Ikkinchi jahon urishidan keyin AQSh - Tarix - Slaydlar

Ikkinchi jahon urishidan keyin AQSh

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

9846 KB

Ko'chirib olish

Bajardi: Tekshirdi: www.arxiv.uz

 Amerika qo'shma shtatlari  Ikkinchi jahon urushining AQSH uchun oqibatlari  Urush AQSHni iqtisodiy va harbiy jihatdan dunyoning eng qudratli davlatiga aylantirdi.  Bunga, birinchidan, urushning AQSH hudi diga daxl qilmaganligi uchun erishildi. UrusK" harakatlarida to'n yilda 300 ming kishi halok bolldi. Natijada AQSH urushdan eng kam zarar bilan chiqdi. Uning to'g'ridan-to'g'ri zarari 1,2 mlrd. dollarni tashkil etdi. Bu ikkinchi jahon urushida ko'rilgan barcha zararning atigi 0,4 foizini tashkil etdi.  Ikkinchidan, fashistik davlatlar blokiga qarshi urushayotgan davlatlarga ko'plab miqdorda qurol-yarog' va boshqa sanoat hamda qishloq xo'jalik mahsulotlari sotish hisobiga erishildi. Chunonchi, 1941—1945-yillarda AQSH o'z ittifoqchilariga 46 mlrd. (shu jumladan Buyuk Britaniyaga 30 mlrd., SSSR ga esa 9 mlrd.) dollarlik harbiy mahsulotlar yetkazib berdi.  Uchinchidan, chet davlatlar AQSH dan 41 mlrd. dollar miqdorida qarz bo ’ lib qoldi www.arxiv.uz

 Dunyo oltin zaxirasining 65 foizi AQSH xazinalarida to'plandi. Doll xalqaro savdo va iqtisodiy aloqalarda hukrnron valutaga aylandi. Harbi buyurtmalar AQSH sanoatining gurkirab rivojlanishini ta'minladi. Sanoat ning yillik o'rtacha o'sish sur'ati 15 foizni tashkil etdi.  1947-yiIda dunyo sanoat ishlab chiqarishining 54 foizi AQSH hissasij to'g'ri keldi. Xalqaro savdoda yetakchi o'rinni egalladi. Flotining quvvati ham 5 baravar ortdi. AQSH dunyoning birinchi dengiz davlatiga aylandi.  AQSH ichki siyosatini belgilashda liberalizm konservatizm mafkuralarining roli katta ahi miyatga ega. Demokratlar partiyasi ichki siy( satda liberalizm mafkurasiga, Respublikachili partiyasi esa konservatizm mafkurasiga AQSH ichki siyosatida liberalizm va konservatizmning o'rni qiladilar, www.arxiv.uz

 Liberalizm mafkurasining mohiyatini mavjud jamiyatni isloh etish tashl etadi. Bu islohotlar quyidagi mazmunga ega bo'lishi ko'zda tutilgan:  — mamlakat miqyosida yagona umumdavlat ijtimoiy ta'minot tizimini yaratish; monopoliyalar iqtisodiy faoliyati va narx-navoning shakllanishi ustidan jamoatchilik nazoratini o'rnatish; bevosita demokratiyani yanada kengaytirish; davlat boshqaruvi va siyosiy partiyalar boshqaruvi tizimida turli millat, irq va jins vakillarining ishtiroki u!ar soniga nisbatan proporsi-onal bo'lishiga erishish;  — soliq siyosati yordamida miiliy daromadni qayta taqsimlash. Bunda milliy daromaddan tekin tibbiy xizmat, aholining kam ta'minlangan qatlamiga moddiy yordam ko'rsatishga, kam ta'minlangan oilalarga, bolalarga  nafaqa to'lash, maktablarda tekin nonushta va tushlik hamda tekin umumiy o'rta ta'lim berilishiga erishish.  AQSH da bu maqsadlar ro'yobga chiqarildi ham. Biroq shuni ham ta'kidlash zarurki, liberalizm mafkurasi ijtimoiy ta'minot hajmi aholi tadbirkorlik faoliyati pasayishiga olib kelishini nazarda tutmaydi.  Keying! yillarda yangi liberalizm (neoliberalizm) oqimi ham paydo bo'ldi. Bu oqim tarafdorlari ijtimoiy xarajatlar kambag'allarni ovqatlantirish yoki ishsizlarga nafaqa to'lashga emas, ularni kasbiy qayta tayyorlashga sarflanishi kerak, deb hisoblaydi. Shu orqali ular kichik tadbirkorlikni rag'batlantiradilar. www.arxiv.uz

