Kam qutbli ikkilik erituvchilarda rodamin bo’yoqlarni lyuminestsent agregatlarining shakllanishi - Tibbiyot - Slaydlar

Kam qutbli ikkilik erituvchilarda rodamin bo’yoqlarni lyuminestsent agregatlarining shakllanishi

Yuklangan vaqt:

25.08.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

864.798828125 KB

Ko'chirib olish

OʻZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TAʼLIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI SHAROF RASHIDOV NOMIDAGI SAMARQAND DAVLAT UNIVERSITETI MUHANDISLIK FIZIKASI INSTITUTI KAM QUTBLI IKKILIK ERITUVCHILARDA RODAMIN BO'YOQLARNI LYUMINESTSENT AGREGATLARINING SHAKLLANISHI

KIRISH Mavzusining dolzarbligi va zaruriyati. Organik bo’yoq molekulalari lazerlarda asosiy ishchi modda sifatida, analitik kimyoda oz miqdordagi elementlarni aniklashda, tibbiyot va biologiya fluoressent zond va nishon sifatida hamda xalq xo’jaligining turli sohalarida keng qo’llanib kelinmoqda. Bundan tashqari bu moddalar ko’pchilik fotofizik, fotokimyoviy, fotobiologik jarayonlarni o’rganishda qulay model sistema bo’lib xizmat qiladi. Odatda organik bo’yoqlarni organik va organik bo’lmagan erituvchilarga eritib ishlatadilar. Bo’yoq molekulalari o’zlarini o’rab olgan erituvchi molekulalari bilan ta’sirlashadilar. Bu ta’sir erituvchi tabiatga uning pH ga, xamda eritma konsentrasiyasi, temperaturasi va boshqa faktorlarga bog’liq. Bu ta’sirlar to’g’risida spektroskopik tadqiqotlar muhim ma’lumot beradi. Bu sohada qilingan ko’p tadqiqotlar natijalari ma’lum bo’lsa ham, jarayonlarni murakkabligi tufayli, hali to’liq echilgan emas. Organik bo’yoqlarni biron–bir sohada unumli qo’llash uchun, ularning spektral lyuminessent xarakterestikalari bilan bir qatorida ularning yorug’likga chidamliligi ham muhim rol o’ynaydi Shuning uchun ham organik bo’yoqlarni spektral-lyuminnessent xarakteristikalariga erituvchi tabiati, eritma konsentrasiyasi, yorug’lik ta’sirini o’rganish ham ilmiy va ham amaliy ahamiyatga ega. Tadqiqotning obyekti va predmeti: Rodamin 3B va rodamin B bo’yoqlar, xloroform va geksan. Tadqiqot predmeti kam qutbli ikkilik erituvchilarda rodamin bo'yoqlarni lyuminestsent agregatlarining shakllanishi o'rganishdir.

KIRISH Ishning maqsadi: Kam qutbli ikkilik erituvchilarda rodamin bo'yoqlarni lyuminestsent agregatlarining shakllanishi o’rganish. Tadqiqot vazifasi. Spektral-lyuminessent usul bilan:  Rodamin 3B va rodamin B bo’yoqlarini xloroform eritmasini yutilish va fluoressensiya spektrlariga konsentrasiyaga qarab o’zgarishini o’rganish.  Rodamin 3B va rodamin B bo’yoqlarini xloroform+geksan erituvchilarda lyuminestsent agregatlarining shakllanishi o'rganishdir

I – BOB. NAZARIY QISM. §1.1. Yutilish va lyuminessensiya xodisalari umumiy ma’lumot. Molekulalarning valent elektronlari uyg’ongan holatga otishi natijasida ultrabinafsha va ko’rish sohasida yutish sodir bo’ladi. Molekulaning erituvchi molekulasi bilan ta’sirlashishi natijasida asosiy va uyg’ongan holatlar energetik sathlarning siljishi har xil bo’ladi. . Har xil erituvchilarda molekulaning yutish spektrining siljishini o’lchab uyg’otilgan molekula elektron strukturasi to’g’risida ma’lumot olish mumkin. Yutuvchi moddaga tushuvchi J 0 va undan o’tgan yorug’lik oqimlarining intensivligi J lar orasidagi bog’lanish Buger (1729 y.) va Lambert (1760 y.) tomonidan aniqlangan bo’lib, Buger–Lambert qonuni deb yuritiladi. Bu qonunga ko’ra, bir jinsli moddaning teng qalinlikdagi qatlami tushayotgan yorug’lik oqimining teng hissalarini yutadi. Qonunning matematik ifodasi quyidagi ko’rinishga ega: bunda e –natural logarifmning asosi, K –yutish koeffitsienti, l –qatlam qalinligi. S.I.Vavilov tajriba asosida K ning tushuvchi yorug’lik intensivligiga bog’liq bo’lmasligini ko’rsatadi. Eritma optik zichligi D konsentratsiyasi C orasidagi bog’lanish Beer (1852y.) tomonidan topilgan va Beer qonuni deb yuritiladi. Bu qonunga ko’ra, l qalinlikga ega bo’lgan eritmaning optik zichligi D erigan modda konsentratsiyasiga to’g’ri proporsional, ya’ni, bu yerda – proporsionallik koeffitsenti.Kl e J J   0 C K J J D    0 lg K

