Shaxs dunyoqarashini shakllantirish - Psixologiya - Slaydlar

Shaxs dunyoqarashini shakllantirish

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

894 KB

Ko'chirib olish

Shaxs dunyoqarashini shakllantirish www.arxiv.uz

• Dunyoqarash tabiat, ijtimoiy jamiyat, tafakkur hamda shaxs faoliyati mazmunining rivojlanib borishini belgilab beruvchi dialektik qarashlar va e'tiqodlar tizimidir. Unda ijtimoiy-g'oyaviy, falsafiy, iqtisodiy, tabiiy- ilmiy, ma'naviy-axloqiy, estetik, huquqiy va ekologik bilimlar negizida shakllangan e'tiqodlar namoyon bo'ladi. Dunyoqarashga ega bo'lish shaxsda atrof-muhit, ijtimoiy munosabatlar, mehnat faoliyati va ishlab chiqarish jarayoni, sub'ektlarga nisbatan ma'lum munosabatning qaror topishi, shaxs tomonidan zimmasidagi ijtimoiy burchlarini to'laqonli anglash va ularni bajarishga nisbatan mas'uliyat tuyg'usiga ega bo'lishi uchun zamin yaratadi. Dunyoqarash izchil, tizimli, uzluksiz hamda maqsadga muvofiq tashkil etilayotgan ta'lim-tarbiyaning yo'lga qo'yilishi, uning turli yo'nalish va mazmundagi ijtimoiy munosabatlar jarayonida faol ishtirok etishi, shuningdek, o'z-o'zini tarbiyalab borishi asosida shakllanadi. Dunyoqarashning boyib borishi shaxsiy sifat va fazilatlarnin boyitadi, barqarorlashtiradi. Ezgu g'oyalardan tarkib topgan dunyoqarash shaxs ijobiy fazilatlarinig boyitadi. Dunyoqarash o'z mohiyatiga ko'ra, ilmiy (muayyan falsafiy tizimga ega) va oddiy (muayyan falsafiy tizimga ega bo'lmagan) dunyoqarash tarzida farqlanadi. Ilmiy dunyoqarash uzluksiz, izchil ravishda mavjud bilimlarni puxta o'zlashtirish, hayotiy tajribani orttirish asosida shakllanadi. Shunga ko'ra shaxs dunyoqarashini shakllantirish uzoq muddatli, dinamik xususiyatga ega murakkab jarayon sanaladi. www.arxiv.uz

• Aqliy tarbiyaning shaxs ilmiy dunyoqarashini shakllantirishdagi roli. Shaxs dunyoqarashining shakllanishida aqliy tarbiya muhim o'rin tutadi. Aqliy tarbiya shaxsga tabiat va jamiyat taraqqiyoti to'g'risidagi bilimlarnii berish, uning aqliy (bilish) qobiliyati, tafakkurini shakllantirishga yo'naltirilgan pedagogik faoliyat bo'lib, uni samarali yo'lga qo'yish asosida dunyoqarash shakllanadi. • Bugungi kunda O'zbekiston Respublikasida yoshlarga aqliy tarbiyani berishga alohida e'tibor qaratilmoqda. O'zRning “Ta'lim to'g'risida”gi Qonuni va “Kadrlar tayyorlash Milliy dasturi” mazmunida ham bilimli, yuksak ma'naviy va axloqiy talablarga javob beruvchi yuqori malakali kadrni tarbiyalash davlat siyosatining ustuvor yo'nalishlaridan biri ekanligiga urg'u beriladi. Malakali kadr bo'lib yetishish ilmiy va kasbiy bilimlarni puxta egallash demakdir. • Aqliy tarbiya o'quvchilarni ilm-fan, texnika, texnologiya hamda ishlab chiqarish sohalarida qo'lga kiritilayotgan yutuqlar bilan tanishtirish, ularda ijodiy, erkin, mustaqil fikrlash ko'nikmalarini hosil qilishga zamin yaratadi. Aqliy ta'lim va tarbiya birligi asosida shaxsda tafakkur (ijtimoiy voqea-hodisalarning ongda to'laqonli aks etishi, inson aqliy faoliyatining yuksak shakli) rivojlanadi. Aqliy tafakkurning mavjud darajasini belgilash bir qadar murakkab bo'lib, quyidagi belgilarga ko'ra aniqlanishi mumkin: Ilmiy bilimlar tizimining mavjudligi. Mavjud ilmiy bilimlarni o'zlashtirib olish jarayoni. Fikrlash ko'nikmasiga egalik. Bilimlarni egallashga bo'lgan qziqish hamda ehtiyojning yuzaga kelganligi. www.arxiv.uz

