Тупроқшунослик ва ўсимликшунослик асослари фанининг предмети ва вазифалари, тупроқ ҳосил бўлиш жараёни - Qishloq va o'rmon xo'jaligi - Slaydlar

Тупроқшунослик ва ўсимликшунослик асослари фанининг предмети ва вазифалари, тупроқ ҳосил бўлиш жараёни

Yuklangan vaqt:

03.05.2025

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

3685.93359375 KB

Ko'chirib olish

Тупроқшунослик ва ўсимликшунослик асослари” фанининг предмети ва вазифалари, тупроқ ҳосил бўлиш жараёни.Мавзу 01 Тупроқшунослик ва ўсимликшунослик асослариФан:

Р Е Ж А : Кириш. Тупроқ ҳақида тушунча 1 Тупроқ ҳосил бўлиш жараёнига таъсир қилувчи асосий омиллар2 Тупроқ ҳосил бўлиш жараёнига таъсир қилувчи асосий шароитлар3

Фаннинг мутахасислик учун ахамияти Фаннинг мақсади: Фаннинг вазифалари талабаларда тупроқ ҳосил бўлиш жараёни, тупроқларнинг тарқалиши, хусусиятлари, морфологик белгилари, шўрланиши, эрозияси, тупроқ унумдорлигини ошириш чора тадбирлари ва тупроқларнинг сифатини баҳолаш кўрсаткичлари ҳамда ўсимлик органларининг тузилиши, яшаш шароитлари, тупроққа ишлов бериш, уруғ ва уни экиш, ограник ва минерал ўғитлар, бегона ўтларга ўсимлик касалликлари ва зараркунандаларига қарши кураш кураш, ўсимликларни суғориш, қишлоқ хўжалик экинларини етиштириш агротехнологияси, алмашлаб экиш бўйича билим ва кўникмасини ҳосил қилишдан иборат. назарий билимлар, амалий кўникмалар, Ўзбекистонда тарқалган тупроқларнинг ҳосил бўлиши, морфологик белгилари, тупроқнинг физик-механик хоссалари, тупроқнинг органик қисмининг шаклланиши, шўрланиш даражалари, тупроқ эрозиясини ҳосил қилувчи омиллар, унумдорлигини ошириш чора-тадбирлари, ўсимликларнинг ҳаётий омиллари ва деҳқончилик қонунлари, алмашлаб экишнинг илмий асослари, тупроққа асосий, экишдан олдин ва кейин ишлов бериш, уруғ ва уни экиш, парваришлаш, ўғитлаш, суғориш, ва бегона ўтлар, касаллик ва зараркунандаларга қарши курашишнинг замонавий деҳқончилик ютуқларини ишлаб чиқаришда қўллай олиш ҳақидаги услубий ёндошув ва илмий дунёқарашини шакллантириш вазифаларини бажаради.0D 17 17 23 17 10 0B 1B 060F04 23 1B 08 17 17 060B 23 19 1C 17 0208 0C 1C 1D0F06 07

Т уп р оқ - ў з и нима? Сиз у ҳ а қ ида нимани биласиз? Тупроқ деб, табиий-тарихий даврни ўз ичига олган ернинг устки қатлами ғовак, юмшоқ ва унумдор, ўсимликларнинг ривожланиши учун шароит мавжуд бўлган қисмига айтилади.

Тупроқшунослик фанининг тарихи В.В.Докучаев Н.М.Сибирцев В.Р.Вильямс Л.И.Прасолов П.А.Костичев В.А.КовдаА.М.ПанковА.Н.Розанов М.Б.Баходиро в М.М.Умаров А.Р.Расулов 01 0B 01 180219 1A 01 1B020C 1B 0C 0A 0C 1B0212

Тупроқшунослик фанининг асосчилари Василий Васильевич Докучаев (1846-1903) Николай Михайлович Сибирцев (1860-1900) Т= f (И,О, Т .. Р) В, f- тупроқ ва тупроқ ҳосил қилувчи омиллар ўртасидаги функционал боғлиқлик. Т-тупроқ, И-иқлим, О-организм, Тж,- тоғжинси, Р-рельеф, B-вақт.

