Bolalarda va kattalarda og’iz sohasi klinik anatomiyasi - Tibbiyot - Slaydlar

Bolalarda va kattalarda og’iz sohasi klinik anatomiyasi

Yuklangan vaqt:

17.09.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

2962.4697265625 KB

Ko'chirib olish

Bolalarda va kattalarda og’iz sohasi klinik anatomiyasi

Og`iz sohasi  Og’iz sohasi yuqoridan burun to’sig’i asosidan o’tkazilgan chiziq, pastdan – engak usti burmasidan o’tkazilgan gorizontal chiziq, yon tomondan burun-lab burmalari bilan chegaralanadi.  Og’iz sohasiga og’iz bo’shlig’i va lab sohasini hosil qiluvchi og’iz teshigi atrofi kiradi.

Og’iz yorig’i va lablar  Og’iz yorig’i (rima oris) pastki va yuqori lablar bilan chegaralangan. Ular og’iz burchagi sohasida lablar birlashmasini (commissura labiorum) hosil qiladi.  Lablarda teri va shilliq parda chegarasi joylashgan. Lablar terisi nozik va qizil rangda bo’lib, shilliq qavatga o’tgan. Shilliq qavati yuqori va pastdan milk shilliq qavatiga, yon tomondan lunj shilliq qavatiga o’tib ketadi.

 Lablarning terisi yupqa bo’lib, ter va yog’ bezlari saqlaydi. Erkaklarda soqol va mo’ylov bilan qoplangan yuzaki fassiya tolali biriktiruvchi to’qimadan tashkil topgan bo’lib, teri va mushaklarni qoplab turadi. Lablar mushagi mimika mushaklar turkumiga kirib, teriga o’tib ketadi. Og’iz aylanma mushagi sirkulyar joylashgan bo’lib, uning bir qismi labni siquvchi mushak - m. compressor labii (Kleyn mushagi) deyiladi. Ular lablarni yaqinlashtiradi. Bir qancha mushaklar yuqori labni va og’iz burchagini tortadi va ko’taradi. Katta va kichik yonoq mushaklari, yuqori labni ko’taruvchi mushak, yuqori lab kvadrat mushagi va kulgich mushaklar lablar harakatida ishtirok etadi.  Ularning antagonistlari – og’iz burchagini pastga tortuvchi va yuqori labni tushiruvchi mushaklardir

 Qon bilan ta’minlanishi: Lablarni yuz arteriyasi qon bilan ta’minlaydi. U og’iz burchagiga kelib yuqori va pastki lab arteriyasiga bo’linadi. Kam holatlarda yuqori lab yuzning ko’ndalang arteriyasidan qon bilan ta’minlanadi. Labning venoz qoni yuz venasiga yig’iladi. Bu vena burun – lab burmasidan o’tib, ko’z burchagi sohasida ko’z kosasi venasi bilan anastomoz hosil qiladi.  Pastki labning lateral qismi va yuqori labdan limfa jag’ osti limfa tugunlariga keladi.  Lablarning xarakatlantiruvchi innervasiyasi yuz nervining lunj tarmoqlari hisobiga, yuqori lab teri va shilliq qavatining sezuvchi innevasiyasi ko’z kosasi osti nervi (n. infraorbitalis) (n. maxillaris tarmog’i) hisobiga, pastki lab teri va shilliq qavati pastki jag’ nervi (n. mandibularis)ning iyak tarmog’i (r.mentalis) hisobiga amalga oshiriladi.

Og`iz bo`shlig`i  Og’iz bo’shlig’i (cavitas oris) og’iz dahlizi (vestibulum oris) va xususiy og’iz bo’shlig’iga (cavitas oris propria) bo’linadi. Og’iz dahlizi oldindan lablar va lunj, orqadan yopilgan holatda tishlar va alveolyar o’simtalar orqali chegaralanib turadi. Xususiy og’iz bo’shlig’i chegarasi: yuqoridan yumshoq va qattiq tanglay, old va yondan tishlar va milk, pastdan og’iz diafragmasi bilan chegaralangan. Orqadan esa esnash teshigi orqali og’iz-halqumga ochiladi.

