Peleponnes urushlari - Tarix - Slaydlar

Peleponnes urushlari

Yuklangan vaqt:

16.11.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

3792.6728515625 KB

Ko'chirib olish

Peleponnes urushlari

REJA:  1) Urush boshlanish sabablari  2) Dastlabki urush harakatlari  3) Arxidam urushi  4) Sitsiliya yurishi  5)Dekaleya urushi  6)Urush yakunlari

Foydalanilgan adabiyotlar  1)”Qadimgi dunyo tarixi” Yu. S Krushkol “O’qituvchi” nashri, Toshkent 1975-yil  2)”Qadimgi dunyo tarixi” R.Rajabov “Fan va texnologiya” nashri, 2009-yil  3)Андреев В. Н. Размеры земельных участков в Аттике IV в. Вестник древней истории, 1959, № 2.  4)Глускина Л.М. Социально-экономи ческая проблема. Истории Афины IV в. дон. е. - Л.: 1975.

URUSH SABABLARI  Peloponnes urushi qadimgi Gretsiyaning quldorlik jamiyatida ichki ziddiyatlarsh-shg jamlanishi va keskinlashuvi natijasida kelib chiqqan ediki, bu ziddiyatlarga oblastlarning notekis rivojlanishi asos bo‘lgan. Qoloq Spartaning 1-Afina dengiz ittifoqini zaiflashtirish hisobiga Gretsiyada o‘z siyosiy gegemonligini qayta tiklashga intilishi Afinaning iqtisodiy jihatdan rivoj topgan raqobatchilarining, asosan, Korinf va Megaraning o‘z savdo va hunarmandchylik muxoliflarini zaiflashtirish istagi. bilan moslashib tushgan. Afinaning Janubiy Italiya va Sitsiliyada mustahkamlanib olish niyati Korinf va Peloponnes ittifoqi uchun ayniqsa xavfli bo‘lgan. Eramizdan avvalgi V asrning ikkinchi yarmida grek polislarining aksariyati yo 1-Afina dengiz ittifoqiga, yo Peloponnes ittifoqiga kirganligi sababdi urush umumgrek tusini olgan.

URUSH BOSHLANISHI  Urushning boshlanishini tezlashtirgan birinchi mojaro grek dunyosining g‘arbiy chekkasidagi Epidamn koloniyasida (Albaniyadagi hozirgi Durres shahri) va Kerkira orolida (hozirgi Korfu oroli) yuz bergan-Bu—Gretsiyadan Janubiy Italiyaga va Sitsiliya oroliga boriladigan ikki muhim bekat bo‘lgan. Epidamnda demokratik to‘ntarish yuz bergan. SHahardan qochgan oligarxlar Epidamnga hujum boshlaganlar. Epidamnliklar o‘z metropoliyasi Kerkiradan yordam so‘rasa-da, yordam ololmagan. Kerkira o‘z navbatida Korinfning koloniyasi bo‘lganligi sababli, epidamnliklar so‘ngra korinfliklardan yordam so‘rashga borganlar. Korinfliklar Epidamnga yordam berganlar, lekin shu vajdan Kerkira ularga qarshi bosh ko‘tarib chiqqan. Dengiz jangida kerkiraliklar korinfliklarni engdilar, shundan so‘ng korinfliklar revansh olish uchun darhol keng tayyorgarlik boshlab yuborganlar.

BIRINCHI MOJARO  SHundan keyin Kerkira 1-Afina ittifoqiga kirgan, bu esa ushbu ittifoq bilan Peloponnes o‘rtasida o‘tmishda tuzilgan sulhni buzish edi. Sulh shartlarida, ittifoqlar bir- biridan o‘z tomoniga tarafdorlar tortmasligi lozim, deb pisanda qilingan edi. Afinaning yordami kerkiraliklarni korinfliklar bilan bo‘lgan dengiz jangida tomoman mag‘lub bo‘lishdan qutqazib qolgan. SHu tariqa Korinf_bilan Afina o‘rtasida harbiy nizo chiqqan. Bu nyzoda dembkSHtik Afina Kerkira. oligarxlariga yordam bergan, bu yordam o‘z navbatida Epidamn demokratlariga yordam bergan oligarxik Korinfning umumiy dushmaniga qarshi qaratilgan. SHunday qilib Korinf bilan Afinaning iqtisodiy manfaatlari ularning siyosiy totuvligi ustidan g‘olIb kelgan.