Тупроқшунослик фанининг асосчилари Николай Александрович Димо (1873-1959 Павел Андреевич Костычев (1845-1895)

Умаров Март (1939-2019) Мажидхон Баходиров (1903-977)Виктор Абрамович Ковда (1904-1991)

ТУПРОҚ ҲОСИЛ БЎЛИШИ Омиллар: 1. Тупроқ ҳосил қилувчи она жинс; 2. Тирик организмлар; 3. Қуёш энергияси; 4. Атмосфера; 5. Оқар (дарё) ва ер ости сувлари Шароитлар: 1. Худуднинг географик жойлашиши; 2. Ҳудуднинг паст-баланд лиги; 3. Давр; 4. Инсон иштироки.

10Тупроқнинг ҳосил бўлиши бу-? Тупроқнинг хосил бўлиш жараёни деганда моддалар ва енергиянинг тупроқ қатламида ўзгариши ва ҳаракати натижасида ҳосил бўлган моддалар йиғиндиси тушуниладиНиҳоятда мураккаб биофизик-кимёвий жараёндир Бу фақат тирик организмлар – юксак ўсимликлар ва микроорганизмларнинг ўзаро таъсири туфайли содир бўлади . 38 1D02 18 13 01 0D 0B 3C 0C 09 3C 03 05 01 2B 03 09 1D02 37 3D 11 3E 1B 0D15 18 0D 15 09 03 1E

11Тупроқнинг ҳосил бўлишида бевосита қатнашувчи жараённинг материал ва энергетик асосларини яратувчи омилларга қуйидагилар киради: • Тупроқ ҳосил қилувчи она жинс. Тоғ жинслари, ҳар хил чўкиндилар, табиий кучлар, ҳароратнинг ўзгариши, атмосфера ёғинлари, шамол ва юксак ўсимликлар таъсирида емирилиши натижасида ҳар хил катталикдаги зич жойлашмаган, ўзининг петрографик ва минерал таркибини сақлаб қолган моддалар ҳосил бўлади. • Емирилиш физик (табиий куч, ҳарорат, шамол таъсирида), кимёвий (атмосфера таркибидаги ҳар хил газлар, буғлар иштирокида) ва биологик (ўсимлик ва организмлар ва уларнинг қолдиқлари таъсирида) кўринишда содир бўлади.

Тирик организмлар (ўсимлик ва ҳайвонот дунёси қолдиқлари). Тупроқ ҳосил бўлиши, унумдорликнинг шаклланиши, органик моддаларнинг ҳосил бўлиши асосан бир йиллик ва кўп йиллик ўсимликлар, ҳайвонот дунёси қолдиқлари ҳисобига юзага келади. Қуёш энергияси – табиатда содир бўладиган барча жараёнларни иссиқлик ва ёруғлик билан таъминловчи манбадир.

Атмосфера (ёғинлар, ҳарорат, ҳаво, ҳаво намлиги, шамол) тупроқ ҳосил бўлиш жараёнида содир бўладиган физик, физик-кимёвий, биологик жараёнларнинг йўналиши ва миқдорий кўрсаткичларини белгилайди ва иштирок этади. Ҳаводаги кислород миқдорига ўсимлик ва микроорганизмларнинг ҳаёти бевосита боғлиқ бўлади. Табиий шароит атмосфера ёғинларининг миқдорига қараб нивал, гумид ва арид турларга бўлинади. Оқар (дарё) ва ер ости сувлари . Оқар сувлар тоғ жинсларининг емирилишида иштирок этади. Ўсимлик ва бошқа организмлар яшаши учун асосий омил ҳисобланади.