• Aqliy tafakkur uzoq muddat hamda tinimsiz izlanish natijasida yuzaga kelib, uning negizida ilmiy qarash va e'tiqod yotadi. • Ilmiy qarash (yunoncha “idea” – g'oya, tasavvur va tushunchalar yig'indisi) muayyan hodisa, jarayonning mohiyatini yorituvchi, ilmiy jihatdan asoslangan fikr, g'oya bo'lib, u shaxs tomonidan mavjud ilmiy bilimlar tizimi puxta o'zlashtirilganda, bilimlarni bir-biri bilan taqqoslash, solishtirish, predmet, hodisa yoki jarayon mohiyatini tahlil qilish natijasida yuzaga keladi. O'quvchilarni ijodiy fikrlashga o'rgatish ularda ixtirochilik ko'nikmalarini shakllantirishga zamin yaratadi. Aqliy tarbiyani samarali tashkil etish shaxsda ilmiy tafakkurni rivojlantiradi. Ilmiy tafakkur inson aqliy faoliyatining yuksak shakli sanalib, ijtimoiy voqea-hodisa va jarayonlarga ilmiy yondashuvni anglatadi. Ekologik tarbiya ta'lim oluvchilarning tabiat va insonning o'zaro harakatining ilmiy asoslarini egallaganliklari bilan bog'liq. Uning maqsadi – atrof- muhit holati uchun shaxsning axloqiy mas'uliyatini tarbiyalash, barcha faoliyat turlarida ular haqida domiy g'amxo'rlik zaruriyatini anglashga yo'naltirilgan ilmiy bilimlar, qarashlar, e'tiqodlar tizimini shakllantirish. www.arxiv.uz

• Ekologik tarbiyaning vazifalari quyidagilarda aks etadi: tabiat haqidagi asosiy tushunchalar va ilmiy dalillarni o'zlashtirish; jamiyat va har bir insonning moddiy va ma'naviy quvvati manbai sifatida tabiatning ko'p qirrali ahamiyatini tushunib yetish; amaliy bilimlar hamda atrof-muhitning holatini o'rganish va baholash ko'nikmalarini egallash; tabiat bilan muloqot ehtiyojlarini, tabiatdagi xulq-atvor me'yorlariga ongli amal qilishni rivojlantirish; tabiiy va o'zlashtirilgan atrof-muhitni yaxshilash bo'yicha faoliyatni faollashtirish. • Ekologik tarbiya o'quvchilar dunyoqarashini shakllantirishning tarkibiy qismi. “Ekologiya” tushunchasi ilk bor nemis olimi E.Gekkel tomonidan qo'llanilgan. Ekologik tarbiya ijtimoiy tarbiyaning muhim tarkibiy qismi hisoblanadi. Ekologik tarbiya (grekcha “oikos” – turar joy, makon, “logos” – fan) o'quvchilarga dastlabki ekologik bilimlarni berish, mavjud ekologik bilimlarini boyitish, ularda tabiat va atrof-muhit muhofazasini tashkil etish ko'nikma va malakalarini shakllantirishga qaratilgan pedagogik jarayondirwww.arxiv.uz

• Ijtimoiy-ekologik harakat g'oyasi “O'zbekiston Respublikasining Atrof-muhitni muhofaza qilish Milliy harakat rejasi”da o'z ifodasini topgan. O'quvlarda tabiatga nisbatan to'g'ri munosabatni qaror toptirish, mehr-muhabbatni uyg'otish, atrof- muhit musaffoligiga erishish ekologik muammolarni hal etish yo'lida muhim bosqich sanaladi. Ekologik ta'lim o'quvchiga aniq maqsadga muvofiq, izchil, tizimli va uzluksiz ravishda nazariy ekologik bilimlarni berishga yo'naltirilgan ta'limiy jarayoni www.arxiv.uz

