Odamning immunitet tanqisligi virusi bilan kasallanishi to’grisida - Tibbiyot - Slaydlar

Odamning immunitet tanqisligi virusi bilan kasallanishi to’grisida

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

489.62890625 KB

Ko'chirib olish

ODAMNING IMMUNITET TANQISLIGI VIRUSI BILAN KASALLANISHI TO’GRISIDA

OIV infektsiyasi haqidagi dastlabki ma’lumotlar 1981 yilda paydo bo‘lgan edi va bu kasallik dastlab OITS (Orttirilgan immun tanqisligi sindromi) deb atalgan AQShning Los-Anjeles shahridagi shifoxonalarga qisqa muddat ichida pnevmotsistali zotiljam va sarkoma kposhi bilan kasallangan 25-35 yoshlardagi bir necha bemor qabul qilingan (pnevmotsistali zotiljam o‘pkani zararlovchi og‘ir kasallik bo‘lib, asosan uzoq davom etuvchi surunkali kasallik ta’sirida kuchsizlangan katta yoshli odamlarda yoki chala tug‘ilgan va turli dori vositalari bilan davolanayotgan zaif go‘daklarda uchraydi. Sarkoma kposhi o‘sma kasalligi bo‘lib, asosan 60 yoshdan oshgan erkaklarda birinchi marta aniqlanadi). Tekshiruvlar natijasida bu bemorlar asosan tomiriga giyohvand moddalarni qabul qilishi va besoqolbozlik bilan shug‘ullanishi ma’lum bo‘lgan. Ayni navqiron yoshdagi yigitlarning nima uchun bunday kasalliklarga chalinishini, ushbu kasalliklar rivojlanishining bemorlar hayot tarzi bilan bog‘liqligini aniqlash uchun Amerika olimlari tomonidan chuqur izlanishlar olib borilgan.

Shu kabi izlanishlar fransuz olimlari tomonidan ham amalga oshirilgan. Izlanishlar natijasida ushbu holatni, ya’ni og‘ir kasalliklarga chalinuvchanlik yoki immunitet zaifligini birgina mikroorganizm — virus keltirib chiqarishi aniqlandi. Bu virusning odam organizmiga kirgach, turli yot moddalardan himoya qilish uchun kurashuvchi immun tizimiga tegishli qon hujayralarini zararlashi, ushbu virusning doimo ko‘payib borishi va ko‘payish jarayonida muntazam o‘zgarib turishi hamda uning yana boshqa ko‘plab xossalari aniqlandi

1983 yildan bu virusni Odam Immuntanqisligi Virusi (Human Immunodeficience Virus) deb, ushbu virus keltirib chiqaradigan kasallikni — OITS infektsiyasi deb atay boshlandi. OIV-infektsiyasi odam organizmidagi immun — himoya tizimiga mansub bo‘lgan hujayralarni zararlaydi. Bu hujayralar odam organizmiga tashqi muhitdan tushgan yot moddalarni tanib olib, ularni yo‘q qilish vazifasini bajaradi. OIV-infektsiyasi aynan ushbu immun hujayralarini yemiradi .

Virus hujayraning ichiga kirib olgach, u yerdagi moddalardan (uglevod, yog‘, aminokislotalar va b.q) o‘zining ko‘payishi va shakllanishi uchun foydalanadi. Hujayrada ko‘p miqdorda yangi viruslar hosil bo‘lgach, uni butkul yemirib, qonga chiqib ketadi. Shu sababli himoya hujayralari o‘z vazifasini bajara olmaydi, shu bilan birga ularning soni ham keskin kamayib ketadi. Organizmning himoya tizimi shikastlangani bois u tashqi muhitdan tushib turadigan turli mikroorganizmlarni “tanib olib”, o‘z vaqtida yo‘q qila olmaydi. Natijada bemor tanasida sil, o‘rab oluvchi temiratki, gepatit, zotiljam, teri va ichki a’zolarning zamburug‘li kasalliklari, turli o‘smalar va boshqa shu kabi kasalliklar rivojlanib ketadi. Bemorning tanasida namoyon bo‘luvchi belgilar aynan ana shu qo‘shimcha kasalliklarga xosdir. Bemor OIV-infektsiyasi ta’siridan emas, aynan ana shu qo‘shimcha kasalliklarning asoratidan nobud bo‘ladi. Kasallikning oxirgi davri, ya’ni immun tizimi hech qanday yot mikroblarga qarshi kurasha olmay, bemorda turli og‘ir kasalliklar rivojlanishi davri OITS deb ataladi.

