logo
  1. Bosh sahifa
  2. Slaydlar
  3. Qishloq va o'rmon xo'jaligi
  4. Aniq qishloq xo’jalik tizimlari fanining asosiy tushunchalari va tizim ishini o’rganish

Aniq qishloq xo’jalik tizimlari fanining asosiy tushunchalari va tizim ishini o’rganish

Yuklangan vaqt:

25.07.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

852.77734375 KB
Ko'chirib olish
Ishning maqsadi . Fanning maqsad va vazifalari. Aniq qishloq xo‘jaligi – resurstejamkor texnologiyalar tizimi. O‘zbekiston qishloq xo‘jaligining indikator ko‘rsatkichlari o’rganish. MAVZU: “ANIQ QISHLOQ XO’JALIK TIZIMLARI” FANINING ASOSIY TUSHUNCHALARI VA TIZIM ISHINI O’RGANISH Fanning maqsadi talabalarda aniq qishloq xo’jalik tizimlari, uning mohiyati, aniq qishloq xo’jalik asoslari, aniq qishloq xo’jalik texnologiyalari va texnika vositalari haqida bilim, ko‘nikma va tushunchalarni shakllantirishdan iborat. Fanning vazifasi talabalarga aniq qishloq xo’jalik tizimlari sifatida global joylashish tizimlari, geoaxborot tizimlari, masofadan zondlash, real vaqt rejimi va unda texnologik jarayonlarni aniq bajarish, tabaqalashtirib ishlov berish usullari, texnikalarni avtomatik boshqarish va parallel harakatlantirish, hosildorlik monitoringi texnologiyasi, qishloq xo‘jaligida qo‘llaniladigan sensorlar va aniq dehqonchilikning boshqa texnologiyalari va vositalari bilan tanishtirish va ularni o‘rgatishdan iborat. Nazariy ma’lumotlar Dunyo miqyosida urug‘, o‘g‘it, o‘simliklarni himoya qilishga dori vositalari, yonilg‘i-moylash mahsulotlari, texnika vositalari narxining sezilarli ravishda oshishi ulardan samarali foydalanish va ekinlar hosildorligini oshirishni talab etmoqda. Shu maqsadda hozirgi vaqtda dunyo miqyosida boshqa sohalar bilan bir qatorda qishloq xo‘jaligi uchun ham yuqori texnologiyali ishlab chiqarish tizimlarini yaratish va joriy etish bo‘yicha katta izlanishlar olib borilmoqda. Bunda qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini ishlab chiqarishda parvarishlanadigan o‘simlik va hayvonot dunyosini o‘sib rivojlanishini boshqarish, mahsulot ishlab chiqarishda amalga oshiriladigan jarayonlarni boshqarish imkonini beradigan texnika va texnologiyalarni ishlab chiqish va joriy etish katta ahamiyat kasb etmoqda va ular jadal sur’atlar bilan rivojlanyapti. Oziq-ovqat xavfsizligi keng qamrovli ijtimoiy-iqtisodiy va ekologik omillarga bog‘liq bo‘lib, mamlakatning rivojlanishining asosiy tarkibiy qismlaridan biri hisoblanadi. Oziq-ovqat xavfsizligining 4-ta tarkibiy qismlari (oziq-ovqatning mavjudligi, uni xarid qilish qobiliyati, undan foydalanish va uning barqarorligi) bo‘yicha oziq-ovqat xavfsizligining davlat siyosati ishlab chiqiladi va amalga oshiriladi. Aholi sonining o‘sishi, yer, suv va energiya resurslariga bo‘lgan talabning ortishi, shuningdek, iqlimning keskin o‘zgarishi oziq-ovqat xavfsizligini ta’minlashga ta’sir etuvchi asosiy omillardir. So‘nggi yillarda mamlakatimizda oziq-ovqat xavfsizligini mustahkamlash bo‘yicha bir qator choralar amalga oshirilishi natijasida O‘zbekiston dunyoda egallagan o‘rnini mustahkamlashga erishdi va bosqichma- bosqich global reytinglarda o‘z mavqeini yaxshilab oldi. O‘zbekiston Respublikasi 2023 yilda Global ochlik indeksi bo‘yicha 121 mamlakat orasida 21-o‘rinni egallab, 5,6 ball ko‘rsatkichi bilan «mo‘tadil» darajaga erishdi. Biroq, aholining ijtimoiy himoyaga muhtoj qatlami uchun oziq-ovqat mahsulotlari ta’minoti barqarorligiga erishish, kam daromadli oilalarning xarid qobiliyatini oshirish, mahsulotlar narxi va miqdori keskin o‘zgarishining oldini olish hal etilishi zarur bo‘lgan muammolardan hisoblanadi. Mazkur ustuvor yo‘nalishning asosiy maqsadi — respublikaning barcha aholisi oziq-ovqat xavfsizligini ta’minlashga qaratilgan