logo
  1. Bosh sahifa
  2. Slaydlar
  3. Qishloq va o'rmon xo'jaligi
  4. Ўсимликларни ўсиши ва ривожланишини бошқарувчи омиллар

Ўсимликларни ўсиши ва ривожланишини бошқарувчи омиллар

Yuklangan vaqt:

26.01.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

2931.5 KB
Ko'chirib olish
Режа: 1. Ўсимлик гормонлари. 2. Физиологик фаол сунъий моддалар. Ўсимликларнинг тиним ҳолатлари. 3. Ўсимликларнинг ҳаракатлари. 4. Ўсимликларнинг ривожланиш босқичлари. Ўсимликларни ўсиши ва ривожланишини бошқарувчи омиллар Ўсимлик гормонлари ёки фитогормонлар - ўсимлик танасида жуда оз миқдорда (10-13 - 10-5 мол/л) ҳосил бўладиган фаол моддалар бўлиб, физиологик жараёнларнинг бошқарилишида иштирок этади. Бу моддалар ёрдамида ҳужайралар, тўқималар ва органлар ўртасидаги ўзаро алоқа амалга ошади ҳамда ўсимликларнинг ўсиш жараёни тартибга солинади. Фитогормонлар ҳақидаги таълимот XX асрнинг 30-йилларида Н.Г.Холодний ва В.В.Вент томонидан яратилади. Улар ўсимликлар ўсишининг гормонал назариясини таклиф этдилар. Кейинги йилларда ауксинлар, гиббереллинлар, цитокининлар, абсцизинлар, этилен ва бошқалар мавжудлиги аниқланди. Фитогормонларни 1938 йилда Бойсен- Йенсен ва 1963 йилда Э.Синнот «ўстирувчи моддалар» деб аташни таклиф этадилар. Кейинги йилларда улар кўпроқ “Ўсимлик гормонлари“, “фитогормонлар” деб юритила бошланди. Бу бирикмалар ўсимликларнинг ёш баргларида, поя ва илдизларнинг ўсувчи қисмларида ҳосил бўлади ва кейин ўсиш жараёнлари фаол жойларга кўчирилади. Улар ўз таъсирларини жуда оз миқдорда амалга оширади, яъни ўсимлик танасидаги бир қанча реакцияларда иштирок этади ва уларни бошқаради. Ўсимлик гормонлари Ўсимликлар пояси ва илдизнинг учки (апикал) қисмида ҳосил бўладиган бир гуруҳ моддалар ауксинлар дейилади. Улар асосан индол табиатли кимёвий моддалар ҳисобланади. Бундай моддаларнинг мавжудлиги тўғрисида биринчи марта 1880 йидда Ч.Дарвин фикр юритган. У ўсимликлар ҳаракатининг (тропизмлар) механизмини ўрганиш мақсадида этиолланган майсаларга бир томондан ёруғлик таъсир эттиради. Майсалар поясининг учки қисми ёруғликка томон эгилади. Поянинг учки қисми (3-4 мм) ёруғлик ўтказмайдиган қора қоғоз билан ўраб қўйилганда эса майсалар эгилмайди ва тўғри ўса бошлайди. Майсаларнинг учки қисмини очиқ қолдириб, бошка ҳамма қисмини қора коғоз билан ўраганда ҳам улар ёруғликка томон эгилади. Шунинг учун Ч.Дарвин майсаларнинг учки қисми ёруғликни фаол сезувчи ва сенсорлик функциясини бажаради, чунки ўсимликларнинг ўсиш нуқталарида қандайдир моддалар ҳосил бўлади ва уларга ёруғлик таъсир этади, деган хулосага келади. Ауксин юнонча “ аихапо“ - ўсиш маъносини билдиради. Бирикма кўпинча гетероауксин (С 10 Н 9 О 2 ) деб аталади. Ўсимликлар пояси ва кислота ўсишига фақат эркин ҳолдаги ауксинлар таъсир этади. Боғланган ауксинларнинг физиологик табиати аниқ ўрганилган эмас. Ўсиш нуқталарида ауксинлар пояларнинг, илдизларнинг ва баргларнинг ўсишини фаоллаштиради. Шунинг учун ҳам ҳозирги вақтда гетероауксин қишлоқ хўжалигида бир хил ўсимликлар қаламчаларининг илдиз олишини тезлаштиришда қўлланилмоқда. Ауксинлар FLORATONE SP (Ауксин) Floratone — ўсимлик ўсишини бошқарувчи ауксин препарат бўлиб, ҳосилдорликни ошириш ва ўсимлик ўсишини жадаллаштириш учун кенг қўлланилади. ЎСИМЛИК ЎСИШИНИ БОШҚАРУВЧИ АУКСИНЛАР УЙҒУНЛИГИ СУВДА ЭРУВЧИ КУКУН ТАРКИБИ : Ҳар бup кг таркибида: АЛЬФА НАФТИЛ СИРКАЛИ КИСЛОТАСИ — 4,5гр. АЛЬФА НАФТИЛ АЦЕТАМИД- 12,5гр. ПРЕПАРАТ ШАКЛИ: Сувда эрувчи кукун КИМЁВИЙ ГУРУҲИ: Ўсимлик ўсишини бошқарувчи npеnapam. Ауксиплар АФЗАЛЛИКЛАРИ: ФЛОРАТОН: Ауксин оиласидан   бўлган ўсимлик ўсишини бошқарувчи гармонлар уйғунлиги бўлиб, ҳосил элементларини сақлаб қолиш, кўпайпшриш «а юқори ҳосил олишга ундовчи махсус npеnapam. ФЛОРАТОН: Экинни бошқа табиий ўсишини бошқарувчи гармонларини фаоллаштириши орқали экинни соғлом ва ҳосилдор бўлишини таъминлайди. ФЛОРАТОН: Қачонки npenapam тўғри қўлланилса у экинларни совуқ, изғиринли ва иссиқ ҳароратдан самарали ҳимоя қилади. Бу бирикмалар ҳам юқори биологик фаолликка эга булиб, усимликларнинг Усишида мухим рол уйнайди. 