• Bugungi kunda insoniyatni xavf ostida qoldirayotgan hodisalardan biri ekologik vaziyat hisoblanadi. Jamiyatning atrof-muhit bilan o'zaro buzilgan aloqasi keng jamoatchilik o'rtasida katta tashvish uyg'otmoqda. Insonning tabiiy boyliklardan haddan tashqari ortiq foydalanishi oqibatida sayyoramizning qiyofasi o'zgarib bormoqda. Yashil o'rmonlar siyraklashib, o'simlik va hayvonot turlari kamaymoqda, foydali qazilmalar tugab bormoqda. Suv havzalari va a t mosfera havosining ifloslanishi, chiqindi moddalarning ortib borishi natijasida aholini oziq-ovqat bilan ta'minlash, elektr energiya va chuchuk suv muammolari borgan sari murakkablashmoqda. Oqibatda, million-million yillar davomida turg'un bo'lgan tabiiy holatga putur yetmoqda. • Inson tabiatga, o'zini o'rab olgan muhitga nisbatan o'z munosabatini o'zgartirishi, tabiat qonunlarini bilishi, o'rganishi va ular asosida o'z hayotini rivojlantirishi shart. Tabiat qonunlariga mos keladigan hayot yo' ll arini ishlab chiqish kerak. Aks holda inson va jamiyat katta tabiiy ofatlarning kelib chiqishiga sababchi bo'ladi va shu ofatlardan halok bo'ladi. Bir necha mil li on yillar davomida bunyod bo'lgan koinotning tabiiy ko'rinishi keyingi 10 - 15 yil ichida juda og'ir holatga tushdi. Havo buzildi, ifloslandi. Jumladan, tuproq zaharli moddalar bois “ jarohatlandi ” , suvlar tur l i moddalar bilan ifloslandi va hokazo. Bu ho l atlar inson salomatligiga salbiy ta'sir qila boshladi. www.arxiv.uz

www.arxiv.uz

• Ekologik ta'lim va tarbiyaning tub ma'nosi — tabiat va jamiyat o'rtasidagi doimiy birlik va ularni bir-birlariga bog'lovchi tabiiy hamda ijtimoiy qonunlarni o'rganish, hayotga tatbiq qilishdan iboratdir. Ekologik ta'lim va tarbiya — bu insonni tabiatga qadam qo'ygan vaqtdan boshlab, butun hayoti davomida tabiatdan ongli ravishda foydalanishga, psixologik, axloq-odob yuzasidan xalqimizning tabiatga hurmat va e'tibor bilan qaraydigan urf-odatlarini, udumlarini tarbiyalash, tabiiy boyliklarni ko'paytirish, bog'-rog'lar, gulzoriar tashkil qilishga undashdan, uning qalbida yaxshi xislatlar uyg'otishdan iboratdir. Insonni o'rab turgan tabiiy muhit va uning boyliklarini biladigan, undan tejamkor l ik bilan foydalanadigan, saqlaydigan, tabiat boyligiga, go'zalligiga go'za ll ik qo'shadigan, ijtimoiy va tabiiy qonunlarni biladigan bi l mdon shaxsni yetishtirish — bu ekologik tarbiya maqsadi. • Tabiatga nisbatan hurmat va e'tibor bilan qaraydigan insonlar, uning har bir qarich yerida bo'layotgan ijobiy va salbiy o'zgarishlarni sezadi, kuzatadi, tabiatga yordamga boradi, ya'ni yiqilgan butani tiklaydi, kasal hayvonni tuzatadi, davolaydi, iflos suvni tozalashga harakat qiladi, yong'inni o'chiradi va hokazo. Hozirgi kunda jamiyat ichidagi, jamiyat bilan tabiat o'rtasidagi munosabatlar keskinlashib borayotgan bir davrda, xo'jalikning turli sohalarini rivojlantirish bilan bir qatorda, atrof-muhit muhofazasi va tabiiy boyliklardan tejamkorlik bilan foydalanishga oid chuqur bilimli, ekologik ma'lumotli yoshlarni tarbiyalash vaqti keldi. www.arxiv.uz

