Қоқшол, куйдирги, қутириш - Tibbiyot - Slaydlar

Қоқшол, куйдирги, қутириш

Yuklangan vaqt:

09.09.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1771.3388671875 KB

Ko'chirib olish

«Қоқшол, куйдирги, қутириш»

Маърузанинг мақсади: 1. Талабаларга қоқшол, куйдирги, қутириш хакида тушунча бериш 2. Талабаларни қоқшол, куйдирги, қутиришларнинг клиник кечиши билан таништириш 3. Талабаларга қоқшол, куйдирги, қутиришнинг асосий диагностика ва даволаш томойилларини тушунтириш

Қоқшол Қоқшол – Ўткир специфик инфекцион касаллик бўлиб, организмга қоқшол таёқчаси экзотоксинининг таъсири натижасида нерв системасининг зарарланиши билан кечади, кўндаланг тарғил мушакларнинг тоник ва клоник қисқариши билан намоён бўлади. Бу касаллик Гиппократ замонасидан маълум бўлиб, унинг ўғли хам шу касаллик қурбони бўлган.

Этиологияси ва патогенези Одам ва ҳайвонларда қоқшолнинг қўзғатувчиси экзотоксин ишлаб чикарадиган, граммусбат, спороген таёкча Clostridium tetani хисобланади. Қоқшол таёкчаси ҳайвонлар (қўйлар, сигирлар ва бошқалар) ва одам ичагида сапрофит сифатида яшайди (парентерал йўл билан тушганида патоген ҳисобланади). Ҳайвонларнинг чиқиндилари билан ерга тушганида қоқшол таёқчаси узоқ вақтгача шу муҳитда сақланиши мумкин. Чанг билан клостридийлар одам терисига, кийимлари ва атроф буюмларига тушиши мумкин. Шу сабабли инфицирланиш нуқтаи назаридан майда тирналишлар ва шилинган жарохатлар хавфли саналади.

Қоқшол асосан ҳарбий уруш даврларида, айниқса ўқ отар қурол билан жарохатланишда кўпроқ учрайди. Улуғ ватан уруши даврида қоқшол 10 000 ярадорларга 6-7 касаллик кузатилган. Тинчлик даврларида қоқшол кўпинча (80% ҳолларда) қишлоқ жойларида –10 000 аҳолига 0.1 қоқшол билан бемор тўғри келади. Айникса 50% ҳолатларда қоқшол 14 ёшгача бўлган болаларда учрайди. 80% ҳолатларда касаллик арзимаган маиший шикастланишлардан кейин кузатилади, чунки бундан беморлар тиббий ёрдам учун шифокорга мурожат қилишни лозим кўришмайди.

Инкубацион даври 4 кундан 14 кунгача. Қоқшолнинг кечки турлари ҳам учрайди (жуда кам ҳолларда 1-5 ойдан кейин ҳам учрайвериши мумкин). Инкубацион даври қанчалик қисқа бўлса, касаллик шунча хавфли, клиник кечиши ва оқибати оғир бўлади. Кечки қоқшолда касаллик нисбатан енгилроқ кечади.

Қоқшол таёқчаси организмга парентерал йўл билан тушганида кириш дарвозалари сохасида сақланиб қолади ва шу ерда зўр бериб кўпаяверади. Cl. tetani нинг экзотоксини ўзида тетаноспазмин ва тетаногемолизин сақлайди ва улар сўрилганида касалликнинг манзараси ривожланади. Тетаноспазмин нерв тизимига таъсир қилиб ўзига хос бўлган мушакларнинг тоник ва клоник қисқаришига сабаб бўлади. Тетаногемолизин эса эритроцитларни парчалайди.

Токсинлар периневрал ва эндоневрал йўллар билан, лимфатик йўллар орқали марказий йўналишда, перифериядан орқа ва узунчоқ миянинг ҳаракатлантирувчи марказлари томон ҳаракатланади. Бир вақтнинг ўзида ҳам марказий, ҳам периферик нерв тизимига заҳарли таъсир кўрсатади ва уларнинг рефлектор кўзгалишига олиб келади. Баъзан эса заҳарлар гематоген йўл билан тарқалади. Касалликнинг ривожланишига кириш дарвозалари соҳасидаги некротик тўқималар, ёт жисмлар ва йирингли чўнтакчалар туртки бўлади.

