Jinsiy siklning gormanal boshqariluvi - Tibbiyot - Slaydlar

Jinsiy siklning gormanal boshqariluvi

Yuklangan vaqt:

09.09.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1463.3837890625 KB

Ko'chirib olish

Reja: 1. Jinsiy organlar 2. Ayollar jinsiy sistemasi 3. Erkaklar jinsiy sistemasi 4. Jinsiy organlarning gormonal boshqariluviMavzu: Jinsiy siklning gormanal boshqariluvi010203 0607 1207 1607 1907

Jinsiy (tanosil) organlar sistemasining fiziologik ahamiyati ikkita asosiy funktciya bilan bog’liq. U bir tomondan, jinsiy hujayralar - gametotcitlar (tuxum hujayrasi va sper-matozoidlar)ning hosil bo’lishi ta’minlasa, ikkinchi tomon-dan, jinsiy gormonlar ishlab chiqarib muhim endokrin funksiyani o’taydi. Bu ikki faoliyat o’zaro uzviy bog’langan, chunkn jiisiy gormonlar organizmda gametalar kupaynish uchun zarur sharoitni yaratib beradi. Jinsiy sistema, har ikkala jinsda, jinsiy hujayralar rivojlanadigan a’zolar va jinsiy yo’llardan iborat.Taraqqiyoti. Jinsiy sistema har ikkala jinsda ham ajra-tish sistemasi va buyrak usti bezlarining taraqqiyoti bilan uzviy bog’langan holda rivojlanadi. Homiladagi gonadalarning yaratilishi birlamchi buyrak - Volf tanachasining yuzasidagi tcelomik epiteliyning yo’g’onlashuvi bilan boshlanadi. Bir vaqtning o’zida shunday tcelomik epiteliyning yo’g’onlashuvi, buyrak usti bezi po’stloq qismining paydo bo’lishiga asos hisoblangan birlamchi buyraklar orasida joylashgan interrenal tanani hosil qiladi. Jinsiy bolish epiteliysida yirik gonoblast hu-jayralari paydo bo’ladi.Bo’lajak jinsiy bezlar kurtagi - gonadaning o’zi esa quyi-dagi tarkibiy qismlardan iborat. 1) ovogoniy va permatogoniy-larni hosil qiluvchi maxsus hujayralar; 2) jinsiy bezlarning epiteliysini hosil etuvchi selom epiteliysining hosilasi va 3) bo’lajak biriktiruvchi to’qimaning kurtagi - mezenxima. Qanday jins shakllanishidan qat’i nazar, homilaning ko’p ming hujayrali davrida gonoblastlar hosil bo’ladi. Gonoblast-lardan pirovardida, jinsiy hujayralar - gonotcitlar shaklla-kadi. Gonotcitlar yirik, yumaloq hujayralar bo’lib, o’ziga xos katta yadro tutadi. Ular tcitoplazmasi sariqlik moddasi va glikogenga boy bo’ladi. Dastlab, gonotcitlar pusht qalqonchasi-ning kranial sohasida paydo bo’ladi, keyinchalik gonotcitlarning ko’p qismi entodermada, ya’ni sariqlik xaltachasining allan-toisga yondashgan erida to’planadi. Bu davrda gonotcitlar tezda roliferatciyaga uchraydi. Bir tomondan sariqlik xaltachada gonotcitlar miqdori ko’paysa, ikkinchi tomondan ular degenera-tciyaga uchraydi.

Erkak organizmining taraqqiyotida birlamchi buyrakning yuqori qirrasi bo’ylab jinsiy bolishlardan hosil bo’lgan jin-siy tizimchalar - seksual tasmalar o’sib kira boshlaydi. Bu - epitelial tizimchalar rivojlanishining dastlabki davrida-radial yo’nalishda yotgan bo’lsa, so’ngra bo’yiga zo’r berib o’sishi tufayli egila boshlaydi va shu vaqtdan boshlab egri-bugri urug’ tizimchalari nomini oladi. Boshlanishda bu tizimchalar morfo-logik jihatdan mutlaqo bir xil elementlardan tuzilgan bo’lsada, keyinchalik bu tizimchalarda differentciallanish boshlanib, tayanch va birlamchi jinsiy hujayralar ko’rinadi. Embrio-nal taraqqiyotning to’rtinchi oyidan boshlab, kompakt bo’lgan urug’ tizimchalarida bo’shliq paydo bo’lib, ular egri-bugri yo’l-larga aylanadi (tubulus seminifer contortus). Embrional taraqqiyotning so’nggi oylarida erkaklar jinsiy bezi o’zining tuzilishida kam o’zgaradi, faqat bola tug’ilib, balog’at yoshiga etganda (12-14) yosh spermatogoniydan murakkab o’zgarishlar yo’li bilan erkaklarning jinsiy hujayralari paydo bo’lish jarayoni, ya’ni spermatogenez boshlanadi

