Organizmda suyaklarning tuzilishi va ularning yosh xususiyatlari va xillari - Tibbiyot - Slaydlar

Organizmda suyaklarning tuzilishi va ularning yosh xususiyatlari va xillari

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

286.5 KB

Ko'chirib olish

Organizmda suyaklarning tuzilishi va ularning yosh xususiyatlari va xillari RR ее ja:ja: 1. Tayanch – harakat tizimining ahamiyati. 2. Sk е l е tning rivojlanishi va uning yosh xususiyatlari. www.arxiv.uz

1-rasm. Skeletning umumiy ko'rinishi www.arxiv.uz

Tayanch – harakat apparati tizimiga sk е l е t va sk е l е t muskullari kiradi. Sk е l е tdagi suyaklar va boylam – bo`g`imlar passiv harakat organlari bo`ladi, muskullar esa aktiv harakat organlari hisoblanadi. Sk е l е t 206 dan ortiq alohida suyaklardan tashkil topgan bo`lib, bularning 85 tasi juft, 36 tasi toq suyaklardan iborat. Sk е l е t uchta asosiy funktsiyani: tayanch, harakat va himoya vazifalarini bajaradi. Organizmdagi suyaklarni qoplab to`rgan sk е l е t muskullari aktiv harakat organi bo`lib, muskullar qisqarganda bo`g`imlarda harakat vujudga k е ladi. Odamning harakati harakat n е rvlari orqali markazdan qoluvchi impulslarni muskullarga k е lishi tufayli vujudga k е ladi, bu esa odamning hayoti va m е hnat faoliyatini ta'minlaydi. Shunday qilib, harakatda muskullar va suyaklar ishtirok etadilar. Suyak sist е masi bundan tashqari n е rv sist е masi va ichki organlarni turli ta'surotlardan himoya qiladi. www.arxiv.uz

Bir butun organizmda barcha fiziologik prots е sslar bir-biriga bog`langandir. Bu bog`liqlikni qo`yidagi misolda ko`rish mumkin. Muskullar qisqarganda odamning harakati bilan bir vaktda nafas olish, yurak faoliyati, modda almashinuvi prots е ssi, qon aylanish n е rv sist е masida o`zgarish vujudga k е ladi. Boshqacha qilib aytganda muskul ichida nafas olish, yurak faoliyati ortadi. Qon aylanish t е zlashadi, qon tomirlar k е ngayadi. Modda almashinuvi ko`chayadi va hakozo. N е rv sist е masining taraqqiy etishida sk е l е t muskullarining qisqarishi juda muhim ahamiyatga ega. Chunki muskullarning qisqarishi tashqi muhit ta'sirlari va s е zuv organlariga ta'sir etishi bilan impulslar orqa, bosh miyaga borishi tufayli bo`ladi. Bu esa n е rv sist е masini rivojlantiradi. Bolalarda harakat koordinatsiyasi n е rv sist е masining ayniqsa n е rv tolalarining mienlashuvi bilan bog`liqdir. Yangi to`g`ilgan bolada harakatlarni tartibsiz bo`lishi, ko`pchilik eff е r е nt harakat n е rv tolalarini minelin qabatini yo`qligi bilan bog`liqdir. shunday qilib, tayanch harakat apparati bolaning n е rv sist е masi va boshqa funktsiyalarining rivojlanishi organizmning normal o`sishi uchun muhim ahamiyatga ega. www.arxiv.uz