Қоқшолнинг таснифи: Кириш дарвозаларига кўра 1. 1. Жарохатдан кейинги (Раневой) 2. 2. Куйишдан кейинги (Ожоговый) 3. 3. Инъекциядан кейинги 4. 4. Операциядан кейинги 5. 5. Туғуриқдан кейинги 6. 6. Чақалоқлар қоқшоли (Новорожденных)

Тарқалиши ва жойлашувига кўра 1. 1. Умумий ёки генерализациялашган 2. 2. Оёқ қўллар қоқшоли 3. 3. Бош қоқшоли 4. 4. Тана қоқшоли 5. 5. Аралаш жойлашган қоқшол Маҳаллий қоқшол енгил кечиши билан ажралиб туради ва жарохатлар сохасида кўпроқ намоён бўлади. Тетаноспазминнинг орқа мия ҳаракат марказларига бир текис таъсир қилмаслиги натижасида маҳаллий тутқаноқлар пайдо бўлади.

Клиник кечишига кўра 1) 1) Кескин кечувчи ўткир қоқшол (острый столбняк с бурным течением) 2) 2) Сурункали қоқшол 3) 3) Кескин ифодаланган қоқшол (выраженный столбняк) 4) 4) Яширин қоқшол (стертый столбняк) Оғирлик даражасига кўра 1. Енгил тури 2. Ўрта оғирликдаги тури 3. Ўта оғир тури

Қоқшолнинг клиник манзараси Продромал даврда бош оғриши, умумий холсизлик, кўп терлаш, ноаник оғриқлар ва жарохат атрофидаги мушакларнинг енгилгина тортишишлари, чайнов мушакларининг тезда чарчаб қолиши кузатилади. Касалликнинг асосий симптоми скелет мушакларининг тоник ва клоник қисқаришлари ҳисобланади. Тоник қисқаришлар узоқ вақт қисқаришлар билан намоён бўлса, клоник қисқаришлар эса мушаклар қисқариш ва бўшашишларининг алмашиниб туриши билан намоён бўлади.

Касаллик бирданига бошланади. Чайнов ва юз мушакларининг тиришиши билан бошланиб, энса мушакларида ригидлик пайдо булади. Жағ мушакларининг тоник қисқариши - тризм туфайли бемор оғзини оча олмайди. Мимика мушакларининг спастик қисқариши натижасида ўзига хос сўлғин кулгу – сардоник кулгу пайдо бўлади. Пешона ва лунжларида чуқур ажинлар – facies tetanica пайдо бўлади.

Сардоник кулгудаги беморнинг кўриниши: Пешона, бурун қирраси ва оғиз бурчаги мушаклари таранглашган, юзи сўлғин азобланган кўринишда. Бўйиннинг тўш -ўмров-сўрғич ва тери ости мушаклари ҳам таранглашган. Бу қоқшолнинг оғир тури эканлигидан далолат беради.

Мушаклар қисқаришлари тезда бўйн, тана ва оёқ кўлларга ҳам тарқалади. Тутқаноқ хуружлари бирин кетин такрорланади ва қасқарган мушакларда кескин оғриқлар билан намоён бўлади. Мушакларнинг кескин кўзғалувчанлиги ошган бўлиб, арзимаган таъсиротлардан ҳам (овоз, ёруғлик нури, тегиниш) қисқариши мумкин. Скелет мушакларининг тоник қисқаришларидан беморнинг ўзига хос ҳолати ривожланади: бемор чойшабга фақат товон ва энса соҳалари билан тегиб туради, танаси эса ёйсимон кўринишда юқорига кўтарилган бўлади. Беморнинг бу ҳолати опистотонус дейилади.

Опистотнусда беморнинг кўриниши

Мушакларнинг қисқаришлари беморларнинг тезда ҳолдан тойишига олиб келади. Мушаклар қисқаришларнинг оралиғида ҳам мушакларнинг бўшашиши кузатилмасдан, балки уларнинг таранглашуви кўзга ташланади. Бошланишида мушакларнинг қисқаришлари қисқача, бўлиб бир неча минутгача давом этади, лекин вақт ўтиши билан бу қасқаришларнинг давомийлиги узайиб бораверади. Баъзан мушакларнинг қисқаришлари шу даражада кескин бўлиши мумкинки бунда мушаклар узилиб, суяклар синиб, умуртқа суяклари танасининг компрессион синишигача бориб етади. Агар қисқаришлар нафас мушакларигача тарқалса, беморнинг нафаси бузилиб асфиксия рўй беради ва беморнинг ўлимига сабаб бўлиши мумкин.