TANGLAY (PALATUM)  Tanglay 2 qismdan tashkil topgan. Uning oldingi uchdan ikki qismi asosi suyak bo’lib, qattiq tanglay deyiladi. Uni yuqori jag’ning tanglay o’sig’i va tanglay suyagining gorizontal plastinkasi hosil qiladi. Tanglayning orqa uchdan bir qismi mushak-fibroz asosdan tashkil topgan bo’lib, yumshoq tanglay deyiladi. Tanglay markazida tanglay o’rta choki (raphe palati) bo’lib bu oldingi qismda ko’ndalang egatlar hosil qiladi

 Tanglay shilliq qavati suyak usti pardasiga mustahkam birikkan.  Yumshoq tanglay shilliq parda duplikaturasidan iborat bo’lib, unga  mushaklar hamda fibroz plastinkali tanglay aponevrozi birikadi.  Yumshoq tanglay old tomondan qattiq tanglayning orqa qirrasiga  biriksa, orqa tomondan esa erkin holda joylashgan tilchani (uvula)  hosil qiladi. Yumshoq tanglay yon tomonlardan tanglay ravoqlariga  o’tadi. Ulardan oldingisi arcus palatoglossus tilning yon yuzasiga  yo’nalsa, orqadagisi arcus palatopharyngeus halqumning yon  devoriga tomon yo’naladi.

 Oldingi va orqa ravoqlar oralig’ida chuqurlik mavjud bo’lib, uni tanglay murtaklari to’ldirib turadi. Tanglay murtagi limfoid tuzilmadan iborat bo’lib, uning vertikal o’lchami 20-25 mm, old-orqa o’lchami 15-20 mm, ko’ndalang o’lchami 12-15 mm ni tashkil etadi. Medial yuzasi notekis bo’lib, kriptalarni hosil qiladi. Murtaklar yupqa fibroz kapsula bilan o’ralgan. Tanglay murtaklarining yuqori qutbida, halqumga o’tish joyida chuqurlik mavjud bo’lib, bu Killiana sinusi deyiladi. Yuz arteriyasi tanglay murtagiga yaqin joylashadi. Shu tufayli tonzillektomiyalarda bu arteriya jarohatlanishi mumkin. Tanglay murtagidan 1 sm cha orqaroqda ichki uyqu arteriyasi o’tadi. Yumshoq tanglay tarkibiga quyidagi mushaklar kiradi:  mm.palatopharyngeus, palatoglossus, levator veli palatini, tensor veli palatini va m. uvulae (106- rasm). Qattiq tanglay oldida kesuvchi tishlar teshigi (Stenon teshigi) joylashgan bo’lib, undan burun bo’shlig’idan og’iz bo’shlig’iga burun-tanglay arteriyasi va nervi (Skarp nervi) o’tadi. Orqasida va lateral tomonida tanglay kanallari (canalis palatinus) bo’lib, tanglay arteriyasi, vena va nervlari o’tadi.

 Qon bilan ta’minlanishi: qattiq tanglay, yumshoq tanglay, tanglay murtaklari tashqi uyqu arteriyasidan chiquvchi yuz, yuqori jag’ va tushuvchi halqum arteriyalari orqali qon bilan ta’minlanadi. Yuqori jag’ arteriyasidan chiquvchi tushuvchi tanglay arteriyasi (a. palatina descendens) katta va kichik tanglay teshiklari orqali qanot-tanglay chuqurchasidan o’tib, qattiq va yumshoq tanglayni qon bilan ta’minlaydi. Katta tanglay nervining katta tanglay teshigi orqali chiqadigan joy Meglen nuqtasi deb yuritiladi. Burun tanglay arteriyasi (a. nasopalatina) kesuvchi tishlar kanali (canalis incisivi) orqali burun bo’shlig’idan chiqib, qattiq tanglayning oldingi qismini qon bilan ta’minlaydi. Venoz oqimi qattiq hamda yumshoq tanglaydan qanotsimon vena chigaliga o’tadi va v. facialis-ga quyiladi. Limfa oqimi yumshoq va qattiq tanglay shilliq qavatidan jag’ osti, halqum orti va yuqori bo’yin chuqur limfa tugunlariga boradi.