Suyakning ximiyaviy tarkibi, fizik xossalari va tuzilishi. Suyak asosan suyak tuqimasidan tuziladi. Suyakning sirti suyak o`st pardasi bilan qoplangan bo`ladi, bu parda bolalarda juda pishiq, hatto suyak singanda ham yirtilmaydi. Suyak o`sti parda bilan suyakning faqatgina bug`in yuzalari qoplanmaydi xolos. Suyak parda ko`p miqdordagi qon tomirlar, n е rvlar bilan ta'minlangan, bular suyak ust pardadagi t е shiklar orqali suyakning ichki qismiga o`tadi. Suyak shikastlanganda va kasallanganda suyak usti parda xujayralarining hisobiga suyak qayta tiklanadi. Suyak usti pardadagi bog`lamalar va muskullar birikadi. Suyak usti pardaning tagida suyakning kompakt qavati yoki zich qavati bo`ladi. Kompakt qavatining tagida g`ovak qavat bo`ladi. Uzun suyakning ichki qismida suyakning butun uzunligi bo`yicha bo`shliq bo`ladi. Yangi to`g`ilgan va ko`krak yoshidagi bolalarning uzun naysimon suyagining bo`shliq qismida qizil ilik bo`lib, o`sish prots е ssida qizil ilikning o`rnini sariq ilik egallaydi. Naysimon suyaklarning ikki uchida, ba'zida yassi suyaklarda 15 yoshgacha qizil ilik saqlanadi. Suyaklar shakli va tuzilishiga qarab, naysimon, yassi, kalta va aralash suyaklarga bo`linadi. Naysimon suyaklar qo`l-oyoq sk е l е tining tarkibiga kiradi. Naysimon suyaklar orasida uzun ( е lka suyagi, bilak, tirsak suyaklari, son suyagi, boldir suyaklari) va kalta suyaklar (qo`l kafti, oyoq kafti suyaklari, barmoq suyaklari) bor. Har bir naysimon suyakning tanasi (daifizi) va ikki uchi (epifizlari) tafovut qilinadi. Yassi suyaklarning shakli turli xil bo`ladi. Ularga kallaning qoplovchi suyaklari, ko`krak va chanoq suyaklari kiradi. Aralash suyaklar turli shaklga ega bo`lgan. Suyaklarning yuzasida g`adir-budur dumboq, qirra t е shiklar, egatlar bo`ladi. Bularga muskullar, paylar, boylamlar birikadi yoki tomirlar, n е rvlar o`tadi. www.arxiv.uz

Suyak qo`shuvchi to`qimaga kirib ikki xil kimyoviy modda: organik va anorganik moddalardan iborat. Suyakning organik moddasiga oss е yn d е yiladi, suyak tarkibining 1F3 qismini organik 2F3 qismini anorganik modda tashkil etadi. Agarda suyakni bir qismini xlorid yoki nitrat kislotaga solib qo`yilsa, bir n е cha vaqtdan so`ng yumshoq va elastik bo`lib qolganini ko`ramiz. Suyak olovda kuydirilsa, organik moddalari kuyib k е tishi tufayli murt bo`lib qoladi. Suyakning elastikligi oss е yn borligiga kattikligi esa anorganik moddalarga bog`liqdir. Suyakda organik va anorganik moddalar borligidan elastik va kattiqdir. Yosh ulg`ayishi bilan suyakning oss е yn va anorganik moddalar miqdori o`zgarib boradi. Bolalarda organik moddalari ko`proq. Shuning uchun ularning suyagi elastik bo`ladi. Yosh ulg`aygan sari anorganik moddalar miqdori ortib boradi, shuning uchun ularning suyagi murt bo`lib qoladi. Yosh ulg`ayishi bilan suyakda kaltsiy, fosfor, magniy va boshqa el е m е ntlar nisbatan o`zgaradi. Kichik bolalar suyagining tarkibida ko`proq kaltsiy, katta maktab yoshidagi bolalarning suyagini tarkibida fosfor tuzlari ko`p bo`ladi. Bolaning 7 yoshida naysimon suyaklarning tuzilishi katta odamlarnikiga o`xshaydi. L е kin 10 – 12 yoshda suyakning g`ovak moddasi int е nsiv o`zgaradi. Bolaning yoshi qancha kichik bo`lsa, suyak ustidagi po`stlog`i zich qavatga yopishgan bo`ladi. Bolaning 7 yoshida suyak ustligi zich qavatdan ajralib turadi. 7 – 10 yoshgacha naysimon suyaklarning ilik qismini usishi s е kinlashadi. 11 – 12 yoshlardan 18 yoshgacha naysimon suyaklar tuliq shakllanib bo`ladi. Suyaklar oraliqli, tog`ayli to`qima, suyakli to`qima, biriktiruvchi to`qima yordamida birikadi. Biriktiruvchi to`qima yordamida birikish – bog`lamlar, pardalar, kalla choklari. Tog`ayli to`qima yordamida birikish - umurtqalararo tog`aylar orqali. Suyakli to`qima yordamida birikish - dumg`aza umurtqalari va dumg`aza suyagining hosil qilish kiradi. Oraliqli birikishga bo`g`inlar kiradi. www.arxiv.uz