 AQSH ichki siyosatini belgilashda konservatizm mafkurasi ham katta ta'sirga ega. Konservatizm xususiy tadbirkorlikka maksimal darajada erkin-lik berilishini yoqlaydi. Kambag'ailar uchun soliq yo'li bilan xususiy tadbirkorlardan qo'shimcha mablag' olinishini qoralaydi.  Konservatizm mafkurachilari va yo'lboshchilari: «davlat kambag'allar uchun miskinlar uyi emas, har bir kishi mehnat qilishi, o'zini o'zi ta'minlashi zarur, «Hech kim jamiyatdan xayr-ehson kutmasligi Iozim», — deb hisoblaydilar.  Ayni paytda konservatorlar ijtimoiy ta'minot unga chindan ham muhtojlargagina berilishining tarafdorlaridir.  Urushdan keyingi dastlabki yillarda ichki siyosatda rekonversiya, ya'ni mamlakat hayotini harbiy izdan tinch izga solish muammosi birinchi o'ringa AQSH ning ichki siyosati chiqdi. Nega shunday bo'ldi? Urush yillarida AQSH qurolli kuchlarida 12 mln. kishi xizmat qildi. 1947-yilga kelib ularning sonini 1 — 1,5 mln. kishiga tushirish haqida qaror qabul qilindi. www.arxiv.uz

 Binobarin, 10,5—11 mln. harbiyni ish bilan, uy-joy bilan ta'minlash zarur edi. Davlat bu muammoni hal etishga qaratilgan qator muhim qonunlar qabul qildi. Rekonversiyaning yana bir muammosi — bu urush yillarida davlat qurgan zavodlar taqdiri masalasi edi. Davlat ularni qurishga 17 mlrd. dollar sarflagan. Urushdan keyin davlat o'z mulkini yarim bahosiga bo'lsa ham korporatsiyalarga soldi.  Ichki siyosatda mayda va o'rta korxonalar ko'payishiga alohida e'tibor berildi. Urushdan keyingi dastlabki yillarda mamlakatda 9 mln. ta shaxsiy firmalar faoliyat ko'rsatdi. Prezident G.Trumen (1945—1952) 1948-yilda ijtimoiy himoya sohasida quyidagi tadbirlarni ilgari surdi:  — ish o'rinlarining to'la bandligini ta'minlash;  — adolatli mehnat munosabatlarini joriy etish;  — davlat uy-joylari qurish va xaroba kulbalarni yo'q qilish.  Bu yo'l «adolatli yo*l» deb nom oldi. G. Trumen davrida qonun asosida minimal ish haqi, sug'urta nafaqalari to'lovlari miqdori oshirildi.  Pensiya bilan ta'minlanmagan 10 mln. fuqaroga pensiya tayinlandi. Kam ta'minlangan oilalar uchun 800 ming turar joy qurildi. Kreditga tovar sotish joriy etildi. Bu tadbirlar aholining xarid quwatini oshirdi. Bular, o'z navbatida, sanoatning iste'mol tovarlari ishlab chiqaruvchi tarmog'ining yanada gurkirab rivojlanishini ta'minladi. Mamlakatda dunyoda yo'q yangi tovar — televizor ishlab chiqarish yo'Iga qo'yildi. Har bir oilaga telefonga ega bo'Iish imkoni yaratildi. www.arxiv.uz

 Adolatli mehnat munosabatlarining joriy etilishi juda katta to'siqlarga uchradi. Kasaba uyushmalarining qudrati AQSH Kongressida ko'pchilik o'ringa ega bo'lgan Respublikachilarning g'ashini kellirardi. Bu holatga barham berish uchun ular «Taft — Xartli qonuni» deb atalgan qonun loyihasini tayyorladilar.  Qonun tashkiliy va birdamlik stachkalarining o'tkazilishini taqiqladi. Alohida murakkab mehnat mojarolarini majburiy ravishda arbitrajda haf etish belgilab qo'yildi. Davlat xizmatchilarining ish tashlash o'tkazishlai taqiqlandi. To'g'ri, prezident Trumen bu qonunni tasdiqlamagan. Biroj AQSH Kongressi prezident vetosini bekor qila olgan va Taft-Xartli qonuij kuchga kirgan.  1952-yilgi prezident saylovlarida mashhur harbiy qo'mondon, general D. Eyzenxauer (Respublikachilar partiyasining nomzodi) g'alaba qozondjj Uning ichki siyosatida o'zgacha fikrlovchilarni ta'qib etish kompaniyas boshlandi. Bu kompaniyani senator J. Makkarti boshqardi. Uning rahbarligida AQSH Senati «Amerikaga qarshi faoliyatni tekshirish ko-missiyasi» ni tuzdi. Komissiya AQSH ning ichki va tashqi siyosati haqida rasmiy nuqtayi nazardan o'zgacha fikr bildirganlarni qo'poruvchilikda aybladi. www.arxiv.uz