Тупроқ ҳосил бўлиш жараёнини маълум давр ва ҳудуд миқёсида белгиловчи шароитларга қуйидагилар киради: Ҳудуднинг географик жойлашиши . Ер шарининг шимолдан жанубга ёки текисликлардан тоғларга қараб йўналишида иқлим шароитининг ўзгариши натижасида тупроқ ҳосил бўлиш жараёни ҳар хил жадалликда ўтади. Шимолий қутбда ҳозирга қадар ўсимлик учун зарур хоссаларга эга бўлган тупроқлар шаклланмаган. Марказий Осиёнинг текислик қисмида шаклланган тупроқлар энг қадимий тупроқлар ҳисобланади. Ҳудуднинг паст-баландлиги тупроқнинг шаклланишида муҳим аҳамиятга эга. Паст-баландлик асосан сув айиргичлар, нишабликлар ва водийлар тарзида шаклланади ва катталигига қараб макро, мезо ва микро паст-баландликларга бўлинади.

Ҳудуднинг паст- баландлиги Мегарельеф – ер шари- Даги 6 та қитъа паст Текислик ташкил этади Мезо — унча катта бўлмаган паст – баландликлар (сойлар, тепаликлар) Микро — энг кичик шаклдаги паст- баландликлар (чуқурлик, ариқ, дўнгликлар) Нанорельеф– энг кичик бўлинмайди- ган худудни ташкил этадиМакро — ер шари- даги энг йирик паст- баландликлар (тоғ- лар, паст текислик- лар, адирлар)

Давр. Ер юзида ҳаёт вужудга келиши билан бир вақтда бошланган тупроқ ҳосил бўлиш жараёни туганмас жараён ҳисобланади. Шу сабабли тупроқ ёши мутлоқ ва нисбий бўлиши мумкин. Мутлоқ ёш мазкур тупроқнинг тўлиқ шаклланиши (ҳозирги даврга қадар) учун ўтган вақт. Нисбий ёш тупроқ ҳосил бўлиш жараёнининг тезлиги бўлиб, у шароитлар билан боғлиқ. Айрим иқлим-шароитда тупроқ тез ҳосил бўлади ва ривожланади, бошқа шароитда нисбатан секин шаклланади ва ривожланади. Тупроқ ҳосил бўлишида инсон иштироки. Инсон меҳнати ва фан-техника тараққиёти таъсирида тупроқ ҳосил бўлиш жараёни, унинг хусусиятлари шаклланиши маълум даражада ўзгаради, тупроқ маданийлашади, яширин ва самарадор унумдорлик ортади.

Тупроқ ҳосил бўлиши жараённи қуйидаги тарзда ифодалаш мумкин: ўсимлик ва ҳайвонот қолдиқларининг минераллизация (парчаланиши) натижасида иккиламчи лойсимон маъданларнинг ҳосил бўлиши; бирламчи алюмо ва ф е рр о силикат л арнинг парчаланиши ва темир оксиди, аллюминий ва кремнезем ҳосил бўлиши (латеризация); лойқа заррачаларнинг устки қатламдан пастга ювилиши (пессиваж); тупроқнинг маъдан қисми нордон моддалар таъсирида мутлоқ парчаланиши ва юқори қатламдан эриган модда ва лойқаларнинг ювилиши, (подзоллашиш); темир бирикмалари ва марганецнинг эритмага ўтиши ва тупроқ қатламида йиғилиши (темирлашиши); тупроқнинг ўта намланиши, қайта тикланиш жараёнининг содир бўлиши (глейланиш белгилари);

минерал моддаларнинг ўта намлик ва турғун халқоб сув йиғилиш даврида анаэроб шароит натижасида парчаланиши ва ёпишқоқ модда сифатида қайта тикланиши (глейланиш); тупроқ қатламида эриган тузларнинг йиғилиши, шўрхоқларнинг ҳосил бўлиши (шўрланиши); тупроқ заррачаларининг таркибига натрий катионининг сингиши (шўртобланиш); шўртоб тупроқларда алюмосиликат ва кремнеземнинг мутлоқ парчаланиши (солодларнинг ҳосил бўлиши); ўсимлик, ҳайвон, м и кроорга н и з м л ар қолдиқларининг чириши натижасида ҳар хил юқори молекулали органик моддалар (гумус) ҳосил бўлиши; тўла (мутлоқ) чиримаган ўсимлик қолдиқлари тупроқнинг устки қатламида йиғилиши (торф ҳосил бўлиши).