Кўрсатиб ўтилган асоратлардан (асфиксия, мушакларнинг узилиши, суякларнинг синиши) ташқари ўпка ателектази ва аспирацион пневмония, йирингли трахеит ва трахеобронхитлар ривожланиши мумкин. Одатда беморларнинг ҳуши сақланган бўлиб, тезда тана ҳарорати кўтарила бошлайди, тахикардия кучаяди. Кескин терлаш, ичак ва сийдик тутилиши кузатилади. Касалликнинг яшин тезлигидаги турларида эса касалликнинг 1-2 суткаларида мушаклар қисқаришининг чўққисида ўлим содир бўлади.

Баъзи ҳолларда қоқшолнинг кечки турлари рецидив кузатилади. Бу ҳолатлар мудраб ётган инфекциянинг фаоллашуви туфайли юз беради. Бунда секин асталик билан холсизлик ривожланади ва мушаклар таранглаша боради. Беморларнинг тана харорати субфебрил ёки маъёрида бўлиши мумкин. Одатда касаллик бир неча хафта ёки ойлаб давом этиши мумкин ва соғайиш билан тугайди.

Дифференциал ташхиси: Типик ҳолатларда диагноз қўйиш қийинчиликлар туғдирмайди, шунга карамасдан 15% ҳолатларда диагностик хатолар кузатилади. Биринчи навбатда малярия, менингит, энцефалитга ўхшаган касалликларни инкор қилиш зарур. Касалликни бош мия шикастларидан, калла суяги асосининг синишидан, қутуришдан истериядан ва стрихниндан захарланишдан фарқлаб олиш зарур.

Қоқшолни даволаш: 1. Қоқшол экзотоксинини нейтраллаш ва жарохатни тафтиш қилиш. 2. Мушакларнинг тоник ва клоник қисқаришлар билан кураш. 3. Ўпканинг самарали вентиляциясини таъминлаш. 4. Умумий қувватлантирувчи ва симптоматик даво. 5. Иккиламчи инфекцияни ва асоратларни олдини олиш.

Даволашни шикастланишнинг муддатига қарамасдан жарохатни тафтиш қилишдан бошлаш зарур. Бўшлиғида ёт жисмлар (кийим бўлаклари, метал парчалари, зирапчалар) сақловчи жарохатлар айниқса хафли хисобланади. Жарохатларни кенг қилиб очиш, ёт жисмларни олиб ташлаш ва йиринг оқиб чиқишини таъминлаш зарур. Операциядан кейин эса гипертоник эритмалар билан боғламлар қўйиш керак.

Ташхис қўйилиши биланоқ катта дозада қоқшолга қарши зардоб (катталарга суткасига 100 000-150 000 АЕ, болаларга 20 000-80 000 АЕ, чақалоқларга эса 10 000 - 20 000 АЕ) юборилади. Зардобни мушак орасига Безредка усулида юборилади. Оғир ҳолатларда эса қоқшолга қарши зардобни томир ичига натрий хлориднинг изотоник эритмасида 1:5 нисбатда эритилган ҳолда юборилади. Қоқшолга қарши зардобни 2-3 сутка давомида, ҳар юборганда 50 000 АЕ га аста секинлик билан камайтириб борилади.

Қоқшолга қарши зардобнинг умумий дозаси катталар учун 200 000-350 000 АЕ гача етади. Бу доза эса организмни антитоксин билан етарли даражада тўйинтиради ва даволаш жараёнида узоқ вақт давомида қонда эркин айланиб юрувчи токсинларни нейтраллаш учун зарур ҳимоя бўлиб хизмат қилади; кеч муддатларда эса зардоб юборишга ҳеч қандай зарурият қолмайди. Қоқшолни даволашда касалликни қўзғатувчисига бактериостатик таъсир кўрсатувчи ГБО алоҳида аҳамият касб этади. Жарохатга хирургик ишлов беришдан олдин ва кейин р0 2 3 ат (294,2 кПа) режимда ГБО ўтказиш мақсадга мувофиқ бўлади.