IKKINCHI MOJARO  Ikkinchi mojaro Xalkidika yarim oralidagi Korinf koloiiyasi Potideyada avj olib ketgan. Xalkidika 1-Afina dengiz ittifoqiga a’zo bo‘lgan, lekin ayni vaqtda, u Korinf bilan ham mahkam aloqada bo‘lgan, binobarin, Kerkira bilan orada nizo chiqqandan keyin Korinf Potideyani Afinadan ajratgan. Afinaliklar Potideyani qamal qilganlar, Korinf esa Potideyaga qurolli yordam bergan. Megara Korinf tomonini olib maydonga chiqqan. Har ikki polis jon-jahdlari bilan Spartani Afinaga qarshi urush harakatlari boshlashga undaganlar. SHundan keyin uchunchi mojaro yuz bergan: Afina xalq yig‘ini Megaraning savdo kemalariga boyqot e’lon qilgan maxsus qarorni tasdiqlagan.

ARXIDAM URUSHI (431- 421)  Spartaliklar Arxidam II ostida Afinaga qarshi urush boshlab yuborganlar. Arxidam II spartaliklarning quruqlikda ustunligini hisobga olgan holda urushni olib borish rejasini ishlab chiqqan. SHu sababli bu urush Peloponnes urushi deb, uning birinchi davri esa Arxidam urushi deb nom olgan. Arxidam Attikadagi iqtisodiy va siyosiy ahvolni hisobga olib, uning qishloq xo‘jaligini xonavayron qilishga va natijada qishloq demosini, ya’ni Attika dehqonlarini Periklga va uni qo‘llab- quvvatlab kelgan shahar demosiga qarshi o‘chakishtirish ga umid bog‘lagan. Bundan tashqari, Arxidamning taxminicha, Sparta qo‘shinlari qilgan vayrongarchiliklar afinaliklarni ularga qarshi ochiq jang bilan chiqishga majbur etishi kerak edi, Afinaning‘ quruqlikdagi kuchlari Spartadan ancha kam bo‘lganligi sababli spartaliklarning g‘alabasi shubhasiz bo‘lib ko‘ringan.

PELOPONNES YARIM OROLI

PERIKL HARBIY REJASI  Afinaliklar Perikl ishlab chiqqan rejani ishlatganlar. Spartaliklar quruqlikdagi o‘z harbiy kuchlarining ustunligiga asoslangan bo‘lsalar, afinaliklar o‘z harbiy- dengiz flotining ustunligiga asoslanganlar. Attikaning spartaliklar bosqini xavf solayotgan hududlarining qishloq aholisi Afina bilan Pirey o‘rtasida uzun devor bilan to‘silgan masofaga vaqtincha ko‘chirilishi lozim edi. Bu orada Afina harbiy-dengiz floti Peloponnesni qamal qilishi va Korinfning Sitsiliya hamda Janubiy Italiya bilan savdo aloqalarini uzishi kerak edi Afinani quruqlikdan to‘sib turgan va uni dengiz bilan bog‘lagan mustahkamlangan qal’a rayoni dushman ololmaydigan istehkom. bo‘lgan. Buning ustiga spartaliklar qal’alarshi olishni bilmaganlar.

