Ichki sekretsiya bezlarining yosh xususiyatlari - Tibbiyot - Slaydlar

Ichki sekretsiya bezlarining yosh xususiyatlari

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

561.5654296875 KB

Ko'chirib olish

Ichki sekretsiya bezlarining yosh xususiyatlari Reja: 1. Ichki sekretsiya bezlarining ahamiyati. 2. Qalqonsimon bezning tuzilishi, funktsiyasi va yoshga xos xususiyatlari. 3. Me’da osti bezining tuzilishi va funktsiyasi. 4. Garmon va stress. 5. Garmonlar va jinsiy yetilish. 6. Ichki sekretsiya bezlarining yoshga xos xususiyatlari.

Tashqi sekretsiya bezlari – ularga ter, yog’, sut, so’lak, quloq oldi, til osti va jag’ qavatidan shira ajratuvchi bezlar kiradi. Bularda ishlab chiqariladigan suyuqliklar tashqariga chiqariladi. Shuning uchun bular tashqi sekretsiya bezlari deyiladi. Ba’zi olimlarimiz fikricha ishlar ham eng katta tashqi sekretsiya bezi hisoblanadi, ya’ni ishlab chiqariladigan o’t suyuqligi ichakka quyiladi va najas bilan tashqariga chiqariladi. 2. Ichki sekretsiya bezlari – bular odam tanasining turli qismlarida suyuqliklar oraganizmda ichki muhitiga, ya’ni qon va limfaga quyiladi. Shuning uchun bu bezlar ichki sekretsiya bezlari deyiladi. Ichki sekretsiya bezlariga gipofiz, epifiz, qalqonsimon, qalqon oldi , ayrisimon, buyrak usti bezlari kiradi. 3. Aralash bezlar – bularni to’qimasi 2 qismdan iborat bo’lib, bir qismi ishlab chiqariladigan suyuqlik xuddi tashqi sekretsiya bezlariga o’xshab,tashqi tuxitga chiqariladi, 2 qismida ishlab chiqariladigan suyuqlik esa xuddi ichki sekretsiya bezlari singari organizmning ichki muxitiga, ya’ni qon va linfaga quyiladi. Aralash bezlarga oshqozon osti, jinsiy bezlar kiradi.

Organizmning endokrin sistemasi deganda barcha ichki sekratsiya bezlari qo’shilgan holda ishlashiga tushuniladi. Barcha bezlar bir-biriga chambarchas holda ishlaydi. Ichki sekretsiya bezlari odam tanasining turli qismlarida joylashgan bo’lib, ularda ishlab chiqarilgan suyuqlik garmon deyiladi ( Hormao -xarakatga keltiraman, qo’zg’ataman). Garmonlarni ajratib chiqaruvchi bezlarni ichki sekretsiya bezlari yoki endokrin bezlar ( Indo - ichkari, Krino -ajrataman). Barcha garmonlar organizmda funktsiyalar koordinatsiya qilinishida boshqarilishda aktiv qatnashadi. Gormonlarning biron protsessga ta’sir qilishi boshqariluvchan xususiyatga ega. barcha endokrin bezlar faoliyati markaziy nerv sistemasi tomonidan boshqarilib boriladi. O’z navbatida ichki sekretsiya bezlari ajratib chiqaradigan gormonlar nerv sistemasi faliyatiga kuchli ta’sir etadi. Demak, tirik organizmdagi barcha funktsiyalar nerv va gumorol yo’l bilan boshqariladi. Barcha gormonlarning organizmga eng kuchli ta’siri o’sish va rivojlanishini dastlabki davrida kuzatiladi. Embrion rivojlanishning dastlabki davridayoq uning o’sishi ona qornida rivojlanayotgan bola organizmida ba’zi bir endokrin bezlar gipofiz, qalqon bezi va buyrak usti bezlaridni po’stloq qismi shakllangan bo’ladi.

