So’ngi o’rta asrlarda Koreya - Tarix - Slaydlar

So’ngi o’rta asrlarda Koreya

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

6294.5 KB

Ko'chirib olish

REJA: 1. Ilk koreys davlatlarining vujudga kelishi 2. Koreys davlatlari o‘rtasidagi kurash, ularning Xitoy va Yaponiya bilan munosabatlari va urushlari 3. Mamlakatning Silla boshchiligida birlashgandan keyingi ijtimoiy- iqtisodiy taraqqiyoti So’ngi o’rta asrlarda Koreya www.arxiv.uz

www.arxiv.uz

Ilk Koreys davlatlarining vujudga kelishi. Tarixiy yozma manbalarda yarim orolda yashagan turli qabilalar haqida malumotlar mavjud. Shimolda koguryo, yemek, okcho qabilalari, Xangan daryosidan janubroqda xan qabilasi yashagan. U uchta shoxchaga bo‘lingan: maxan (xan), chinxan, pyonxan. Aholi chorvachilik, baliqchilik, ovchilik bilan mashg‘ul bo‘lgan. Lekin, asosiy mashg‘ulotlari dehqonchilik edi. Asosan «besh non» deb atalgan ekinlar ekilgan. Kiyim bo‘z va shoyidan tayyorlangan. Tabaqaviy munosabatlar shimolda Amnokan daryosi havzasida yashovchi koguryo qabilasida avvalroq boshlangan. Dastlab harbiy demokratiya bo‘lgan. Okcho va yemek qabilalari Koguryoga bo‘ysundirilgan. Don, mato, baliq, kanizaklar bilan o‘lpon to‘langan. Janubda tabaqalar tashkil topish jarayoni kechroq boshlangan. Xan qabilasi 78 urug‘ga bo‘lingan. Mazkur urug‘lar Xitoy manbalarida «davlat» nomi bilan tilga olingan. Koguryolarda harbiy sardor Van (qirol) unvonini olgan. Zodagonlar harbiy amaldorlarga aylangan. Amaldorlar o‘n ikki darajaga bo‘lingan. Koreya yilnomalarida xususiy mulkni himoya qilish maqsadida qonunlar yaratilganligi haqida yozilgan: o‘g‘ri o‘g‘irlangan molni o‘n ikki baravari darajasida to‘lagan, birovning hayvoniga zarar yetkazgan kishi hatto qulga aylantirilgan. www.arxiv.uz

Koguryo davlati qachon paydo bo‘lganligi xususida tarixchilarda yagona fikr yo‘q, lekin, u IV asr oxiri – V asr boshlarida yarim orol shimoli hamda qo‘shni Lyaodun yarim oroli hududini egallagan kuchli davlat bo‘lgan. Yarim orol janubida davlat paydo bo‘lish jarayoni pekche, saro, kaya qabilalari tomonidan zaifroq qo‘shinlarni bo‘ysundirish orqali yuz bergan. Bo‘ysundirilgan yerlar zodagonlari tabiiy ravishda bosqinchi zodagonlar bilan qo‘shilib ketgan. Pekche jamoasi III–IV asrlarda qo‘shni jamoa va qabilalrni bo‘ysundirgan. Koreya janubiy g‘arbida Xangan va Kimgan dayorlari havzalarida ancha kuchli Pekche davlati paydo bo‘lgan. V–VI asrlarda yarim orolning janubiy sharqiy qismida Silla davlati vujudga kelgan. Uning yadrosining saro (sobol) qabilasi tashkil etgan. Yangi davlatda ma'muriy bo‘linishning hududiy qoidasiga asoslangan. Turli darajadagi maxsus amaldorlar boshqarmasi vujudga kelgan. Silla davlati eng janubidagi kaya qabilalar ittifoqi va uzoq Usam orolini o‘ziga qo‘shib olgan. Shunday qilib, VI asrga kelib Koreya yarim oroli hukmronlik uchun o‘zaro kurashayotgan Koguryo, Pekche va Silla davlatlari bo‘lgan. Bu davlatlardagi ijtimoiy-iqtisodiy munosabatlar masalasi koreys tarixshunosligida uzoq vaqt munozara va bahslarga sabab bo‘lib kelgan. www.arxiv.uz

