Muhammad Aminbek istilochilik harakati - Tarix - Slaydlar

Muhammad Aminbek istilochilik harakati

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1303.9775390625 KB

Ko'chirib olish

Iqtisodiy qiyinchiliklar va oziq-ovqat ta’minotining yomonlashganligini ro’kach qilib, Toshkent shahar ishchi va soldat deputatlari Soveti sentyabr oyida bolsheviklarning inqilobiy rejalarini amalga oshirishga urindilar. Ularning chaqirig’i bilan Toshkent ko’chalariga chiqqan ishchi va soldatlar hokimiyatni qo’lga olishga urinib ko’rdilar. Lekin Turkiston Sovetlarining ko’pchiligi va o’lkada milliy tashkilotlar Toshkentdagi sentyabr voqealarini qoraladilar. Muvaqqat xukumat tomonidan yuborilgan general Korovichenko boshchiligidagi jazo ekspeditsiyasi shahardagi tartibsizliklarni bostirishga muvaffaq bo’ldi. Muhammad Aminbek istilochilik harakati

Sentyabr voqealaridan keyin Turkistondagi ijtimoiy-siyosiy vaziyat kundan-kunga keskinlashib bordi. Ocharchilik kuchaydi, aholining turmush darajasi keskin pasaydi. Oqibatda kambag’al aholi orasida norozilik kayfiyatlari oshdi. 1917 yil 27 oktyabrda Petrograddan telegramma olindi. Telegrammada poytaxtda qurolli qo’zg’olon g’alaba qozonganligi va hokimiyat Sovetlarning qo’liga o’tganligi, V.I. Lenin boshchiligida yangi xukumat tuzilganligi mahlum qilingan edi. Bu xabar Toshkentdagi voqealar rivojini tezlashtirdi. 28 oktyabrda bu yerda shahar Sovetining tashabbusi bilan qurolli qo’zg’olon boshlandi.

1917 yilning 26 noyabrida Qo’qonda Turkiston musulmonlarining 4 favqulodda qurultoyi o’z ishini boshladi. Qurultoyning kun tartibida Turkiston muxtoriyatini ta’sis etish asosiy o’rin egalladi.Mazkur masala bo’yicha qabul qilingan rezolyutsiyada shunday deyiladi: “Shezd Turkistonda yashovchi millatlarning o’z taqdirini o’zi belgilashga asoslanib, Turkistonni Federativ Rossiya respublikasi tarkibida hududiy jihatdan muxtor deb ehlon qiladi, shu bilan birga muxtoriyatning qaror topishi shakllarini Tahsis Majlisiga havola etadi”. Qurultoy Turkistonda yashayotgan milliy ozchilik aholi xuquqlarining muttasil himoya qilinishini tantanali ravishda e’lon qildi.

1917 yilning deqabr oyida Turkiston muxtor xukumati boshlig’i M.Tanishboev istehfoga chiqdi. Uning o’rniga M. CHo’qaev bosh vazir etib saylandi. Yangi xukumat boshlig’i keskin siyosiy vaziyatni imkon boricha sovetlar bilan muzokara olib borish yo’li bilan hal etishga harakat qildi. Lekin muxtoriyatchilarning ekstremistik kayfiyatdagi bir qismi Ergash qo’rboshi boshchiligida masalani qurolli yo’l bilan xal qilishga intildilar.

1918 yilning yanvarida o’lka Sovetlarining II shezdi Turkiston muxtoriyatni tarqatib yuborish xaqida qaror qabul qilganidan so’ng bunday kayfiyatlar yanada kuchaydi. Ergash qo’rboshi qo’shinlari Qo’qonning yangi shahriga hujumlar uyushtirdilar, shahar qal’asini shturm bilan olmoqchi bo’ldilar. Lekin qal’ani olish ularga nasib etmadi. SHundan so’ng o’lka sovet xukumati muxtoriyatni harbiy yo’l bilan bostirishga kirishdi. General Skobelev va Toshkent shaharlaridan Qo’qonga harbiy kuchlar yuborildi. 1918 yil 19 fevral soat 13 da qizil gvardiyachi askarlar Qo’qonning eski shahrini zambaraklardan o’qqa tuta boshladilar. Ertasi kuni 20 fevralda shaharga qizil askarlar kirib keldilar. Bir necha kun davomida shaharda shiddatli janglar bo’lib o’tdi.