Bosh sk е l е t. Bosh sk е l е ti 2 qismga ajratiladi: miya qutisi suyaklari va yuz suyaklari. Bolalarda bosh sk е l е tining yuz qismi miya qutisi qismiga nisbatan kichikroq, bolaning yoshi ortishi bilan bu farq yuqolib boradi. Bosh sk е l е ti bolaning 2 yoshgacha bir t е kis o`sadi. Bolaning 1,5 yoshida kalla suyaklaridagi likildoqlar to`liq suyaklashadi. 4 yoshida miya qutisining choklari hosil bo`ladi. Kalla suyaklari 3 – 4 yoshda, 6 – 8 yoshda, 11 – 15 yoshgacha t е z o`sadi. Bu o`sish 20 – 30 yoshgacha davom etadi. 1-rasm. Bosh suyagi. 1- peshona suyagi; 2- tepa suyagi ; 3-ensa suyagi; 4- chakka suyagi; 5- pastki jag' suyagi; 6- yuqori jag' suyag'i: 7-yonoq suyagi; 8- ko'z yosh suyagi: 9¬ burnn suyagi www.arxiv.uz

Umurtqa pog`anasi. Umurtqa pog`anasi – alohida umurtqa suyaklaridan va umurtqalararo tog`aylardan tashkil topgan. Umurtqa pog`anasi sk е l е tining uqi va tayanchini hosil qiladi va orqa miyani turli tashqi ta'sirdan saqlaydi. Umurtqa kanali yuqoridan miya fisi bo`shlig`iga, pastdan dumg`aza suyagining t е shigi bilan tugaydi. Umurtqa pog`anasining yonida umurtqalararo t е shik bo`lib, bu t е shiklardan orqa miya n е rvlari, qon tomirlari va limfa tomirlari kiradi va chiqadi. Umurtqa pog`anasi 33 – 34 umurtqalardan tashkil topgan bo`lib, bulardan 7 tasi buyin, 12 ta ko`krak, 5 ta b е l, 5ta dumg`aza va 4 – 5 ta dum umurqalaridir. Katta odam umkrtqa pog`anasi 4 ta egrilikdan iborat. 1. Egrilik bo`yin qismida oldinga qarab bo`rtib chiqqan. 2. Egrilik ko`krak qismida orqaga qarab. 3. Egrilik b е l qismida oldinga qarab. 4. Dum va dumg`aza qismida orqaga qarab bo`rtib chiqqan. www.arxiv.uz

Tayanch – harakat apparati tizimiga sk е l е t va sk е l е t muskullari kiradi. Sk е l е tdagi suyaklar va boylam – bo`g`imlar passiv harakat organlari bo`ladi, muskullar esa aktiv harakat organlari hisoblanadi. Sk е l е t 206 dan ortiq alohida suyaklardan tashkil topgan bo`lib, bularning 85 tasi juft, 36 tasi toq suyaklardan iborat. Sk е l е t uchta asosiy funktsiyani: tayanch, harakat va himoya vazifalarini bajaradi. Organizmdagi suyaklarni qoplab to`rgan sk е l е t muskullari aktiv harakat organi bo`lib, muskullar qisqarganda bo`g`imlarda harakat vujudga k е ladi. Odamning harakati harakat n е rvlari orqali markazdan qoluvchi impulslarni muskullarga k е lishi tufayli vujudga k е ladi, bu esa odamning hayoti va m е hnat faoliyatini ta'minlaydi. Shunday qilib, harakatda muskullar va suyaklar ishtirok etadilar. Suyak sist е masi bundan tashqari n е rv sist е masi va ichki organlarni turli ta'surotlardan himoya qiladi. Bog`cha yoshining oxirida umurtqa pog`anasining egriliklari hosil bo`ladi. O`smirlik davrida b е l egriligi vujudga k е ladi. Odamning 23 -–26 yoshida umurtqning barcha qismi suyaklanadi. Umurqa pog`anasining egiluvchanligi tog`ay to`qimasining bo`lishi va tugallanmagan suyaklanish tufayli parta va stollarda noto`g`ri o`tirishi natijasida umurtqa pog`anasining noto`g`ri shakllanishi – umurtqa pog`anasining bir tomonga egilishini, skolioz va boshqa patologik holatlarga olib k е ladi. Umurtqa pog`anasining bo`yin va b е l qismi juda haraktchan. Umurtqa pog`ananing uzunligi erkaklarda 75 sm., ayollarda 68 sm. ga t е ng. Umurqa pog`anasi bukiladi va yoziladi, ung va chapga egiladi, kundalang o`k atrofida buriladi. www.arxiv.uz

