Yil taqvimlari va ular bilan bog`liq e`tiqodiy qarashlar - Tarix - Slaydlar

Yil taqvimlari va ular bilan bog`liq e`tiqodiy qarashlar

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

2204.5 KB

Ko'chirib olish

Yil taqvimlari va ular bilan bog`liq e`tiqodiy qarashlar

R E J A: Kirish I BOB. OSIYO XALQLARI YIL TAQVIMLARI HAQIDA MA’LUMOT 1.1. O`rta Osiyo xalqlari kalendarlari 1.2. Janubiy va janubi - sharqiy Osiyo xalqlari yil taqvimlari II BOB. YIL TAQVIMLARIDA E’TIQODIY QARASHLARNING NAMOYON BO`LISHI 2.1. Turkiy xalqlar taqvimida e’tiqodiy qarashlarning talqini 2.2. Old Osiyo (G`arbiy Osiyo) xalqlari taqvimlari bilan bog`liq kosmogonik qarashlarlar Xulosa

Kirish  Mavzuning dolzarbligi. O`zlikni anglash tarixni bilishdan boshlanadi,- deb Prezidentimiz I.A.Karimov bejiz ta’kidlamaganlar. 1 O`zini anglagan dunyoni anglaydi. O`zini anglash uni inson bo`lib, tug`ilib, inson kabi yashashga, jamiyat taraqqiyoti va kelajak oldidagi burchini tushinishga da’vat etadi.  Sanalar hisobi tarix fani uchun muhim ahamiyatga ega. Bu esa qadimgi davrlardayoq astronomlar zimmasiga kalendarni tartibga solish vazifasini yukladi. O`tmishda turlicha kalendar va xronologiya tizimlaridan foydalanilgani uchun bir kalendardagi sanalar boshqa kalendarda qaysi sanaga mos kelishini aniqlashtirish masalasini o`rtaga chiqardi. Aynan shu zarurat tufayli xronologiya fani paydo bo`ldi. Xronologiya kalendarlar, vaqt tizimlari va ular o`rtasidagi mutanosib masalalarni o`rganadi. Tarixda bo`lgan har bir yil hisoblari o`z zamonasida kerakli bo`lgan. Taraqqiyot davomida insoniyat eski yil hisoblarini to`ldirib, mukammalashtirib borgan. Har bir millatning o`zining yil hisobi bo`lgan. 

O`rta Osiyoda qo`llanilgan kalendarlarning taqvimdagi 12 oyning nomi “Avesto”dagi ma’budalarning nomiga borib taqalgan. Biroq ba’zi kalendar atamalari “Avesto”ning eng azaliy qismlari hisoblanuvchi miloddan avvalgi VIII-VII asrlarda tarkib topgan. Olimlarimizning aytishicha, bu taqvim O`rta Osiyoda miloddan avvalgi I-ming yillikning boshlarida tuzilgan. Dastlab Ahamoniylar davrida rasmiy davlat taqvimi sifatida qabul qilingan. Ma’lumki, O`rta Osiyo xalqlarining Qadimgi Xorazmda yaratilgan quyosh kalendari eng qadimgi yil hisoblaridan biridir. Beruniyning “Al-osor al- boqiya ani-l-qurun al-holiya” asarida xronologiya faniga oid ko`plab ma’lumotlar berilgan. Umar Hayyom kalendari esa mukammallik jihatidan Grigoriy kalendaridan ham ustun turadi. Mirzo Ulug`bek “Ziji Ko`ragoniy” asarida vaqtni hisoblash masalalariga to`xtalib o`tgan. MAVZUNING O`RGANILISH DARAJASI .