§1.2. Lyuminessensiya va uni tavsiflaydigan fizik kattaliklarni o’lchash usullari. Lyuminessensiya hodisasi tabiatda keng tarqalgan nurlanishlardan biri bo’lib, kishilarga juda qadim zamonlardan ma’lum bo’lgan bo’lsa ham, uning tabiati asosan XX asrning boshlarida to’laroq o’rganila boshlandi. Lyuminessensiya nurlanishiga ko’pchilik olimlar ta’rif berganlar. Hozirgi vaqtda lyuminessensiyaga 1944 yilda rus olimi Sergey Ivanovich Vavilov tomonidan berilgan quyidagi ta’rif qabul qilingan. «Agar moddaning temperaturali nurlanishidan ortiqcha nurlanishining davomiyligi ~10 –10 s ga teng va undan ortiq bo’lsa bunga lyuminessensiya deyiladi». Moddalarning asosiy holatda bo’lgan atomlari, ionlari, molekulalari ma’lum bir energiyani yutgandan keyin uyg’ongan holatlarning biriga o’tishlari mumkin (1.1–rasm). Agar energiya yutilgandan keyin molekula elektronlaridan biri spinini o’zgartirsa, unda triplet uyg’onmagan holat (T 0 ) vujudga keladi. Singlet–singlet va triplet–triplet yutish vujudga kelishi mumkin. Energetik sathlarning multipletligi va ular o’rtasidagi o’tishlar haqida [1,2] ishda batafsil ma’lumotlar keltirilgan. 1.1–rasm. Energetik sathlar o’rtasida o’tishlar.

Lyuminissentsiyaning chiqishi. Lyuminessensiya beruvchi moddalar hamma vaqt ham o’zlari yutgan energiyani to’liq lyuminessensiya tariqasida chiqarmaydilar. Lyuminessensiyaning chiqishi – modda tomonidan yutilgan energiyaning qancha qismi lyuminessensiyaga aylanganligini ifodalaydigan kattalikdir. Fotolyuminessensiya energetik va kvant chiqishlari bilan xarakterlanadi. Lyuminessensiyaning energetik chiqishi deb, modda tomonidan chiqarilgan nurlanish energiyasining shu nurlanishni hosil qilish uchun yutilgan energiyaga bo’lgan nisbatga aytiladi, ya’ni Lyuminessensiyaning kvant chiqishi deb, modda tomonidan lyuminessensiya tariqasida chiqarilgan kvantlar sonining N l shu nurlanishni hosil qilish uchun yutilgan kvantlar soniga N yut bo’lgan nisbatiga aytiladi.

Lyuminessensiyani uyg’otish sharoiti shunday bo’lishi mumkinki, butun tajriba davomida modda tomonidan yutilgan energiyaning miqdori doimiy qolishi mumkin. Bunday hollarda lyuminessensiya yorqinligining o’zgarish xarakteri absolyut kvant chiqishining o’zgarishi to’g’risida nisbiy ma’lumot beradi, chunki bunday hollarda E yut doimiy qoladi. Lyuminessensiyaning absolyut kvant chiqishini tajribada o’lchash ancha murakkab va nozik ishdir.