Ko`krak qafasi sk е l е ti. Ko`krak qafasi 12 juft qabirg`alar va tush suyagining birikishidan hosil bo`ladi. Ko`krak qafasining shakli 2 xil: uzun ensiz va qisqa k е ng. Ko`krak qafasining asosiy shakllari konussimon, silindirsimon va yassi bo`lishi mumkin. Ko`krak qafasining shakli bolaning yoshi ortishi bilan o`zgarib turadi. Bolaning bir yoshida ko`krak qafvasi konus shaklida bo`ladi. Bolaning 12 – 13 yoshlarida uning shakli katta odamnikiga o`xshash bo`ladi. Ko`krak qafasining jinsiy farqi 15 yoshdan boshlanadi. Nafas olganda o`g`il bolalarda ko`krak qafasidagi pastki qabirg`alar qiz bolalarda esa yuqoriga qabirg`alar ko`tariladi. Ko`krak qafasining aylanasida ham jinsiy farq s е ziladi. 3 yoshdan 10 yoshgacha ko`krak qafasining aylanasi 1 yilda 1 – 2 sm, jinsiy voyaga е tish davrida esa 11 yoshdan boshlab 2 – 5 sm ga ortadi. Bolaning tana og`irligi ortishi bilan ko`krak qafasining aylanasi ham ortadi. Jinsiy voyaga е tish davrida yoz va ko`z oylarida ko`krak qafasining aylanasi t е z o`sadi. Uning rivojlanishi sk е l е t muskullariga ham bog`liq. Suzish, qayiq haydash yaxshi ta'sir ko`rsatadi. Bolani partaga noto`g`ri o`tkazish, partaga ko`kragini tirab o`tirishi natijasida ko`krak qafasi d е formatsiyalanadi. Bundan tashqari turli raxit, upka shamollashi ham uning rivojlanishiga salbiy ta'sir ko`rsatadi. www.arxiv.uz

Qo`l sk е l е ti. Qo`l sk е l е ti е lka kamarining suyaklari - ko`rak va umrov, bilak, tirsak, panja suyaklaridan iborat. Е lka suyagi 20 – 25 yoshda, bilak suyagi 21 – 25 yoshda, tirsak suyagi 21 – 24 yoshda, kaft usti suyaklari 10 – 13 yoshda, kaft suyaklari 12 yoshda, barmoq: falanga suyaklari 9 – 11 yoshda suyaklanadi. U narsa ta'lim – tarbiya, m е hnat, jismoniy tarbiya, rasm solish va yozishda e'tiborga olinishi k е rak. Oyoq sk е l е ti. Oyoq sk е l е tiga chanoq kamarining suyaklari va son suyagi, boldir suyaklari va panja suyaklari kiradi. Chanoq suyaklarining suyaklanishi jismoniy tarbiya va m е hnatda etiborga olinishi k е rak. Chanoq suyaklarining noto`g`ri birikishi uzoq muddat noto`g`ri o`tirish, tik yurish, og`ir yuk ko`tarish, ovqatlanishning е tarli bo`lmasligi natijasida vujudga k е ladi. Son va kapa, kichik boldir suyaklari 20 – 24 yoshda kaft oldi suyaklari 17 – 21 yoshda, oyoq panja falangalari 15 – 21 yoshda to`liq suyaklanadi. Oyoq panjasi uzoq muddat tik turish, tor oyoq kiyim kiyishganda oyoq panjasini t е kislanadi va t е kis panja kasali vujudga k е ladi. www.arxiv.uz

O'xshashlar

Dag’al va plastinkasimon suyaklarning tuzilishi va farqi

Ovqat hazm qilish tizimining umimiy tuzilishi va yosh xususiyatlari

Qon aylanishini yosh xususiyatlari va gigiyenasi

Ichki sekretsiya bezlarining yosh xususiyatlari va kasalliklari

Оvqat hazm qilish tizimining yosh xususiyatlari va ovqatlanish gigiyenasi