Tuxumdonning embriogenezida mezenximaning rivojlanishi birlamchi buyrak tanasining asosida ro’y beradi va natijada, indeferent davrida hosil bo’lgan jinsiy tizimchalarning erkin oxirlari va birlamchi buyrakning kanallari parchalanadi. SHunga bog’liq holda birlamchi buyrak nayi atrofiyaga uchraydi, paramezonefral nay esa rivojlanadi, differentciallashadi.Jinsiy bolishdan bo’lajak tuxumdonning po’stloq qismigajinsiy tizimchalarning o’sib kirishi davom etadi. Ammo mezen-xima asta-sekin jinsiy tizimchalarning yuqori qismlaridan ham o’sib o’tib, ularni homila epiteliysn tizimchalariga bo’ladi. Nihoyat, mezenximaning keyingi o’sishidan bu tizimchalar bir qa-vatli follikulyar epiteliy bilan o’ralgan, o’rtasida gonotcit joylashgan kichik komplekslarga - premordial follikullargz bo’linadi. Jinsiy bolishlardan jinsiy tizimchalarning o’sishi qiz bola hayotining birinchi yili oxiriga qadar davom etadi. Mezenxima jinsiy tizimchalar boshlanishini jinsiy bolishdan ajratadi. Mezenximaning bu qavati tuxumdonning biriktiruvchi to’qimali oqliq pardasini hosil qiladi. Bu parda ustida jin-siy bolish qoldiqlari faoliyatsiz, embrional jinsiy epiteliy holida saqlanib qoladi.Embrional hayotning oxiriga kelib, barcha jinsiy urug’ ti- zimchalari premordial follikullarga bo’linib turadi. Hayotning birinchi yillaridan boshlab barcha jinsiy hujayralar tuxum-donda birlamchi yoki premordial follikul tarkibida birinchi tartibli ovotcit davrida bo’ladi. Tuxum hujayralar organning po’stloq qismida joylashgan bo’lib, ularning soni 300000- 400 000 taga etadi. Vaqt o’tishi bilan tuxum hujayralarning soni kamayib boradi. Tug’ilgan vaqtida qiz bola tuxumdonida 50 000-80 000 ta tuxum xujayrasi bo’ladi. 10 yoshga etganda ular-ning soni 20 000 tagacha kamayadi va organizm balog’at yoshiga etganda tuxum hujayralarning soni 15 000 tadan oshmaydi.

Prostata bezining sekreti yopishqoq bo’lib, ishqoriy reaktciya-ga ega bo’lgan (rN-8-8,4) sut rangli suyuqlikdir. Prostata bezi sekretining tarkibiga suv, nukleoirotein, letcitin, xolin, sper-min (spermaga maxsus hid berib turuvchi organik modda) va ko’p miqdorda tuzlar, ayniqsa, kaliy tuzlari kiradi.Bundan tashqari, prostata bezida prostoglandin moddasining ishlanishi ham aniqlangan. Prostoglandinlar lipid tabiatli biologik aktiv birikma bo’lib, ular har xil tarzda organyzyga' o’z ta’sirini ko’rsatadi. Prostoglandinlarning A, E, G’ gruppa-lari ma’lum. SHulardan G’ prostoglandinlar silliq mushaklar_x0002_ni qisqartirsa, E xillari mushaklarni bo’shashtiradi. Prosto-glandinlarning bu xususiyatidan akusherlik amaliyotida tug’ish jarayonini boshqarishda va homilani tushirish (abort) da foy-dalaniladi. Prostoglandinlar yurak qisqarish kuchiga va chasto-tasiga ta’sir qilibgina qolmay, buyrakda renin ishlanishini va ionlar reabsorbtciyasi hamda arteriya qon bosimining boshqa-rilishi kabi fiziologik jarayonlarda ishtirok etadi.

