Ovqat hazm qilish sistemasining fiziologiyasi - Tibbiyot - Slaydlar

Ovqat hazm qilish sistemasining fiziologiyasi

Yuklangan vaqt:

24.08.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1232.9189453125 KB

Ko'chirib olish

OVQAT HAZM QILISH SISTEMASINING FIZIOLOGIYASI

Darsning maqsadi:  Ovqat hazm qilish sistemasi funktsiyasining tasnifi. Hazm fermentlarining ahamiyati. Hazm yo’li funktsiyalarini o’rganishda I.P.Pavlovning ta’limoti, Ovqatni og’iz bo’shlig’ida parchalanishi va hazm bo’lishi. Hazm bezlarining ahamiyati, Me’dani tuzilishi va ovqatni hazm bo’lishi, me’dani harakati

Dars rejasi  Ovqat hazm qilishning axamiyati.  Ferment aktivligi.  Ovqatni og’izda hazm bo’lishi.  So’lak bezlarining qo’zg’alish mexanizmi.  Hazm bo’lish funktsiyalarini o’rganishda I.P.Pavlov ishlari.  Me’dada ovqat hazmi  Meьdaning evakuator funktsiyasi.  Meьdaning motor funktsiyasi.  Ichaklarda ovkatni hazm bo’lishi.  Jigar va oshqozon osti bezining faoliyati.  Oziqa moddalarining so’rilishi mohiyati.  Me’da sekretsiyasini boshqarilishi.

Tayanch tushunchalar:  fermentlar, ozika mahsulotlari. yog’, oqsil, uglevod, ptialin, mutsin, amilaza, oshqozon osti bezi, sekretor, motor, sekretor funktsiyasi; seroz, proteaza, lipaza fermenti, fistula, maltoza, globulin, kreatinin, mochevina, simpatiq parasimpatik nervlar, pilorus, kardia, vorsinka, brunner bezi, peyer blyashkasi, liberkyun bezlari, bilirubin pigmenti

Ovqat hazm qilish a’zolarining tuzilishi

 Ovqat hazm qilish sistemasi, hazm qilish organlaridan va xazm bezlaridan iborat. Ovqat hazm kilish murakkab fiziologik protsessdir, Xazm yullariga tushgan ovqat fizik va ximiyoviy o’zgarishlariga uchrab, ozuqa moddalar qon va limfaga so’riladi.  Ovqatning fizikaviy o’zgarishi uning mexanik ishlanishi, maydalanishi, aralashishi va erishidan iborat. Ximiyaviy o’zgarishlar esa oqsil, yog’ uglevodlarni gidrolitik fermentlar ta’sirida parchalanadi.

1. Ipsimon so‘rg‘ichlar- tilning ust yuzasida duxobasimon tus berib joylashgan. Bu so‘rg‘ichlar ovqatni qabul qilishda, chaynashda va halqumga yo‘naltirishda hamda ovqat luqmasining yumshoqligi va uning mexanik xususiyatlarini sezishda qatnashadi. 2. Zamburug‘simon so‘rg‘ichlar - tilning uchi va yonlarida joylashgan bo‘lib, ta’m bilishda xizmat qiladi. 3. Halqa bilan o‘ralgan (tarnovsimon) so‘rg‘ichlar- 7–12 ta bo‘lib, tilning ildizi va tana chegarasida, ko‘r teshikning ikki yonboshida rimcha “V” raqami shaklida joylashgan. Ularda ta’m bilish so‘g‘onlari juda ko‘p. 4. Varaqsimon yoki bargsimon so‘rg‘ichlar- kitob varaqlari kabi tilning yonlarida joylashib, ta’m bilishda qatnashadi.

So’rilish funktsiyasi - me’da, ingichka ichak yo’g’on ichak shilliq pardasi ozuqa moddalarini so’rib, qonga va limfaga o’tkazadi Motor funktsiyasi - hazm apparatining muskullarini harakatlantirishidir. Sekretor funktsiyasi - ba’zi hujayralar hazm shiralarini: so’lak me’da shirasi, me’da osti bezining shirasi, o’t safroni ishlab beradi.