Immun hujayralar asosan qonda va mikroblar kirishi mumkin bo‘lgan darvoza a’zolar atrofida, ayniqsa ko‘p bo‘ladi, chunki mikrob bilan inson to‘qnashuvi shu yerdan boshlanadi (qon zardobi, qon suyuqligi, shahvat suyuqligi, sut, so‘lak, ko‘z yoshi, ichki a’zolar atrofidagi suyuqliklar). OIV-infektsiyasi himoya tizimini zararlashi uchun shu suyuqliklarga kirishi kerak. OIV tashqi muhitga chidamsiz mavjudot. U faqat tirik inson tanasidagina yashashi va ko‘payishi mumkin. Bu virus tuproqda, suvda, quyosh nurlarida, yuqori haroratda juda tez o‘ladi (1-2 kunda). Undan tashqari sovun, xlorli eritmalar, spirt virusni yanada tezroq o‘ldiradi. Shuning uchun bemor odamning qoni yoki suyuqliklari tashqariga tushganida, ularni zararsizlantirish juda oson.

BMTning OIV/OITS bo‘yicha dasturi (YuNEYDS)ning ma’lumotlariga ko‘ra, 2011 yilning 1 yanvar holatiga dunyo bo‘yicha OIV-infektsiyasi bilan yashayotgan shaxslar soni 33,4 million nafarni tashkil etgan. Ularning 3,2 million nafari Hindiston, 1,4 millioni Xitoy va 1,2 millioni AQSh davlatlariga to‘g‘ri kelmoqda. Tahlillar O‘zbekistonda OITS-infektsiyasining aniqlanishi 2011 yilning 10 oyida o‘tgan yilning shu davriga nisbatan OITSga chalinish 13,4 foizga kamayganligini ko‘rsatdi. Lekin bu raqamlar xotirjamlikka berilishga asos bo‘la olmaydi, albatta. OIV-infektsiyasini davolash uchun dunyo olimlari tomonidan virusning ko‘payishi va yetilishini to‘xtatib turuvchi dorilar ishlab chiqilgan. Bu dorilar virus rivojlanishining har xil bosqichida ta’sir etib, uning yangi-yangi hujayralarni yemirishi va immun tizimini zaiflantirishining oldini oladi va inson umrini ko‘p yillarga uzaytiradi. Bular antiretrovirus preparatlari deb ataladi.

Dunyo olimlari OIVning hujayra ichiga kirishiga to‘sqinlik qiluvchi yoki virus hujayrani zararlamasdan oldin uni o‘ldiruvchi yangi dorilarni ishlab chiqish ustida izlanish olib bormoqdalar. Bunday dorilar birikish ingibitorlari, “CCR5” retseptorlari antagonistlari, monoklonal antijismlar guruhlarini tashkil qiladi. Hozirgi kunda ushbu preparatlarning dastlabki namunalari Yevropa mamlakatlarida klinik sinovdan o‘tkazilmoqda. O‘zbekistonda OIV-infektsiyasiga oid ilmiy izlanishlar 2000 yillardan boshlangan. Hozirgi kunga kelib bu yo‘nalishda 10 dan ortiq nomzodlik ishlari, 2 ta doktorlik ishi yoqlangan. O‘tkazilgan tadqiqotlardan kutilgan maqsad OIV- infektsiyasining kechishini o‘rganish, uni davolash va kasallikning oldini olishdir. 2006 yildan boshlab O‘zbekistonda OIV-infektsiyasini yuqtirib olgan shaxslar antiretrovirus preparatlari bilan bepul ta’minlamoqda. Hozirgi kunda uch ming nafardan ortiq bemorlar antiretrovirus preparatlarini qabul qilmoqdalar.

