Qon ikki muhim tarkibiy qismdan tarkib topadi: Plazma va hujayralar

Qonning funksiyalari ? 9 Mediators teamGemotakrit nima?

• Oziqlantiruvchi funksiya • Nafas funksiyasi • Ekskretsiya funksiyasi • Transport funksiyasi • Zahira funksiyasi (???) • Gomeostaz funksiyasi (???) • Gemostaz • Tana haroratini saqlash (termoregulator) funksiyasi (???) • Himoya funksiyasi (???) Mediators team 10

Immun tizimi • Gumoral yoki antitanachalar vositasidagi immunitet . • Hujayra vositachiligidagi immunitet Mediators team 11

Plazma tarkibi Mediators team 12Plazma 9% qattiq moddalar anorganik Garmon, enzim, antitanachala r Oqsillar Boshqa organik Azot saqlovchi91% suv Gazlar22 1E 08 04 01 1E

Zardob nima?• Plazma oqsillari – plazma qattiq moddalarining 7% qismini tashkil qiladi. Normal qiymati 6,4-8,3gr/dL. Bu oqsillar asosan albuminlar, globulinlar, fibrinogenlar va boshqalardan tuzilgan. • Plazmaning boshqa organik moddalari : 1. karbogidratlar , asosan, glukoza (80-120mg/dL yoki 4,46-6,66mmol/l) 2. yog'lar a) neytral yog'lar 30-150mg/dL b) fosfolipid 150-300mg/ dL c) xolesterol 150-240mg/dL • Plazmaning azot saqlovchi moddalari (28-40mg/dL): ammiak, aminokislata, kreatin (1-2mg/dL), kreatinin (0,6-1,2mg/dL) ksantin, gipoksantin, mochevina (20-40mg/dL) va siydik kislata (2-4mg/dL) Mediators team 13

plasma serum clotting proteins (fibrin) -- II, V va VIII

Plazma oqsillari • albuminlar 4,8g/dL (3-5gr/dL) • globulinlar 2,3gr/dL (2-3gr/dL) alfa 1 (α1) globulin alfa 2 (α2) globulin betta (β) globulin gamma (γ) globulin • fibrinogen 0,3gr/dL Mediators team 15

Globulinlar quyidagilar tarkibiga kiradi • Glikoproteid (???) • Lipoproteid (yzl, pzl, jpzl, xm) • Transferrin (???) • Gaptoglobin (???) oʻtkir fazali oqsil • Seruloplazmin (???) ++Wilson k-gi • Fetuin (oʻsish oqsili) (chaqaloqlarda albumindan koʻproq!) • Immunoglobulin ... 16 Mediators team

• Plazmaning koʻpgina immunoglabulinlari γ (gamma) glabulinlar guruhiga kiradi va antitanachalar boʻlib xizmat qiladi. Eng koʻp uchraydigan IgG (7-15g/l) platsentar barierdan oʻtish qobilyatiga ega. Har bir Ig 2 guruhdan tuzilgan boʻlib, ular • 1. maxsus, ogʻir oqsil zanjiri • 2 . ikki yengil zanjirdan (λ va κ zanjir) tuzilgan. Ogʻir hamda yengil zanjirlar oʻzaro disulfid bogʻlar orqali bogʻlanadi hamda Y shaklidagi oʻziga xos konfiguratsiyani hosil qiladi. Dentistry 07 17

Dentistry 07 18

Plazma oqsillarining funksiyasi Mediators team 19 Osmotik bosim doimiyligini saqlashda qatnashadi... Qon osmotik bosimi –7,6atm boʻlib uning 60%i Nacl zimmasiga toʻgʻri keladi

Oqsil molekulalari kapillar devorlari orqali oʻta olmaydi, natijada ularning devorlariga 25mmHg ga yaqin kalloid osmotik bosim ( onkotik bosim ) oʻtkazadi . Mediators team 20