Og’iz atrofi so’lak bezlari

Quloq oldi bezi yuz terisi ostida, tashqi quloq pastida va orqa tomondagi pastki jag‘ suyagi chuqurchasigacha boradi. Bez alohida-alohida bo‘lakchalardan iborat bo‘lib, ularning naychalari markaziy nayga qo‘shiladi. Bezning og‘irligi 25–30 g, fibroz parda bilan o‘ralgan. Bez naychasi chaynov muskulidan ko‘ndalang o‘tib, lunj muskuli orqali og‘iz bo‘shlig‘ining dahliziga, yuqori jag‘ning ikkinchi oziq tishlar sohasiga ochiladi. Quloq oldi bezi oqsilga boy tiniq so‘lak ajratadi. Og’iz atrofi so’lak bezlari Pastki jag‘ osti bezi 15 g bo‘lib, pastki jag‘ suyagi osti chuqurligida joylashgan. Bu bez yaxshi taraqqiy etgan parda bilan o‘ralgan. Uning chiqaruv nayi – ductus submandibularis til ostidagi so‘rg‘ichlarga ochiladi. Jag‘ osti bezi oqsil aralashgan shilliq suyuqlik ajratadi. Til osti bezi ning og‘irligi 5 g bo‘lib, pastki jag‘ suyagi ichki yuzasidagi shu nomli chuqurcha ustida joylashgan. Bez ustini til osti shilliq qavati burmasi qoplab turadi. Bu bez boshqa bezlar kabi bo‘lakchalardan tuzilgan. Ularning naylari alohida yoki o‘zaro qo‘shilib, bitta nay hosil qiladi. Bu naylar til ostidagi shilliq burmalar – olica sublingualis ga ochiladi. Bez oqsil aralash shilliq so‘lak ajratadi.

Xalqum va qizilo’ngach tuzilishi

Ovqatlanishni ahamiyati birinchidan plastik ikkinchidan energiya manbai hisoblanadi. Ovqat moddalariga oqsil, yog’, karbon suvlar kiradi. Bulardan tashqari suv, tuz, vitaminlar kiradi. Ovqat moddalari (oqsil, karbonsuv va yog’lar) mexanik va ximik ta’sirotlar natijasida eziladi, maydalanadi va suvda eriydigan holga kelgandan so’ng qonga va limfaga so’riladi va organizmga sarf etiladi.

Yutish. Ovqat moddasi og’iz bo’shlig’ida mexanik va ximik ravishda parchalanib so’lak bilan aralashadi va yutishga tayorlangan luqma odam ixtiyori bilan til ildiziga tomon yo’naltiriladi. Luqma til ildiziga borib yumshoq tanglayga tegishi bilan ovqat halqumga o’tadi. Bu vaqtda yumshoq tanglay ko’tarilib burun bo’shlig’iga kirish yo’li(hoana)ni berkitadi. Hiqildoq esa yuqoriga ko’tarilib, unga kirish yo’li hiqildoq usti tog’ayi yordamida berkitiladi. Natijada ovqat luqmasi halqumga o’tadi va yuqoridan pastga, qizilo’ngachga qarab yo’naladi. Ovqat luqmasi halqumdan qizilo’ngachga yo’nalib halqum devori muskullarining yuqoridan pastga qisqarishi va ovqat moddasining og’irligi va so’lak bilan o’ralib namlanishiga imkon beradi. Qizilo’ngach muskullari esa to’lqinsimon ( yuqoridan pastga qarab) qisqarib ovqatni me’da tomon suradi. Suyuqlik yutilganda me’daga 2-3 sek, qattiq ovqat bo’lganda 6-8 sek davomida yutish jarayoni bajariladi.

