Nekroz. Apoptoz. Nukleoproteidlar, minerallar almashinuvining buzilishining morfologiyasi - Tibbiyot - Slaydlar

Nekroz. Apoptoz. Nukleoproteidlar, minerallar almashinuvining buzilishining morfologiyasi

Yuklangan vaqt:

26.11.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

287.4443359375 KB

Ko'chirib olish

Mavzu: Nekroz. Apoptoz. Nukleoproteidlar, minerallar almashinuvining buzilishining morfologiyasi. Tish karashlari, kutikula, tish blyashkasining pellikulasi, emal va milkning hamda tish toshlarining patomorfologiyasi. Solak tosh kasalligi. Tish emalining kislotali nekrozi

• Nekroz — bu tirik organizmdagi to'qimalarning yoki hujayralarning o'limi bo'lib, u organizmdagi turli xil patologik jarayonlar natijasida yuzaga keladi. Nekroz paytida hujayralar hayot faoliyatini to'xtatadi va ularda qaytarib bo'lmaydigan o'zgarishlar sodir bo'ladi. • Nekrozning asosiy sabablari: • 1. Ishemiya — to'qimalarga qon oqimi yetishmasligi, odatda tromblar yoki arteriyalarning torayishi natijasida sodir bo'ladi. • 2. Kimyoviy moddalar — zaharli moddalar yoki kimyoviy jarayonlar ta'sirida hujayralar zarar ko'radi. • 3. Infeksiya — bakteriya, virus yoki zamburug'lar bilan zararlanish to'qimalarda nekrozga olib kelishi mumkin. • 4. Jarohatlar — mexanik shikastlanish, kuyishlar yoki muzlash natijasida to'qimalarning nobud bo'lishi. • 5. Toksinlar — zaharli moddalar yoki mikroorganizmlarning toksinlari to'qimalarni o'ldirishi mumkin.

• Nekrozning turlari: • - Koagulyatsion nekroz — qon yetishmasligi sababli sodir bo'ladi, masalan, infarkt. • - Likvafikatsion nekroz — to'qimalar suyuladi va eritiladi, odatda miya kabi to'qimalarda uchraydi. • - Yog'li nekroz — yog' to'qimalarida sodir bo'ladi, ko'pincha oshqozon osti bezida. • - Kazeoz nekroz — tuberkulyoz kabi kasalliklarda uchraydi, pishloq ko'rinishidagi o'zgarishlarga olib keladi. • - Gangrena — katta miqdordagi to'qimalarning nekrozi, ko'pincha oyoqlarda yoki ichki organlarda. • Nekroz hujayralar va to'qimalarning qayta tiklanishiga imkon bermaydigan jarayon bo'lib, davolanishi to'qimalarga ko'proq zarar yetmasligini oldini olishga qaratilgan.

• Apoptoz — bu hujayralarning o'z-o'zidan nazorat ostida o'lim jarayoni bo'lib, u organizmning normal rivojlanishi, to'qimalarni yangilash va zararlangan hujayralarni yo'q qilish uchun zarur bo'lgan tabiiy jarayon hisoblanadi. Apoptoz bilan nekroz o'rtasidagi asosiy farq shundaki, apoptoz tartiblangan va hujayralarning o'limi organizmga zarar yetkazmasdan, ehtiyotkorlik bilan amalga oshiriladi. • Apoptozning asosiy xususiyatlari: • 1. Genetik nazorat ostida bo'lishi — apoptoz genetik dasturga muvofiq amalga oshadi va hujayra ichida maxsus signallar orqali boshlanadi. • 2. Hujayra qisqarishi va parchalanishi — apoptoz jarayonida hujayra o'z hajmini kichraytiradi va uning tarkibi kichik qismlarga bo'linib, apoptoz tanachalari hosil bo'ladi. • 3. Inflammatsiyaning yo'qligi — apoptoz nekrozdan farqli ravishda to'qimalarda yallig'lanish jarayonlarini keltirib chiqarmaydi. • 4. Fagotsitlar tomonidan hujayra qoldiqlarini yo'q qilish — apoptoz natijasida hosil bo'lgan tanachalar fagotsitlar tomonidan "tozalanadi", shuning uchun organizmga zarar yetkazmaydi.