Bolalar 5-6 oylik bo’lgaida qalqonsimon bez tez rivojlanadi va o’zini boshqa bezlar orasida gegemonligini 2-2,5 yoshgacha saqlaydi. Bola 6- 7 yoshga kirganda gipofizning oldingi qismi shiddat bilan rivojlanadi. Jinsiy yetuklik davriga kelib gegemonlikni jinsiy bezlar oladi. Ichki sekretsiya bezlari joylashish o’rniga qarab 4 guruxga bo’linadi. Bo’yin va ko’krak bezlari (qalqonsimon, qalqon bez yonidagi bezlar, buqoq bezi) qorin bo’shlig’i bezlariga me’da osti va buyrak usti bezlari kiradi. Chanoq bezlariga jinsiy bezlar kiradi. Gipofiz – bu no’xatsimon, massasi 0,5-0,6 g.ga teng bo’lib, bosh miyaning ostki sohasida, kalla suyagining turk egatchasi deb atalgan qismida joylashgan. Gipofiz bezi 3 bo’lakdan iborat: oldingi, oarliq va orqa bo’laklar.

Gipofizning oldingi bo’lagidan 6 xil: somatotrop, adrenokortikatron, tiraotrop, gonodatrop, lokototrop, motiplovchi gormonlarga ajraladi. Somototrop gormon bolalar va o’simliklarni o’sishlarini tezlashishini boshqaradi. Ba’zi sabablarga ko’ra bolalar va o’smirlarni bu gormon ko’p ishlab chiqarilsa, bo’y normadan oshib ketadi, bu holat gigantizm, agar gormon ishlab chiqish susaysa nanizm deyiladi. Adrenopartikotron – buyrak usti bezining ishini boshqaradi, ya’ni kortinosteroid gormon ishlab chiqarishini tartibga soladi. Tireotrop – qalqonsimon bezning ishini ya’ni, undan tiroksin gormoni ishlab chiqarishni boshqaradi. Popodotrop – erkaklar va ayollarni jinsiy bezlari funktsiyasini boshqaradi, o’smirlarni esa balog’atga yetish belgilari paydo bo’lishida ishtirok etadi. Lapototrop – ayollarda sut bezlarini funktsiyasini boshqaradi.

Lyutinlovchi – homilador ayollardahomilani normal rivojini boshqaradi. Gipofizda oraliq bo’lagidan intermedik gormon ajraladi. U terini pigment hosil bo’lishini ta’minlaydi. Gipofizning orqa bo’lagidan 2 ta gormon ajraladi: oksitoksin va vazopressin. Oksitoksin homilador ayollarning bachadon muskullarini qisqarishini ta’minlaydi. Vazopressin ya’ni antidiyurik gormon (ADG) organizmda suv almashinuvini boshqaradi, ya’ni u buyrakning egri-bugri kalavasimon kanalchalarda birlamchi suyuqlikning 98,5-99 %i qancha qayta so’rilishini boshqaradi. Bu gormon kam hosil bo’lsa, buyrak kanalchalarida birlamchi siydikning qonga so’rilish jarayoni buziladi. Natijada qandsiz diabet kasalligi kelib chiqadi. Bunda odam suvni ko’p iste’mol qiladi va ko’p suyuklik ajaratadi. (bir kecha-kunduda 5-10 l va undan ko’p). Epifiz – bezi bosh miyada asosini, ya’ni orqa miya sohasida joylashgan bo’lib, uning massasi 0,2 g. undan melatopin gormoni ishlab chiqariladi. Bu gormon gipofizning oraliq bo’lagidan ajaraladigan intermedin gormon singari, odam organizmida pigment almashinuvini boshqarishda ishtirok etadi.