MAVZUNING MAQSAD VA VAZIFALARI. Osiyo xalqlarining asosiy vaqt birliklari (sutka, oy, hafta va yil) ularning paydo bo`lishi O`rta Osiyo xalqlari yil hisobi hamda e’tiqodiy qarashlarini chuqur va to`laqonli o`rganish “xronologiya va metrologiya” fanining tadqiqot ob’yekti hisoblanadi. Yil taqvimlari-kalendarlar va eralar hamda ularning turlari ilmiy manbalar va adabiyotlar asosida tadqiq qilishni asosiy vazifa qilib belgiladik. Xususan, yil taqvimlari va ular bilan bog`liq e’tiqodiy qarashlarni Osiyo mamlakatlari misolida o`rganishni bitiruv malakaviy ishimizning asosiy maqsadi qilib belgiladik. - qadimdan ma’lum bo`lib kelgan yil hisobi kalendarlarining paydo bo`lish tarixini bayon etish; - O`rta Osiyoda yillar davomida qo`llanilgan kalendarlarni keng yoritib berish; - Hijriy yil hisobininig vujudga kelish tarixini ochib berish va atroflicha tahlil etish;

Mavzuning ilmiy yangiligi.  XX asrda abadiy kalendar yaratish tarafdorlari taklif qilinayotgan loyihalar kalendarning ichki tuzilishiga o`zgartirish kiritmaydi. Ularda faqat yilning bir xil kvartal va oylarga bo`linishi va hafta kunlariga moslashishgina o`z ichiga oladi.

Yil taqvimdagi 12 oyning nomi “Avesto”dagi ma’budalarning nomiga borib taqaladi. Biroq ba’zi kalendar atamalari “Avesto”ning eng azaliy qismlari deb hisoblanuvchi miloddan avvalgi VIII-VII asrlarda tarkib topgan. Xorazm kalendari O`rta Osiyodagi eng qadimgi yil hisoblaridan biri hisoblanadi. Bunday tashqari Abu Rayhon Beruniyning “Xronologiya” asarida miloddan avvalgi 441-yilni Zardusht yil hisobi shu yildan boshlanishi ko`rsatilgan.MAVZUNING ILMIY-AMALIY AHAMIYATI.

 Ma’lumki osmon jismlarining holati va harakati fasllar almashinishi, nabotot va hayvonot olami bilan bog`liq mifologik qarashlar, tabiiy astronomik bilim va ko`nikmalar an’anaviy xalq taqvimi kelib chiqishiga asos bo`lgan. O`tmishda yashagan ajdodlarimiz quyosh harakatiga asoslangan “shamsiy taqvim” oy manzillarini ifodalovchi “qamariy taqvim” yulduzlar holati va harakatini o`zida aks ettirgan “yulduz hisobi” oy bilan Hulkar yulduzi harakat yo`nalishidagi kesishuv muddatlarini o`zida mujassamlashtirgan “to`g`al yoki to`qish hisobi” qushlarning mavsumiy ko`chish muddatlarini ko`rsatuvchi “dolg`a hisobi” daryolar suvining kamayishi yoki ko`payishi vaqtini anglatadigan “tovush hisobi”, ekin-tikin ishlarini bajarish bilan bog`liq “dehqon hisobi”, “to`qson hisobi”, “yuz hisobi”, “chilla hisobi”, cho`ponlar orasida keng urf bo`lgan “chorva hisobi” kabi an’anaviy xalq taqvimi usullarini yaratganlar. 1 I-BOB. O`RTA OSIYO XALQLARINING YIL TAQVIMLARI HAQIDA MA’LUMOT 1.1. O`rta Osiyo xalqlari kalendarlari