21• Qonning yopishqoqligiga hissa qoʻshadi • Qon ivishida qatnashadi. • Fibrinolitik funksiya • Organizmni himoya qilishdagi roli • Oqsil zahirasi vazifasi (???) • Transport funksiyasi: kortizol transkortin bilan, vitamin B12 transkobalamin yordamida, bilirubin albuminlar hamda alfa globulinlar yordamida, dori vositalari albuminlar yordamida, Cu seruloplazmin (alfa 2 globulin) yordamida, erkin gemoglobin gaptoglobin yordamida tashiladi... • Kislata-asos muvozanatini taʼminlashda qatnashadi . Mediators team

• Qonning bufer tizimini quyidagilar hosil qiladi: 1. Gemoglobin bufer tizimi 2. Karbonat bufer tizimi 3. Fosfat bufer tizimi 4. Plazma oqsillari bufer tizimi (amfoterlik) Plazma oqsillari sintezi qayerda? Mediators team 22pH chegarasining 0,1ga siljishi funksiyalarning buzilishiga 0,3ga siljishi komatoz holatga 0,4 ga siljish esa oʻlimga olib keladi !!!

- albuminlar va fibrinogen asosan jigarning retikuloendotelial hujayralari tomonidan sintezlanadi. - alfa va betta globulinlar jigar, taloq va suyak koʻmigida sintezlanadi - gamma globulinlar B limfotsitlar tomonidan sintezlanadi Fiziologik xilma xillik Bolada? Qariyalarda? Homiladorlarda? Oqsillar kamayishi patologiyada qachon kuzatiladi? 23 Mediators team

• Alimentar • Sprue kabi ichak kasalliklar.. • Jigar sirrozi • Nefrotik sindrom... • Qon yoʻqotish • Irsiy sintez buzilishi • Oshib ketishi ? 24 Mediators team

• Oʻtkir yalligʻlanish ( C-reaktiv oqsil , seruloplazmin, alfa-antitripsin, gaptoglobin, fibrinogen...) • Surunkali yalligʻlanish • Miokard infarkti • Mielom jarayonlar ( Bence Jones ) 25 Mediators team

Eritrotsitlar • diametri 7,2mkm (6,9- 7,8mkm) qalinligi periferiyada 2mkm, markazda 1mkm yuzasi 120- 140mkm 2 hajmi 80mkm 3 (78-95mkm 3 ) normal shakli – sirkular, ikki tomonlama disk koʻrinishida (kulchasimon)Mediators team 26

Eritrotsit funksiyalari? 27

28• 1. Glukoza va ivishga qarshi taʼsirga ega geparinni tashiydi . 2. Tarkibidagi karboangidraza fermenti yordamida kislota – asos muvozanati saqlanadi. Bu ferment CO2 va H2O oʻrtasidagi qaytar reaksiyalarni katalizlaydi va reaksiya tezligini bir necha ming marotaba oshiradi. • 3. Qon ivishda ishtirok etadi 4. Dezintaksikatsiya – endogen va ekzogen toksik mahsulotlarni adsorbsiyalash va ularni inaktivatsiya qilish. 5. Organizmning immun reaksiyalarida : pretsipitatsiya, lizis, opsonizatsiya (opsonin moddasi yordamida patogenlarni nobut qilish yoki organizmdan chiqarish) tipdagi reaksiyalarda ishtirok etadi.

Dentistry 07 29

Dentistry 07 30

ABO Blood Groups Type O: RBCs carry no A nor B agglutinogens. Type A: RBCs carry agglutinogen A. Type B: RBCs carry agglutinogen B. Type AB: RBCs carry both A and B agglutinogens.