Sanoat korxonalarining natsionalizatsiya qilinishi, aholining boy qatlamlariga solingan qontributsiyalar, otlar va oziq-ovqatlarning rekvizitsiya qilinishi, qizil askarlar tomondan sodir qilingan zo’ravonlik va talonchilik, eski diniy maktab va madrasalarning yopilishi, qozilar sudining bekor qilinishi, vaqf yerlarining musodara etilishi ana shular jumlasidandir. Natijada Farg’ona va boshqa viloyatlarda mahalliy aholining keng qatlamlari SHo’rolar hokimiyatiga qarshi qurolli kurash boshladi. 1918-1924 yillardagi voqealar esa o’zining ko’lami va usullari jihatidan istiqlolchilik harakatining alohida bir davrini tashkil etadi va tom ma’noda yurtimiz mustaqilligi uchun olib borilgan ozodlik urushi edi.

Rus aksiinqilobchilari bolhsheviklar zo’rlik bilan tiqishtirayotgan sotsialistik tuzumga qarshi bo’lib, Turkistonni burjua Rossiya respublikasi tarkibida bo’lishini istardilar. Milliy ozodlik urushi jarayonida qarshilik ko’rsatish harakatining yo’lboshchilari - qo’rboshilar yetishib chiqdilar. Ayniqsa Kichik va Katta Ergashlar, Madaminbek, SHerMuxammadbek, Ibroximbek Laqay, Mulla Abduqaxxor, Junaydxon qo’rboshilar harakatda muhim rol o’ynadilar.

Sovet hokimiyati Farg’onada boshlanib ketgan xalq harakatiga to’g’ri siyosiy baho bermadi. Partiya va sovet rahbarlari bu qurolli harakat ag’darib tashlangan ekspluatator sinflar - burjuaziya, feodallar va ruhoniylar sinfiy kurashining bir shakli deb baholadilar. SHunga yarasha xalq harakatini tugatishning birdan-bir yo’li kuch ishlatish deb ehtirof etildi. Sovet hokimiyati mahalliy xalqni qarshilik ko’rsatishga “xomiylik qilish”, ularni qo’llab- quvvatlashda ayblab, aholiga nisbatan terror usulini qo’llay boshladi.

Turkiston ASSR Markaziy Ijroiya Komiteti bu talabni inobatga olib, 1919 yilning 7 mayida umumiy avf e’lon qildi. Lekin bu tadbir ko’tilgan natijani bermadi, chunki “harbiy kommunizm” siyosati doirasida amalga oshirilgan chora-tadbirlar, ya’ni oziq- ovqat razvyortkasining joriy etilishi, g’alla monopoliyasi, bozorlarni bekitish va hokazo - ijtimoiy-siyosiy vaziyatni yanada keskninlashtirdi va qarshilik ko’rsatish saflariga yangidan-yangi kuchlarning kelib qo’shilishiga sabab bo’ldi.

1.Ziyoev H. O`zbekiston mustaqilligi uchun kurashlarning tarixi. - T.: 2001. 2.Mahmudov M. Qatog`on qurbonlari. - T.: "O`zbekiston", 1991. Usmonov Q va boshqalar. O`zbekiston qaramlik va mustaqillik yillarida. - T.: "O`qituvchi", 1996. 3.O`zbekistonning yangi tarixi. Ikkinchi-kitob, O`zbekiston sovet mustamlakachiligi davrida. - T.: "Sharq", 2000. 4.O`zbekiston tarixi (qisqacha ma`lumotnoma). - T.: "Sharq", 2000. 5. Amir Olimxon. Buxoro xalqining xasrati tarixi. -T.: "Fan", 1991. Adabiyotlar ro`yxati:

O'xshashlar

Abu Nasr Muhammad ibn Muhammad ibn Uzlugʻ Tarxon Forobiy

1916 milliy ozodlik harakati

Abu Hamid Muhammad al G’azzoliy

Muhammad Ibn Muso Al-Xorazmiy

Turkistonda jadidchilik harakati va uning vazifalari