1.2. Janubiy va Janubi – Sharqiy Osiyo xalqlari yil taqvimlari Janubiy va janubi-sharqiy Osiyo xalqlari muchal taqvimi qadim zamonlardan keng tarqalgan bo`lib, bunda yillar o`n ikkita hayvon nomi bilan ataladi. Ajdodlar muchal taqvimini tabiiy, uni tabiat hodisalaridagi har o`n ikki yil davomida o`zgarishlar ro`y berishi bilan bog`liq deb bilganlar. Bu haqida juda ko`p afsonalar mavjud. Masalan, qadim Yapon afsonalarning birida bir-biriga o`xshash, zerikarli o`tayotgani uchun Budda yangi yil arafasida Yer yuzidagi barcha hayvonlarni maslahatga chaqirgani haqida rivoyat bor. Hurmat bajo qilib kelganlar albatta sovg`a-salomlar bilan taqdirlanadi, ularning har biriga alohida bir yil in`om etiladi deb va`da qilgan ekan. Budda huzuriga atigi o`n ikkita jonivor: sichqon, ho`kiz, yo`lbars, quyon, ajdarho, ilon, ot, qo`y. maymun, xo`roz, it, to`ng`iz kelibdi. Shunday qilib o`n ikki yil o`n ikkita hayvon nomi bilan ataladigan bo`libdi. Jonivorlar o`z yillariga xos xususiyatlarini o`tkazgan ekanlar. Qadimgi Yapon xurofiy afsonalarida aytilishicha, muchaliga qarab odamlariga baho berish mumkinmish. Ularning fe’l-atvorini, ojiz va kuchli tomonlarini belgilab, hattoki kelgusini ham bashorat qilish mumkin ekan.

Insoniyat tarixidagi eng muhim eralar. № Nomi Boshlanish vaqti Eraga asos b о `lgan voqea 1 Vizan- tiya erasi Mil. av. 5509 - yil 1 - sentabr Olam yaratilishi 2 Yaxudiylar erasi Mil. Av. 3761 - yil 7 - o k tabr Olam yaratilishi 3 Olimpiada erasi Mil. av. 776 - yil 1 - iyul Birinchi olimpiada о`yinlari 4 Rim erasi Mil. a v. 753 yil 21 - aprel Rimga asos solinishi 5 Nabunnossir erasi Mil. a v. 747 yil 26 - fevral Yangi Bobil podsholigiga asos solinishi 6 Avgust erasi Mil. av. 30 yil 29 - avgust Avgustning taxtga о`tirishi 7 Nasroniylar erasi Milodning 1 - yili Iso tavalludi 8 Diolektian erasi 284 - yil 29 - avgust Diolektio nning taxtga о`tirishi 9 Musulmonlar e rasi 622 - yil 16 - iyul Rasulullo h ning Makkadan Madinaga xijratlari.

II BOB. YIL TAQVIMLARIDA E’TIQODIY QARASHLARNING NAMOYON BO`LISHI 2.1.Turkiy xalqlar taqvimida e’tiqodiy qarashlarning talqini Taqvim – vaqt o`lchovlari-kun, hafta, oy, yilni hisoblash tizimi. Vaqt o`lchovlarini belgilash tabiat hodisalarining samoviy yoritgichlar harakati bilan bog`liq davriyligiga asoslanadi. Taqvim hisobining asosi yil bo`lib, yilning fasl va oylarga bo`linishiga va davomiyligiga qarab tuzilgan oy taqvimi, oy- quyosh taqvimi va quyosh taqvimi mavjud. Qadimgi turkiy yil hisobi . Turkiy xalqlarning eng qadimgi va ilk o`rta asrlarda qo`llagan taqvimlari, yil hisoblari haqida juda oz ma`lumotlar saqlanib qolgan. Bu haqida ma’lumot beruvchi manbalar Abu Rayhon Beruniyning “Qadimgi xalqlardan qolgan yodgorliklar” va Mahmud Qoshg`ariyning “Devonu lug`otut turk” asarlaridir. Abu Rayhon Beruniy o`z asarining uch joyida turkiy xalqlar taqvimini eslatib o`tadi.