Bundan tashqari epifizdan ajraladigan gormon gipofizning gonodotrop funktsiyasini tormozlab, bolalarda vaqtidan ilgari balog’atga yetish jarayonini susaytiradi. Epiofizning funktsiyasi bola 7 yoshga kirguncha kuchayib boradi, undan keyin uning faoliyati asta-sekin pasayish balog’atga yetish davri oldidan butunlay tuxtaydi. Agar bu bezning funktsiyasi oldinroq pasaysa gipofizning gonodatrop funktsiyasi pasayib bolaning vaqtidan oldin balog’atga yetish belgilari paydo bo’ladi. Qalqonsimon bez. Bu bez haqildoq bilan kekirtakning ikki tomonida joylashgan. Uning chap va o’ng bo’lagi va shu bo’laklar orasidagi bo’yincha qismi tafavvut qilinadi. Bu bez qon tomirlarga boy juda ko’p simpatik va parasimpatik nerv tolalariga ega. 7-8 yashar bolalarda bez og’irligi 6,5 g, 11-15 yashar bolalarda 13,2 g keladi. Qalqonsimon bezda tiroksin gormoni ishlab chiqariladi. Gormon chiqarish bola tug’ilgan zahotiyoq boshlanadi. Bu bez organizmda moddalar almashinuvini boshqarib boradi. Markaziy nerv sistemasini qo’zg’alganligini boshqarib turad. Simpatik nerv sistema qo’zg’alganligini ortiradi, gipofiz faoliyatiga ta’sir etadi.

Qalqonsimon bez gormoni – tiroksin tarkibida 65,3 % gacha yod bo’ladi. Katta odam organizmida 25 mg yod bo’ladi, shundan 15 mg qalqonsimon bezda saqlanadi. Tiroksinning qonga ko’p yoki kam tushishi nerv sistemasining normal funktsiyasi bilan bog’liq. Tog’liq tumanlarda ichimlik suvda yod yetarli bo’lmaganidan oddiy buqoq kasalligi uchraydi. Oddiy buqoqning kasallikdan farqi shundaki, bunda qalqonsimon bez sekret chiqaruvchi to’qima o’sib ketadi. Diffuz toksik buqoqda bez diffuz kattalashadi. Diffuz kattalashgan buqoqda qalqonsimon bezdan qonga ko’p teroksin ajraladi. Ortiqcha teroksin ta’sirida yurak urishi tezlashadi, puls minutiga 180-200 martagacha yetadi. Moddalar almashinuvi ancha ko’payadi, bemor oza boshlaydi. Qalqonsimon bez oldidagi bezchalar. Bu bezchalar 2 juft bo’lib, har birining vazni taxminan 0,1 g. bu bezchalarda tetoniya degan og’ir kasallik kelib chiqadi. Bu kasallikda qonda kaltsiyning miqdori kamayib ketadi. Me’da osti bezining endokrin funktsiyasi. Oshqozon osti bezining Longergens orolchalari qismi endokrin funktsiyasini bajaradi va umumiy bez og’irligining 1 %ini tashkil qiladi.

Minerolokartikoid o’rtasida eng muhim aldasteron gormonlar bo’lib, u buyrak kanallariga natriyning reobsorbtsiyasini kuchaytiradi, natijada qon va limfa Na kontsentratsiyasi aldasteron ta’sirida kamayib, umumiy qon bosimi oshadi, qonda aldosteron kamaysa organizmdan Na yo’qolib, oxiri o’limga olib keladi. Glyukokartikoid tufayli organizm jismoniy nagruzkalarga moslashadi, yog’ va oqsil zarrachalarida parchalab, organizm ehtiyoji uchun sarflaydi, glyukogen ko’payib zapasga o’tishi kuzatiladi. Tashqi tomondan har xil ta’sirlari yuborilganda organizmda o’ziga xos spetsifik o’zgarishlar ro’y beradi. Bunga ichki muhitda o’zgarishi va boshqalarni olishimiz mumkin. Shuning bilan bir qatorda kuchli ta’sirga nisbatan umumiy pospetsifik o’zgarishlar ham sodir bo’ladiki, bu umumiy nom bilan strees reaktsiya deyiladi. Strees reaktsiya to’g’risidagi ta’limotni yuzaga keltirgan va rivojlantirgan olim Ka nadalik Gane Seledir. Xulosa qilib aytilganda ichki sekretsiya bezlari odam organizmining o’sish, rivojlanish, balog’at yoshida o’ziga xos o’zgarishlarini hamda turli xil kasalliklarga qarshi kurashishini ta’minlab boradi.

O'xshashlar

Ichki sekretsiya bezlarining yosh xususiyatlari va kasalliklari

Ichki sekretsiya bezlari

Ichki sekretsiya bezlari

Qon aylanishini yosh xususiyatlari va gigiyenasi

Bolalarda nerv sistemasi