• Inson onadan tug'ilib, dunyoga kelgan chog'idanoq, tabiat ehsonidan bahramand bo'ladi. Ilk bor havodan to'yib nafas oladi. Odamzod o'sib- unishi uchun oziq-ovqat, suv, quyosh harorati juda zarur bo'lib, u bularning hammasini tabiatdan oladi. Insonni ona tug'ib tarbiyalasa, tabiat - voyaga yetkazadi. Shuning uchun uni „Ona-tabiat" deb atashadi. Odamzodning sog'lom bo'lishi uni o'rab olgan atrof-muhitga, tabiatga bog'liq. Tabiat musaffo bo'lsa, odam ham sog'lom, baquvvat bo'ladi. Odam har nafas olganda uning o'pkasiga yarim litrgacha havo kiradi. Odam bir minutda 16 - 18 marta nafas oladi yoki tanaga 8-9 li t r havo kiradi. Bu miqdor bir kecha-kunduzda 11 ming litrdan ortadi. Demak, havo inson tanasi uchun eng muhim va zarur t abia t in'omidir. Havoga mun t azam ravishda aralashib turadigan iflos chang o'pkada gaz almashuviga salbiy ta'sir ko'rsaladi. Bu insonning sog'ligini bora- bora izdan chiqarib, t urli-tuman xastaliklarni vujudga keltiradi. • Yer yuzidagi barcha odamlar, barcha jonivorlar nafas olish bilan kislorodni yutib, karbonat angidrid (is gazi) chiqaradi. Bundan tashqari, turli jarayonlarda, masalan, ko' m ir yonganda, avtotransport ishlaganda uning dvigalelidagi yonish jarayoni orqali havoga karbona t angidrid va boshqa zaharli gazlar chiqib turadi. Havoning bunday ifloslanishi, uning t arkibida karbonat angidridning ko'payishi inson saloma t ligiga jiddiy xavf tug'diradi. www.arxiv.uz

• Tabiat sh u nday odil mo ’ jizaki, a t rof-muhitni muvozanatga keltiradi. Chunonchi, chiqarilgan karbonat angidridni o'sim li k l ar yutib, uni kislorodga aylantiradi. Demak, o'simlik l ar dunyosi, ramziy ma'noda aytganda, havoni chang va karbonat angidriddan toza l ab beruvchi bebaho vositadir. Bundan inson o'z a t rofini o'rab turgan tabiatni, uning o'simliklar dunyosini ko'z qorachig'iday asrabgina qolmay, uni boyilishi, qo'lidan kelganicha ko'proq daraxt ekishi, ko'ka l a m zorlashtiris h iga intilishi zarur degan xulosa kelib chiqadi. Shuning uchun ota-bobolarimiz daraxt ekish, bog'-rog' yaralishni savobli ish deb bilis h gan. Bir t up mevali daraxt ekkan kishining ikki dunyosi obod bo ’l adi, deb bejiz aytishmagan. • Muhammad alayhissalom hadislarida bu ishning savobi xususida quyidagilar aytilgan: “ Ekmoq niyatida qo'lingizda ko'chat turgan paytda, bexosdan qiyomat qoyim bo'lib qolishi aniq bolganda ham, uigursangiz, uni ekib qo'ying". Inson ehliyoji uchun zarur bo'lgan suv, oziq-ovqat mahsulotlari, kiyim-kechak ham t abiatdan o l inadi, hat t oki insonning xas t a li kdan qutulishi, salomat li gini tiklash uchun zarur bo'lgan dori-darmonlar ham ona tabiatda yelishgan mevalar, turli giyohiar va ziravorlardan tayyorlanadi . Inson t anasida birona or t iqcha a'zo bo' l maganiday, t abiatda ham or t iqcha yaratilgan biroita narsa yo'q. Uiarning hammasi hayo t uchun zarur. Keyingi yillarda esa ularga nisbatan shafqatsizlarcha munosabatda bo'lindi. Tabiiy daryolarni bo'g'ib, yo' l ini t o'sib, sun'iy dengizlar yaratish, cho'llarni o'zlashtirish bilan shug'ullanildi. Bu “ yutuqiar ” tufayli t abial qonunlari hamda uning murakkab va nozik muvozanati buzildi. Biroq, odamlar buning t urli-tuman ofatlar keltirib chiqarishi mumkinligini hisobga olmadi. Natijada o ’t -o'lanli yaylovlar, yam-yashil maysazor l ar payxon qilinib, yangi yerlar o'zlashtirildi. Ekinlarga qiron keltiradigan hasharotlarni yeb bitiradigan qushlarning bir qismi yo'qolib ketdi. Bu osmondan va yerdan sepiladigan og'ular kasofa t idir. www.arxiv.uz