 Komissiya AQSH Konstitutsiyasi ruhiga zid ravishda aybdor deb topilgan kishilarni qamoq jazosiga hukm etardi, jarima solar yoki ishdan haydash haqida qaror chiqarar edi. To'g'ri, AQSH Senati 1954-yilda Makkarti xatti-harakatini qoralagan.  50-yillarda negr xalqining o'z haq-huquqi uchun kurashi kuchaydi. B1 kurashning rahbari ruhoniy Martin Lyuter King edi. U kurashning kuch ishlatmaslik yo'lini tanlagan. 1956-yilda AQSH Oliy sudi avtobuslarda oq tanli va qora tanlilar uchun alohida joy ajratishni, maktablarda esa oq tanli va qora tanlilarni ajratib o'qitishni qonunga zid deb topdi.  1960-yilgi prezidentlik saylovida demokrat J. Kennedi (1961 — 1963) g'alaba qozondi. U qisqa muddatli prezidentligi davrida katta ishlarni amalga oshirishga ulgurdi. Chunonchi, J. Kennedi kosmosda AQSH ning yetakchi davlat bo'lishini ta'minlash maqsadida «Apollon» deb ataluvchi dasturni ilgari surdi. Dasturning maqsadi amerika raketasini Oyga qo'ndirishga erishish (bu maqsadga 1969-yilda erishilgan). Iqtisodiy taraqqiyotni rag'-batlantirish uchun ichki bozorni kengaytirishga sarflanadigan xarajatla ko'paytirish, minimal ish haqini oshirish, ishsizlik bo'yicha to'lanadiga, nafaqani to'lash muddatini uzaytirish, uy-joy qurilishi ko'lamini kengayti kabi tadbirlar rejalashtirildi. Bu tadbirlarni amalga oshirish katta mabla] sarflashni talab etardi. Hukumat bu xarajatlarni soliqlarni oshirish hisobijqoplamoqchi edi. Bu hoi hukumat-ning yirik korporatsiyalar bilan mu-nosabati buzilishiga olib keldi.  Bu esa, o'z navbatida, demok-ratlar partiyasida bo'linishni kelti- rib chiqardi. J. Kennedi islohoti atrofida kuchli siyosiy kurash boshlandi. Oxir-oqibatda J. Kennedi 1963-yilning 22-noyabrida Dallas shahrida otib o'ldirildi. Prezident kimlarning buyurtmasi bilan o'ldi-rilganligi haligacha noma'lum-ligicha qolmoqda. Undan so'ng prezidentlik lavozimini vitse-prezident L. Jonson egalladi. www.arxiv.uz

 U «buyuk jamiyat qurish das-turini ilgari surdi va o'z oldiga kambag'allikni hamda irqiy adolat-sizlikni tugatish vazifasini qo'ydi. «Kambag'alIikka qarshi kurash» da-sturini amalga oshirish maqsadida  kam daromadli oilalarga yordam berish to'g'risida qonun qabul qilindi.  Arzon turar joylar qurish dasturi amalga oshirildi. Qariyalar uchun tibbiy sug'urta joriy etildi. Kam daromadli oilalarga esa tibbiy xizmat uchun imtiyozlar belgilandi. 1964—1968-yillar davomida ijtimoiy sohalar uchun 10 mln. dollar sarflandi. To'g'ri, mamlakatda kambag'allikni tugatib bo'lmadi. Biroq kambag'allar sonini 36,4 mln kishidan 25,4 mln kishiga kamaytirishga erishildi. Irqiy kamsitishni tugatishga qaratilgan qator muhim qonunlar qabul qilindi. Negr xalqining kurashi oqibatida irqiy kamsitish- ning barcha shakllari qonun bilan taqiqlandi.  Vetnam urushi AQSH ichki siyosatiga ham katta talafot yetkazdi. 1968-yilga kelib 30 ming AQSH harbiylari halok bo'ldi. 180 ming harbiy esa yaradorbo'ldi. Ijtimoiy sohaga xarajatlar ajratish keskin kamaydi. Fuqarolar huquqlariga qarshi hujum boshlandi. Urushga qarshi xarajat kuchaydi. Irqiy kamsitishga qarshi kurash ommaviy tus oldi. Shunday sharoitda reaksiya terror yo'liga o'tdi. 1968- yilning aprel oyida Martin Lyuter King o'ldirildi. lyun oyida esa J. Kennedining ukasi, AQSH prezidenttigiga nomzod R. Kennedi o'ldirildi. Shu tariqa mamlakatda keskin siyosiy vaziyat vujudga keldi. Shunday sharoitda, 1968-yilgi prezidentlik saylovida respublikachi-lar partiyasi nomzodi R. Nikson (1969—1974) g'alaba qozondi. www.arxiv.uz

