Farmakogenetika - Tibbiyot - Slaydlar

Farmakogenetika

Yuklangan vaqt:

24.08.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

5164.052734375 KB

Ko'chirib olish

FARMAKOGENETIKA

Reja 1.Tushunchalar izohi (farmakotiplash, genotiplash, farmakogenetika, farmakogenomika) 2. Dorilar metabolizmi 3.Detoksikatsiya fazalari 4.Biotransformatsiyaning kimyoviy reaksiyalari 5. Biotransformatsiyon fermentlarning induksiyasi 6. Fermentlarning genetik polimorfizmmi 7.Sitoxrolarning dorilar bilan o’zaro ta’siri 8. Genetik polimorfizm va farmakoterapiya 9.Genetik polimorfizm Chip tahlil usuli

FARMAKOGENETIKA TARIXI 1932-Primakvin qo’llanilganda oilaviy gemolitik anemiyaning uchrash xolatlari yozilgan 1957 yil- darilarga individual sezuvchanlikning genetik tabiatini aniqlangan (A.Motulskiy, V. Kalov). 1958 - «Farmakogenetika" atamasining kiritilishi (F. Fogel). 1962 –Farmakogenetika bo’yicha birinchi kitob nashr etilishi (V. Kalov) . 1977-yil- silga qarshi preparatning debrizokvinning metabolik tezliginini genetik tabiati ( CYP2D6 genining polimorfizim ) aniqlangan. 1980-merkaptopurinning zaharligi va tiopurin transferaza fermentining etishmasligi o’rtasida bog’lanish o’rnatildi. 1987- CYP2D6 g eni polimorfizmi yozildi. 1990-dori davolash samaradorligi bilan genetik polimmorfizm assotsiyalarni o’rganish. 2000-Farmakogenetik testlarni klinik amaliyotga joriy etilishi. 2004 – yil birinchi farmbiochipini amaliy qo’llanilishi (FDA tоmonidan tasdiqlangan). 2007-yil antikoagulyant varfaringa sezuvchanlik uchun birinchi genetik test (FDA tomonidan tasdiqlangan).

ORGANIZM VA DORILAR Farmakogenetika – dorilar absorbsiyasi , taqsimlanishi, metabolizmi va dorilar chiqib ketishi Farmakodinamika – konsentratsiya, mahalliy ta’sir va samaradorlik o’rtasidagi bog’liqlik Dorilar fenotiplanishi- farmakokinetik substrat bo’yicha dori faolligini to’g’ridan- to’g’ri aniqlash usuli Genotiplash - dori lar metabolizmini aniqlashda, gen poliorfizmi tahlili Genetik geterogenlik – gen polimorfizmi Farmakogenetika – dorilarga individual reaksiya Farmakogenomika – soyuz funksional genomika va molikulyar farmakologiyaning funksional ittifoqi

Genlarning funksiyasiga qarab dorilarning fenotipik ta’siri,farmakokinetika va farmakodinamika . Birinchi genetik test , FDA tomonidan tasdiqlangan 2007 y. (CYP2C9 ва VKORC1 ) antikaugulyant – varfarin qo’llanishi

Dorilar metabolizmi Yuqori jigar klirensli dorilar : aminazin, aspirin, kortizon, morfin, rezerpin, metoprolol, metiltestosteron vaboshqalar. Past jigar klirensli dorilari: teofillin, parasetamol Dori metabolik tezligiga ko’ra farqlanishi: «Ekstensiv" metabolizatorlar-norma “ Sekin" metabolizatorlar kamayish “ Tez yoki juda faol" metabolizatorlar

DETOKSIKATSIYA BOSQICHLARI 1 BOSQICH Nosintetik reaksiya (doriga oid– dori) Aralash funksiyali oksidazalar qaytarilish va gidroliz reaksiyalari II BOSQICH Sintetik reaksiya Metabolik faol radikallar orqali dori konyugatsiyasi(I BOSQICH ) Dori moddalarining metabolizmi faqat I BOSQICH yoki II BOSQICH fermentlar hisobiga bo’lishi mumkin.

I BOSQICH II BOSQICH III BOSQICH KSENOBIOTIKLAR FAOLLASHISHI BILAN FAOL ORALIQ METABOLITLARI HOSIL BO’LISHI PAYDO BO’LISHIFAOL ORALIQ ELEKTROFIL METABOLITLAR SUVDA ERUVCHI NOTOKSIK KOMPONENTLARIDA OKSIDATIV STRESS, TOKSIKLIK, MUTATASIYA, SARATONSITOXROMLAR P450, EPOKSID GIDRAZALAR VA BOSHQA GLYUTATION - TRANSFEAZALAR H- ATSETIL Л- TRANSFEAZALAR, UDF- GLYUKORON - SULFOTRANSFERAZALAR VA BOSHQA TANADAN SUVDA ERUVCHI KOMPONENTLARNING CHIQIB KERISHIDORI, OVQAT. KANSEROGENLAR, IFLOSLANGAN TASHQI MUHIT Detoksikatsiya tizimi fermentlarining birgalikdagi ta’siri minglab ksenobiotiklarni, shu jumladan turli xil dori-darmonlarni zararsizlantrishini ma’minlaydi, u tananing individual reaksiyasini aniqlaydi va shaxsiylashtirilgan farmakogenetika va farmokogenomikaning asosini tashkil etadi. DETOKSIKATSIYANING ASOSIY BOSQICHLARI

Patologiya kelib chiqish xavfiGENETIK POLIMORFIZM past yuqori past yuqori past yuqori past yuqori юқори past yuqori past yuqori past I BOSQICH FAOLLASHISH II BOSQIC detoksikatsiya ekspozitsiya