Yuqorida aytib o‘tilganidek, OIV yuqishi qonga, qon va shahvat suyuqligiga virus tushganida amalga oshadi. Shuningdek, bemorning aynan shu suyuqliklarida OIV eng ko‘p miqdorda bo‘ladi, ya’ni bemorning qoni kasallik yuqishida katta ahamiyatga ega bo‘lgan omildir. O‘zbekistonda aholi sog‘lig‘ini muhofaza qilish sohasida OIV- infektsiyasi tarqalishining oldini olish yuzasidan qator qonuniy va me’yoriy hujjatlar qabul qilingan. Jumladan, O‘zbekiston Respublikasining 1999 yil 19 avgustdagi “Odamning immunitet tanqisligi virusi bilan kasallanishining (OIV kasalligining) oldini olish to‘g‘risida”gi Qonuniga asosan, davlat OITS/OIV kasalligining oldini olish, tashhis qo‘yish va davolash vositalari yetkazib berilishini, shuningdek, tashhis qo‘yish, davolash va ilmiy maqsadlarda qo‘llaniladigan tibbiy preparatlar, biologik suyuqliklar, organlar va to‘qimalarning xavfsiz bo‘lishi ustidan nazorat qilinishini ta’minlaydi (4-modda) O‘zbekiston Respublikasi fuqarolarida OITS/ OIV kasalligi aniqlangan taqdirda, ular qon, biologik suyuqlik, organlar va to‘qimalarning donori bo‘la olmaydilar. OITS/ OIV kasalligini yuqtirganlar tibbiy kuzatuv ostida bo‘lishlari shart (6-modda).

Shuningdek, O‘zbekiston hududida qon va qon preparatlarining zararsizligini ta’minlash hamda ushbu preparatlarning asossiz ravishda qo‘llanilmasligini belgilovchi Sog‘liqni saqlash vazirligi tomonidan qabul qilingan qator me’yoriy hujjatlar mavjud va amaliyotga keng tatbiq etiladi. — Respublikamizda OITSga qarshi kurash tizimi 1987 yildan beri faoliyat ko‘rsatmoqda. Respublika OITSga qarshi kurashish markazining faoliyati bir qator yo‘nalishlarda olib boriladi. O‘zbekiston OIV-infektsiyasi profilaktikasi sohasidagi barcha xalqaro majburiyatlarni o‘z zimmasiga olgan. Hukumatimiz tomonidan OIV infektsiyasi aholi, ayniqsa, yoshlar va kasallikni yuqtirib olish xavfi yuqori bo‘lgan guruhlar orasida tarqalib ketishining oldini olish, OIV bilan kasallangan shaxslarni davolash va epidemiyaning ijtimoiy oqibatlarini yengillashtirish borasida maqsadga yo‘naltirilgan dasturlar ishlab chiqilib, amalga oshirilmoqda.

Prezidentimizning 2008 yil 26 dekabrdagi Qarori respublikamizda OIV-infektsiyasining tarqalib ketishiga qarshi kurashga qaratilgan keng qamrovli, muhim hujjatlardan biridir. Mazkur Qarorda OIVga qarshi kurashning yagona tizimini tashkil qilish, OIV-infektsiyasining oldini olish va bu kasallikdan himoya qilish yuzasidan o‘tkazilayotgan chora- tadbirlarning samaradorligi va sifatini oshirish, OIVga qarshi kurash markazlarining moddiy-texnika bazasini yaxshilash, OIVga qarshi kurashda faoliyat ko‘rsatayotgan tibbiyot xodimlarini moddiy rag‘batlantirishni ta’minlashga alohida e’tibor qaratilgan. OIV kasalligining tarqalib ketishiga qarshi kurash sohasida davlat, jamoatchilik, xalqaro va xorijiy tashkilotlarning yanada yaqinroq hamkorligini ta’minlash maqsadida OIV kasalligining tarqalib ketishiga qarshi tadbirlarni muvofiqlashtiruvchi Respublika komissiyasi tarkibi va nizomi tasdiqlanib, bu komissiyaning asosiy vazifalari, vakolati va mas’uliyati belgilangani ham hayotiy ahamiyat kasb etayotir. Prezidentimiz Qarori ijrosini ta’minlash maqsadida 2009 yil 5 yanvarda Vazirlar Mahkamasining “OITSga qarshi kurash markazlarining tashkiliy tuzilmasini va faoliyatini takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi qarori qabul qilindi.