• Apoptozning ahamiyati: • - Rivojlanish — embrion rivojlanishida ortiqcha yoki noto'g'ri joylashgan hujayralarni yo'q qilishga yordam beradi. • - Immunitet — viruslar yoki zararli omillar ta'sirida buzilgan yoki qarigan hujayralarni yo'q qilish orqali organizm himoyasini ta'minlaydi. • - Saraton profilaktikasi — DNKsi shikastlangan hujayralarning nazorat ostida yo'q qilinishi orqali o'smalar paydo bo'lishini oldini oladi. • Agar apoptozning bu jarayoni buzilsa, hujayralar ortiqcha o'sishi yoki to'g'ri o'lim jarayonidan chetlashi mumkin, bu esa turli xil kasalliklarga, shu jumladan saraton va autoimmun kasalliklariga olib kelishi

• Nukleoproteidlar — bu murakkab birikmalar bo'lib, ular oqsillar (proteinlar) va nuklein kislotalar (DNK yoki RNK) bilan birikkan holda bo'ladi. Ular hujayra yadrosi va sitoplazmasida joylashgan va genetik ma'lumotlarni saqlash, uzatish va amalga oshirishda muhim rol o'ynaydi. • Nukleoproteidlarning ikki asosiy turi mavjud: • 1. Dezoksiribonukleoproteidlar (DNP) — bu DNK va proteinlarning kompleksidir. Ular xromatin tarkibida mavjud bo'lib, DNK ni tuzadi va genetik ma'lumotni saqlashda va irsiyatni ta'minlashda ishtirok etadi. Xromatin yadro ichida xromosoma shaklida o'rashgan bo'ladi va bu oqsillar DNK tuzilishini barqarorlashtiradi. • 2. Ribonukleoproteidlar (RNP) — bu RNK va oqsillarning birikmasi bo'lib, ular ko'proq RNK bilan bog'liq jarayonlarda ishtirok etadi. Masalan, ribosomalar tarkibidagi ribosomal ribonukleoproteidlar oqsil sintezida asosiy rol o'ynaydi.

• Nukleoproteidlar bir qancha muhim biologik funksiyalarni bajaradi: • - Genetik informatsiyani saqlash va uzatish — DNK tarkibida saqlangan ma'lumotni avlodlarga o'tkazish. • - Oqsil sintezida ishtirok etish — RNK vositasida DNKdagi ma'lumotlarga asosan oqsil sintezini amalga oshirish. • - Xromosomalarni barqarorlashtirish va tuzilishini saqlash — DNK ni zichlash va uni himoya qilish. • Shunday qilib, nukleoproteidlar hujayraning genetik va oqsillarni yaratish faoliyatining markaziy elementlari hisoblanadi.

Tish karashlari, kutikula va tish blyashkasining pellikulasi tish yuzasida hosil bo‘ladigan tuzilmalarni tavsiflaydi va ular tish sog‘lig‘iga muhim ta'sir ko‘rsatishi mumkin. ### 1. Tish karashlari (Dental Plaque) Tish karashlari — bu tish yuzasida to‘planadigan yumshoq, yopishqoq blyashka bo‘lib, asosan bakteriyalar, ularning metabolik mahsulotlari, tupuk, oziq-ovqat qoldiqlari va boshqa organik moddalardan iborat. Agar tish karashlari muntazam ravishda tozalanmasa, bu quyidagi oqibatlarga olib kelishi mumkin: - Karies: Bakteriyalar kislota ishlab chiqaradi, bu tish emalini yemirib, teshiklar (karies) hosil qiladi. - Gingivit: Tish go‘shtining yallig‘lanishi. - Periodontit: Tishni qo‘llab-quvvatlovchi to‘qimalarning zararlanishi.

• 2. Kutikula • Tishning kutikulasi — bu tishning emal yuzasini qoplagan nozik, o‘ta yupqa organik qavat. U yangi chiqqan tishlarda hosil bo‘ladi va vaqt o‘tishi bilan yo‘qoladi. Kutikula to‘qimalari bakteriyalarning tish yuzasiga to‘g‘ridan-to‘g‘ri yopishishiga biroz qarshilik ko‘rsatishi mumkin, lekin u tishni bakteriyalar va kislotalardan to‘liq himoya qila olmaydi. • ### 3. Tish blyashkasining pellikulasi (Pellicle) • Pellikula — bu tish yuzasini qoplovchi oqsil qatlami bo‘lib, asosan tupuk oqsillari va glikoproteinlardan iborat. Bu qatlam bir necha daqiqa ichida tish yuzasida shakllanadi va tabiiy himoya funksiyasini bajaradi: • - Himoya: Pellikula tishni kislotalar ta’siridan muhofaza qilishga yordam beradi. • - Bakteriyalar yopishishi: Aynan pellikula bakteriyalarning yopishishiga imkon yaratadi va shu tarzda tish karashlari shakllanishiga zamin tayyorlaydi. • Shunday qilib, tish blyashkasining shakllanishida kutikula va pellikula muhim rol o‘ynaydi. Tishlarni muntazam ravishda tozalash va parvarish qilish bu blyashkalarni va ularning asoratlarini oldini olishda yordam beradi.