Og‘iz bo‘shlig‘idagi so‘lak aralash xarakterga ega. Uning pH 6,8-7,4 ga teng. Odamlarda bir sutkada 0,5-2 l so‘lak ajraladi. So‘lak 99% suv va 1% quruq moddalardan iborat. Quruq qismi organik va anorganik moddalardan iborat. Anorganik moddalar-xlorid bikarbonatlar, sulfatlar, fosfatlar anionlardan va natriy, kaliy, kalsiy, magniy kationlaridan, hamda temir, mis, nikel va boshqa mikroelementlardan tashkil topgan. So‘lak tarkibidagi organik moddalar asosan oqsillardan iborat. Oqsil shilimshiq modda mutsin oziq moddalarni biriktirib luqma hosil qilishda ishtirok etadi. So‘lak tarkibidagi asosiy fermentlar kuchsiz ishqoriy muhitda faoliyat ko'rsatuvchi amilaza va maltazalardir. Amilaza polisaxaridlarni (kraxmal, glikogen) disaxarid maltozagacha parchalaydi. Maltaza maltozani glyukozagacha parchalaydi.

So‘lakning tarkibida oz miqdorda uchraydigan boshqa fermentlar ham bor: gidrolazalar, oksireduktazalar, transferezalar, proteazalar, kislotali va ishqoriy fosfatazalar. So‘lak tarkibida bakteriotsid ta’sirga ega biogan oqsil tabiatli modda lizotsim (muromidaza) mavjud. Oziq moddalar og’iz bo‘shlig‘ida oz, o‘rtacha 15 sekund vaqt davomida turadilar, shuning uchun ham bu yerda kraxmal to’la parchalanib ulgurmaydi. Lekin og’iz bo‘shlig‘idagi hazm ishga tushiruvchi ta’sir qilishi orqali oziq moddalarni oshqozon-ichak yo’lining keyingi qismlarida parchalanishida katta ahamiyat kasb etadi.

So‘lak bir necha vazifalarni bajaradi Hazmga oid vazifalari – oziq moddalarni namlaydi, shilimshiq (mutsin) moddalar qismlarini biriktirib ovqat luqmasini hosil qiladi, yutilishini osonlashtiradi, tarkibidagi fermentlar ta’sirida oziq moddalar gidrolizi boshlanadi. Ekskretor vazifasi – modda almashinuvida hosil bo’lgan ba’zi metabolitlar so‘lak tarkibida chiqariladi, bo’larga siydik kislotasi, mochevinalar kiradi. Shuningdek, ayrim dorivor moddalar (xinin, strixnin) va organizmga tashqaridan tushgan moddalarning ayrimlari (simob tuzlari, alkogol) so‘lak tarkibida ajraladi.

Fermentlar quyidagi xususiyatlari bilan tavsiflanadi : O'z-o'zidan bajariladigan ximiyaviy jarayonlarni katalizator sifatida tezlashtiradi yoki susaytiradi. Faqatgina moddalaming parchalanishida - analiz (tahlillash) katalizatorlik qilmasdan, balki moddalaming birikishiga - sintez (umumlashtirish) ham katalizatorlik qiladi. Spesifik ta'sir ko'rsatish qobiliyatiga ega. Har bir ferment ma'lum ximiyaviy tarkib va tuzilishga ega moddalarga ta'sir ko'rsatadi Qizdirilganda parchalanadi

Fermentlarning faolligi muhit reaksiyasiga bog'liq holda o'zgarib turadi: masalan, pepsin ishqorli muhitda o'z faolligini yo'qotsa. kislotali muhitda esa tiklaydi. Hazm fermentlari gidrolazalar guruhiga ya'ni H 2 va OH - ionlarini biriktirib olgan fermentlarga kiradi, ya'ni suv eritmalaridagi moddalarni hazmlovchilardir Ular, uglevodlar, kraxmalni parchalovchi amilolitik yoki amilazalar. proteinlar, oqsillarni parchalovchi proteolitik yoki proteazalar, lipidlar, yog'larni parchalovchi lipolitik yoki lipazalarga farqlanadi.

 Hazm sharoitlaridagi fermentlar 3 gruppaga bo’linadi:  Proteaza fermenti oqsil mayda molekulalarni  aminokislotalarga parchalaydi  Lipaza fermenti - yoglarni glitserin va yog kislotalarga parchalaydi.  Amilaza fermenti -karbonsuvlari glyukozaga parchalaydi.