Мушакларнинг кучайиб борувчи клоник ва тоник қисқаришлари билан кураш мақсадида наркотик ва нейролептик воситалар ишлатилади, шу жумладан мушакларни бўшаштирувчи кураресимон миорелаксант воситалар ҳам буюрилади. Наркотик анальгетиклар (морфин, паромедол 1-2% 1 мл дан), барбитуратлар (гексенал, тиопентал) ишлатилади.

Мушаклар қисқаришларини (тутқаноқ) бартараф қилиш учун 25% магний сульфат эритмаси мушак орасига 20-30 мл дан барбитуратлар билан комбинацияда инъекция килинади. Вена ичига сибазон (диазепам, седуксен, реланиум) катталарга 10-30 мг дозада, болаларга эса 2-10 мг қилинади ва кейинчалик мушак орасига юборишга ўтилади. Охирги йилларда мушаклар қасқаришлари билан курашда нейролептик воситалар асосий ўринларни эгалламокда. Кўпинча тинчлантирувчи, анальгетик, смазмолитик, антигистамин ва ганглиоблокатор самаралардан фойдаланилмоқда ва 3 мл 1% ли димедрол (эритмада 4-5 мл дан суткасига 4-6 марта юборилади). Шу жумладан нейролептик аралашмалар: 1-2 мл 2,5% ли аминазина эритмаси, 3 мл 1% ли димедрол ёки 5-10 мл 0,5% ли пипольфен ва 2 мл 1% ли промедол эритмалари суткасига 5-6 мартадан ишлатилади).

Қоқшол билан касалланган беморни даволаш жараёни

Кураресимон воситаларда тутканоққа қарши таъсир кучли ифодаланган. Мушаклар қисқариши нафас мушакларига тарқалган ва асфиксия хавфи туғилган ҳолатларда қисқа таъсир вақтига эга бўлган релаксантлар (1% ли дитилин эритмаси, 2% ли листенон эритмаси, миорелаксин 3-5 мл дозада ишлатилади) ёки узоқ таъсир қилувчи (2% ли диплацин эритмаси, тубокурарин, пиролаксон, павулон, диоксоний, ардуанлар 3-5 мл дозада) ишлатилади. Санаб ўтилган воситалар фақатгина сунъий нафас олдириш аппаратлари бўлган холатлардагина ишлатилади. Сунъий нафас олдиришда миорелаксантлар фракцион усулда 10-14 сутка давомида ишлатилади.

Сунъий нафас олдириш (СНО) (ИВЛ) – қоқшол билан касалланган беморларнинг асосий даволаш усулларидан бири ҳисобланади. Оғир қоқшол ҳолатларида трахеотомия килиб трахеостома қўйилади (шишириладиган резина обтураторли трахеостомик канюла ишлатилади, чунки интубацион найчанинг узоқ вақт туриши шиш чақиради ва некротик трахеобронхит ривожланишига сабаб бўлиб, нафас йўлларини санация қилишни қийинлаштиради). СНО (ИВЛ) автоматик респираторлар ёрдамида амалга оширилади.

Организм реактивлигини ошириш учун юқори калорияли овқатлар, витаминлар, кўп миқдорда суюқликлар қуйиш лозим. Тризма ва тутқаноқ ҳолатларида беморлар ҳатто суюқ овқатларини ҳам юта олмайдиган даражага етган бўлса бурун орқали ошқозонга зонд қўйиб энтерал овқатлантириш йўлга қўйилади. Заруриятга қараб юрак қон томир ва симптоматик даво қўлланилади. Иккиламчи асоратлари билан курашиш мақсадида антибиотиклар ва антисептик воситалар, жарохатга иккиламчи хирургик ишлов бериш ва ГБО қўлланилади.

Профилактикаси Қоқшолни энг самарали профилактикаси қоқшолга қарши анатоксин билан фаол эмлашдан иборат. Қоқшолнинг олдини олишга қаратилган чора тадбирлар инструкцияси Ўзбекситон Республикаси ССВ нинг махсус буйруғида кўрсатилган. Бу инструкцияга кўра қоқшолдан ҳимоя қилиш болаликдан бошланиб, АКДС (адсорбированная коклюшно-дифтерийно- столбнячная) ва АДС-М (адсорбированная дифтерийно-столбнячная) вакциналари ва ктталарни қоқшол анатоксини (АС-анатоксин) билан эмланади.