Anizositoz va poikilositoz Mediators team 32

RBC sonining ortishi Polisitemiya ( eritrositoz ) deb nomlanadi va fiziologik hamda patalogik koʻrinishda boʻladi. 1. Fiziologik polisitemiya sabablari ? ( yosh, jins, balandlik,jismoniy holat, emotsional holat ) 2. Patalogik Polisitemiya (>7mln/mm3) A-Nisbiy ??? B-Mutloq (birlamchi va ikkilamchi) ??? Mediators team 33

RBClar sonining fiziologik kamayishi Mediators team 34– Nisbiy eritrositoz harakatdagi qonning hajm birligida eritrotsitlar koʻpayishi: degidratatsiya (qusish, kuchli terlash, ich ketishi) va plazma yoʻqotish (kuyish)da sodir boʻladi. – Mutloq polisitemiya oʻz navbatida ikki koʻrinishda boʻladi: Birlamchi polisitemiya yoki polisitemiya vera , suyak iligi malignizatsiyasi kabi mieloproliferativ kasallikda kuzatiladi. RBClar soni 14mln/mm 3 dan yuqori, shuningdek WBC va trombotsitlar ham yuqori hisoblanadi. Ikkilamchi polisitemiya tananing surunkali gipoksiya holatiga tushib qolganida yuzaga keladigan, eritrositoz holati hisoblanib, eritrotsitlar oshishi 30% gacha boʻladi.

• Yuqori bosimda • Homiladorlikda (plazma oshishi hisobidan) • Uyqudan soʻng • Patologik kamayishi esa – barchamiz biladigan anemiya 35

RBC lar uchun asosiy oʻrtacha indekslar Mediators team 363. Hujayraning oʻrtacha gemoglobinini aniqlash (MCH)1. Gemotakrit koʻrsatkich 45/42(PCV) ( haqiqiy gemotakrit va tana gemotakriti ?). 2. RBC lar hajmi (MCV) ? ( ahamiyati???)

• Hujayraning Hb ga hajm birligida toʻyinganligi (MCHC) Mediators team 37Rang koʻrsatkich yoki FARB indeksi (RK) Eritrotsitlar choʻkish tezligi (ECHT)Normada 33,3% ni tashkil qiladi (30-38% orasida). va bu hajm birligida toʻyinganlik Normoxromik RBC deb nomlanadi. Meʼyordan kam boʻlgan hollar esa Fe tanqislik anemiyasida uchraydi va gipoxromik RBC deb nomlanadi. Hbx3/eritrotsit (3ta soni)

Tanaffus Dentistry 07 38

Dentistry 07 39

Dentistry 07 40

Eritron va Eritropoez (gemopoez) ??? Mediators team 41

Mediators team 42Gemopoe z Eritropoez Leykopoe z Trombopoez (megaKariots itopoez)20 07 3C 3E 0F

Mediators team 43RBClarning shakllanishi 5 yoshgacha barcha suyak koʻmiklarida amalga oshsa, 20 yoshdan keyin uzun suyaklar ahamiyati yoʻqoladi, bunga sabab nima?

44 Mediators team

45 Mediators team

Dentistry 07 46

Oʻsish va differensirovka induktorlari induktorlari • Turli oʻzak hujayralarning oʻsishi va koʻpayishi oʻsish induktorlari deb nomlanuvchi oqsillar tomonidan boshqariladi. Turli xususiyatga ega boʻlgan kamida toʻrt xil induktorlar farqlanadi . • Interleykin-3 (universal) vahokazo • Oʻsish induktorlari hujayralarning oʻsishiga yordam bergani holda ularning differensirovkasiga taʼsir qilmaydi. • Gipoksemiya differensirovkasi ??? • Infeksiya differensirovkasi ??? 47 Mediators team

Eritropoezning tarkibiga kiruvchi birinchi hujayra bu proeritroblast hisoblanadi. 48 Mediators team

49 Mediators team• KHQE  Proeritroblast • Birinchi hosil boʻlgan hujayralar bazofil boʻyoqlar bilan boʻyalganligi sabab bazofil eritroblastlar deyiladi. Bu hujayralar juda oz miqdorda gemoglobin saqlaydi. Keyingi avlod hujayralarida yadroning hajmi kichiklashadi, gemoglobin 34%gacha qismni tashkil qiladi. Yadro keyinchalik hujayra tomonidan chiqarilib yuboriladi. Shuningdek, ER ham qayta tiklanadi va retikulotsitlar shakllanadi. • Retikulotsitlar keyinchalik suyak koʻmigidan qon kapillarlariga diapedez yoʻli bilan oʻtadi. ( organellalar yoʻqoladi va yetuk eritrotsit shakllanadi ) • Retikulotsitlarning umri qisqa boʻlganligi sababli odatda barcha RBClarning 1% gacha qismini tashkil qiladi.