I.P.Pavlov o'z oldiga normal sharoitda ovqat hazmi jarayonlarining kechishida asab tizimining rolini ochishini maqsad qilib qo'ydi, nihoyat surunkali tajribalarni bajarish imkonini beruvchi yangi jarrohlik usullarini ishlab chiqdi. U hayvonlarning hazmlash kanalida juda ko'plab yangi operasiyalarni tavsiya etdiki, ulardan keyin ko'p yillar mobaynida operasiyadan keyin hayvonlarni a'lo darajadagi sog'ligi ta'minlangan holda, hazm tizimining turli bo'limlarini sekretorlik va harakat funksiyalarini o'rganish mumkin. U kishi tomonidan hazm bezlarini yo'llarini bitmaydigan teshiklarini tashqariga chiqarish bo'yicha operasiya qilish yoki fistulalar qo'yish; so'lak bezlariga (1895), me'da osti beziga (1879) va o't yo'Iiga (1902) usullari ishlab chiqildi.

so’lak bezlariga (1895)me'da osti beziga (1879) o't yo'Iiga (1902I.P.Pavlov tomonidan hazm bezlarini yo'llarini bitmaydigan teshiklarini tashqariga chiqarish bo'yicha operasiya qilish yoki fistulalar usullarini ishlab chiqdi.

I.P.Pavlov me'da shirasining ajralishini o'rganish uchun oddiy oshqozon fislulasi qo'yish bo'yicha operasiyaga qizilo'ngachni bo'yindan kesish va uning har ikkala uchini teriga tikish operasiyasini qo'shdi (ezofagotomiya), bu esa og'iz bo'shlig'ida ozuqalar bo'lgan paytda me'da shirasining ajralishi haqida muhim ma'lumotlarni aniqlash va me’da shirasi ajralishini chaqiruvchi nervlaming ochilishiga olib keldi. Bu operasiyalar yana «yolg'ondakam» oziqlantirish paytida tabiy holdagi toza me'da shirasi olish imkonini berdi. 1894 yilda I.P.Pavlov o'zining mashhur kichik izolyasiyalangan me'dacha yasash usulini taklif etdi, bunda kichik me'dachaning barcha nerv tolalari saqlanib qoladi (Geydengaynni taklif etgan me'dacha yasash usulida nervlar kesiladi) va shu sababli, pavlovchasiga izolyasiya qilingan me'dachadan shira ajralishi katta oshqozonda ozuqalar bo'lganida shira ajralishini barcha fazalariga mos holda kechadi.

Og’iz da ovq at hazm bo’lishi:  Og’izga tushgan ovqat fizik va ximik o’zgarishlarga uchraydi. Fizik o’zgarishlar ovqatni tish bilan maydalash va ezishdan iborat. Ximik o’zgarish so’lak fermentlarining ta’sirida o’zgaradi. Bir sutkada katta kishilarda 1,5 l so’lak ajraladi. So’lak tarkibida 98,5-99% suv qolgan 1-1,5 protsent organik va anorganik moddalardan tuzilgan. 

So'lakda xlorid fosfat sul'fat tuzlarining qoldiqlari natriy, kaliy va kalsiy bikarbonat lariazotning achchik tuzi, ammiaksul'fotsianli kislotalar birikmasi -rodanidlar kabi anorganik moddalarmusin globulin hamda aminokislotal ar, kreatinin. siydik kilotasi va mochevina kabi organik birikmalar

Sulakning tarkibida mikroblarni juda tez eritib yuboruvchi fermentga o'xshash modda lizosim saqlanadi, uncha katta bo'lmagan miqdorda proteolitik va linolitik fermentlar va shular qatorida oksidaza va peroksidazalar ham saqlanadi. O 2 , N va ayniqsa CO 2 kabi jiddiy miqdordagi gazlar ham saqlanadi.