CYP2C19 4% CYP2C9 14% CYP2C8 1% CYP2B6 1% CYP1B1 1% CYP2A6 1% CYP1A1/2 4% other 5% epoxide hydrolase 1% esterases 5% NQO1 1% DPD 1%CYP3A4/5/7 31%CYP2E1 4% CYP2D 6 18% ALDH 4% ADH 5%1 bosqich 2 bosqich Ksenobiotiklar almashinuvida biotranformatsion fermentlar ishtiroki E.B. Baranova 53 genР-450 А.B,C,D,E oilasiUGT 28% TPMT 1% COMT 2% HMT 1%STs 18%GST A 6%GST T 1%GST M 5%NAT 2 8% NAT 1 8% other 16% GST P 6%

Metabolik genlarni o’z ichiga olgan prokanserogen biotranfarmatsiyaning asosiy kimyoviy reaksiyalari I bosqich (1-3) hosil b’lish yoki modifikatsiyasi (4-8) Funksional guruh II bosqich reaksiyasikonyugatsiyalanish 1. Aromatik halqa, anafilaktik zanjir, Amin va amidlarning gidroksillanishi 2. Aromatik halqaning yoki to’yinmagan 3.S -, N- и Р- оksidlanish 4. 0-, N - и S- dealkillanish 5. Efirlar yoki amidlar gidrolizi 1. Atsetil , metil, sulfgidril, fosforil va glyukuronil Guruhlarning kuchayishi 2. Glyutation bilan konyugatsiya olefinlar epoksidatsiyasi

Metabolizm fermentlarining induksiyasi 1.Fenobarbital yo’l- gen boshqarilish sohasidagi promotorning faollashishi Autoinduksiya – ksenobiotik o’zi ferment ingibitori 2. Rifampitsin-deksametazon tipi- induktorning transkripsiyasini tartibga soluvchi retseptorlar bilan o’zaro ta’siri 3. Etanol turi-ayrim ksenobiotiklar bilan kompleks hosil qilib, metabolizm fermenti molekulasini barqarorlashishi

Sitoxron S Р-450 > 70 FERMENTLAR 1 BOSQICH CYP1A2* CYP2D6 * CYP2C19* PONPAROKSANAZA Mikrosomal epoksid gidrolaza « OXISTA» allel « TEZ» allel CYP3A4 CYP1A1 * « OXISTA» аллел « ТЕЗ» аллел « OXISTA» allel « TEZ» allel « Nolli» allel PON1 mEPXHGENETIK POLIMORFIZM DETOKSIFIKATSIYA TIZIMINING FERMENTLARI I BOSQICH

TURLI SITOXROMLARNING DORILARI BILAN O’ZARO TASIRI P450 CYP2C9 & CYP2C19 15% CYP2D6 20% CYP3A4 50% NEYROLEPTIKLAR ANTIDEPRESSANTLAR BETA-BLOKARORLAR ANTIARITMIK

SITOXROMLARNING DORILAR ALMASHINUVIGA TA’SIRICYP2D6 CYP3A4/-3A5 CYP2C9 CYP2C19 CYP2E1 CYP1A2 Clozapine Imipramine Caffeine Acetaminophen Phenacetin Diazepam Citatopram Omeprazole Proguanil Amitriptyine Carbamazepine Clarithomycin Cyclosporine Lignocaine Midazolam Paroxetine Terfenadine Amitriptyline Codeine Haloperidol Imipramine Metoprold Nortrityline Chlorzoxazone Enflurane Halothane Diclofenac lbuprofen Losartan Phenyton Tolbutamide

Dorilarga individual sezgirlikning genetik mexanizmlari FARMOKOKINETIK : Absorbsiyaning o’zgarishi- inotiazid– NAT2 kodein–morfin faol shakliga o’tishi–CYP 2D6 Metabolizmning tizimli xususiyatlari fermentlar uchun preparatlar konkurensiyasi Metabolizm fermentlari induksiyasi induksiya/ingibirlanish ovqat magsulotiga nisbatan FARMOKODINAMIK : Hujayradan preparatlarning kirishi/chiqishi oqsil retseptorlarining o’zgarishi

ГЕН - ДОРИ Е.В.Баранова Metoprolol 1 mijoz 2 mijoz Сyp2 D6 PM Сyp2 D6 EM Сodeine Сyp2 D6 PM Сyp2 D6 EM

GEN- DORI TA’SIRI VA DORI - DORI diazepam + omeprazol+ 1 mijoz 2 mijoz Сyp2 С19 PM Сyp2 С19 EM

XULOSALAR 1 Insonning ekzogen omillarga sezgirligi shu jumladan dorilar holati bilan belgilanadi va metabolik genlarning funksional faoliyati 2. Shaxsiy sezuvchanlikning asoslari tibbiy mahsulotlar xususiyatlari genetik polimorfizmning 3. Optimal individual dozalarni tanlash preparatning natijalarini tegishli metabolik genlar testlashni hisoga olgan holda amalga oshirilishi kerak 4. Biochip texnologiyasi fermakokinetika va predektiv tibbiyotda aholi va skrining dasturlrininng samaradorligi sezilarli darajada oshadi. 5. Amaliy tibbiyotga genetik testni joriy etish faqat genetiklar va shifokorlarning birgalikdagi say harakjatlari bila boshqa labaratoriya tadqiqotlari natijalarini hisobga olish bilan amalga oshirilishi mumkun.

O'xshashlar

Sitoxrom P450 induktorlari va ingibitorlari klinikada qo’llanilishi

Tibbiyot sohasiga hissa qo'shgan o’zbek olimlari

Tropik va sahro sharoitidagi odamlarning fiziologik xususiyatlari

Tibbiy madaniyat

Valeologiya inson salomatligi haqidagi fan