Ўсимликшуносликнинг аҳамияти, дала экинларининг умумий тавсифи - Qishloq va o'rmon xo'jaligi - Slaydlar

Ўсимликшуносликнинг аҳамияти, дала экинларининг умумий тавсифи

Yuklangan vaqt:

25.01.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

267.5 KB

Ko'chirib olish

Ўсимликшуносликнинг аҳамияти, дала экинларининг умумий тавсифи “ Ўсимликшунослик” фани

РЕЖА: 1.Ўсимликшунослик фанининг аҳамияти, мақсади ва вазифаси 2.Ў симликлар биологиясининг шаклланиш шароити 3. Дала экинларининг гуруҳларга бўлиниши.

Ўсимликшунослик фанининг аҳамияти, мақсади ва вазифаси  Ўсимликшунослик - халқ хўжалигининг асосий тармоқларидан бири бўлиб, ахолини озиқ-овқат махсулотлари, чорва чилик учун ем- хашак ва енгил саноат кўпгина тармоқлари учун талаб хом ашё етиштириш мақсадида экиб ўстириш ва табиатда ёввои холда ўсадиган ўсимликлардан фойдаланиш масалалари билан шуғуланувчи фандир  Бу тармоқнинг ўзига хос хусусиятлари мавжуд. Энг аввола қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқаришнинг мавсумийлиги,муаян агротехника тадбирларини маълум муддатларда ўтказиш шароитни хар доим ўзгариб туришидир. Қишлоқ хўжалигида доимо янги навлар, янги технологияларнинг кириб келиши у саходаги мутаххасслардан чуқур ва хар тамонлама пухта билимга эга бўлиши талаб қилинади.  Ўсимликшунослик чорвачилик билан чамбарчас боғлиқ чорвага талаб қилинадиган кўкат, пичан, дағал ва ширали озуқалар ўсимликлардан тайёрланади. Ўсимликларга талаб қилинадаган о рганик ўғитлар чорвачиликнинг чиқиндиларидан олинади.

 Ўсимликшунослик чорвачилик билан чамбарчас боғлиқ чорвага талаб қилинадиган кўкат, пичан, дағал ва ширали озуқалар ўсимликлардан тайёрланади. Ўсимликларга талаб қилинадаган о рганик ўғитлар чорвачиликнинг чиқиндиларидан олинади.  Ўсимликшунослик қадимдан я ъ ни замондан, маданий ўсимликлар пайдо бўлиши билан келиб чиққан ва деҳқончилик билан чамбарчас боғликдир. Дастлаб деҳқончилик Ироқ, Ҳиндистонда, Хитой, Сурия, Миср, Мексика ва Боливияда марказий Осиёда ривожлана бошланган.  Ўсимликшунослик фани хозирги даврда, асосан дала экинларини дадқиқ этади. Ўсимлдикшунослик агрономиянинг бир б ў лимидир . Бу фан маданий экинларни гурухларга бўлиб, уларниг биологик ва экологик хусусиятларини ўрганади, экинлар ва навлардан му т тасил мўл хосил олишни таъминлайдиган янги технологияларни ишлаб чиқади. Ўсимликшунослик, агрокимё, дехқончилик, селекция ва уруғчилик, биёкимё, ўсимликлар физологияси каби қатор фанлар билан чамбарчас боғланган.  Демак , ўсимликшунослик - бу қишолқ хўжалигининг асосий тармоғи бўлиб дала экинлари ва ўруғларнинг биологик ва экологик хусусиятларини ўрганиш, маълум тупроқ ва иўдим шароитиш мос бўлган илғор трехнологияларни ишлаб чиқаришга жорий этиш натижасида мў ва сифатла хосил олишни илмий ва амалий асослаб берадиган фандир.  Дала ўсимликларини экиб мўл ва сифатли ҳосил етиштиришда илғор технологиялар ишлаб чиқилмоқда ва жорий этилмоқда. Экиладиган ўсимликларнинг тур ва нав хили кўпайтирилмоқда, ҳар йили янги-янги навлар туманлаштирилмоқда, уруғшунослик ва уруғчилик ишлари ташкил этилмоқда.