 Innervasiyasi: qattiq, yumshoq tanglay, tanglay murtagi IX va X juft bosh miya nervlari va truncus sympaticus qo’shilishidan hosil bo’lgan plexus pharyngeus orqali innervasiyalanadi. Undan tashqari n. maxillaris-dan chiquvchi n. palatini va n.nasopalatinus-lar innervasiyalaydi. Yumshoq tanglay mushaklari adashgan nerv tolalari orqali innervasiya qilinadi. Burun tanglay nervi (n. nasopalatinus, Skarp nervi ) burun to’sig’idan o’tib, kesuvchi tishlar kanali (Stenon kanali) orqali og’iz bo’shlig’iga o’tadi va qattiq tanglay oldingi qismi shilliq pardasini innervasiya qiladi. Qanot-tanglay tugunidan qattiq va yumshoq tanglayga boruvchi tanglay nervlari chiqib, tanglay kanali orqali og’iz bo’shlig’iga tushadi. Katta tanglay nervi og’iz bo’shlig’iga katta tanglay teshigi orqali o’tadi va yumshoq tanglay shilliq qavatini, qattiq tanglay orqa sohasini va yuqori jag’ milkini innervasiyalaydi. Kichik tanglay nervi og’iz bo’shlig’iga kichik tanglay teshigi orqali o’tib, yumshoq tanglay shilliq qavatini innervasiyalaydi.

OG’IZ BO’SHLIG’I TUBI  Chegaralari : old va yon tomondan – pastki jag’ alveolyar o’siqlari, orqadan – tilning pastki yuzasi orqa erkin qirrasi.Og’iz bo’shlig’i tubini tilning pastki yuzasidan pastki jag’ alveolyar o’siqlarga o’tuvchi va m. mylohyoideus ustida yotgan hosilalarni yopib turuvchi shilliq qavat qoplab turadi. Og’iz tubi diafragmasini (bo’yindan ajratib turuvchi to’siqni) asosan jag’-tilosti mushagi (m.mylohyoideus) hosil qiladi. Bu mushak pastki jag’ning ichki yuzasidan boshlanib til osti suyagiga birikadi va og’iz tubini to’ldirib turadi. Har ikkala tomondagi jag’-til osti mushaklari o’zaro birikish joyida o’rta chiziq bo’ylab chok (raphe mylohyoidea) xosil bo’ladi. Jag’-til osti mushagidan yuqorida m.genioglossus hamda m. hyoglossus (Zaglas mushagi) joylashgan. M. genioglossus bilan og’iz tubi shilliq pardasi orasida shilliq pardadan hosil bo’lgan xaltacha mavjud bo’lib, Fleyshman xaltasi deyiladi. Og’iz bo’shlig’i tubi shilliq pardasida shilliq ishlovchi bezlar (Syuzanna bezlari) mavjud.

 Og’iz bo’shlig’i tubi jag’ osti va iyak osti sohalaridan jag’-til osti mushagi yordamida chegaralanadi(108-rasm). U pastki jag’dagi linea mylohyoidea chizig’idan boshlanib, til osti suyagi tanasiga birikadi. Linea mylohyoidea va shu nomli mushak sohasi yiringli yallig’lanish jarayonlarining lokalizasiyasi va kechishiga ta’sir qiladi. Oldingi tishlar ildizlari jag’-til osti mushagidan yuqorida joylashgani sababli pastki jag’ osteomieliti oldingi tishlar sohasida og’iz bo’shlig’i flegmonasi asoratini keltirib chiqarishi mumkin. Molyar tishlar ildizlari jag’-til osti mushagidan pastda joylashganligi sababli, shu soha osteomieliti jag’ osti sohasi flegmonasi bilan asoratlanadi.