PERIKL

AFINADAGI EPIDEMIYA  Sparta qo‘shinlari dehqon xo‘jaliklarini vayron qilgan bo‘lsalar-da, lekin afinaliklarni qat’iy jangga torta olmaganlar. Spartaliklarning o‘zlari ozuqa masalasida mushkul ahvolga tushib qolganlar, natijada ular ikki oydan keyin Attikani bo‘shatib, Peloponnesga qaytishga majbur bo‘lganlar. Mil. Avv.430 yilda bosqin takrorlangan. Afina kemalari sharqdan og‘ir yuqumli kasalni Pireyga olib kelgan edilar. Epidemiya tezlik bilan Afinaga tarqalgan va ko‘l kishilarni halok qilgan. Manbalarda bu kasal vabo deb atalgan. Bu epidemiya mahalliy xarakterga ega bo‘lgan. Bu kasal Afinani kuchsizlantirgan-u lekin odamsiz qoldirmagan, vabo bo‘lganida uning hamma aholisi qirilib ketgan bo‘lardi. Aftidan, bu terlama. kasalining xillaridan biri bo‘lgan.

Perikl hokimiyati ag’darilishi  Xalq, Periklni kulfatlarning aybdori deb hisoblaganlar va natijada mil. avv.430-yilda hokimiyatdan chetlatilgan. Lekin oradan ko‘p o‘tmay uni oqladilar va 429 yilga uni yana qaytadan birinchi strateg qilib sayladilar. Ammo qarib qolgan Perikl o‘zi yuqumli kasaldan o‘ldi. Perikl o‘lgandan keyin Afinada urushni davom ettirish tarafdorlari bilan sulh muzokaralari boshlashga harakat qilib yurgan doiralar o‘rtasida kurash keskinlashgan. Urush tarafdorlari g‘olib chiqqan. Ko‘nchilik ustaxonasining egasi Kleon rahbarlikni o‘z qo‘liga olgan

AFINANING HUJUMI  Afinaliklar mil.avv 425 yilda Spartaga qarshi urushni kuchaytirgan. Flotga qo‘mondonlik qilgan Afina strategi Demosfen Peloponnesning g‘arbiy sohilini yangidan qamal qilgan, qirg‘oqqa askar tushirgan va Messeniyada joylashgan Pilos portini egallagan. Afinaliklar bu yerda yashovchi spartalik ilotlarni qo‘zgolon ko‘tartirishga undaganlar. Spartaliklar afinaliklarni Pilosdan urib chiqarolmagan bo‘lsalar-da, kichikroq Sfakteriya orolini ishg‘ol qilganlar. Bu orol Afina kemalariga Pilos gavanidan chiqish yo‘lini bekitib qo‘ygan. SHundan keyin Kleonning Demosfenga yordamga yuborilgan. Tajribali flot darg‘asi Demosfen Kleon yaqinlashib kelayotganligi haqida xabar olgach, dushman safini yorib o‘tib, unga peshvoz chiqqan. Sfakteriya orolida spartaliklar tor-mor qilindi va ulardan omon qolganlarini asir qilib olindi.

SPARTA HUJUMI  Spartaliklar sulh so‘ray boshlaganlar. Kleon Sparta qabul qilolmaydigan shartlarni taklif qilgan va natijada urush davom etgan. Brasid taklifiga muvofiq spartaliklar Egey dengizining muhim markaziga qarshi zarba tayyorlaganlar. Afinaliklar Frakiyada Amfipol portini egallab, undan Egey dengizining butun shimoliy qismini va Qora dengiz bo‘g‘ozlariga o‘tiladigan yo‘lni nazorat qilib turganlar.. Brasid Xalkidika yarim orolidagi bir qancha shaharlarni zabt etgan, so‘ngra Amfipolni ishg‘ol qilgan. Bu Jangda Kleon va Brasid halok bo‘lgan. Amfipol mil. Avv. 422 yilda Afinaning qo‘lidan ketgan.