Ayrim tarixchilar bu quldorlik davlatlari edi, deb hisoblasalarda, ular feodal xususiyatga ega bo‘lgan. Dehqon jamoalari davlat fuqarolari sifatida soliq to‘laganlar, saroy, yo‘l, qal'alar qurilishi kabi turli majburiyatlarni o‘taganlar. Yerning oliy egasi davlat bo‘lgan. Feodallar ham davlatdan yer olganlar. Koguryo va Silla davlatlarida ilk feodalizm uchun xususiyatli tizim keng tarqalgan. Qullar ishlab chiqarishda katta rol o‘ynamagan bo‘lsalar kerak. Bu davrda ularning huquqiy ahvoli o‘zgargan. Masalan: VI asr boshida Silla davlatida van o‘lganda an'anaviy ravishda o‘nta qulni o‘ldirib, qo‘shib ko‘mish odati taqiqlangan. www.arxiv.uz

558 yili lashkarboshi Sadaxam tomonidan kay qabilasi bo‘ysundirilgandan keyin mukofotga olgan 200 asirni qul qilmay, erkin dehqonlarga aylantirilishi uning aholi o‘rtasidagi obro‘sini oshirgan. Xitoydan davlat boshqaruvi tizimi bilan birga mafkura ham o‘zlashtirib olingan. Koreys davlati hukmdorlariga konfusiylik ko‘proq yoqqan. Davlat xizmati uchun amaldorlar maxsus konfusiylik maktablarida tayyorlangan. Feodal tuzum shaklanuvida muhim rol o‘ynagan buddaviylik ham Xitoydan kirib kelgan. Koguryoda dastlabki budda rohiblari 372 yili paydo bo‘lganlar. Pxenyan yaqinida ikkita budda monastri qurilgan. 384 yili Pekje vani iltimosiga binoan janubiy Xitoydan rohiblar kelishgan. Ularga katta yerlar in'om etilgan. Silla davlatiga Koguryodan kirib kelgan buddaviylik VI asr birinchi yarmida keng tarqalgan. Sillada ham ma'muriy bo‘linish Xitoydagi kabi bo‘lgan. Boshliqlar poytaxtdan tayinlangan. Davlat poytaxti Kimson yirik shaharga aylangan. Katta yo‘llar va suv orqali doimiy pochta xizmati mavjud bo‘lgan. www.arxiv.uz

Koreys davlatlari o‘rtasidagi kurash, ularning Xitoy va Yaponiya bilan munosabatlari va urushlari . Koguryo bir necha marta Xitoy hujumiga duchor bo‘lgan. 245 yili Xitoyda Uch podsholik davrida Shimoliy Vey qo‘shinlari Koguryo poytaxtini egallaganlar. Hukmdor o‘ziga tobe okcho qabilasi yeriga qochib ketgan. Ularning yordamida xanlar mamlakatdan quvilgan. IV asrda Koguryoga shimoliy Xitoyda Yan davlatini tuzgan syanbilar hujum qilgan. 342 yili poytaxt egallangach van Kogukvon qochib ketgan. Syanbilar hukmdori Muyun Xvan van oilasini asirga olgan, hatto qarshilikni sindirish maqsadida otasi xokini ham qabrdan olib ketgan. Muyun Xvan xazinani talab, poytaxt Xvandoni buzgan va 50 ming asirni olib qaytgan. Shundan so‘ng Kogukvon o‘zini vassal deb tan olgan. Keyinroq o‘zini tiklagan Koguryo syanbilardan xalos bo‘lgan. IV asr oxiri V asr boshlarida Van Kvangetxo davrida Koguryo hududi Pekche davlati hududi hisobiga kengaygan. Pxenyan shahri poytaxtga aylantirilgan. Koreys davlatlari va Xitoy o‘rtasida madaniy va iqtisodiy munosabatlar ham rivojlangan shimoliy sulolalarga qarshi kurashayotgan Koreys davlatlari ko‘proq janubiy sulola bilan aloqa qilganlar. Diniy va siyosiy g‘oyalar ham janubdan olingan. Koreyada xitoy adabiyoti va yozuvi tarqalgan. Xitoy iyeroglifida koreys tilida yozilgan. Koreys davlatlarining Yaponiya bilan munosabatlari turlicha bo‘lgan. www.arxiv.uz