Sariq tananing tuzilishi va uning tciklik o’zgarishlari. Etilgan pufaksimon follikul yorilganidan so’ng uning donador qavati va biriktiruvchi to’qimali qobig’i (theca folliculi) saq-lanib qoladi. Uning devorlari burishib, bo’shlig’i esa ovulyatciya vaqtida yorilgan qon tomirlardan chiqqan qon bilan to’ladi. Ho-sil bo’lgan qon ivindisi tezda biriktiruvchi to’qima bilan al-mashinadi, natijada, bo’lg’usi sariqlik tana markazida birik-tiruvchi to’qimali chandiq hosil qiladi. SHunday qilib, ovulya-tciyadan so’ng follikul o’rnida yangi tuzilma-sariq tana rivoj-lana boshlaydi. Urug’lanish bo’lish-bo’lmasligidan qat’i nazar sariq tana ri-vojlanishida ma’lum davrlar sodir bo’ladi. Odatda, 4 bosqich farqlanadi: 1. Proliferatciya va vaskulyarizatciya davri. 2. Bezli metamorfoz davri. 3. Gullash yoki ravnaq topish davri. 4. Aks taraqqiyot davri. Birinchi davr - proliferatciya va vaskulyarizatciya davri so-biq donador qavat epiteliysining ko’pashshi va uning orasiga (theca interna) sohasidan yo’nalgan kapillyarlarning tez o’sib kirishi bilan xarakterlanadi. Ikkinchi - bezli metamorfoz davrida donador qavatning fol-likulyar hujayralari kattalashadi va ular sitoplazmasida lipoxrom gruppasiga oid sariq pigment - lyutein yig’iladi. Bu hujayralar lyutein hujayralar (luteocytus) nomini oladi Lyutein hujayralarning gipertrofiyasi va giperplaziyasi tufayli sariq tananing hajmi oshib, nomiga yarasha sariq tus oladi. Bunday sariq tanada kapillyarlar shunday ko’pki, har bir chyutein hujayrasini qon kapillyarlari qamrab oladi.Lyutein hujayralarining tcitoplazmasida sekret donachalari-ning paydo bo’lishi bilan uchinchi-ravnaq topish yoki gullash dav-ri boshlanadi. Bu davrda sariq tana ichki sekretciya beziga aylanib, progesteron gormonini ishlab chiqaradi. Bu gormon bachadon shilliq pardasini zigotani implantatciya qilishga va sut bezla-rini laktatciyaga tayyorlaydi.

Sariq tananing gullash davri ikki xil davom etadi. Agar urug’lanish bo’lmasa, unda gullash davri 12-14 kun bilan yakunlanadi va bunday tana hayz sariq tanasi (corpus luteum menst-ruationis) deb yuritiladi. Agar urug’lanish bo’lib, homiladorlik boshlansa, sariq tananing gullash davri homiladorlikning bi-rinchi yarmiga qadar davom etadi. Bunday sariq tana homiladorlikning sariq tanasi (corpus luteum graviditatis) deb yuritiladi. Menstrual va homiladorlik sariq tanalari tuzilishi va vazifasi jihatidan mutlaqo o’xshashdir. Ularning farqi faqat o’lchamlari va gullash davri muddatining turlicha bo’lishidadir. Hayz sarnq tanasining diametri 1,5-2,0 sm bo’lsa, homiladorlik sariq tanasining o’lchami 5 sm ga etadi. Faoliyati tugagandan so’ng ham homiladorlik, ham hayz sariq tanasi inqirozga, ya’ni involyutciyaga uchraydi. Bunda bez hujay-ralari o’zining lyuteinnni yo’qotib, atrofiyaga uchraydi va so’rilib ketadi. Lekin markazda joylashgan biriktiruvchi to’qimali chandiq saqlanib sariq tana o’rnida oq tana (corpus albicans) deb nom olgan tuzilma hosil bo’ladi.Odatda oq tana tuxumdonda bir necha oy saqlanib, so’ng so’rilib ketadi, ba’zan esa, unda ohaklanish sodir bo’lishi natijasi-da, u uzoq muddatgacha saqlanib qolishi mumkin.Follikullar atreziyasi. Ovogenezning o’sish davriga kirgan primordial follikullarning hammasi ham o’z taraqqiyotining oxirigacha etib bormay, ko’pchilik follikullar (ba’zan 90 protcent) atreziyaga uchraydi. Atreziya - tuxum hujayrasining o’lishi va follikul o’rnida atretik tananing hosil bo’lishidir.Atretik tana txumdonda balog’at yoshiga etgunga qadar va homi-ladorlik vaqtlarida ko’plab uchraydi. Atretik tananing o’lcham-lari sariq tananikidan ancha kichik bo’lib, markazida o’lgan ovotcitning yaltiroq pardasi saqlanib qoladi, uning atrofida esa interstitcial hujayralar joylashadi. Bundan tashqari atretik tana uni o’rab turgan to’qimadan aniq ajralib turmaydi. Tuxumdonning yoshga qarab o’zgarishi. Tuxumdonning tciklik o’zgarishlari ayollarda balog’at yoshidan boshlab 45-50 yoshgacha davom etadi. SHu davrdan boshlab follikullarning rivojlanishi asta-sekin susayadi, jinsiy tcikl buziladi - klimakterik davr boshlanadi va 60 yoshlarga borganda barcha jinsiy hujayralar yo’qolib to’qimaning miqdori esa oshadi.Tuxumdonning tomir va nervlari. Tuxumdon qon tomirlar bilan yaxshi ta’minlangan.

E’tiboringiz uchun rahmat

O'xshashlar

Jinsiy tarbiya

Jinsiy ko‘payish

Ayollarning jinsiy organlaridagi anomaliyalar

Jinsiy yo'l bilan yuqadigan kasalliklar

Zanjirlangan meros. Jinsiy aloqa genetikasi