Эмлашнинг тўла курси ўтилганидан кейин организм анатоксинни қайта юборилишига тезда антителолар ишлаб чиқариш хусусиятига эга бўлади. Фаол эмлашнинг тўла курси бирламчи вакцинация ва ревакцинацияни ўз ичига олади. Қоқшолга қарши иммунитетни етарли даражада сақлаб туриш учун катталарда 10 йил оралатиб даврий равишда қоқшол анатоксинини бир марталик инъекция қилиш билан ревакцинация ўтказилади.

Шошилинч профилактикаси тўқималарнинг шикастланишларида (жарохатларда, куйишларда, совуқ уришларида), касалхонадан ташқаридаги (внебольничный) абортларда, тўқималар гангреналарида ва ошқозон ичак трактининг тешиб кирувчи шикастларида амалга оширилади. Шошилинч профилактикани жарохатга бирламчи жарроҳлик ишлови беришдан бошланади ва у носпецифик профилактика дейилади, бу эса махсус (специфик) профилактика билан тўлдирилади.

Қоқшол шошилинч профилактикасининг шарт шароитлари ва техникаси 1 мл қоқшол анатоксин мушак орасига юборилади ва бошқа шприц билан мушак орасига 250 МЕ қоқшолга қарши одам иммуноглобулини (противостолбнячного человеческого иммуноглобулина ПСЧИ) юборилади. ПСЧИ йўқ бўлган ҳолатларда гипериммунизациялаштирилган отлар қонидан тайёрланган 3000 МЕ қоқшолга қарши зардоб ҚҚЗ (ПСС) юборилади. ҚҚЗ (ПСС) юборилиши олдидан албатта 1:100 нисбатда суюлтирилган от зардоб билан тери ичи синамаси қўйилади. Суюлтирилган зардобдан 0,1 тери ичига юборилади ва реакция ҳолати 20 минутдан кейин бахоланади. Агарда зардоб юборилган жойда шиш ёки тери гиперемиясининг диаметри 1 см дан кам бўлса синама салбий (отрицательная) ҳисобланади.

Асоратларини (анафилактик шок, зардоб касаллиги) олдини олиш мақсадида синама манфий бўлган ҳолатларда ПСС 0,1 мл миқдорда тери остига юборилади ва 30 минутдан кейин қолган дозаси юборилади. Қуйидаги шахсларга қоқшол анатоксини фақатгина 0,5 мл миқдорда юборилади: 1) эмлашни тўлиқ ўтганлигини тасдиқловчи хужжати бўлсаю, охирги эмлашдан кейин 10 йилдан кам вақт ўтган бўлса. 2) охирги 5 йил давомида анатоксиннинг иккита инъекциясини олган бўлса ёки охирги 2 йил давомида битта инъекция олган бўлса.

Фаол пассив профилактикасини ўтган барча шахслар кейинчалик яна 6 ойдан 2 йилгача бўлган муддатда 0,5 мл қоқшол анатоксини билан ревакцинация ўтишлари шарт. Тўла курсни ўтганлик ҳақида ҳужжати бўлган шахслар агарда охирги эмлашдан кейин 10 йилдан камроқ вақт ўтган бўлса профилактик мақсадда эмланмайди. Ревакцинациясиз фаол пассив профилактика ўтган беморларга эмлашдан кейин 20 кундан 2 йилгача вақт ўтган бўлса фақатгина 0,5 мл АС юборилади халос. Қоқшолда ҳалиям ўлим даражаси юқорилигича қолмоқда ва баъзи муаллифларнинг маълумотларига кўра 20-30% гача етади, яқин ўтмишларда эса бу кўрсаткич 40 - 60% ни ташкил қилар эди.

Куйдирги ўткир инфекион касаллик бўлиб, қўзғатувчиси терига тушган жойида ярали некротик зарарланиш чақириши билан ва баъзан эса жигар ва ичакларнинг зарарланиши ва сепсис ривожланиши билан намоён бўлади. Қўзғатувчиси – куйдирги таёқчаси бўлиб, хайвонлар ёки одам организмида вегетатив шаклда, ташқи мухитда эса бир неча ўн йиллар давомида тупроқда спора ҳолатида сақланади.

Одатда куйдирги билан қўйлар ва қорамоллар касалланади. Одамга ҳайвонларнинг териси, юнги ва гўшти орқали юқади. Шу сабабли куйдиргидан ўлган ҳайвонлар мукаммал равишда зарарсизлантирилади ва йўқотилади.