So’lak bezlarini qo’zgalish mexanizmi  Og’izga olingan ovqat til nervi, til xalqumi nerv retseptorlariga ta’sir etib, bu qo’zgalish til va uchlik nervlar orqali markazga ya’ni uzunchoq miyada joylashgan so’lak ajratish markazga boradi. So’lak ajratish sekretor nervlar orqali so’lak beziga yetib keladi va so’lak ajraladi. So’lak bezining sekretor nervlari simpatik va parasimpatik tolalardir.

 Parasimpatik nerv elektr toki bilan ta’sirlansa, kup so’lak ajraladi. Simpatik nerv ta’sirlanganda ko’proq va kam mikdorda so’lak ajraladi.  Odatda so’lakni yig’ib olish uchun jag osti yoki quloq oldi bezining yo’li ochiladigan joyga kapsula - Leshli - Krasnogorskiy kapsulasi qo’yib so’lak yig’ib olinadi . 

 Rus fiziologi I.P.Pavlov va uning shogirdlari ovqat hazm qilishga talluqli masalalarning ko’pchilik tomonidan yoritildi va hazm kilish fiziologiyasiga yangi metodikani tadbiq etib, bu fanning asoslarini yaratib berishdi, I.P.Pavlov va uning shogirdlari ya’ni xronik metodlardan foydalanib uni eng yuqori darajagacha takomillashtirdi va fiziologiyada sintetik oqimni yaratdi. I.P.Pavlov yaratgan bu sintetik oqim, organlar ishini bir-biri bilan bog’langan holda o’rganila boshladi. Analiz va sintez bir-biri bilan o’zaro bog’langan dialektik birikmalardan iborat bo’lib, analiz va sintez birligi sintetik fiziologiyaning asosiy printsipini tashkil etadi.

 Organizmini funktsiyalarini bunday bir-biri bilan bog’langan holda o’rganish anatomik metoddan, ya’ni organizmni ayrim bo’lakka bo’lib, ularni sun’iy sharoitda o’rganish metoddan farq qiladi. Fistula metodi bilan operatsiya qilingan organ funktsiyasini istagan vaqtda qo’zg’atish imkonini beradi. Fistula operatsiyalarini o’tkazilganda tekshirilayotgan organni normal qon aylanishi va nerv inervatsiyasi saqlanib qoladi

 Fistula metodikasini tadbiq etib, hazm organlarini harakat (motor) fuktsiyasini, surish funktsiyasini va sekretor protsesslarini -hazm shiralarini ximiyaviy tarkibini aniklash mumkin. Fistula metodikasini katta afzalligi shuki, hazm organlarini faoliyatini tabiyi ta’surotlar turli alomatlar, moddalar. bilan ko’zgatish mumkin. I.P.Pavlov so’lak bezga xronik fistula kuyish metodikasini ishlab chikadi. So’lakni mikdori va sifat og’izga olingan ovqatga bog’liq.

 Me’da qorin bo’shlig’ining yuqori qismida joylashgan bo’lib, uning keng tomoni diafragmaga karab turadi va kardial deyiladi. Uning ingichka qismi 12 barmoqli ichakka tutashadi va pilorus- deyiladi. Kardial va pilarus xalqali muskuldan tashkil topgan sfinkter joylashgan. Me’dani tubi-fundal kismini tashkil etadi. 

Me’daning tuzilishi

Me’da shilliq qavati

ME’DADA OVQATNI HAZM BO’LISHI  Ovqat me’daga tushgach 3-8 soat turib, ichakka o’ta boshlaydi. Me’da «ovqat deposi» funktsiyasini o’taydi, u etilgan ovqatni katta xajmini saklab turadi. Me’da shirasi rangsiz-reaktsiyasi kislotali bo’ladi chunki НСl borligiga bog’liq ( 0,3-0,5 protsent). Me’da shirasida oqsillarni parchalovchi ferment-pepsin bor bo’lib, oqsil murakkab bulgan polipentidlarga, albumozlar parchalanadi, pepsin inaktiv (pipsinogen holatida bo’lib, HCl kislotasi ta’sirida aktivlashadi .