Qaysi jarayonlarda eritropoezda kuchli stimullanish yuzaga keladi? 50 Mediators team

51 Mediators team+ Rentgen vositasida suyak koʻmigi parchalanishi + O2 parsial bosimi pasayishi

Eritropoetin gipoksiyaga javoban RBClarning ishlanishi va shakllanishini oshiradi. • Eritropoetin ishtirok qilmasa gipoksiya RBClar sinteziga kam taʻsir qiladi yoki taʻsir qilmaydi. Ammo gipoksiya odatda eritropoetin sinteziga taʻsir ko'rsatadi • Eritroetinlar asosan buyrakda (90%) ( homilada asosan jigar tomonidan ! ) va Jigarda 10% sintezlanadi. • Gipoksiya  buyrak poʻstloq interstitsiasi ( gipoksiyaga javobgar faktor-1 (GJF-1)  eritropoetin  eritropoez ) 52 Mediators team

RBC lar shakllanishi uchun Vitamin B12 ( sianokobalamin ) va Foliy kislatasi (V-B9) zarur. • Ushbu ikki vitamin ham eritrotsit DNK si sintezi uchun juda muhimdir. • bu vitaminlar yetishmasligi anormal DNK sintezi, yadro yetishmovchiligi va hujayralar boʻlinib- koʻpayishida muammolar keltirib chiqaradi. • nisbatan kattaroq va nozik membranaga ega boʻlgan Makrotsitlar hosil boʻladi. • -- O2ni normal holda tashiydi , ammo ularning umr davomiyligi 1/3 qismgacha kamayadi. 53 Mediators team

Normal V-B12 absorbsiyasi Mediators team 54

GIT dan vitamin-B12 ning absorbsiyasi buzilishi oqibatida kelib chiqadigan shakllanishdagi muammo – pernitsioz anemiya. • Atrofik gastrit sababli yuzaga keladi • IF yetishmasligi bilan bogʻliq • B12 GIT orqali soʻrilganidan soʻng, dastlab, yuqori miqdorda jigarda zahiralanadi. B12 ning kunlik miqdori 1-3mikrogram hisoblanadi, jigar va boshqa to'qimalardagi zahira esa 1000 marotaba koʻp hisoblanadi. Shu sababli, 3-4 yillik defitsitdan soʻnggina anemiya belgilari yuzaga keladi. 55 Mediators team

Foliy kislatasi ( pteroilglutamat kislata ) yetishmovchiligi hisobidan yuzaga keladigan eritropoez buzilishi. • bir necha oydan keyin bilinadi. 56 Mediators team

Gemoglobin (Hb) • baʼzi hayvonlarda gemoglobin plazmadagi erkin oqsil sifatida harakatlanadi, RBC tarkibiga kirmaydi. • Hb erkin holatda boʻladigan boʻlsa, u toʻqimalarga oʻzlashtirilib parchalanadi yoki buyrak orqali chiqarib tashlanadi...!!! • RBClar har 100ml da 34gr gemoglobin saqlash qobilyatiga ega • agar Hb sintezida defitsitlar yuzaga keladigan boʻlsa, koʻrsatkich ham ancha past boʻladi. Buning hisobiga RBC larning har biri Hb ga toʻyinishi maqsadida hujayralar hajmi ham kichrayishi mumkin 57 Mediators team