Клиник кўриниши Инкубацион даври қисқа, 2-7 кун, лекин 12 кундан ортмайди. Клиник жиҳатдан куйдиргининг уч тури тафовут қилинади: тери, ўпка ва ичак. Тери тури алоҳида аҳамиятга эга бўлиб куйдирги карбункули пайдо бўлиши билан кечади. Кўпинча у инфенкцияга мойил бўлган жойларда қўлларда, бўйинда ва бош сохасида пайдо бўлади.

Куйдирги карбункулининг кўпинча жойлашув жойлари ва кўриниши

Кўзғатувчи тушган жойда кўкимтир қизғиш рангда пуфакча пайдо бўлиб, унинг атрофида тўқималар шишади. Пуфакча ёрилганидан кейин яра қора рангли қаттиқ, қалин пўстлоқ (струп) билан қопланади. Бирламчи пуфакчанинг атрофида янги пустулалар пайдо бўлиб, шиш кучаяди, регионар лимфа тугунлар катталашади. Пўстлоқ (струп) кўчиб тушади ва унинг ўрнида яра қолади. Бир вақтнинг ўзида бироз йирингли ажралмали бир неча яралар пайдо бўлиши мумкин. Беморларнинг умумий ахволи нисбатан қониқарли. Бактериологик текширишлар натижасида куйдиргининг қўзғатувчиси аниқланади.

Ичак тури билан зарарланган гўшт истеъмол қилинганида, ўпка тури билан эса куйдирги таёқчаси спораларининг нафас (тери, мўйна махсулотлари корхоналарида) орқали тушишидан ривожланади. Ичак ва ўпка турлари кескин умумий бузилишлар билан кечиб, одатда ўлим билан тугайди. Куйдирги карбункулини фурункулдан, ўлат бубонидан ва каламуш тишлаган жарохатидан (содоку) фарқлай олиш зарур.

Диагностикаси Ташхис қўйиш учун беморнинг касбини билиш зарур. Ташхисни тасдиқлаш учун зарарланиш ўчоғидан, септик ҳолатларда эса – қондан, балғамдан, ва ахлатдан касалликнинг қўзғатувчиси ажратиб олинади. Қишлоқ хўжалик махсулотларида споралар бор ёки йўқлигини аниқлаш учун термопреципитация реакцияси (Асколи реакцияси) ўтказилади. Диагностикада антраксин билан тери аллергик синамасини қўйиш мухим рол ўйнайди.

Даволаш Рухли, ксероформли ёки антибиотикли малҳам буюриш билан консерватив даво ўтказилади. Химоявий грануляцион вал бузилиб, касаллик тарқалиб кетиши мумкинлиги учун оператив даво тақиқланади. Кенг таъсир доирали антибиотиклар, 50-150 мл махсус зардоблар сальварсан билан комбинацияда (0,6-1 вена ичига ишлатилади).

Қутуриш Ўткир вирусли касаллик бўлиб, марказий нерв системаси қўзғалувчанлигининг ортиши, кейинчалик эса параличи ва ўлим юз бериши билан характерланади. Касаллик бутун ер шари бўйлаб тарқалган. Касалликнинг асосий манбалари кучуклар (одамларда 95% ҳолатларда қутуриш кучук тишлаши билан боғлиқ). Қутуриш деярли барча ҳолларда ўлим билан тугайди ва одам учун жуда хавфли ҳисобланади. Статистика маълумотларига кўра (Россия 2006) дунёда ҳар йили 50 000 одам қутуриш касаллигидан ўлар экан.

Хайвонларнинг қутуриши қадимдан маълум бўлиб, Демокрит, Аристотель ва бошқалар ўз қўл ёзмаларида бу ҳақда тўхталиб ўтишган. Л.Пастер ўз тадқиқотлари натижасида касалликнинг қўзғатувчиси марказий нерв системасига интилишини асослаб берган. 1887 йили румин олими В.Бабеш, 1903 йили эса итальян врачи А.Негри қутуришдан ўлганларнинг миясидан ўлчамлари 1 дан 27 мкм гача бўлган киритмаларни (включения) топишган. Бу Бабеша-Негри таначаларининг табиати ҳалигачаям аниқ эмас, лекин уларнинг аниқланиши муҳим диагностик аҳамиятга эга.