• Tish emali, milk (gingiva), va tish toshlarining patomorfologiyasi turli kasalliklar va patologik jarayonlar natijasida yuzaga keladigan o‘zgarishlarni tavsiflaydi. Bu to‘qimalarda yuz beradigan patologik jarayonlar tish va milkning salomatligiga sezilarli ta’sir ko‘rsatishi mumkin. • ### 1. Tish emalining patomorfologiyasi • Tish emali — tishning tashqi qattiq qatlami bo‘lib, inson tanasidagi eng mustahkam to‘qima hisoblanadi. Emal patologiyalari ko‘pincha quyidagi o‘zgarishlar bilan xarakterlanadi: • - Demineralizatsiya: Emal minerallarining kislotalar ta’sirida yemirilishi. Bu jarayon kariesning dastlabki bosqichidir va u emal qatlamida oq yoki qizg‘ish dog‘lar paydo bo‘lishi bilan boshlanadi. • - Gipomineralizatsiya: Emaldagi minerallar miqdorining kamayishi, bu tishni kislotalarga nisbatan zaifroq qiladi va uni yemirilishga moyil qiladi. • - Gipoplaziya: Emalning noto‘g‘ri shakllanishi natijasida uning qalinligi kamayishi. Bu ko‘proq bolalikda emal shakllanishining buzilishi tufayli sodir bo‘ladi.

• Tish eroziyasi: Emalning kimyoviy moddalar, ko‘proq kislotalar ta'sirida yemirilishi. Bu jarayon natijasida tish silliq va yumshoq bo‘lib qoladi. • - Emalning qopqog‘i (craze lines): Bu mayda yoriqlar bo‘lib, stress yoki chaynash jarayonida emalda paydo bo‘lishi mumkin, lekin ko‘pincha tishning asosiy strukturasi buzilmaydi. • ### 2. Milk (gingiva) patomorfologiyasi • Milk (gingiva) tishlarni o‘rab turadigan yumshoq to‘qima bo‘lib, u ham yallig‘lanish va boshqa patologik jarayonlarga duch kelishi mumkin: • - Gingivit: Milkning yallig‘lanishi. Bu kasallik bakterial infeksiyalar tufayli yuzaga keladi va milkda shish, qizarish, qon ketishi kabi o‘zgarishlar bilan namoyon bo‘ladi. • - Periodontit: Tish atrofidagi qo‘llab-quvvatlovchi to‘qimalarning (shu jumladan milk) chuqur yallig‘lanishi. Bu kasallik milk chekinishi, tish atrofidagi to‘qimalarning buzilishi va oxir-oqibat tishning tushishiga olib keladi.

• Fibroz: Milk to‘qimalarining qalinlashishi va yumshoq elastikligining yo‘qolishi. Bu ba'zan surunkali yallig‘lanish yoki travmadan keyin rivojlanishi mumkin. • ### 3. Tish toshlarining patomorfologiyasi • Tish toshlari (zaxm) — tish karashlari qattiqlashgandan so‘ng hosil bo‘ladigan mineral tuzilmalar bo‘lib, ular tish yuzasida to‘planib, milk va tish to‘qimalariga zarar yetkazadi. Ularning patomorfologik o‘zgarishlari quyidagilar bilan xarakterlanadi: • - Mineralizatsiya: Tish karashlarining tupukdagi kalsiy va fosfat ionlari bilan to‘yinganligi natijasida qattiqlashishi. Bu jarayon bir necha kun ichida boshlanadi. • - Tish toshining o‘sishi: Agar tosh o‘z vaqtida olib tashlanmasa, u qatlamma- qatlam ko‘payib, milk chizig‘idan pastda (subgingival) yoki ustida (supragingival) o‘sib ketishi mumkin.

• Milk va toshlar o‘rtasidagi bog‘lanish: Tish toshlari milkga kuchli yopishadi va bakteriyalarning ko‘payishi uchun joy yaratadi. Bu jarayon milk to‘qimalarida yallig‘lanish va parodontit kabi kasalliklarni keltirib chiqaradi. • - Tish toshining tarkibi: U asosan tupukdagi mineral moddalar, bakterial blyashka, oziq-ovqat qoldiqlari va boshqa organik moddalar aralashmasidan iborat. Tosh tarkibidagi kislotalar tishni ham, milkni ham zararlaydi. • Tish va milk to‘qimalarida yuz beradigan bu patologik o‘zgarishlar stomatologik parvarishning ahamiyatini ta'kidlaydi. To‘g‘ri gigiyena va muntazam stomatologik ko‘riklar bu jarayonlarni boshqarishga yordam beradi.