Me’da shirasidagi pepsin va ximozin ferment sut oqsilini ivitadi, ya’ni sutning suvda eriydigan (kozeinga) oqsiliga aylantiradi. YOglar lipaza fermenti ta’sirida glitserin va yog’ kislotaga parchalanadi. Me’dadagi lipaza faqat emulsiya holiga kelgan yog’larga ta’sir etadi. Me’da shirasidagi karbon suvlarni parchalovchi ferment yo’q. So’lak fermenti ptialin va malьtaza ta’sirida pilorik qismida parchalanadi. HCl (pepsinogenni pepsinga aylantiradi sutning ivishiga – pepsin va ximozin ta’sirida kazenogenni kazeinga aylantirishda qatnashadi). Bakteriyalar HCl ta’sirida tez nobut bo’ladi.

Me’da sekretsiyasiiing tekshirish metodlari  V.A.Basov hayvonlarni me’dasiga fistula qo’yish operatsiyasini birinchi marta o’tkazdi. Olingan shira ovqat so’lak bilan aralash bo’lib, shirani tarkibini o’rganish mumkin bo’lmadi. Nemis olimi Geydelgayn ajratilgan me’dani ajratish yangi xirurgik metodini ishlab chiqdi.

Me’dani harakati : Hazm protsessida ovqat me’dada mexanik ta’sirlarga ham uchraydi. Me’da devorlari uzunasiga, qattiq va doira shaklidagi tekis tolali muskullardan tashkil topgan bo’lib, bu muskullarni qisqarishi -me’daning motor (harakat) funktsiyasi natijasida ovqat moddalari aralashtirish, yozish va me’dadan ichakka o’tkazishdan iborat bo’ladi.

 Me’da xarakati tonik peristialtik qisqarishlarda bo’ladi. Ovqatni yakka o’tishida pilorik sfinktorni va me’da devorlarini qisqarishini ovqatni so’rilishiga evakuatsiya qilinishiga yordam beradi. Ovqatning me’dadan ichakka evakuatsiya qilinishiga tezligi ovqatning miqdori, tarkibi, muhit reaktsiyasiga bog’liq bo’ladi, ayniqsa xlorid kislota alohida rol o’ynaydi. Agar me’da va ichak reaktsiyalar kislotalari bo’lsa, sfektor berk bo’ladi, ichakdagi reaktsiya ishqoriy bo’lganda u ochiladi

 Ingichka ichak shilliq parda yuzasini sidirg’a qoplovchi vorsinkalar bilan qoplangan bo’lib, uning yuzasi vorsinkalar hisobiga 8 marta oshib ketadi. Vorsinkalar shilliq parda o’simtalari bo’lib, bo’yi 1mmgacha boradi, vorsinkalar epiteliy bilan qoplangan bo’lib limfa va qon tomirlari ko’p. Vorsinkalar 12 barmoqli ichakda ko’p.

Ichak vorsinkalarining tuzilishi

 Ingichka ichakni shilliq pardasidagi vorsinkalar orasida Liberkyun bezlari bor. Bezni soni 10mln bo’lib, satxi 14m ga teng bo’ladi. Bu oddiy naysimon Liberkyun bezlari ichak shirasini ishlab chikaradi va 0,2-0,4 mm keladi. Faqat 12 barmoqli ichakda Brunner bezlari bo’ladi va boshqa ichaklardan farqlanadi. Bundan tashqari ingichka ichakda bir talay limfa tugunlari bo’ladi va bu tugunlardagi limfatiklar ichakka to’lgan mikroorganizmlarni zararli moddalarni zararsizlantiradi.

 Me’da osti bezi aralash bezlarga kiradi. Me’da osti bezini yo’g’on qismi -boshi 12 barmoqli ichakka ingichka tomoni, dumi deyilib talok tomonga qaragan bo’ladi. Me’da osti bezining o’rtasidan shira yo’li o’tadi, uning uzunligi 16-22 sm diametri 3-8 qalinligi 2-3 sm, og’irligi 790 g. Me’da osti bezi me’da osti shirasini chiqaradi tashqi sekret deyiladi va maxsus hujayralar to’plami Langergans orolchalari insulin garmoni ishlab qonga o’tkazadi, bu uning endokrin qismi hisoblanadi.