Mazkur qaror bilan Respublika va hududiy OITSga qarshi kurash markazlarining yangi tuzilmasi, “2009-2011 yillarda O‘zbekiston Respublikasida OIV-infektsiyasi tarqalishi profilaktikasi bo‘yicha sa’y- harakatlar Milliy rejasi” tasdiqlandi va amaliyotga izchil yo‘naltirilyapti. Hozirda Respublika OITSga qarshi kurashish markazi, Qoraqalpog‘iston Respublikasi, viloyatlar va Toshkent shahar OITSga qarshi kurashish markazlari, shuningdek, 59 ta tumanlararo OITS diagnostika laboratoriyalari, respublika miqyosidagi tibbiyot muassasalarida 10 ta OITS diagnostika laboratoriyalari faoliyat yuritmoqda. Ayni paytda Milliy rejaga muvofiq OIV-infektsiyasini yuqtirib olgan shaxslarga malakali tibbiy yordam ko‘rsatish maqsadida Respublika OITSga qarshi kurashish markazida 60 o‘ringa mo‘ljallangan klinika tashkil etilmoqda

Bugungi kunda 10 milliard so‘mdan ortiq mablag‘ sarflanib, Navoiy, Farg‘ona, Sirdaryo, Buxoro viloyatlari va Toshkent shahrida markazlar uchun yangi bino qurib bitkazildi, qolgan barcha viloyatlar markazlarida kapital ta’mirlash ishlari amalga oshirildi. Davlat byudjeti hisobidan 2010-2011 yillarda respublika va 14 ta hududiy OITSga qarshi kurashish markazlari va 59 ta tumanlararo OITS diagnostika laboratoriyalari 7,5 milliard so‘m qiymatga ega zamonaviy xalqaro andazalarga mos laboratoriya asbob-anjomlari bilan jihozlandi. — Yurtimizda 200 dan ziyod “Ishonch xona”lari faoliyat ko‘rsatmoqda. “Ishonch xona”larining vazifalari OIV/OITS masalasiga oid savol bilan murojaat qilganlarning barchasiga ma’lumot berish, kasallikni o‘ziga yuqtirib olish xavfi yuqori bo‘lgan shaxslarga OIV-infektsiyasi yuqishining oldini olish yo‘llari bilan tanishtirish va shaxsiy himoya vositalari hamda axborot- ma’rifiy materiallar bilan ta’minlash, boshqa soha mutaxassislariga murojaat qilishlariga imkoniyat yaratish, anonim va konfedentsial ravishda laboratoriya tekshiruvini va maslahat berishni tashkil etishdan iborat. “Ishonch xona”lari tibbiy muassasalar qoshida tashkil etiladi va bu yerda malakali mutaxassislar ishlaydi. “Ishonch xona”lariga murojaat qilgan shaxslarga tegishli ma’lumotlar va tekshiruv natijalari sir saqlanishi kafolatlanadi. Bugungi kungacha “Ishonch xona”lari xizmatlaridan 1 milliondan ortiq shaxs foydalanganini qayd etish mumkin.