www.arxiv.uz

Dastlab yaponlar bilan Naktongan daryosi havzasidagi kayask davlatlari (yoki pyon xan qabilalari) savdo munosabatlarini o‘rnatganlar. Ular yaponlarga tyemir, oltin, kumush, don mahsulotlarini sotganlar. Ularning yerlarida yapon qarorgohlari vujudga kelgan bo‘lib, yaponlar u yerdan turib, talonchilik qilganlar. Kayasklar bo‘lsa, ulardan Silla davlatiga qarshi foydalanmoqchi bo‘lganlar. VI asr ikkinchi yarmida Silla va Koguryo davlatlari yaponlarni quvib chiqarib, kayasklar yerini qo‘shib olganlar. Kurash davomida Silla hukdorlari talonchilikning oldini olish maqsadida yaponlar bilan sulh tuzib, ularga garov tariqasida o‘z odamlari va sovg‘alarni yuborganlar. Pekje hukmdorlari qo‘shnilariga qarshi kurashda yapon otryadlaridan foydalanganlar V asrda Koguryo yarim orolning shimoliy qismini egallab, Pekjeni qisa boshlagach, u VI asrdan kuchaygan Silla bilan yaqinlashgan. 551 yili Pekje va Silla Koguryoni Xingan daryosi havzasidan siqib chiqarganlar. Qaytarilgan yerni Pekchedan Silla olib qo‘ygan, ittifoq buzilgan. Shundan so‘ng Pekche Koguryo va Yaponiya bilan ittifoq tuzgan. Bunga javoban Silla–Xitoy ittifoqi vujudga kelgan. VI asr oxirida (598 y.) Suy sulolasi asoschisi Yan Szyan Koguryoga qarshi katta qo‘shin va flot jo‘natgan. 612 yili ham Suy impyeratori Yan Guan katta qo‘shin jo‘natgan. Koguryo lashkarboshisi Ilchi Mundok Xitoy qo‘shinini mag‘lubiyatga uchratgan. 613 va 614 yillardagi hujumlar ham g‘alaba keltirmagan. www.arxiv.uz

Shundan so‘ng Koguryo Pekche bilan ittifokda yangi Tan sulolasi ittifoqchisi (Koreya ishlariga aralashayotgan) Sillaga qarshi urush boshlaganlar. 645 yili Tan qo‘shinlari Koguryoga kirib kelgan. Lyaodundagi Anshi qal'asi va Pxenyan atrofida koreyslar g‘olib bo‘lgan. 660 yil Pekchega Sillaning 50 ming kishilik, Tanlarning 130 ming kishilik qo‘shini hujum qilgan. Natijada, saroy va van taslim bo‘lib, poytaxt Sabi egallangan hamda Pekche hududi Tan viloyatiga aylangan. 663 yili xitoylarga qarshi qo‘zg‘olon bostirilgan. Shundan so‘ng Tan va Silla ittifoqi tomonidan asosiy zarba Koguryoga berilgan. Natijada, Koguryo og‘ir ahvolda qolgan. Davlatning amaldagi hukmdori (Bosh vazir – Maknidji) Yon Kyosomun o‘limidan so‘ng feodallarning o‘zaro kurashi yanada kuchaygan. Uning xafa bo‘lgan o‘g‘illardan biri tanlar tomoniga qochib o‘tgan. 668 yili Koguryo poytaxti Pxenyan egalangan hamda hudud tanlar qo‘liga o‘tgan. www.arxiv.uz