NIKIY SULHI Mag‘lubiyatga uchragandan Afinada keyin sulh tuzish tarafdorlarining ta’siri kuchaygan. Sulh tarafdorlariga Nikiy boshchilik qilgan. Sulh muzokaralari boshlangan va mil. avv.421 yilda Afina bilan Sparta o‘rtasida 50 yillik sulh tuzilgan, bu sulh uning tashabbuskori nomi bilan Nikiy- sulhi deb nom olgan. Nikiy sulhining shartlariga ko‘ra, spartaliklar va afinaliklar ularning qo‘shinlari ishg‘ol qilgan territoriyalarni bab-baravariga bo‘shatishlari vao‘zaro asirlarni almashtirib olishlari lozim bo‘lgan. Bundan tashqary, qullar (ilotlar) qo‘zg‘olon ko‘targan taqdirda afinaliklar spartaliklarga yordam berishga va’da qilganlar. Sulh shartlari to‘la-to‘kis bajarilmagan. Afinaliklar Messeniya Pilosida, spartaliklar esa Frakiyada (Amfipolda) qolganlar. Spartaning ittifoqchilari bo‘lmish Korinf, Megara va Fiva Nikiy sulhini tan olmaganlar.

SITSILIYA EKSPEDITSIYASI  Afina demosining savdo-hunarmandchylik qatlamlari urushning durang tamom bo‘lganidan norozi bo‘lganlar. Rivojlanib borayotgan quldorlik ekonomikasi •Afina tomonidan nazorat qilinadigan territoriyalarni kengaytirishni talab etgan, shu sababli urushni yangidan boshlash mayli yana paydo bo‘lgan. Ekspansiya siyosatining tarafdorlariga Periklning qarindoshi Alkiviad bosh bo‘lgan. U Peloponnesni g‘alla va boshqa, tovarlar bilan ta’minlab turgan boy va gavjum Sitsiliya orolini istilo qilishni taklif etgan.

SITSILIYA EKSPEDITSIYASI  Eramizdan avvalgi 415 yilga kelganda afinaliklar 260 ga yaqin harbiy va yuk kemasini, 32 mingdan oshiq goplitni Alkiviad va Nikiy qo‘mondonligi ostida safarga hozirlaganlar. Afina floti Sitsiliyaga jo‘nashidan birkun burun kechasi noma’lum shaxslar juda ko‘p germadarni — tosh ustunlarni shikastlantirganlar. Bu ustunlarning. tepasida sayohat va tijorat homiysi bo‘lmish ma’bud Germesning byusti o‘rnatilgan edi. Bu. xudoni taqqirlash, kufroniy ish bo‘lib, buning uchun o‘lim jazosi berilardi. Shaharaa germalarni Alkiviad va uning do‘stlari shikastlantirgan degan mish-mish tarqalgan. Flot Alkiviad, Nikiy va Lamax qo‘mondonligida Sitsiliyaga jo‘nashi kerak edi va belgilangai vaqtda u jo‘nab ketgan.

ALKIVIAD SOTQINLIGI  Afina floti Sitsiliya sohillariga etib borganida. Afinadan hukumat kemasi Alkiviadni olib ketgani kelgan. Lekin Alkiviad Spartaga qochib ketgan. SHundan keyin Alkiviad spartaliklarga Afina harbiy sirlarini aytib bergan Afina flotiga zarar etkazgan. Alkiviad spartaliklarga maslahat berib, Afinaga qarshi urushni eski taktikani takrorlamaslik kerak, balki uning territoriyasidan mustahkamlan gan aholi punktini zabt etib, unda' Sparta qo‘shinlari uchun doimiy baza vujudga keltirish va shu erdan turib mamlakatni uzluksiz vayron qila berish kerak, deb aytgan. SHunday qilib, Alkiviad sotqinga aylangan

EKSPEDITSIYA HALOKATI  Alkiviad qochgandan keyin Sitsiliya sohillari yonidagi Afina flotiga Nikiy va Lamax bosh bo‘lib qolgan. Sitsiliyadagi greklarning ko‘pchiligi afinaliklarni sovuq va hatto dushmanlik nazari bilan qarshi olgan. Nikiy urushning to‘xtalishiga umid qilgan va aktiv urush harakatlari boshlashny paysalga solib turgan, shu bilan u Sirakuzaga mudofaaga yaxshilab tayyorlanishga imkon bergan, Ko‘p o‘tmay Lamax halok bo‘lgan. Afina floti yakson qilingan, sirakuzaliklar va spartaliklarning birlashgan kuchlari tomonidan qurshab olingan quruqlikdagi qo‘shin majburan taslim bo‘lgan. Nikiy bilan Demosfen Sirakuzada qatl etilgan.