Hozirgi kunda virusning xususiyatlari va uni odamga yuqqandan keyin davolash usullari ustida juda ko‘p izlanishlar olib borilmoqda. Ammo, virus odam organizmida juda tez ko‘payadi va har ko‘payganida genlari o‘zgargan holda yangi viruslar hosil qiladi. Shuning uchun virusga qarshi emlash vositasini va uni to‘liq davolab yuborish uchun dori vositasini ishlab chiqish birmuncha qiyin kechmoqda. Shu bilan birga tirik virus odamning hujayralari ichida ko‘payadi, virusni o‘ldirish uchun uni saqlagan hujayrani parchalash zarur. Hozirgi zamonda hujayra ichiga kirib boruvchi va u yerda virusni “tanib oluvchi dori”lar soni sanoqli va ular klinik sinovdan o‘tish davridadir.Tan olib aytish kerakki, bugun dunyo bo‘yicha yuqorida keltirganimizdek, salkam 34 million bemor OITS azobini tortmoqda. Bedavo dard tufayli millionlab bemorlarning yostig‘i quridi. Lekin dunyo tibbiyoti ushbu kasallikni davolash chorasini izlashda davom etmoqda. Vaqti kelib bu kasallik tibbiyotga bo‘ysunadi, degan umiddamiz. Eng asosiysi, bunga ishonch bor. Axir, inson umid bilan yashaydi-ku. Aholi salomatligi va hayoti xavfsizligini muhofaza qilish hamda ta’minlash maqsadida bir necha Qonunlar, Prezident farmon va qarorlari, Vazirlar Mahkamasi qarorlari, tegishli vazirlik va idoralarning me’yoriy hujjatlari qabul qilingan va amalda qo‘llanilmoqda. Qabul qilingan huquqiy asos, yaratilgan erkin shart-sharoit hamda imkoniyatlar mavjudligiga qaramay, ayrim shaxslar tomonidan me’yoriy-huquqiy hujjatlarni buzib faoliyat ko‘rsatish, natijada boshqa shaxsga OIV kasalligi/OITSni yuqtirish holati, afsuski, kuzatilmoqda. Bunday holatda esa avvalo javobgarlikni belgilash bilan bog‘liq huquqiy asosni yanada takomillashtirish talab qilinadi.

Ayni shu maqsadda Oliy Majlis Senatining 2010 yil 7-8 may kunlari bo‘lib o‘tgan ikkinchi yalpi majlisida jamiyat va davlat hayotida muhim ahamiyat kasb etadigan bir nechta qonunlar ma’qullandi. Ana shu hujjatlardan biri «O‘zbekiston Respublikasining ayrim qonun hujjatlariga o‘zgartish va qo‘shimchalar kiritish to‘g‘risida»gi O‘zbekiston Respublikasining Qonuni bo‘lib, u 2010 yil 25 mayda matbuotda e’lon qilindi va shu kundan kuchga kirdi. Mazkur qonunni qabul qilishdan ko‘zlangan asosiy maqsad aholi salomatligi va hayotini muhofaza qilish hamda ayrim shaxslarning o‘z xizmat vazifasiga beparvolik bilan munosabatda bo‘lishi natijasida odamning sog‘lig‘i yoki hayotiga yetkazilgan zarar uchun tegishli javobgarlikni belgilash, xususan kasb yuzasidan o‘z vazifasini bajarmaganlik yoki lozim darajada bajarmaganlik oqibatida boshqa shaxsga OIV kasalligi/OITSni yuqtirganlik uchun jinoiy javobgarlik belgilash orqali Jinoyat kodeksining shaxsning huquq va erkinliklarini jinoiy tajovuzlardan qo‘riqlash vazifasini samarali ta’minlashdan iboratdir. Qonun bilan O‘zbekiston Respublikasining Jinoyat kodeksiga, O‘zbekiston Respublikasining Ma’muriy javobgarlik to‘g‘risidagi kodeksiga hamda «Odamning immunitet tanqisligi virusi bilan kasallanishining (OIV kasalligining) oldini olish to‘g‘risida»gi O‘zbekiston Respublikasi Qonuniga tegishli o‘zgartish va qo‘shimchalar kiritildi.