§1.3. Molekulyar lyuminessensiyaning asosiy qonunlari Molekulalarda elektron, tebranma va aylanma harakatlar mavjud bo’lib, ular o’rtasida ma’lum darajada o’zaro bog’liqlik ham bor. Shuning uchun molekulalarning energetik sathlari atomlarnikiga nisbatan murakkabdir. Molekulalarning absolyut nol temperaturadagi energetik sathlarini asosan elektronning energiyasi E e bilan xarakterlash mumkin. Molekulalarning energetik sathlar bo’yicha taqsimlanishi Bolsman formulasi orqali aniqlanadi: bu yerda N 0 – asosiy va N i ixtiyoriy i –sathdagi molekulalarning soni, – ixtiyoriy i –sathga mos keluvchi tebranma energiya. i E

Shuning uchun ham o’ylash mumkinki, moddalarning lyuminessensiya spektri ularga tushayotgan yorug’lik to’lqin uzunligiga bog’liq. Ammo tajriba ko’rsatadiki, berilgan moddaning lyuminessensiya spektri shu modda uchun xarakterli bo’lib, uyg’otuvchi yorug’lik nurining to’lqin uzunligiga bog’liq emas. 1.2–rasm. Elektron o’tish sodir bo’lishi

Stoks 1852 yilda lyuminessensiya spektri bilan uyg’otuvchi nur orasida quyidagi bog’lanish borligini aniqladi. Lyuminessensiya nurlanishining to’lqin uzunligi uyg’otuvchi nur to’lqin uzunligidan hamma vaqt kattadir. Bunga Stoks qoidasi deyiladi. Stoks qoidasi bo’yicha, ya’ni moddalarning yutish va lyuminessensiya spektrlari qisman bo’lsa ham o’zaro ustma–ust tushmaydilar 1.3–rasm. Stoks qoidasiga doir.

Rodamin 6J bo’yog’ining etil spirtdagi yutish va lyuminessensiya spektrlari (chapda), o’ngda spektrning Stoks (a) va antistoks (b)qismlarning hosil bo’lishiga doir.

Ma’lumki, moddaning lyuminessensiya spektri uyg’otuvchi yorug’lik to’lqin uzunligiga bog’liq emas. Lekin, lyuminessensiyaning energetik chiqishi uyg’otuvchi yorug’lik to’lqin uzunligiga bo’g’liq ekanligi S.I.Vavilov tomonidan aniqlangan. 1.5–rasmda lyuminessensiyaning energetik chiqishini uyg’otuvchi yorug’lik to’lqin uzunligiga bog’liqligi ko’rsatilgan. 1.5–rasm. S.I.Vavilov qonuni.

II – BOB. TAJRIBA QURILMALARI VA ERITMA TAYYORLASH USULLARI. §2.1. Ob’ektlarni tanlash va eritma tayorlash usullari. Ushbu ishning maqsadi past qutbli erituvchilar eritmalarida organik bo'yoqlarni yig'ish jarayonlarining tabiatini o'rganishdir. Tadqiqot ob'ekti sifatida rodamin seriyasining Ksanten bo'yoqlari-rodamin B va rodamin 3B tanlandi, ularning tarkibiy formulalari 1-jadvalda keltirilgan. Ushbu moddalarning molekulalari qiziq, chunki ular suvda va qutbli va qutbsiz erituvchilarning ikkilik aralashmalarida eritilganda turli yo'llar bilan to'planadi. Bu ularning xususiyatlari, tuzilishi bilan bog'liq, buning natijasida ularning agregatlari hosil bo'lganda molekulalararo vodorod aloqalarining paydo bo'lishi uchun turli xil sharoitlar yaratiladi. Shunday qilib, masalan, rodamin B molekulalari rodamin 6J va 3B molekulalarida mavjud bo'lmagan COOH guruhiga ega. Rodamin 6J, rodamin B va rodamin 3B dan farq qiladi. Uning ko'p almashtirilgan amin guruhlarining har birida N-H qutbli bog'lanishining mavjudligi. Rodamin 3B molekulalarida vodorod aloqalarini shakllantirishga yordam beradigan faol guruhlar umuman yo'q.

Dastlabki bo’yoq eritmalarini tayyorlash hajimli og’irlik usuli bilan amalga oshirildi. Bo’yoq og’irliklari ABS-130 («Mettler Toledo», Germaniya) mikroanalitik tarozida o’lchandi. Unda o’lchash aniqligi 10 –5 g. Eritmani tayorlash uchun erituvchining hajmi quyidagi formula bilan hisoblanadi. bunda C – eritma konsentratsiyasi, V – eritmaning umumiy hajmi, bo’yoqning moliyar massasi, P- bo’yoqning og’irligi.

2.1- jadval. Tadqiq etilgan bo’yoqlar strukturasi.