• Sogʻlom erkaklarda Hb oʻrtacha miqdori 145gr/l (130-160gr/l) • ayollarda bu koʻrsatkich 130gr/l (120-140gr/l) • Qondagi Hb ning umumiy miqdori 600-800 gr ni tashkil qiladi. • Gemoglobinning eng yaxshi oʻrtacha miqdori 166,6gr/l hisoblanadi. • Har bir gramm Hb 1,34ml kislarod tashishini inobatga olsak, erkaklarda 100ml qon 20ml O2 tashisa ayollarda 100ml qon 19ml kislarod tashiydi. 58 Mediators team

Gemoglobin sintezi proeritroblastlarda boshlanadi va retikulotsitlar bosqichigacha davom etadi. • Bir kecha kunduzda 8gr gemoglobin (organizmdagi gemoglobinning 1%i) parchalanadi va oʻt pigmentiga aylanadi. 59 Mediators team

60 Mediators team• Polipeptidning aminokislata tarkibiga qarab, gemoglobin zanjirining alfa, betta, gamma va delta ( zeta va epsilon ham !!!) zanjirlari farqlanadi. • Voyaga yetgan odamda Gemoglobinning A turi ( A >95%, A2<3.5%, 2>F gemoglobin ) mavjud boʻlib, u 2ta alfa va 2ta betta zanjirlardan tarkib topadi. ( 40-haftadan sintezlanadi, chaqaloq 6-oyida maks nuqtaga chiqadi ) • Homilada F gemoglobin (a2y2) • 6-haftadan sintezlanadi (19- kundan qon ? ) • Chaqaloq 6-oyigacha eng koʻp boʻladi...

• 3 haftadan 3oygacha Primitive-Hb (sariq tanadan hosil boʻladi) funksiya bajaradi !!! Mediators team 61

• Barts gemoglobini (y4) – alfa sintezlovchi genlardagi patologiya hisobiga, O2 yaxshi biriktiradi ammo toʻqimalarga berolmaydi. ( alfa talessemiya ) • 1ta gemoglobin zanjirida 1ta temir atomi saqlansa, 1ta gemoglobin molekulasida 4ta Fe atomi saqlanadi. Xuddi shu Fe atomlari ( yaʼni bir molekula gemoglobin ) bir vaqtning oʻzida 4 molekula O2 ni tashishi mumkin. Mediators team 62

Gemoglobin fiziologik birikmalari • 1. oksigemoglobin HbO2 • 2. O2 ni qayta ajratgan deoksigemoglobin 3. vena qonida CO2 bilan birikkan korbogemoglobin . 63 Mediators team

Puls-oksimetr qanday ishlaydi? 64

65 Mediators team• Hb va HbO2 ning yorugʻlikni yutish qobilyatlari har xil boʻlib, bundan qonning O2 bilan toʻyinganligini aniqlashda foydalaniladi. Hozirgi kunda qoʻllaniladigan Puls-oksimetr aynan shu prinspda ishlab, qon O2 bilan qancha toʻyingan boʻlsa, yuborilgan infraqizil nurlar shuncha koʻp yutiladi va datchik tomonidan nurning qancha miqdori yutilganligi koʻrsatiladi. Normada kislarodga toʻyinganlik darajasi 89% dan yuqori boʻlish kerak. Oksimetrni oʻqishda haqiqiy natija, olingan natijadan ±2 birlikka farq qiladi. Yaʼni olingan natija 85 boʻladigan boʻlsa, haqiqiy natija 83-87 oraligʻida hisoblanadi.