davlat siyosatini ishlab chiqish va uni samarali amalga oshirishdan iborat. Ustuvor yo‘nalish aholini barqaror narxlardagi xavfsiz va sifatli oziq-ovqat mahsulotlari bilan ta’minlashga qaratilgan. Bu esa O‘zbekiston Respublikasining barqaror rivojlanish maqsadlariga (BRM), shu jumladan BMTning 2-BRM «Ochlikka barham berish, oziq-ovqat xavfsizligini ta’minlash, iste’molni yaxshilash va barqaror qishloq xo‘jaligini targ‘ib qilish»da belgilangan maqsadlarga erishishga xizmat qiladi. Qishloq xo‘jaligiga mo‘ljallangan 20,2 mln gektar yerlarning atigi 20,7 foizi sug‘oriladigan yerlar hisoblanadi. So‘nggi 15 yil mobaynida aholi jon boshiga sug‘oriladigan yerlar 24 foizga (0,23 ga dan 0,16 gacha) kamaygan. Mazkur holat aholi sonining o‘sishi, suv ta’minoti hajmining qisqarishi va qishloq xo‘jaligiga mo‘ljallangan yerlarning boshqa yer fondi toifalariga o‘tishi natijasida yuzaga kelgan. Prognozlarga ko‘ra, kelgusi 30 yil mobaynida sug‘oriladigan yer maydonlari yana 20 — 25 foizga qisqarishi mumkin. Yerdan foydalanish huquqining yetarli darajada kafolatlanmaganligi xo‘jaliklarni boshqarish samaradorligini oshirishga to‘sqinlik qilmoqda va investitsiyalarni jalb qilishni cheklamoqda. Jahon resurslari institutining prognoziga ko‘ra, 2040 yilga borib O‘zbekiston suv tanqisligi eng yuqori bo‘lgan 33 ta mamlakatning biriga aylanadi. Hosildorlikning kamayishi oziq-ovqat xavfsizligi va to‘lov balansi uchun jiddiy salbiy oqibatlarni keltirib chiqaradi, bu esa suv resurslarini barqaror boshqarish va qishloq xo‘jaligi ekinlarini yetishtirishda resurstejamkor texnologiyalarni qo‘llash zaruratini yuzaga keltiradi. Qishloq xo‘jaligi ehtiyojlari uchun suv yetkazib berish xarajatlarini qoplash mexanizmining mavjud emasligi suv tejovchi texnologiyalarni keng joriy qilishga to‘sqinlik qilmoqda. Yevropa Ittifoqi Parlamentining suv bo‘yicha (2000/60/YEI) yangi zamonaviy suv qonunchiligining joriy qilinishi, kelgusida suv siyosatini tartibga soladigan zarur normativ-huquqiy baza ishlab chiqilishini va suv resurslarini boshqarishning uyg‘unlashgan uslublari joriy qilinishini ta’minlaydi. Mamlakat suv resurslarining qariyb 80 foizi transchegaraviy suv havzalari hisobiga shakllanadi. Mazkur holat, Markaziy Osiyoda, xususan O‘zbekiston Respublikasida suv resurslarini barqaror boshqarish uchun mintaqaviy hamkorlikning muhimligini belgilaydi. Mamlakatda irrigatsiya tarmoqlarining 70 foizi filtratsiyaga qarshi qoplamaga ega emas, oqibatda suvning bir qismi dalagacha yetkazish jarayonida yo‘qotilmoqda. Mavjud irrigatsiya infratuzilmasi, nasos stansiyalarining katta qismi 30 — 40 yildan ortiq foydalanilmoqda va rekonstruksiya yoki kapital ta’mirga muhtoj. Hozirgi vaqtda sug‘oriladigan yerlarning faqatgina 1,7 foizida tomchilatib sug‘orish joriy etilgan. Dehqonchilikning irrigatsiyaga yuqori darajada bog‘liqligi sababli an’anaviy sug‘orish uslublarini qo‘llashning davom etayotganligi hamda iqlim o‘zgarishi natijasida qurg‘oqchilikning keskin kuchayishi bilan vaziyat yanada murakkablashishi mumkin. 2030 yilga qadar bir gektar maydonni sug‘orish uchun ishlatiladigan suv sarfini 20 foizga kamaytirish; mahalliy suv tejovchi texnologiyalarni ishlab chiqaruvchilar va xaridorlarni davlat tomonidan qo‘llab-quvvatlash mexanizmlarini takomillashtirish; tuproqni tahlil qilishning mobil laboratoriyalarini xarid qilish orqali tuproq-iqlim sharoitlaridan kelib chiqqan holda o‘g‘itdan foydalanishning samarali amaliyotini joriy etib, tuproq unumdorligini saqlash va oshirish; resurstejamkor texnologiyalarni joriy etish; smart texnologiyalaridan (mini o‘lchov stansiyalari va «aqlli tayoqcha») foydalangan holda qishloq xo‘jaligida suv bilan ta’minlash xarajatlarini qoplash tartibini ishlab