2.2-jadval. Ishlatilgan ba’zi erituvchilarning haraktrestikalari

Odatda, avval katta konsentratsiyali eritma tayyorlanadi, keyin undan suyultirish bilan kichik konsentratsiyali eritmalar tayyorlanadi. Masalan, tarozida tortib olingan modda 5 mg bo’lsa, unga 5 ml erituvchi qo’shilsa 10 -3 g/ml eritma hosil bo’ladi. Uni C 0 deb belgilasak, u holda keyingi konsentratsiya quyidagicha tayyorlanadi: Kam miqdordagi eritma tayyorlash uchun (masalan, 10 marotaba) C 0 , C 1 , C 2 dan 0,1 ml olinib, 0,9 ml yoki 9,9 ml erituvchi solinsa mos ravishda 10 –5 va 10 –6 g/ml eritmalar hosil bo’ladi.

§2.2. Tajriba qurilmasi va o’lchash metodi. Elektron yutilish spektri «Specord 50SA» (Analiytekjena, Germaniya) spektrofotometrda o’lchandi. U o’zidan 190-1100 nm intervalidagi elektromagnit nurlanishini eritmadan o’tkazib 0.5 nm aniqlik bilan ishlaydi. Yuqorida tavsiflangan qurilmadan foydalanib tekshiriladigan eritmaning optik zichligi (D) o’lchanadi. Ularning qiymatlari Buger-Lambert-Beer qonuniga binoan ekstensiya (molyar yutish) koeftsiyenti topiladi: Buyerda: I - eritmadan o’tgan nurning intensivligi, I 0 – tadbiq qilinayotgan eritmaga tushuvchi nur intensivligi, d – eritma solingan kuyeta qalinligi sm da, C – eritmaning konsentratsiyasi (mol/l) da.

2.1–rasm. Lyuminessent qurilmaning optik sximasi.

Tajribalar natijalari shuni ko'rsatadiki, 10 -5 -10 -3 M konsentratsiyasida 3 B bo'yoq rodaminining emishi va floresans spektri doimiy (3.2-rasm) qoladi. Ushbu tajriba natijalari o'rganilgan konsentratsiya oralig'ida bo'yoq molekulalari monomerik shaklda ekanligini ko'rsatadi. Ular uchun suvli eritmalarga kelsak, asosiy spektral lyuminessent xususiyatlari §2.3 da tasvirlangan usul yordamida hisoblangan: yo'q bo'lib ketish koeffitsienti (barqarorlik (f e ), kvant chiqish (B), hayajonlangan davlat umri (τ) va sof elektron o'tish chastotasi (ν 0-0 ) (3.2-jadval).

XULOSA 1. Rodamin 3B buyog’ini suvda yutilish va fluoressensiya spektrlari o’rganldi. Tajribada olingan natijalar asosida monomer shakldagi buyoq molekulalari uchun qo’yidagilar hisoblab topildi: ekstinksiya koeffisiyenti (ε), ossillyator kuchi (f e ), o’yg’ongan holat davomiyligi (τ), fluoressensiyani kvant chiqishi (B) va sof elektron o’tish chastotasi (ν 0-0 ). 2. Rodamin 3B bo'yoq kontsentratsiyasining oshishi bilan suvda bo'yoqning monomer bandining singishi pasayishi aniqlandi λ maks =556 nm va qisqa to'lqin uzunliklarining qarama-qarshiligi bilan yangi tasma paydo bo'ladi λ maks =541 nm. Fluoressensiya spektrlarining shakli keng intervalda doimiy bo'lib qoladi va porlash intensivligi pasayadi. Kuzatilgan hodisalar vodorod aloqasi yordamida suv molekulalari ishtirokida lyuminestsent bo'lmagan agregatlarning paydo bo'lishi bilan izohlanadi. 3. Xloroform eritmasiga geksan qo'shilishi bilan absorbsiya bandining intensivligi maksimal bilan kamayganligi aniqlandi λ maks =556 nm va uzun to'lqinli tomondan bilan yangi tasma paydo bo'ladi λ maks =565 nm.Floresans spektrlarida, geksan qo'shilganda, maksimal bo'lgan floresans tasmasi kuzatiladi λ max =584 nm.Kuzatilgan hodisalar dispersion o'zaro ta'sirlar tufayli erituvchi molekulalari ishtirokisiz to'g'ridan-to'g'ri bir-biri bilan bo'yoq molekulalarining lyuminestsent agregatlarining shakllanishi bilan izohlanadi.

E’TIBORINGIZ UCHUN RAHMAT!

O'xshashlar

Kam invaziv jarrohlik

Bolalarda qad-qomatni shakllanishi

Bolalarda qad-qomatning shakllanishi va kamchiliklari

Valeologiya fani shakllanishi rivojlanishi va istiqbollari

Raqamli mamograf diagnostikasi va ta’mirlanishi