 1.Ulug` oy 5.Uchinchi oy 9.Yettinchi oy  2.Kichik oy 6.To`rtinchi oy 10.Sakkizinchi oy  3.Birinchi oy 7.Beshinchi oy 11.To`qqizinchi oy  4.Ikkinchi oy 8.Oltichi oy 12.O`ninchi oy  Beruniy mazkur sahifada yana turk taqvimi haqida gapirib “Turk jadvali” degan sarlavha ostida o`n ikki hayvon nomi bilan ataladigan o`n ikki yillik muchal hisobining nomlarini ham keltiradi:  1.Sichqon 5.Luy (baliq) 9.Pichin (maymun)  2.Ud (sigir) 6.Yilon (ilon) 10.Tovuq  3.Bars 7.Yunt (ot) 11.It  4.Tovushqon (quyon) 8.Qo`y 12.To`ng`izTurkiy xalqlar taqvimidagi o`n ikki oy nomini beradi:

 Qadimgi gruzin kalendari qamariy yilga asoslangan edi. Qamariy yil eramizning 1 asrigacha 12 oy 30 kun (360 kun 1 yilda) dan bо`lib, keyin shamsiy yil bilan almashdi. 12 oydan keyin oddiy yilga 5 kun yoki kabisa yilga 6 kun kо`shilib, gruzin yilining davomiyligi Yulian yiliga muvofiq kelgan. Yil avgustdan boshlangan, oylar gruzincha nomga ega bо`lgan. Oylar Rimcha nomlanishi VII-VIII asrlarda Gruziyada ham tarqala boshladi. Qadimgi Gruziyada sanalar hisobining turli xili uchraydi. “Dunyoning paydo bо`lishi” erasi bilan bog`liq bо`lgan yil hisobi kо`p qо`llanilgan. “Xristosning tug`ilishi” bilan boshlangan bizning erani 1 yili “Dunyoning paydo bо`lishi”dan gruzin erasining 5605 yiliga tо`gri keladi. 49 Ikki era о`rtasidagi farq 5604 yilni tashkil etadi. Bu sanoq yilni aniqlashda matematik qulayligi bо`yicha qabul qilingan. Masalan, Gruzin erasigacha “Dunyoning paydo bо`lishi” dagi 6762 yil eramizning 1158 yiliga tо`g`ri keladi: 2.2.Old Osiyo (G`arbiy Osiyo) xalqlar taqvimlari bilan bog`liq kosmogonik qarashlar

Xulosa  Ma’lumki, osmon jismlarining holati va harakati fasllar almashinishi, nabotot va hayvonot olami bilan bog`liq mifologik qarashlar, tabiiy astronomic bilim va ko`nikmalar an’anaviy xalq taqvimi kelib chiqishiga asos bo`lgan.  O`tmishda yashagan ajdodlarimiz quyosh harakatiga asoslangan “shamsiy taqvim” oy manzillarini ifodalovchi “qamariy taqvim”, yulduzlar holati va harakatini o`zida aks ettirgan “yulduz hisobi”, oy bilan Hulkar yulduzi harakat yo`nalishidagi kesishuv muddatlarini o`zida mujassamlashtirgan “to`g`al yoki to`g`ish hisobi”, qushlarning mavsumiy ko`chish muddatlarini ko`rsatuvchi “dolg`a hisobi”, daryolar suvining kamayishi yoki ko`payishi vaqtini anglatadigan “tovush hisobi”, ekin-tikin ishlarini bajarish bilan bog`liq “dehqon hisobi”, “to`qson hisobi”, “yuz hisobi”, “chilla hisobi”, cho`ponlar orasida keng urf bo`lgan “chorva hisobi” kabi an’anaviy xalq taqvimi usullarini yaratganliklari o`rganildi.

E`TIBORINGIZ UCHUN RAHMAT!

O'xshashlar

E. Rtveladze tadqiqotlari

Vaqtning о`lchov birliklari.Kalendarning tabiat xodisalari bilan bog`liqligi

Hijriy yil hisobi

Temur tuzuklarida siyosiy qarashlar

Odam evolutsiyasi borasidagi qarashlar