www.arxiv.uz

• Yer yuzi ekologiyasi ham keskin buzilmoqda. “ Tabiatni yengamiz ” , “ Tabiatdan in'om-ehson kutib o'tirmay, uni jilovlaymiz ” , degan noo'rin shiorlar, daraxtlarning kesib yuborilishi, qush va hayvonlarning shavqatsizlik bilan ovlab, yo'q qilinishi tabiat muvozanati qonunlarining buzilishiga sabab bo'ldi va bo'lmoqda. Dengiz va daryo l arga, okeanlarga neft qoldiqlari oqizilib, yer yuzidagi suv ekologiyasi tubdan izdan chiqarilmoqda. Inson uchun quyosh nuri, toza havo, t oza suv naqadar zarur bo' l sa, ona zamin ham shunday zarur, uni asrab-avaylash insonning o'z qo'lidadir. Abu Ali I bn Sino: “ Dunyoda chang va tutun bo'lmaganida, odamzod ming yil umr ko'rishi mumkin edi ” , - degan edi. Atrof-muhitning tozaligini t a'minlash o'zimizga bog'liq. Tog'lardan keladigan suv tiniq, sof bo' l adi, lekin ba'zi kimsalarning o'ylamay-netmay oqavalarni, axlatlarni tashlashlari natijasida suvlarimiz ifloslanadi. Ta'til kunlari bolalar shu iflos suvlarda cho'miladilar va turli kasalliklarga chalinadilar. • Biz katta-yu yosh toza havodan bahramand bo'lishlari uchun shahrimizga ko'chat ekib ko'kalamzorlashtirsak, uning ozodaligini saqlasak, o'zimizning sog'lig ’ imizni saqlagan bo'lamiz. Bahor faslida ko'cha t ekish oyligi o'tkaziladi. “ Bog'ni boqsang bog' bo' l adi ” degan xalq maqoli bejiz aytilmagan. Shunday ekan, nihollarni yaxshi niyat bilan ekish, parvarishlash, gu ll ar ekib, o'stirish h ar bir o'quvchi va ka t talarning insoniy burchidir. O'zbek xalqi qadriyatlari orasida tabiatni saqlash, qadriga yetish, chiroyiga chiroy, ko'rkiga ko'rk qo'shish odatlari bor. Inson tabia t dagi h ar bir giyoh, o't-alaf, dov- daraxt, parranda-darrandalarni hamda nimayiki kerakli bor narsani zarur deb biladi. www.arxiv.uz

• Ota-bobolarimiz zilol suvni, buloqlarni, so'lim daraxtzorlarni, qoya-g'orlarni, xosiyatli o't-o'lanlarni, gul - giyohlarni asrashga, niyati nopok kishilardan saqlashga, toptamaslikka, oyoqosti qilmaslikka alohida e'libor berib k e lganlar. Xalq nopok kishilar haqida shunday iboralar qo'llagan: “ Daraxt k о 'r qilgur ” , “ Moling sutdan qols in” , “ Parranda ursin ” (qarg'ish). “Daraxtga ko'z olaytirma, yomon bo'ladi”, “Suvga tupurma, gunoh bo'ladi”, “ Yerni toptama, i dunyoliging qolmaydi ” , kabi naqllar ham bekorga aytilmagan. • Avvalo h ar bir inson yer yuzidagi o'simliklarni ko'paytirishga hissa qo'shishi, kamaytirishdan o'zini tiyishi lozim. O'simliklarni ko'paytirishning birdan-bir yo ’l i — mevali va manzarali daraxtlarni iloji boricha ko'proq ekis h dir. Ularni parvarish qilish, bog'-rog ’l ar yaratish h ar bir inson u ch u n xayr l i ish bo'lishi bilan birga, savob l i ish hamdir. Bunga h ar kim o'zi amal qi l is h i, o'zgala rn i h am undashi. B u xayr l i ishni o'zidan kichik yoshdagilarga o'rgatishi darkor. Mevali daraxtlarning shox-shabbalarini sindirmaslik, mevazorlar orasida mol boqmaslik kabi umumiy talablarga odatlanib borish kerak. Tashlandiq va qarovsiz bo'lgan yerlarga, ariq va ko'chalarning bo'yiga, albatta, daraxt ko'chatlari o'tqazilis h i lozim. Xalqimiz bog' yaratgan odamlarni hech qachon esidan chiqarmaydi. Go'zal bog' l ar yaratish, yurtni gullarga burkash qadimdan eng yaxshi odatlarimizdan biri bo ’l ib kelgan. • Yaqin va O'rta Sharq xalq l arining qimmatli va nodir yozma yodgorliklaridan biri Sharafiddin Ali Yazdiyning “ Zafarnoma ” asarida Amir Temurning davlat faoliyati va harbiy yurishlari bayon qilinishi bilan bir qatorda, XIV asr oxiri va XV asr boshlarida O'rta Osiyodagi madaniy hayotga doir bir qancha noyob ma'lumotlarham keltirilgan. Unda xalqimiz qadimdan bog'-rog'lar yaratishga alohida did bilan qaraganlari tilga olingan. www.arxiv.uz