Me’da osti bezining tuzilishi

 Jigar o’t suyuqligi ishlab beradi va 12 barmoqli ichakka quyiladi. Bir sutkada o’t 800-1200 ml ishlanadi o’t suyuqligi faqat ovqat hazm qilish vaqtida ichakka quyiladi. Uning reaktsiyasi ishqoriydir. Bilirubin pigmenti jigarda gemoglobinni parchalanishdan hosil bo’ladi va ichakka undan qonga o’tib urobilin ko’rinishida siydik orqali chiqariladi 

Jigar organizmdagi bezlarning eng kattasi hisoblanadi. Jigar qorin qismini devоri hisobланади. Жигар қорин қисмини devori o’ng tomonida joylashib, diafragmaga tegib turadi. Uning og’irligi 1500 g bo‘ladi. Uning uzunligi 20-22 sm, eni 10-12 sm, qalinligi 7-8 sm. Jigarda chap (kichik) va o’ng (katta) bo’lagi bo‘lib, jigar darvozasidan jigar arteriyasi, darvoza vena jigar yo’li, limfa tomirlari va nervlari o‘tadi. Shu yo’l orqali jigardan limfa qon tomiri, venasi chiqadi va jigardan chiqqan qon pastki kovak venaga quyiladi. Jigar ovqat hazm qilishda o’t ishlab beradi. Moddalar almashinuvida glikogen hosil qiladi hamda hazm jarayonida hosil bo‘lgan zararli moddalarni zararsizlantiradi jigarni orqa qismidan pastki kovak vena tegib turadi, oldingi qismida o’t pufagi yetadi. Jigar o’t suyuqligi ishlab beradi va 12 barmoqli ichakka quyiladi. Bir sutkada o’t 800-1200 ml ishlanadi o’t suyuqligi faqat ovqat hazm qilish vaqtida ichakka quyiladi. Uning reaksiyasi ishqoriydir.

O’tning tuzilishi

O’tning asosiy vazifasi  ichak shirasidagi va me’da osti bezining shirasidagi lipazani aktivlashtiradi. O’t yog’larni emulsiya holiga keltiradi, yog’lar va vitamin K-ning so’rilishida qatnashadi, ichak harakatini peristaltikasini me’da osti bezidan shira ajralishini kuchaytiradi va o’t ichakka o’tgach kislotali ovqat bo’tqasini neytrallaydi.Ovqat iste’mol qilingandan so’ng o’t, 12 barmoqli ichakka o’tadi: go’shtga 8 minutdan so’ng, nonga - 12 minutdan so’ng, sutga 3 minutdan so’ng o’t chiqadi. O’t 12 barmoqli ichakka go’sht va sut istete’mol qilganda 5-7 soat davomida, non eyilganda 8- 9 soat davomida quyiladi.

O‘t tarkibida o‘t kislotalar, pigmentlar, xolesterin moddalari bo‘ladi. Pigmentlar hayotini tugatgan eritrotsitlarning parchalanishidan vujudga keladi. Pigmentlarning bir qismi ichak devori orqali qonga so‘rilsa, ko‘proq qismi axlatga rang beradi va tashqariga chiqadi. O‘t ichakka quyilmay qolganda (o‘t yo‘li yallig‘lanib bekilganda, tosh bo‘lganda) axlat rangsiz bo‘ladi. Odamda bir kecha-kunduzda o‘rtacha 800–1200 ml o‘t ishlanadi. O‘t ovqat moddasini, ayniqsa yog‘larni parchalab, ularning shimilishida faol ishtirok etadi.

O'xshashlar

Ovqat hazm qilish

Ovqat hazm qilish

Ovqat hazm qilish tizimi organlari kasalliklarida parhez ovqatlanish

Ovqat hazm qilish tizimining umimiy tuzilishi va yosh xususiyatlari

Ovqat hazm qilish tizimininig yosh xususiyatlari va ovqatlanish gigienasi