Тупроқнинг биоқатламидаги асосий вазифалари: 1. Тупроқнинг биоэкологик вазифаси. Ер юзасида (асосан ўрмонларда) тўпланадиган биологик қисм миқдори қарийиб н х 10 13 тоннани ташкил этади.

2. Тупроқ қатламининг биоэнергетик экологик вазифаси. Ўсимликлар ҳар йили ерда тахминан н х 10 17 ккал миқдордаги кимёвий энергия тўплайди. 1 г гумус 4,5-5 ккал кимёвий энергия сақлайди.

3. Тупроқ қопламининг азот оқсил тўплаш вазифаси. Ер юзасининг қуруқлик қисми тупроқлардаги азотнинг биологик фиксацияланиши ҳар йили 140 млн т. ташкил этади.

4. Тупроқ қопламининг биокимёвий вазифаси. Ўсимликларнинг илдиз системаси пастки қисмлардан кўплаб кимёвий элементлар (S, N, Н, О, Р, Са, К, Mg, Аl сингари) ни сўриб олади ва тупроқ қатламида тўплаш имконини беради.

5. Тупроқ қатламининг гидрологик вазифаси. Тупроқ қатламида атмосфера ёғинлари тўпланади, буғсимон сувлар конденсацияланиб эркин сувга айланади.

6. Тупроқ қопламининг атмосфера газ таркибига таъсири вазифаси.

Тупроқ ҳосил бўлиши жараёниР е ль е ф Ўсимлик ва хайвонот дунёси Тупроқ ҳосил қилувчи она жинсИқлим Т у п р оқ ёши Инсон фа о лиятиКластер- Тупроқ ҳосил бўлиши жараёни омиллари

Кластер - Тупроқ ҳосил бўлиши жараёни,омиллари ва шароитлари Тупроқ ҳосил бўлиши Рельеф Ўсимлик ва хайвонот дунёси Тупроқ ҳосил қилувчи она жинс Инсон фаолияти Тупроқ ёши Иқлим Паст текислик Баландлик Яхлит ва зич тошлар Шўр ювиш Энг содда Ёғин-сочин Қуёш энергияси Ҳаво Мега Макро Мезо Микро Нано Энг содда Мох Лишайник Яшил сув отлари Эллювий Делювий Пролювий П ро л ю в о - делювий Музлик Лёсс Эол (шамол) Аг роирри г ац и он ётқизиқлар Ўғитлаш Суғориш Ерларни текислаш Ерга ишлов бериш Қўриқ Янги ўзлаштирилган Янгидан с у ғ ори л а д и г а нТекислик Қадимдан с у ғ ори л а д и г а н Тупроқнинг ёшиМ икроор г ан и з м л а р Ёмғир чувалчанглар Чумоли Ер ости хашоратлар

Фойдаланиладиган адабиётлар рўйҳати: 1. О.Рамазонов, О.Юсупбеков. Тупроқ- шунослик ва деҳқончилик, Тошкент, Шарқ нашриёти, 2003 йил. 2. O.Ramazonov, O.Yusupbekov. Tuproqshunoslik va dehqonchilik, Toshkent, Sharq nashriyoti, 2005 yil 3. Бобохўжаев, П.Узоқов. Тупроқшунослик, Тошкент, 1995 йил

ФАН БЎЙИЧА АДАБИЁТЛАР

O'xshashlar

Тупроқшунослик ва деҳқончилик фанининг аҳамияти. Тупроқ ҳосил бўлиш жараёни

Ўсимликшунослик фанининг мақсади ва ва вазифалари, дала экинларининг умумий тавсифи гуруҳи

Ўсимликшунослик фанининг мақсади ва вазифалари, дала экинларининг умумий тавсифи гуруҳи

Ўрмон ва тупроқ

Ўсимликшунослик фанининг аҳамияти, мақсади ва вазифаси. Дала экинларини аҳамияти, гуруҳларга бўлиниши