66 Mediators team

• Organizmda Hb ning boshqa birikmalari ham boʻlishi mumkin. karboksigemoglobin HbCO • metgemoglobin MetHb • Bu moddalar baʼzi moddalarning zahiralanishi oqibatida hosil boʻladi. • Gemoglobindagi Fe ning CO ni biriktirish qobilyati, O2 ni biriktirish qobilyatidan 300marta kuchli. Nafas bilan olinayotgan havo tarkibida hatto 0,1% CO boʻlsa, 80% gemoglobin HbCO ga aylanib, O2 biriktira olmaydi, bu esa hayot uchun xavfli. • Is gazidan salgina zaharlanish qaytar jarayondir. 67 Mediators team

• Skelet va yurak mushaklarida mioglobin deb ataluvchi muskul gemoglobini bor. • Odam mioglobini organizmdagi jami kislaroddan 14% gachasini biriktira oladi. • Mushak qisqarganda kapillarlar qisilib, mushakning baʼzi qismlarida qon yurishi toʻxtab qolsada, mioglobinga birikkan O2 borligi tufayli mushak tolalari bir qadar vaqtgacha O2 bilan taʼminlanib turadi. • Yurakda kislarod bilan taʼminlanish kamayib ketsa, yurak mushagi toʻqimasi har bir grami oʻzidagi mioglobindan 2ml O2 ajratadi. Bu miqdor yurakning sistola vaqtidagi kislarodga boʻlgan ehtiyojini qondira oladi. 68 Mediators team

Oʻroqsimon anemiya qanday kelib chiqadi? Dentistry 07 69

oʻroqsimon anemiyada 2ta betta zanjirlardagi glutamat oʻrniga valin kelib qoladi. Bu turdagi hujayralar uzunligi 15mkm boʻlgan anormal kristalik gemoglobin saqlaydi. Bunda hujayra kapillarlarda harakatlanishda qiynalib qoladi va hattoki oklyuziyaga sabab boʻladi. Kiristallarning oʻtkir uchlari hujayra membranasini yoradi va oʻroqsimon anemiyani keltiradi. Odatda, bitta zanjirdagi bunday oʻzgarish oʻroqsimon anemiyaga oʻxshash deb belgilanadi va simptomlar deyarli boʻlmaydi. 70 Mediators team

Oʻroqsimon anemiya simptomlari va davosi? 71 Mediators team

72 Mediators team• Bu kasallikning eng koʻp uchrovchi belgisi ogʻriqlar va shishlar hisoblanadi. • Suyuqlik istemoli, qon quyish, ogʻriq qoldiruvchi dori vositalari... • Bu kasallik suyak iligi transplantatsiyasi orqali davolanishi mumkin.

Temir metabolizmi • Temir nafaqat gemoglobinning balki boshqa birqancha muhim moddalarning tarkibiga kiradi. (m: mioglobin, sitoxrom, sitoxrom oksidaza, peroksidaza, katalaza). Organizmimizdagi Te ning umumiy miqdori oʻrtacha 4-5gr boʻlib, uning 65%i ( 2/3qismi !) gemoglobin tarkibida boʻladi. (shuningdek 4% mioglobinda, 1% oksidlanishda qatnashuvchi turli gemli birikmalarda, 0.1% plazmada transferringa bogʻlangan holatda boʻladi). Taxminan 15-30% Fe retikuloendotelial sistema hamda jigarda ferritin va gemosiderin shaklida zahiralanadi. • Temir absorbsiyasi va transporti Ovqat tarkibidagi Fe ingichka ichakning barcha qismlaridan (asosan, duodenumdan) ikki holatda absorbsiyalanishi mumkin: • Gemoglobin yoki mioglobinning gem moddasi shaklida . • Gem tarkibida boʻlmagan erkin Fe 2+ shaklida Dentistry 07 73