• 1. So‘lak toshi kasalligi (Sialolitiaz) • So‘lak toshi kasalligi (sialolitiaz) — bu so‘lak bezlari yoki ularning chiqaruv yo‘llarida toshlar hosil bo‘lishi bilan xarakterlanadigan kasallikdir. Ushbu toshlar kalsiy tuzlari, so‘lak oqsillari, oziq-ovqat zarralari va hujayra qoldiqlaridan hosil bo‘ladi. Sialolitiaz ko‘pincha quyi jag‘ so‘lak bezida paydo bo‘ladi, chunki u joylashishi va chiqaruv yo‘llarining uzunligi bu jarayonni osonlashtiradi. • #### So‘lak toshi kasalligi patomorfologiyasi: • - Toshlarning shakllanishi: So‘lak tarkibidagi kalsiy fosfat va karbonat tuzlarining qattiqlashishi natijasida hosil bo‘ladi. Ular kichik mikroskopik kristallardan boshlanib, asta-sekin kattalashadi. • - Bezlarning zararlanishi: Toshlar so‘lak bezlarining yoki ularning chiqaruv yo‘llarining tiqilib qolishiga olib keladi, natijada bezlar shishadi va yallig‘lanadi (sialadenit).

• So‘lak oqimining to‘xtashi: Toshlar hosil bo‘lgan joyda so‘lak oqimi to‘xtashi yoki kamayishi mumkin, bu esa og‘iz bo‘shlig‘ida quruqlikka, og‘riq va infeksiyaga olib kelishi mumkin. • - Yallig‘lanish va infeksiya: Toshlar bezlar ichidagi bosimni oshirib, bakterial infeksiyalarga yo‘l ochadi. Bu yallig‘lanish bezda shish, og‘riq va qizil rang paydo bo‘lishi bilan kechadi. • #### Klinik belgilar: • - Odatda so‘lak bezlarida shish va og‘riq. • - Og‘izda quruqlik hissi. • - Ovqatlanish paytida bezlarda og‘riq kuchayishi. • - So‘lak yo‘llaridan yiring yoki suyuqlik chiqishi. • ### 2. Tish emalining kislotali nekrozi (Eroziv nekroz) • Tish emalining kislotali nekrozi — tish yuzasidagi emalning kislotalar ta’sirida yemirilishi va nekroz (o‘lim)ga uchrashi bilan bog‘liq jarayon. Bunda tish emali kislotaga duchor bo‘ladi va bu jarayon tish tuzilmasini zaiflashtiradi. Asosan gastroezofageal reflyuks, tez-tez gazlangan ichimliklar iste’moli yoki mevalarning kislotali turlari sabab bo‘ladi.

• Patomorfologiya: • - Demineralizatsiya: Tish emali kislotalar ta’sirida mineral tarkibini yo‘qotadi. Bu jarayon tishning mikroskopik tuzilmasini buzadi, tish yuzasi yumshoq va mo‘rt bo‘lib qoladi. • - Poroqlanish va eroziya: Emal qatlami yupqalashib, tish yuzasida poroqlar va eroziyalar paydo bo‘ladi. Bu tishning sezuvchanligini oshiradi va og‘riqli holatlarni keltirib chiqaradi. • - Dentinning ochilishi: Emal qatlamining yemirilishi tufayli pastki qatlam — dentin ochilib qoladi, bu esa tishni kislotalarga va bakteriyalarga nisbatan sezgirroq qiladi. Bu jarayon odatda sarg‘ish yoki jigarrang rang o‘zgarishlari bilan namoyon bo‘ladi. • - Tish nekrozi: Agar kislotali ta'sir uzoq davom etsa, tishning nafaqat emali, balki dentin va pulpa (tish nervi) ham zararlanib, nekrozga uchraydi, bu esa tish o‘limiga olib kelishi mumkin.

• Klinik belgilari: • - Tish yuzasining sezuvchanligi oshadi, ayniqsa, sovuq yoki issiq taomlar iste'mol qilinganda. • - Tishlarning vizual o‘zgarishi: tish silliq yoki porloq bo‘lib ko‘rinishi mumkin, shuningdek, ular rangini o‘zgartirishi va mo‘rt bo‘lishi mumkin. • - Tishlarda og‘riq va noqulaylik, ayniqsa dentin ochilgan hollarda. • • Bu patologiyalarni davolash va oldini olish uchun stomatolog bilan muntazam maslahatlashish va zarur gigiyenik choralarni ko‘rish zarur. So‘lak toshlarini davolash odatda jarrohlik yo‘li bilan olib tashlashni talab qiladi, kislotali nekroz esa himoya choralari va remineralizatsiya muolajalari orqali davolanadi .

O'xshashlar

Apoptoz haqida

Aminokislotalar almashinuvining umumiy yo’llari

Aminokislota almashinuvi buzilishining nasliy kasalliklari

Miokard infarkti

Buyrak eklampsiyasida kechiktirib bo’lmaydigan yordam asoslari