ЎСИМЛИКШУНОСЛИК ИЛМИЙ ФАН СИФАТИДА.  Ўсимликшунослик қишлоқ хўжалигидаги мавжуд муаммоларни ҳал қилишда муҳим рол ўйнайди. Ўсимликшуносликнинг ривожланиши, умуман жамиятнинг тараққиётига боғлиқ бўлиб, фаннинг ривожланишига кўп олимлар ўз ҳиссасини қўшишган. Уларнинг орасида фотосинтез жараёнини ёритиб берган К.А.Тимирязев (1843- 1 920), ўсимлкларнинг келиб чиқиш марказларини аниқлаган Н.И. Вавилов (1887-1943), дала экинларини янги навларини яратган. П.П. Лукьяненко, В.С. Пустовойт, Е.Н. Ремесло, Н.В. Цицин, М.Н. Ходжинов ва бошқаларни санаб ўтиш мумкин .

ЎСИМЛИКШУНОСЛИК ФАНИНИ РИВОЖЛАНТИРИШИДА ЎЗБЕК ОЛИМЛАРИ НИНГ ҚЎШГАН ҲИССАСИ  А.И. Имомалиев, М.В. Муҳаммаджонов, селекционер С.М. Мираҳмедов, М.А . Каримов, 3. . 3окиров, Н.Н.Назиров , Х.Н. Атабаева, Р.Орипов, Н. Халилов лар ҳам ўз ҳиссаларини қўшишган.  Ўсимликшуносликда илмий иш олиб бориш физика, кимё, ботаника, тупроқшунослик метеорология Фанлари билан боғланган ва бундан ташқари махсус қишлоқ хўжалик фанларига асосланиш лозимлигини тақозо этади.

Ўсимликшунослик фанини бошқа фанлар билан боғлиқлиги Ўсимликшунослик А грокимё Д е ҳ қончилик С елекция ва уруғчилик Б и о кимё Ў симликлар физологияси

ЎСИМЛИКШУНОСЛИК ФАН СИФАТИДА ЎЗ УСЛУБИГА ЭГА.  Ўсимликшунослик фан сифатида ўз услубига эга. Илмий ишлар дала вегетацион ва лаборатория усулида олиб борилади. Дала услубида илмий ишлар илмгоҳларда, олийгоҳларда, тажриба расадхоналарида, махсус ажратилган пайкалларда олиб борилади. Бу усулда ҳамма агротехник тадбирлар ва ўсимликларнинг биологик хусусиятлари текширилади. Вегетацион усулда ўсимликлар идишларда (махсус идишлар, челаклар ва бошка идишларда) ўстирилади. Бу тажрибаларда ўсимликнинг морфологик белгилари ва биологик хусусиятлари кузатилади ва биометрик, физиологик текширувлар ўтказилади. Лабора тория усулида илмий иш махсус лабораторияда олиб борилади.  Ўзбекистонда - ўсимликшунослик бўйича илмий ишлар барча қишлоқ хўжалик илмий тадқиқот ннститутларида, вилоят тажриба расадхоналарида ва олий ўқув юртларида олиб борилади. Ўзбекистон далаларида маҳаллий олимлар яратган навлар кўплаб экилмокда. Бу - ғўза, маккажўхори, шоли, беда, жўхори, буғдой, арпа, картошка ва бошқа экинлардир.  Ҳозирги вақтда ер юзида жуда кўп ўсимликлар экилмоқда. Маданий ўсимликларнинг сони 1500 тага етди, аммо энг керакли хўжалик аҳамиятига эга бўлган турларнинг сони 250 та.