Dentistry 07 74

Dentistry 07 75

• !!! Ovqat tarkibida tushgan Fe 3+ absorbsiyalanish uchun Fe 2+ shakliga oʻtishi kerak. Bu jarayon enterotsitlar membranasidagi Ferrireduktaza va Vitamin-C orqali sodir boʻladi. Hosil boʻlgan Fe 2+ hujayra membranasidagi DivalentMetallTransporter (DMT1) orqali simport usulida hujayraga oʻtadi. • Gem esa Fe 2+ dan farqli ravishda HCP1 transporterlar orqali hujayraga oʻtadi va hujayralardagi gemoksigenaza orqali Fe 3+ va bilirubinlarni hosil qiladi. Hosil boʻlgan Fe 3+ hujayralarda ferritin tarkibida zahiralanishi mumkin. • Temir absorbsiyasining boshqarilishi odatda, safro apotransferrinining ( jigardan ajralib, oʻt orqali duodenumga quyiladi ) miqdoriga bogʻliq boʻlib, uning konsentratsiyasi qancha yuqori boʻlsa absorbsiya tezligi ham shuncha yuqori boʻladi. Sogʻlom odamlarda ovqat tarkibidagi Fe ning soʻrilishi 3-15%ni tashkil qilishi kerak boʻlsa, Fe defitsiti holatlarida bu koʻrsatkich 25%dan oshishi mumkin. Shu sababli kuniga kamida 10-20mg Fe isteʼmol qilish tavsiya etiladi. ( ayollar>bolalar>erkaklar ). Shundagina Fe ga boʻlgan kunlik talab qondiriladi. -- 20mg x 0,1 = 2mg absorbsiyalanadi. -- Dentistry 07 76

Dentistry 07 77• !!! pH ning pastligi jarayon uchun muhim boʻlib, ovqat oshqozondan duodenumga oʻtayotganda H + ortishi a) oziq modda tarkibidan Fe ning erkin ajralishini va b) Fe ning DMT1 orqali enterotsitlarga oʻtishini taʼminlaydi. Hujayraga kirgan Fe ning kamroq qismi qayta oksidlanadi va Fe (III) holatiga oʻtib ferritin shaklida zahiralansa, koʻproq qismi enterotsitlar bazal qismidagi ferroportin-1 transporterlari orqali hujayrani tark etadi. Hujayrani tark etgan Fe (II) bazal qismdagi gefestin (seruloplazmin) orqali Fe 3+ holatiga oʻtadi va qon apotransferrini (betta globulin)ga birikib transferrin nomi bilan kerakli qismlarga tashiladi. Transferrin (2ta Fe 3+ bilan bogʻlangan apotransferrin) eritroblastlar, jigar hujayralari, platsenta va boshqalardagi transferrin retseptorlariga bogʻlanadi va endositoz orqali hujayralarga kiradi.

Dentistry 07 78

• Shuni inobatga olish kerakki enterotsitlarga kirgan Fe ning qancha qismi zahiralanishi yoki qonga oʻtishi akonitaza oqsili tomonidan tartibga solinadi. Qachonki Fe defitsiti yuzaga keladigan boʻlsa, akonitaza Ferritin-mRNK bilan bogʻlanadi va ferritin hosil boʻlishini ingibitsiyalaydi. Natijada absorsiyalangan Fe koʻproq miqdorda qonga oʻtadi. Dentistry 07 79

• Temirning kichik qismi erimaydigan gemosiderin shaklida zahira havzalarda yigʻiladi. Bu holat tanadagi temir miqdori apoferritin zahiralay oladigan qobilyatidan anchagina koʻp boʻlganda kuzatiladi. • Gemosiderinni mikroskopda maʼlum klasterlarda yigʻilgan, katta zarralar holatida bemalol koʻrilsa, ferritin mayda va tarqalib ketgan, faqat elektron mikroskopda koʻrish mumkin. Plazmada temir miqdori kamayganda, zahiradagi ferritindan Fe osonlikcha ajralib plazmaga oʻtadi va transferrin shaklida tananing kerakli qismlariga uzatiladi. • Transferrin molekulasining oʻziga xos xususiyati shundaki, ular suyak koʻmigida joylashgan eritroblastlar membranasidagi retseptorlar bilan mustahkam bogʻlanish hosil qiladi. Keyin, biz gistologiyada koʻrgan endositoz orqali hujayraga qaʼbul qilinadi. Bu yerda transferrin Fe ni toʻgʻri mitoxondriyaga yetkazadi, bu yerda gem sintezlanadi. Odamlarning qonida transferrinning yetarli miqdorda boʻlmasligi, transportda muammolarni keltiradi va gipoxromik anemiyaga sabab boʻladi. RBC lar 120 kun yashab, vazifasini bajargandan soʻng ular parchalanib tarkibidagi gemoglobinni ajratadi. 80