 R. Nikson hokimiyat tepasiga kelgan davrda AQSHni og'ir iqtisodiy va siyosiy inqiroz qamrab olgan edi. 1971-yilga kelib ishsizlar soni 5 mln. dan ortdi. Bu ishga yaroqli aholining 6 foizini tashkil etardi. Og'ir iqtisodiyinqirozdan chiqish uchun qator keskin choralar ko'rildi. Chunonchi, ish haqi va narxlar muzlatildi. Davlat xarajatlari kamaytirildi. Dollarni oltinga almashtirish vaqtincha to'xtatildi. Mamlakatga olib kelinadigan tovarlar uchun 10 foizlik boj to'lovlari joriy etildi. R. Nikson prezidentligi davrida aholini ijtimoiy himoya qilish masalasiga ham ko'proq e'tiborberildi. Ijtimoiy to'lovlar 45 foizga oshirildi. Uni oluvchilar soni esa 30 mln. kishini tashkil etdi. Kambag'allarga ay rim oziq-ovqat mahsulotlarini talon orqali tekin berish joriy etildi. Agar 1969-yilda bunday imkoniyatdan 3 mln. fuqaro foydalangan bo'Isa, 1974-yilda ularning soni 13 mln. kishiga yetdi. 1974-yilda 1 soatga to'lanadigan minimal ish haqi 1,6 dollardan 2,2 dollarga oshirildi.  1972-yilgi prezidentlik saylovida yana R. Nikson g'alaba qozondi. Biroq uning prezidentligi uzoqqa cho'zilmadi. Bunga «Uotergeyt ishi» deb nom olgan janjal sabab bo'ldi. «Uotergeyt» mehmonxonasida demokratlar partiyasining qarorgohi joylashgan edi. 1972-yi!ning 17- iyunida shu qarorgohga eshituvchi apparat o'rnatgan shaxslar ushlangan. Tergov natijasida uni Respublikachilar partiyasi uyushtirganligi ma'lum bo'ladi. Hatto unda R. Niksonning shaxsan ishtiroki borligi ham aniqlanadi. Bu hodisa AQSH Konstitutsiyasining qo'pol suratda buzilishi edi. 1974-yilning 9-avgustida R. Nikson iste'foga chiqdi va shu yo'l bilan impichmentdan qutulib qoldi. 1976- yilgi saylcvda g'alaba qilgan Prezident Karter davrida ichki siyosatda harbiy xarajatni keskin oshirish izidan borildi. Chunonchi, 1980-yilda harbiy xarajat 130 mlrd. dollarni tashkil etdi. Bundan tashqari, inflatsiyani kamaytirish maqsadida ish haqi muziatildi, ijtimoiy to'lovlar kamaytirildi. Mamlakatda fermerlar harakati qayta tiklandi. Ular qishloq xo'jalik mahsulotlari narxi davlat tomonidan ushlab turilishini talab eta boshladilar. www.arxiv.uz

O'xshashlar

Ikkinchi Jahon urushi

Ikkinchi jahon urushidan so'ng xalqaro munosabatlar

Birinchi jahon urushi va ikkinchi jahon urushi o’rtasida - 1919-1939. 20 yillik notinchlik

Ikkinchi jahon urushining tugashi. Fashistlar Germaniyasining tor-mor qilinishi

AQSH fuqarolar urushi