 Ишлаб чиқаришда экилаётган ўсимликларнинг тури ҳар доим ортиб боради, ёвво й и турлари маданийлаштирилади.  Жаҳон бўйича экиладиган экинларнинг асосоий қисмини (70 %) - дон экинлари ташкил қилади(буғдой,шоли, маккажўхори, арпа,сули, жавдар). Техник экинларидан ғўза, соя, картошка кўп экилади. Ер юзида экин майдонлар қуйидагича тақсимланган: Осиёда – 37 %, Овропада – 26 %, Америкада – 26 % .  Ўсимлик тури ва унинг нави (нав сифати) маълум бир ташқи муҳит шароитида шаклланади ҳамда шу шароитда биологик хусусияти вужудга келади. Демак, ўсимликнинг ташқи муҳитга бўлган талабини аниқлаш учун қайси шароитда шаклланганини билиш зарур.  Тропик ва субтропик минтақада ўсган ўсимлик турлари шу минтақа шароитига талабчан бўлади. Бу минтақада фойдали харорат йиғиндиси юқори бўлади, кун ва кеча деярли бир хил бўлганлиги учун ўсимликлар қисқа кунли бўлади. қисқа кун ўсимликлар совуққа чидамсиз, сувсизликка чидамли, нордон тупроқларга чидамсиз, чунки бу минтақанинг тупроғи нейтрал ёки ишқорий бўлади.Ўсув даврининг бошланишида секин ўсади, илдизи эса авж олади, шимолий туманларда экилса ўсув даври узаяди.

 Шимолий минтақаларда узун кунли турлар шаклланган. Талаб қилинадиган фойдали харорат йиғиндиси камроқ, совуққа чидамли, сувсизликка чидамсиз. Ўсув даврининг бошланишида тез ўсади, шимолий минтақада ўсув даври қи c қаради.  Қ исқа кун ўсимликлар шимолий минтақага кўчирилса ўсув даври узаяди, чунки онтогенез даврида ҳар бир даврини ўтишига маълум фойдали ҳарорат йиғиндиси талаб қилинади.Ҳар бир экин турига ва навига фақат ўзининг генотипига мос фойдали ҳарорат йиғиндиси талаб қилинади..Фойдали ёки фаол ҳарорат 10° дан бошлаб ҳисобланади, чунки бу ҳароратда физиологик жараён ўсимликда нормал ўтади.Экинларга талаб қилинадиган фойдали харорат аниқланса, ривожланиш даврларини бошланишини аниқ белгилаб бориш мумкин.Мисол учун, соя ўсимлиги майсаланиш давридан шоналаш давригача 1500° фаол ҳарорат талаб қилади. Шу хароратга эга бўлмагунча ўсимлик ривожланмайди, фақат ўсадит ва вегетатив масса кўпаяди. Шоналаш давридан дуккак шаклланишгача 400° фойдали ҳарорат талаб қилинади. Онтогенез даврини ўтиши учун сояга 3500° талаб қилинади.  Демак, ҳар бир генотип ўзи шаклланган минтақанинг эколгик шароитининг кўзгуси бўлади. Мураккаб шароитда шаклланган генотип ташқи шароитга талабчан бўлмайди. Ўсимлик биологиясини аниқлаш учун шу турнинг (генотипнинг) шаклланишига таъсир қилган экологик шароитни ўрганиш зарурдир.

ДАЛА ЭКИНЛАРИНИНГ ГУРУҲЛАРГА БЎЛИНИШИ  Дала экинлари орасида инсонга зарур бўлган махсулотни етиштириш учун ҳар хил экинлар экилмоқда. Бу ўсимликларнинг тузилиши, биологик хусусияти ва етиштириш технологияси ҳам ҳар хил.  Бу ўсимликларни ўрганиш осон бўлиши учун гуруҳларга бўлинади. Ўсимликларни гуруҳларга бўлишда ҳар хил усулдан фойдаланиш мумкин. Ҳозирда қабул қилинган ўсимликлар таснифи дала экинларидан олинадиагн маҳсулотга қараб қилинган.