1926 йилда япон олими Е.Куросава шолининг наддан ташцари тезусиб кетишига шолида паразит холда яшайдиган гибберелла замбуругининг танасидан ажраладиган моддалар сабабчи эканлигини аник^ади. 1938 йилда эса Т.Ябута ва Сумикилар биринчи марта гибберелла замбуругидан гиббереллинни соф кристалл холид а ажратиб олдилар ва гиббереллин (ГА) деб ном бердилар. Гиббереллин кислотанинг тузилмавий формуласини 1954 йилда инглиз олими Б.Кросс аник^ади. Шу йилдан бошлаб, аввало, АК.Ш ва Англияда, кейинчалик бошка мамлакатларда гиббереллинлардан кишлок хУжалигида фойдаланила бошланди. Хозирги вак,тда гиббе- реллинларнинг 60 дан ошиц хили борлиги анихутнган. Гиббереллинларнинг усимликларнинг усиш ва ривожланишига таъси- ри уларнинг усимликлар организмида содир буладиган модда алмашину- вига таъсири билан узвий бомицдир. Улар таъсиридан фотосинтез жараёни жадаллашади. Нуклеин кислоталари,оцсилларвамембраналартаркибига кирувчи фосфолипидларнингсинтези фаоллашади.Бу жараёнларда иштирок этадиган ферментларнингфаоллиги хам ошади. Умуман, гиббереллин кучли физиологик фаолиятга эга булган бирикмалар хисобланади. Гиббереллинлар Бу гуруҳга кирувчи фитогормонлар асосан ҳужайраларнинг бўлинишини фаоллаштиради. Шунинг учун ҳам улар цитокининлар деб номланди. Уларни 1955 йилда биринчи марта К.Миллер ва Ф.Скугселд ажратиб олдилар. Бу бирикмалар кристалл ҳолда ажратиб олингандан кейин улар 6- фурфурил аминопурин (кетин) эканлиги аниқланди (С 10 Н 9 М 50 ). Кейинчалик кинетин табиий цитонинлар гуруҳига кирмаслиги аниқланди. Табиий цитокининлар илдизда ҳосил бўлиб, ўсимлик ксилема ширасининг оқими билан юқорига кўтарилади. Цитокининлар ўсимликлар ҳужайрасининг бўлинишини жадаллаштириш билан бир қаторда бошқа жараёнларда ҳам фаол иштирок этади. Улар ўсишдан тўхтаган ва қари баргларда модда алмашинув жараёнини фаоллаштиради, яъни тез қаришдан сақлайди, сарғайиб қолган баргларни қайтадан яшил рангга киритиш хусусиятига эга. ЦИТОКИНИНЛАР Бу бирикмалар биринчи марта 1961 йилда В.Лю ва X. Карнс томонидан ғўзанинг пишган кўсакларидан кристалл ҳолда ажратиб олинган. Унга абсцизин (инглизча - ажралиш, тўкилиш ) деб ном берганлар, чунки бу моддалар баргларнинг тўкилишини тезлаштиради. Абсцизинлар феноллиинг ибиторларга нисбатан жуда кучсиз концентрацияларда ҳам таъсир этади. Улар усимликнинг усишини сусайтиришда, уруғларнинг унишини тўхтатишда, хом мева ва баргларнинг тукилишида, гулларнинг кеч ҳосил булишида иштирок этади. Абсцизинлар, айниқса, ўсимликларнинг қариётган органларида (баргларда, меваларда, уруғларда) куп микдорда тупланади. Улар нуклеин кислоталар, айникса, ДНК, оксиллар, хлорофиллнинг синтезини сусайтиради. Меваларнинг пишишини, баргларнинг қаришини тезлаштиради. АБСЦИЗИНЛАР Этилен ҳам ўсимликларда ҳосил бўладиган табиий бирикмадир. Этиленнинг (СН 2 = СН 2 ) физиологик таъсирини биринчи марта 1901 йилда Д.Н.Нелюбов ёзган эди. Кейинчапик Ю.В.Ракитин табиий этиленнинг ўсимликларда физиологик аҳмиятини хар томонлама ўрганиб, у меваларнинг пишишида иштирок этадиган гормон, деган фикрни илгари сурди. Этилен меваларнинг пишишини, мева, баргларнинг тўкилишини тезлаштиради, поя ҳамда илдизларнинг ўсишини тўхтатади. Ҳужайраларнинг бўлиниш ва чўзилиш фазаларини сусайтиради, умуман қариш жараёнини жадаллаштиради. Чунки у асосан қариётган баргларда ва меваларда кўп синтезланади. ЭТИЛЕН ЎСИМЛИКЛАРНИНГ ҲАРАКАТЛАРИ Тропизм ҳодисаси ЎСИМЛИКЛАРНИНГ РИВОЖЛАНИШ БОСҚИЧЛАРИ ЭЪТИБОРИНГИЗ УЧУН РАХМАТ!

O'xshashlar

Ўсимликларни турли ноқулай шароитларга чидамлилиги ва мослашуви
Ўсимликларнинг минерал озиқланиши
Ўсимликлар физиологияси фанига кириш
Экин майдонларининг рационал структураси
Фитопатология фанининг мақсади ва вазифалари, ривожланиш тарихи. Ўсимликлар касалликларининг классификацияси