Этиологияси ва патогенези Касалликнинг қўзғатувчиси рабдовируслар гурухига мансуб. У кўпчилик иссиққонли ҳайвонлар учун патоген бўлиб, бемор касаллик клиник белгилари бошланишидан 7- 8 кун олдин сўлаги билан вирус чиқара бошлайди. Шикастланган тери орқали киргандан кейин вирус нерв стволлари орқали бош мияга етиб боради ва унда шиш, қон қуйилиши ва нерв хужайраларининг дегенерацисини чақиради. Вирус сўлак безларига тушади ва сўлак орқали ташқи мухитга ажралади.

Қутуриш махсус (специфик) энцефалитга ўхшаб кечади. Бир неча ойдан бир йилгача чўзилувчи инкубацион даврдан (кўпинча20 90 кун) кейин бошланади. Инкубацион даврнинг давомийлиги инфицирланиш дозасига ва жарохатнинг жойлашувига (мияга узоқ ёки яқинлигига) боғлиқ.

Инкубацион даврдан кейин касалликнинг продромал даври (давомийлиги 1-3 кун),бу вақтда эса кузатилади:  ташланган жой шишади  Тишланган жойга яқин жойлашган нервларда невральгия.  Умумий мадорсизлик, тана хароратининг ошганлиги, уйқунинг бузилиши. Клиник кўриниши:

Кейин эса касалликнинг авж олиш босқичи бошланади: сувдан қўрқиш, тамоқ ва хиққилдоқ мушакларининг оғриқли қисқаришлари, баъзан сув ичишга ҳаракат қилганида нафаснинг тўхташи, кейинчалик эса оқаётган сувни кўрганда ёки овозини эшитганда, ёки сув ҳақида гапирганда мушаклар қисқариши. Хуружлар бир неча секунд давом этади ва сўнади. Шу жумладан психомотор қўзғалиш хуружлари кузатилади: беморлар агрессив бўлиб қоладилар, бақиради, мебелларни синдириб одамга хос бўлмаган кучлар ишлатади.

Диагностикаси Тишланган жарохатнинг топилиши ёки хайвон сўлагининг шикастланган терига тушиши катта ахамиятга эга. Одамда мухим белгилардан бири бу сувдан қўрқиш, сув ёки овқатларни кўрганда ютиш мушакларининг спазми юз бериши туфайли беморлар хатто бир стакан сув ҳам ича олмайдилар. Хавонинг бир озгина ҳаракати ҳам мушаклар қисқаришига сабаб бўлади – аэрофобия. Сўлак оқишининг кучайиши бундай беморларга хос белгилардан бўлиб, сўлаги оғиз бурчагидан доим оқиб туради. Диагнозни лабораторияда тасдиклаш талаб қилинмайди.

Даволаш Касалликнинг белгилари бошланганидан кейин беморларни қутқариб бўлмайди. Даволашнинг самарали усуллари йўқлиги беморлар ҳаётини қутқариш муаммосини туғдиради. Беморлар ахволини енгиллаштириш учун симптоматик муолажалардан фойдаланилади. Беморларни қоронғи ва тинч палаталарга жойлаштирилади. Ҳаракат қўзғалишларини тўхтатиш учун седатив воситалар буюрилади, тутқаноқ хуружлари кураресимон воситалар ёрдамида бартараф қилинади. Нафас бузилишларини трехеотомия ва сунъий нафас олиш аппаратига улаш билан бартараф қилинади.

Профилактикаси Кучукларда қутуришни йўқотиш мақсадида дайди кучуклар йўқотилади. Касал ёки гумонли кучук тишлаган одамлар жарохати тезлик билан қайнатилган илиқ 20% ли совунли сувда ювилади, кейинчалик эса 70% спирт ёки йоднинг спиртли настойкаси билан ишлов берилади. Иложи борича тезроқ вакцинация ўтказилиши зарур. Бунда антирабик зардоб ёки антирабик иммуноглобулин жарохат деворларига ва атроф тўқималарга юборилади. Шуни билиш керакки эмлаш кучук тишлаганидан кейин 14 кун ичида ва катъийан эмлаш коидалари билан қилинсагина самарали бўлади, бу муддатдан кейин эса эмлашнинг хожати қолмайди.

O'xshashlar

Куйдирги (Anthrax)

Куйдирги 3

Куйдирги 2

Immun sistemasiga baho berish usullari va ularning amaliy ahamiyati. Vaksinalar va immun zardoblar

ҚКГИ, куйдирги, вабо касалликлари ва уларнинг профилактикаси