Mamlakatning Silla boshchiligida birlashgandan keyingi ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyoti. Chyet elliklar hukmronligi tyez orada xalq qo‘zg‘olonlarini keltirib chiqargan. Tanlar Koguryo va Pekcheda mustahkam o‘rnasha olmaganlar. Bu yerdagi qo‘zg‘olonlar Silla davlati tomonidan qo‘llab quvvatlangan. Bu narsa o‘z navbatida Tan Silla nizosiga olib kelgan va natijada 670–676 yillardagi janglardan so‘ng Tedangan daryosining janubidagi Koreya yarim orolining barcha hududi Silla tarkibiga kiritilgan. Tan sulolasi uni tan olishga majbur bo‘lganlar. Silla boshchiligida mamlakatning birlashuvi Koreyada feodal munosabatlar qaror topishida muhim bosqich bo‘lgan. O‘zaro urushlarning to‘xtashi qo‘shnilar bilan tinch munosabatlar o‘rnatilishi mamlakat ishlab chiqarish kuchlari rivojiga ijobiy ta'sir qilgan. 681 yil Silla vani Munmu o‘z vasiyatnomasida shunday yozgan: «oddiy xalqqa tinchlik berdim, askar nayzalari dehqonchilik quroliga aylantirdim, soliq va majburiyatlarni qisqartirdim, yengillashtirdim, mamlakatda tartib o‘rnatdim, tog‘ kabi g‘alla zaxiralari yaratdim». Bu yerda o‘zini maqtash elementlari bilan birga mavjud dalillar ham tilga olingan. Davlat tomonidan sug‘orish tizimi qurilishi natijasida hosildorlik ortib, xazina boyigan. Feodal munosabatlar rivoji yerga davlat mulkchiligi asosida yuz bergan. yer fondining asosiy qismi dehqonlar qo‘lidagi kichik chyek yerlar bo‘lgan (ba'zan ular «askar dalalari» deb ham atalgan). 722 yil rasmiy ravishda barcha yer davlatniki deb e'lon qilingan. Chek yer tizimi dehqonni yerga bog‘lab qo‘ygan va u markazlashgan davlat dehqoni bo‘lgan. www.arxiv.uz

Buddaviylik mavjud davrda dehqon yerining feodallar tomonidan tortib olish imkoniyatini yo‘qotgan. Feodal amaldorlarning yerga egaligi kuchaytirilgan. Asosiy yer Silla zodagonlari va budda ruhoniylari qo‘liga o‘tgan. Bir necha marta taqiqlanishiga qaramay, bu jarayon tyezlashib, markaziy hokimiyatni zaiflashtirgan. Xizmat uchun berilgan yerlar amalda xususiy mulkka aylantirilgan. VIII asrda davlat mulkchiligi kuchli bo‘lgan. Asr o‘rtalariga kelib hudud ma'muriy jihatdan to‘qqiz viloyatga bo‘lingan (Sillada, Koguryo va Pekche hududlarida uchtadan). U o‘z navbatida yana hududiy birliklarga bo‘lingan. Amaldorlar tayyorlash maqsadida oliy davlat maktabi tashkil etilgan. Davlat imtihonidan o‘tganlar mansablarni egallagan. Davlat poytaxtida 170 ming hovli mavjud bo‘lgan. Boylarning cherepisali uylari tomi ham oltin bilan bezatilgan. Hunarmandchilikning davlat shakli kuchaygan. Silla hunarmandlari tomonidan tayyorlangan mahsulotlar Xitoy va Yaponiyaga eksport qilingan. www.arxiv.uz

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI: 1. Каримов И.А. Ўзбекистон XXI аср бўсағасида: хавфсизликка таҳдид, барқарорлик шартлари ва тараққиёт кафолатлари. – Т. : “Ўзбекистон”, 1997. 2. Каримов И.А. Тарихий хотирасиз келажак йўқ. – Т. : “Шарқ”, 1998. 3. Каримов И.А. Юксак маънавият – енгилмас куч. – Т.: “Ўзбекистон”, 2008. 4. Каримов И.А. Жаҳон молиявий-иқтисодий инқирози Ўзбекистон шароитида уни бартараф этиш йўллари ва чоралари. – Т.: “Ўзбекистон”, 2009. 5. Семенов В.Р. Ўрта асрлар тарихи. – М., 1972. 6. И стория стран Азии и Африки в средние века. 1-2 ч. – M.: Высшая школа, 1988. 7. История стран Азии и Африки в средние века. – М., 1988. 8. Ўрта асрлар тарихи фанидан ўқув услубий мажмуа. – Т. , 2011 . www.arxiv.uz

O'xshashlar

O’rta asrlarda Koreya

O’rta asrlarda Xitoy

Amerika o’rta asrlarda

O’rta asrlarda Fransiya shaharlari

O’rta asrlarda yevropa fani