• Hujayralar moʻrtlashgandan keyin, tomirlarning zichroq qismidan oʻtayotganda hujayra yorilib ketadi. RBClarning asosiy qismi taloq tomirlarida (qizil pulpasida) parchalanadi. Qizil pulpa trabekulalari orasidagi boʻshliqlar kengligi atigi 3mkm boʻlib, RBC larning 8mkmlik oʻlchamining oʻtishi uchun yetarli emas. • Hb darhol tananing bir qancha qismlaridagi makrofaglar tomonidan fagositozlanadi. ( ayniqsa jigarning Kupfer hujayralari, taloq va suyak koʻmigi makrofaglari tomonidan ). • Gemoglobin molekulasining porfirin qismi makrofaglar ichida bir necha bosqichlarda oʻzgarishga uchraydi va bilirubin pigmenti hosil boʻladi. Hosil boʻlgan bilirubin qonga oʻtib albuminlar orqali gepatotsitlarga tashiladi. Gepatotsitlarda bilirubin Glukuron kislata bilan bogʻlanib oʻt qopiga quyiladi... 81

Dentistry 07 82

Dentistry 07 84

Dentistry 07 85• Kunlik Fe yoʻqotilishi Erkak kishi har kuni 0,6mg Fe ajratadi va bu asosan najas bilan chiqadi. (+qon yoʻqotganda) • Ayollar uchun menstruatsiya hisobiga 1,3 mg/kun Fe yoʻqotiladi. • Temir yetishmovchiligi boʻlgan hollarda Hb sintezida yetishmovchiliklar yuzaga keladi va gipoxrom mikrositoz anemiya kuzatiladi: (massa < 26 pg hajm < 70 fL Hb < 110g/l) bu holatga asosiy sabablar esa: 1. qon yoʻqotish: har ml qon bilan 0,5mg Fe yoʻqotiladi 2. Fe qaʼbul qilish yoki absorbsiya muammolari 3. oʻsish, homiladorlik va emiziklik davrda Fe ga boʻlgan ehtiyojning ortishi. 4. surunkali infeksiyalar hisobiga Fe qayta ishlanishidagi muammo 5. apotransferrindagi muammolar

Gemoxromatoz nima? Dentistry 07 86

• Odatda jigar, meʼda osti bezi va miokardning shikastlanishi – gemoxromatoz deb nomlanadi. Bu holat GIT ni chetlab oʻtish hisobidan (m: Fe inyeksiyasi ) kelib chiqadi va transferrin miqdorining oshib ketishi hisobiga Fe bilan zaharlanish holati kelib chiqadi. Dentistry 07 87

Gemoliz nima? Dentistry 07 88

• Eritrotsitlar qobigʻining yorilishi, ichidagi gemoglobinning qon plazmasiga chiqib, uni qizil ranga boʻyashi gemoliz deb ataladi. • osmotik gemoliz (0.4%  0,34%) • Kimyoviy gemoliz (xloroform, alkogol, benzol, oʻt kislatalari) • mexanik gemoliz • Biologik gemoliz • immun gemolizi • termik gemoliz Dentistry 07 89

• Sirkulyatsiyadagi eritrotsit populatsiyasi 25 x 10 12 tani tashkil etadi. Bunday doimiy miqdorni saqlash uchun suyak iligidan qon oqimiga 1 daqiqada 1,8 x 10 9 ta yosh eritrotsit (retikulotsit) qoʻshiladi. • Nerv boshqarilishi ? • Jinsiy garmonlar ? Dentistry 07 90

Dentistry 07 91

O'xshashlar

Nafas fiziologiyasi

Muskullar fiziologiyasi

Qon biokimyosi

Qon quyish

Nafas olish fiziologiyasi