 Tilni yuqoriga ko’targanda tortmacha – til yuganchasi (frenulum lingualis) ko’rinib, og’iz bo’shlig’i tubini 2 ta simmetrik bo’laklarga ajratadi. Yugancha shilliq qavat bo’rtmasidan tuzilgan bo’lib, tilning pastki yuzasidan og’iz bo’shlig’i tubiga yo’nalgan. Yuganchaning yon-orqa qirrasida bittadan tuguncha bo’lib, bunga til osti hosilasi deyiladi. Shu tugunchalarga jag’ osti so’lak bezi yo’li (Varton yo’li) va til osti so’lak bezining (Rivinus bezi) katta yo’li (Bartolin yo’li) ochiladi. Til pastki yuzasining orqa qirrasida parallel holda joylashgan til osti burmasi bo’lib, bunga til osti so’lak bezining kichik yo’li (Valter yo’li) ochiladi. Jag’ osti va til osti so’lak bezlarining chiqaruv kanallari yopilib qolganda shu nuqtalar orqali kateterlanadi.

TILNING TUZILISHI  Til mushakli a’zo bo’lib, limfoid hosilalar va bezchalarga boy  shilliq qavat bilan qoplangan. Tilning ildiz, tana va uchki qismi tafovut  qilinadi. Tilda ikkita yuza mavjud: yuqori yuzasi – til orqasi (dorsum  linguae), pastki yuzasi (facies inferior linguae). Til ildizi uning  tanasidan chegara egati (sulcus terminalis) orqali ajralib turadi  Til mushaklari 2 ga ajraladi: skelet mushaklari va xususiy til  mushaklari. Skelet mushaklari suyakdan boshlanib til tanasiga  birikadi. Bu mushaklarning qisqarishi til holatini o’zgartiradi. Skelet  mushaklari tarkibiga quyidagi mushaklar kiradi:  Iyak–til osti mushagi (m.genioglossus). Bu mushak pastki  jag’ iyak do’mboqchasidan boshlanib, yuqori tutamlari  elpig’ichsimon tuzilishda tilning shilliq qavatiga yo’naladi,  pastki tutamlari til osti suyagiga va hiqildoq usti tog’ayiga  birikadi.  Bo’ylama tekislikda bigizsimon-til mushagi (m. styloglossus)  joylashgan bo’lib bigizsimon o’siqdan va bigiz-til osti  boylamidan boshlanib, til ildizi yon yuzasiga birikadi .

 Ko’ndalang tekislikda til osti-til mushagi (m. hyoglossus)  joylashgan bo’lib, til osti suyagi katta shoxi va tanasining yuqori qirrasidan boshlanib, yuqoriga va oldinga yo’naladi va til ildiziga birikadi.  Tanglay–til mushagi (m. palatoglossus) tanglay aponevrozidan boshlanib, shu nomli ravoq ko’rinishida pastga tomon yo’naladi va til orqali burilib qarama-qarshi tomondagi shu nomli mushak bilan birikkach, mushakli halqani hosil qiladi.