Jumladan, qonunning 1-moddasi bilan amaldagi Jinoyat kodeksining tanosil yoki OITS kasalligini tarqatish uchun javobgarlikni belgilovchi 113- moddasi «Shaxsning kasb yuzasidan o‘z vazifalarini bajarmaganligi yoki lozim darajada bajarmaganligi oqibatida boshqa shaxsga OIV kasalligi/OITSni yuqtirish» tarzidagi beshinchi qism bilan to‘ldirildi. Unga ko‘ra, endilikda kasb yuzasidan o‘ziga yuklatilgan majburiyat yoki vazifa bajarmaganlik yoki lozim darajada bajarmaganlik oqibatida boshqa shaxsga OIV kasalligi/OITSni yuqtirganlik uchun jinoiy javobgarlik belgilandi hamda bunday ijtimoiy xavfli qilmish uchun olti oygacha qamoq yoki besh yilgacha ozodlikdan mahrum qilish bilan jazolanishi belgilab qo‘yildi. Mazkur qo‘shimchadan kelib chiqib, Jinoyat kodeksining 661-moddasiga va 113-moddasi nomiga va to‘rtinchi qismining dispozitsiyasiga ham tegishli o‘zgartish va qo‘shimcha kiritildi. Unga ko‘ra, Jinoyat kodeksining 661-moddasi birinchi qismidagi «OITS kasalligini» degan so‘zlar «OIV kasalligi/OITSni» degan so‘zlar bilan almashtirildi. Jinoyat kodeksining «Tanosil yoki OITS kasalligini tarqatish» nomli 113-moddasi nomi «Tanosil yoki OIV kasalligi/OITSni tarqatish» deb, qayta nomlandi.

Shuningdek, qonunning 2-moddasi bilan O‘zbekiston Respublikasi Ma’muriy javobgarlik to‘g‘risidagi kodeksning 57, 58, 59-moddalaridagi «OITS (orttirilgan immunitet tanqisligi sindromi)», «OITSga», «OITS» va «OITSni» degan so‘zlar tegishlicha «OIV kasalligi/OITS», «OIV kasalligi/OITSga», «OIV kasalligi/OITS» va «OIV kasalligi/OITSni» degan iboralar bilan almashtirildi. Bundan tashqari, mazkur qonunning 3-moddasi bilan «Odamning immunitet tanqisligi virusi bilan kasallanishining (OIV kasalligining) oldini olish to‘g‘risida»gi O‘zbekiston Respublikasi Qonuniga tegishli o‘zgartish va qo‘shimchalar kiritilib, unga ko‘ra, qonunning 7 va 8- moddasi yangi tahrirda bayon etildi. Shuningdek, qonun hujjatlarida so‘z, ibora yoki atamaning bir xilda qo‘llanilishini ta’minlash maqsadida «Odamning immunitet tanqisligi virusi bilan kasallanishining (OIV kasalligining) oldini olish to‘g‘risida»gi O‘zbekiston Respublikasi Qonunining 3,4,5,6,9,10,11 va 12-moddalari o‘zbekcha matnidagi «OITS/OIV kasalligi», «OITS/OIV kasalligining», «OITS/OIV kasalligini», «OITS/OIV kasalligiga», «OITS/OIV» degan so‘zlar tegishlicha «OIV kasalligi/OITS», «OIV kasalligi/OITSning», «OIV kasalligi/OITSni», «OIV kasalligi/OITSga», «OIV kasalligi/OITS» degan so‘zlar bilan almashtirildi.

Mamlakatimizda inson, uning sog‘lig‘i va hayotini muhofaza qilishga qaratilgan qonun hujjatlari tobora takomillashmoqda. Endigi asosiy vazifa — mavjud huquqiy asosning to‘liq ijrosini ta’minlashdan iborat. Bu esa barcha fuqarodan o‘z ishiga yanada mas’uliyat bilan yondashishni talab qiladi.

O'xshashlar

Orttirilgan Immunitet Tanqisligi Sindromi

OITS Orttirilgan Immunitet Tanqisligi Sindromi

OIV va OITS haqida umumiy ma`lumot

Odamning tuzilishi

OITS kasalligi va uning oldini olish chora tadbirlari