DEKELEYA URUSHI (MIL. AVV. 413—404 YILLAR).  Ayni bir vaqtda spartaliklar Attikaga bostirib kirganlar va uning shimoli-sharqidagi Dekeleyani zabt etganlar. Ular afinaliklarga qarshi doimiy urush harakatlari olib borish uchun unda baza qurib olganlar va Evbeya oroli bilan aloqani kesib qo‘yganlar, chunki Evbeyadan Attikaga oziq-rvqat mahsulotlari yuborib turilgan. Spartaliklar Afina qullariga murojaat qilib, Dekeleyaga qochishga da’vat etganlar va ularga ozodlik berishni va’da qilganlar. 20 mingdan oshiq qullar, asosan hunarmandlar spartaliklar tomoniga qochib o‘tgan.

Eronning Spartaga yordami  Spartaliklar bilan hamkorlik qilayotgan Alkiviad ularga kuchli harbiy-dengiz floti tuzish uchun Spartaga mablag‘ berish to‘g‘risida Eron noibi Tissafern bilan so‘zlashishni maslahat bergan. Spartaliklar Tissafern orqali Eron shohi bilan maxfiy shartnomalar tuzganlar. Spartaliklar g‘alaba qilgan taqdirda Gretsiyaning Kichik Osiyodagi territoriyasining hammasini, ya’ni Gretsiya-Eron urushlari vaqtida greklarning g‘alabasi natijasida forslar zulmidan ozod qilingan hududarni Eronga kechib berishga va’da qilganlar. Tissafern bilan muzokaralar vaqtida Sparta rahbarlari Alkiviad shubhalana boshlaganlar. Uning xizmatiga endi Sparta muhtoj bo‘lmay qolgan edi, uni o‘ldirishga qaror qilindi Alkiviad Eronga Tissafern oldiga qochib ketdi.

Afinada hokimiyat almashishi  Afinaliklar butun kuchlarini flotni qayta tiklashga va ittifoqchilar bilan aloqani mustahkamlashga sarf qildilar. Ular hatto forosni (xirojni) bekor qildilar va uning o‘rniga 5 % dengiz boji belgidadi lar. Flot qisman qayta tiklangan. 411 yilda Afinada oligarxlar to‘ntarishi bo‘lgan. Boylarning tazyiqi ostida xalq yig‘ini hokimiyatni oligarxlarga topshirishga rozi bo‘ldi. Oligarxlar urushdan toliqqan Attika aholisiga Sparta oligarxlari bilan sulh tuzish to‘g‘risida so‘zlashishga va’da berganlar. Antifont, Pisandr, Frinix, Feramen va boshqalar Afina rahbarlari edilar. Besh yuzlar kengashi bekor qilindi. Uning o‘rniga rasmangina eski to‘rt yuzlar kengashi qayta tiklandi va unga eng boylar kirdi.

Alkiviad sotqinligi(2 marta)  Sparta bilan olib borilgan muzokaralar natija bermagan. Eng avval boshdan oligarxlar mavqeining juda nomustahkam ekanligining sababi Afina floti oligarxiyani tan olmagai. Alkiviad endilikda Sparta flotini tor-mor qilishni taklif etgan va Tissafern yordami bilan Afinada oligarxlarni ag‘darib tashlashni va’da qilgan. Samosdagi Afina askarlari va matroslari Frasibul, Frasill va Alkiviaddan iborat yangi strateglarni saylaganlar. Alkiviad qo‘mondonligi ostida bo‘lgan ikki jangda Afina floti Abidos yonida eramizdan avvalgi 410 yilda Eron puliga qurilgan Sparta floti ustidan ikki marta porloq g‘alaba qozongan. Xuddi o‘sha yili Alkiviad, Frasibul va Frasill boshliq demokratik Afina floti Pireyga kelgan va aholi tomonidan tantanali kutib olingan.