 Tilning xususiy mushaklari tilning turli joylaridan boshlanib tolalari turli yo’nalishda joylashishi mumkin. Tilning xususiy mushaklariga quyidagilar kiradi:   Tilning yuqori bo’ylama mushagi (m. longitudinalis superior) tilning orqa yuzasi shilliq pardasi va uchiga birikadi.   Pastki bo’ylama mushak (m.longitudinalis inferior) – tilning pastki yuzasidan engak–til osti mushagidan tashqarida joylashadi. Tilning orqa yuzasi va uchi shilliq pardasiga birikadi.   Tilning ko’ndalang mushagi (m.transversus linguae) – alohida tolalar shaklida til o’rta to’sig’idan qirg’oqlariga tomon yo’nalgan.   Tilning vertikal mushagi – (m. verticalis linguae) – alohida tolalar shaklida tilning yuqori va pastki yuzalari oralig’ida tortilgan.

 Tilning qon bilan ta’minlanishi til arteriyasi (a. lingualis)  hisobiga amalga oshadi. U og’iz bo’shlig’i tubi tomonidan chiqib, tilda anastomozlar to’rini hosil qiladi. Til arteriyasi uyqu uchburchagida tashqi uyqu arteriyasidan chiqqach, ikki qorinchali mushak orqa qorinchasi ostidan o’tib, til osti–til mushagi va Pirogov uchburchagi sohasida halqumning o’rta siquvchi mushagi (m. sonstrictor pharyngis medius) orasida joylashadi. Tilning tomirli to’ri kuchli rivojlangan, shuning uchun undagi jarohatlarda va jarrohlik muolajalarida ko’p qon ketishi mumkin. Shu sababli til operasiyalarida til osti arteriyasini bo’yindagi Pirogov uchburchagi sohasida bog’lab qo’yiladi.

 Til arteriyasi quyidagi tarmoqlarga bo’linadi:  tilning dorsal tarmoqlari (rami dorsales linguae) – til ildizini qon bilan ta’minlaydi;  til osti arteriyasi (a.sublingualis) engak-til osti mushagi va til osti so’lak bezi oralig’ida, til ostida joylashgan;  tilning chuqur arteriyasi (a.profunda linguae) – til arteriyasi asosiy poyasining davomi hisoblanib, tilning bo’ylama mushaklari oralig’ida yotadi.  Og’iz bo’shlig’i tubidan va tildan venoz oqim til venalariga boradi. Til venasi jag’ orqa venasiga (v.retromandibularis) yoki ichki bo’yinturuq venasiga quyiladi.  Og’iz bo’shlig’i tubi va til sohasidan limfa suyuqligi iyak osti, jag’ osti limfa tugunlariga quyiladi. Til ildizidan bo’yin chuqur limfa tugunlariga limfa oqib o’tadi

Tishlar  Tishlar – (dentes) xususiy og’iz bo’shlig’i va og’iz dahlizi orasidagi chegarada joylashadi. Tishlar odam suyaklari umumiy soniga kirmaydi, ularga mushaklar va boylamlar birikmaydi, balki ular o’z ildizlari bilan jag’ katakchalarida joylashadi. Tishlar mikroskopik tuzilishi, fizik, kimyoviy tarkibi bilan suyaklarga yaqindir. Tishlar yuqori va pastki jag’lar katakchalariga birikadi. Katta odamlarda doimiy tishlar – dentes permanentes bo’lib, ularning soni 32 ta, bolalarda sut tishlari (dentes decidui) bo’lib ularning soni 20 tani tashkil qiladi

 Har bir tishda uning toj, bo’yin va ildiz qismlari farqlanadi.  Tishning toj qismi (corona dentis), tishning asosiy qismini tashkil qilib, alveolaga kirish qismigacha bo’lgan joyni egallaydi.  Tish ildizi (radix dentis) alveolada joylashgan bo’lib, suyak usti pardasi orqali u bilan birlashgan.  Tish bo’yni (collum dentis) tish ildizi va toj qismi oralig’idagi toraygan soha. Shu sohada milk (gingivae) shilliq pardasi bilan tishlar o’zaro birikadi.  Milk juda mustahkam tuzilgan bo’lib, og’iz bo’shlig’i hamda dahliz tomonidan alveolyar o’siqlarning suyak usti pardasiga mahkam birikib turadi. Tish ichida bo’shliq (cavum dentis) bo’lib, kanal (canalis radicis dentis) ko’rinishida ildizgacha davom etadi. Bu kanal juda kichik teshik orqali ildiz cho’qqisi (apex radicis dentis)ga ochiladi. Shu teshik orqali tish ichiga qon tomir va nervlar kirib, tishning yumshoq qismi (pulpa dentis) da tarmoqlanadi va tish bo’shlig’ini to’ldirib turadi