chiqish; Strategiya doirasida belgilangan vazifalarni bajarish orqali O‘zbekiston Respublikasi qishloq xo‘jaligi sohasini 2030 yilgacha rivojlantirishda quyidagi ko‘rsatkichlarga erishish nazarda tutiladi: yer ajratish va uni olib qo‘yishda shaffof tizim yaratiladi, korrupsiya va boshqa subyektiv holatlarning oldi olinadi, yerdan foydalanuvchilar huquqlarini kafolatlaydigan tizim yaratiladi; yerlarni noqonuniy ajratish, ulardan xo‘jasizlarcha foydalanish holatlari keskin kamayishiga erishiladi; 1,1 mln gektar qishloq xo‘jaligi yerlari o‘zlashtiriladi, 535,6 ming gektar lalmi, yaylov va boshqa yerlardan foydalanish samaradorligi ortadi; respublika hududlarida sug‘orishning suv tejovchi tizimlaridan foydalanilish maydonlari kengaytiriladi va ushbu tizimlarni joriy qilishni rag‘batlantirish mexanizmlari takomillashtiriladi; qishloq xo‘jaligida o‘rtacha mehnat unumdorligi 1,7 barobar oshadi; qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini qayta ishlash bo‘yicha qo‘shimcha 3,4 mln tonna quvvat yaratiladi; mahsulotlarni qayta ishlash ko‘rsatkichi 30 foizga yetkaziladi (2030 yilga qadar eksport hajmi 20 mlrd AQSH dollariga yetkaziladi). Asosiy ko‘rsatkichlar va indikatorlar Asosiy ko‘rsatkichlar va indikatorlar Asosiy ko‘rsatkichlar va indikatorlar Asosiy ko‘rsatkichlar va indikatorlar Asosiy ko‘rsatkichlar va indikatorlar Asosiy ko‘rsatkichlar va indikatorlar Asosiy ko‘rsatkichlar va indikatorlar Asosiy ko‘rsatkichlar va indikatorlar Hozirgi kunda “aniq qishloq xo’jaligi” “aqlli ferma” (smart farming) va shu kabi bir qator yangi nomlanishlardagi texnologiyalarni eshityapmiz. Bularning barchasi intellektual qishloq xo‘jaligi tizimlarini tashkil etadi. Intellektual qishloq xo‘jaligining bazaviy elementlaridan biri bu “aniq dehqonchilik” (precision agriculture) hisoblanadi. Ba’zan uni “pretsizion dehqonchilik” ham deb atashadi. Aniq qishloq xo’jalik – bu dalada o‘simlikning oziqlanish manbai notekis taqsimotini bir xillashtirish yo‘li bilan ekinlarning mahsuldorligini boshqarishdir yoki yanada aniqroq aytilganda, dalaning har bir kvadrat metr joyini optimal boshqarishdir. Bunda resurslarni tejagan holda sifatli mahsulot ishlab chiqarish imkoniga ega bo‘linadi. Chunki aniq qishloq xo’jalik tizimida o‘g‘it, urug‘ va YOMM larini o‘rtacha 30 foizgacha tejaladi. Xarajatlarni kamaytirish bilan birga hosildorlikni oshirish, yerning fizik va agrokimyoviy xossalarini birxillashtirishga erishiladi, dala ishlov berishlar qulay bo‘lgan tekis shaklga ega bo‘ladi. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019 yil 23 oktabrdagi “O‘zbekiston Respublikasi qishloq xo‘jaligini rivojlantirishning 2020-2030 yillarga mo‘ljallangan strategiyasini tasdiqlash to‘g‘risida”gi PF-5853-sonli Farmoni. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2020 yil 20 yanvardagi “O‘zbekiston respublikasi qishloq xo‘jaligini rivojlantirishning 2020 — 2030 yillarga mo‘ljallangan strategiyasida belgilangan vazifalarni 2020 yilda amalga oshirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi PQ-4575-sonli Qarori O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2020 yil 28 apreldagi “Raqamli iqtisodiyot va elektron hukumatni keng joriy etish chora- tadbirlari to‘g‘risida”gi PQ-4699-sonli Qarori Aniq qishloq xo‘jaligini rivojlantirish bo‘yicha farmon va qarorlar

O'xshashlar

Qishloq xo’jaligi ekinlari urug’larini aniq ekadigan seyalkalar ishini o’rganish
Aniq qishloq xo’jalik tizimining mohiyatini bilish
Qishloq xo’jalik hayvonlari oziqlantirish va bonitirovka qilish
Geoaxborot tizimlari va ularning qishloq xo'jaligi texnikalaridagi tadbiqini o'zlashtirish
Global joylashish tizimlari va ularning qishloq xo’jaligi texnikalaridagi tadbiqini o’zlashtirish