Ўсимликлар таснифи. ГУРУҲЛАР БИОЛОГИК ГУРУҲЛАР ЎСИМЛИК НОМИ 1. ДОН ЭКИНЛАРИ I. ҲАҚИҚИЙ ДОН ЭКИНЛАРИ БУҒДОЙ, АРПА, ЖАВДАР, СУЛИ, ТРИТИКАЛЕ 2 ТАРИҚСИМОН ДОН ЭКИНЛАРИ МАККАЖЎХОРИ, ЖЎХОРИ, ШОЛИ ТАРИҚ, МАРЖУМАК 3. ДУККАКЛИ-ДОН ЭКИНЛАРИ КЎК НЎХАТ, МАҲАЛЛИЙ НЎХАТ ЛОВИЯ, ЯСМИҚ, БУРЧОҚ, СОЯ,ЛЮПИН, ХАШАКИ ДУККАКЛАР 2. ЕМ-ХАШАК ЭКИНЛАРИ 1. КЎП ЙИЛЛИК ДУККАКЛИ ЎТЛАР БЕДА, ҚИЗИЛ СЕБАРГА, ҚАШҚАРБЕДА, БАРГАК 2. КЎП ЙИЛЛИК ҚЎН Ғ ИРБОШ ЎТЛАР КЎП ЎРИМЛИ МАСТАК, БЎЙЧАН МАСТАК, ЯЙЛОВ МАСТАГИ, ОҚСЎХТА, БУҒДОЙИҚ, ЭРКАК ЎТ, БЕТАГА, ЯЛТИРБОШ. 3. БИР ЙИЛЛИК ДУККАКЛИ ЎТЛАР ШАБДАР, БЕРСИМ, ВИКА 4. БИР ЙИЛЛИК ҚЎН Ғ ИРБОШ ЎТЛАР СУДАН ЎТИ, ҚЎНОҚ, БИР ЙИЛЛИК МАСТАК 3.ТУГАНАКМЕВА ВА ИЛДИЗМЕВАЛИЛАР 1. ТУГАНАК МЕВАЛИЛАР КАРТОШКА, ЕР НОКИ, БАТАТ 2- Илдизмевалилар ҚАНД ЛАВЛАГИ, ХАШАКИ ЛАВЛАГИ, ХАШАКИ ШОЛҒОМ ХАШАКИ САБЗИ 4.МОЙЛИ ЭКИННЛАР 1. СЕР Ё Ғ МОЙЛИ ЭКИНЛАР КУНГАБОҚАР, МАХСАР, КУНЖУТ, КАНАКУНЖУТ. ЕР ЁНҒОҚ, МОЙЛИ ЗИҒИР, РАПС, СОЯ. 2. ЭФИР МОЙЛИ ЭКИНЛАР ОҚ ЗИРА. ҚОРАЗИРА, КАШНИЧ, АРПАБОДИЁН 5.ТОЛАЛИ ЭКИНЛАР 1. ТОЛАСИ УРУ Ғ ДА РИВОЖЛАНАДИ Ғ ЎЗА 3. ТОЛАСИ ПОЯ ПЎСТЛО Ғ ИДА РИВОЖЛАНАДИ ТОЛАЛИ ЗИҒИР, КАНОП, ТОЛАЛИ НАША, КАНДИР, РАМИ, КАНАТНИК 3. ТОЛАСИ БАРГДА РИВО- ВОЖЛАНАДИ ТОЛАЛИ БАНАН, ЯНГИ ЗЕЛАНДИЯ ЗИҒИРИ, АГАВА 6.НАРКОТИК ЭКИНЛАР ТАМАКИ, МАХОРКА

ЭЪТИБОРИНГИЗ У Ч У Н РАХМАТ !!!

O'xshashlar

Ўсимликшунослик фанининг мақсади ва вазифалари, дала экинларининг умумий тавсифи гуруҳи

Ўсимликшунослик фанининг мақсади ва ва вазифалари, дала экинларининг умумий тавсифи гуруҳи

Ўсимликшунослик фанининг аҳамияти, мақсади ва вазифаси. Дала экинларини аҳамияти, гуруҳларга бўлиниши

Ем-хашак ўтлар умумий тавсифи. Кўк беда аҳамияти ва етиштириш технологияси

Дуккакли дон экинларининг аҳамияти. Нўхатнинг биологияси ва етиштириш технологияси