 Dentin, asosan, elim ajratuvchi fibrillalardan tuzilgan va kalsiy tuzlariga to’yingan moddadan iborat bo’lib, pulpadan periferiyaga ketuvchi dentin kanalchalari orqali oziqlanadi.  Dentin – suyakdan o’zida tomirlar yo’qligi bilan va hujayrasiz tuzilganligi bilan farq qiladi.  Sement – suyak to’qimasining nozik qavatidir.  Emal –oq rangli modda bo’lib, tishning eng qattiq qismi  hisoblanadi. U uzun prizmalardan tuzilgan

 Yuqorigi kichik qoziq tishlar birinchi katta qoziq tishlar o`zlarining ildizlari uchlari bilan alveolar o`simtani teshib o`tib yuqori jag` bo`shlig`iga juda ham yaqin joylashadi.Shuning uchun ham ushbu tishlarning periodontitlari odontogen gaymorit bilan asoratlanishi mumkin.Aksincha gaymoritda shu tishlarning ildizlari ikkilamchi infiltsirlanishi sodir bo`ladi. Shuni esda tutish lozimki, periodontit rivojlanishiga olib keladigan infeksiya nafaqat tish ildizi orqali, balki,marginal yo`l bilan, yani tish va uning atrofidagi alveola devorlari orasidan o`tishi natijasida ham sodir bo`lishi mumkin.

 Tishlarning qon bilan ta’minlanishi. Yuqori jag’ tishlari a. maxillaris- dan chiquvchi tarmoqlar orqali,.orqa tishlar aa. alveolaris superior posterior, old tishlar aa. alveolaris superior anterior (a. infraorbitalis) tarmoqlari hisobiga qon bilan ta’minlanadi. Pastki jag’ tishlarining hammasi a. alveolaris inferior-dan qon oladi. Har bir alveolyar arteriya o’zidan quyidagi tarmoqlar beradi: tishning o’ziga boradigan shoxchalar – rami dentales; alveolyar kataklarning suyak usti pardasiga boradigan shoxchalar –rami alveolares; milkning qo’shni qismlariga boradigan shoxchalari – rami gingivalis. Tishlarning venoz qon oqimi arteriyalar yo’lini takrorlab v. facialis-ga quyiladi. Limfa oqimi jag’ osti, iyak osti va bo’yinning chuqur limfa tugunlariga quyiladi.

 Innervasiyasi. Yuqori tishlar innervasiyasi nn. alveolaris superior (uch shoxli nerv (n. trigeminus)ning 2-shoxi (n. maxillaris) tarmog’i) hisobiga amalga oshiriladi. Shular orasida nn. alveolaris superior anterior, nn. alveolaris superior medius et nn. alveolaris superior posterior-lar birlashib, plexus dentalis superior-ni hosil qiladi. Bu chigal Boxdalek tish nerv chigallari deb nomlanadi. Pastki jag’ tishlarning nervlari plexus dentalis inferior-dan boshlanadi (3 shoxli nervning 3-shoxi (n. mandibularis) tarmog’i - n. alveolaris inferior).

E`tiboringiz uchun rahmat

O'xshashlar

Bo’yin sohasi klinik anatomiyasi

Polimielit kasalligi va uning bolalardagi xususiyatlari

Yurak anatomiyasi 2

Qorin devori tug’ma nuqsonlari xirurgik anatomiyasi

Bolalarda disbakteriozlar