ALKIVIADNING AG’DARILISHI  Alkiviad Samosda bo‘lgan chog‘idayoq afinaliklardan o‘tinib gunohini kechirtirgan edi, g‘olib flot bilan va g‘alla ortilgan kemalar bilan Afinaga kelgandan keyin esa, Afinaning strateg-avtokratori qilib saylangan. Lekin Afina demosining mahalliy liderlari Alkiviadning tiraniyaga intilishidan gumonsiradilar. Eramizdan avvalgi 406 yilda Notiy buruni yonida Afina floti mag‘lubiyatga uchragan. Garchi bu voqea Alkiviadning yo‘qligida sodir bo‘lgan bo‘lsa-da, xalq yig‘inining uni noshudlikda ayblashiga bahona bo‘lgan. U yangi muddatga qaytadan saylanmadi va Frakiya Xersonesidagi o‘z mulkiga ketib qoldi.

AFINA MAG’LUBIYATI  Notiy buruni yonida mag‘lubiyatga uchragandan keyin butun qolgan Afina harbiy kemalari Lesbos orolida Mitilena shahri gavaniga kirib bekingan. Sparta floti g‘alaba qozongan. Arginus orollari yonidagi g‘alabadan bevosita keyin dengiz bo‘roni boshlanib ketgan. Halok bo‘lganlarni dafn etishda lozim bo‘lgan diniy marosimni ado qilinmagan. Xalq strateglarni o‘lim jazosiga hukm qilgan tez muddatda yangi flot qurib oldilar. Lisandr rahbarligida flot Gellespontda to‘planib olgan. Afina floti ham Gellespontda turgan. Lesandr 405 yilda to‘satdan hujum qilgan va jangda Afinani yakson qilib tashlagan. Afinani quruqlikdan Dekeleyadan kelgan Sparta qo‘shinlari, dengizdan esa Lisandr floti qurshab olgan. Afinada ocharchilik boshlangan Afinaliklar 404 yilda taslim bo‘lganlar. Afina Peloponnes ittifoqiga kiritilgan. Demokratiya o‘rnini oligarxiya egallagan.

URUSH YAKUNLARI  403 yilda Afinada demokratiya qayta tiklangan. Lekin Afina Peloponnes ittifoqi a’zosi bo‘lib qolavergan. 27 yil davom etgan Peloponnes urushi qoloq Spartaning iqtisodiy va siyosiy jihatdan xiyla taraqqiy qilgan Afina ustidan g‘alabasi bilan tamomlangan. Afina demokratik hukumati bir qancha xatolarga yo‘l qo‘ygan, buxatolar orasida eng og‘iri Sitsiliya ekspeditsiyasi bo‘lgan. Lekin Sparta faqat Eronning yordami bilangina Afinani engishi mumkin bo‘lgan. Ammo Afinaning muvaffaqiyatsizligining ildizi Afina demokratiyasining cheklangashshgida ham edi. 1-Afina dengiz ittifoqini vujudga keltirgan sotsial-iqtisodiy taraqqiyot keng birlashuvni, polis doirasida cheklanib qolishni bartaraf qilishyi talab etardi. Lekin 1-Afina dengiz ittifoqi buni bartaraf etolmagan. Peloponnes urushi butun Gretsiyani juda zaiflashtirib qo‘ygan, uning iqtisodiy rivojiga putur etkazgan.

O'xshashlar

Yunon-Fors urushlari

Yunon-fors urushlari 2

Qadimgi davrdan eramizning 5 asrgacha ATLAS

Feodal tarqoqlik davrida xalqaro munosabatlar va diplomatiya

XVII –XIX asr boshlarida xalqaro munosabatlar va diplomatiya