www.arxiv.uz

• Iqtisodiy tarbiyaning asosiy maqsadi – shaxsda bozor iqtisodiyoti sharoitlariga hamda maqsadga muvofiq iqtisodiy faoliyatni amalga oshira olish qobiliyatini shakllantirish. Bu maqsad yaxlit vazifalarni hal qilish yo'llarini izlab topishga imkon beradi: ta'lim oluvchilarda iqtisodiy bilimlarni egallash va iqtisodiy faoliyatga ehtiyojni shakllantirish; ularning asosiy iqtisodiy tushunchalar, kategoriyalar, qonunlar va jarayonlarni o'zlashtirishi; uddaburonlik, mas'uliyatlilik, mustaqillik, tadbirkorlikni rivojlantirish; ishlab chiqarish faoliyati uchun zarur bo'lgan malakalarni egallash; bozor iqtisodiyoti sharoitida insonning tasodifiy qiyinchiliklarga imkon qadar psixologik tayyorgarligini shakllantirish. • Iqtisodiy tarbiya o'quvchilarda ilmiy dunyoqarashni shakllantirishning tarkibiy qismi. O'zbekiston Respublikasida bozor munosabatlari shakllanayotgan sharoitda o'quvchilarga iqtisodiy bilimlarni berish va ularda iqtisodiy faoliyatni yurita olish ko'nikma, malakalarni shakllantirish o'ziga xos ahamiyat kasb etadi. Iqtisodiy tarbiya iqtisodiy ta'lim bilan chambarchas holda olib boriladi. Iqtisodiy tarbiyani tashkil etishda oila, ta'lim muassasasi va jamoatchilik o'rtasidagi hamkorlikka tayanish ijobiy natijalarni beradi. • Iqtisodiy mavzulardagi suhbat, bahs-munozara, hamda treninglar, ishlab chiqarish ilg'orlari bilan uchrashuvlar, ishlab chiqarish korxonalariga uyushtiriluvchi ekskursiyalar, tadbirkorlik yoki muayyan kasbiy faoliyatni tashkil etish ko'nikmalarini shakllantiruvchi ishchanlik o'yinlari, o'quvchilarning ishlab chiqarish borasidagi ijodiy qobiliyatlarini namoyish etishga imkon beruvchi ko'rik-tanlovlar, iqtisodiy yo'nalishdagi konferentsiya, seminar, munozaralarni tashkil etish iqtisodiy tarbiya samaradorligini ta'minlaydi. www.arxiv.uz

• Iqtisodiy tarbiyani uzluksiz amalga oshirishda ta'lim muassasalarida dars va darsdan tashqari sharoitlar, oilada amalga oshirilayotgan harakatlar muhim ahamiyatga ega. Iqtisodiy mazmundagi suhbatlar, uchrashuvlar, ekskursiyalar, to'garaklar ko'rinishidagi amaliy tadbirkorlik faoliyati (u yoki bu hunar yo'nalishidagi ijodiy ishlar)ni tashkil etish o'quvchilarda iqtisodiy tafakkurning shakllanishiga yordam beradi. • Bir vaqtlar bolalarga pullar haqida , boylikning afzalliklari to'g'risida gapirish u yat hisoblanardi. Shuning uchun jamiyatimiz hayotida o'quvchilarning iqtisodiy ta'lim-tarbiyasidagi kamchiliklar, ularning oila b y udjeti asoslarini va pu l ning oddiy hisob-kitobini bilmaslik bilan bog'liq bo'lgan muammolar tezda namoyon bo'la boshladi. Juda ham rang-barang tovarlarga va bozor taklif etgan cheksiz xizmatlarga ega bo'lgan iste'molchilar talabini shakllantirish bolalarga iqtisodiy tarbiya berishning eng muhim elem e nti bo ’li shi kerak. Boy kishiga o'zining moddiy mu vaffaqiyatini ko'rsatish uchun o'n l ab va hatto yuzlab mashinaning nima keragi bor. Ish joylari bir-biriga yaqin bo ’l gan er- xotinning ishga alohida mashinalarda borishi za ru rmi, agar birgalikda ishga qatnash mashinaga ketadigan sarf-xarajatlarni t e jasa va atrof- muhit ekologiyasi uchun kamroq zarar yetkazsa, inson uchun ana shu oddiy haqiqatlarni to'g'ri tushunishni bolalarga yoshlikdan singdirib borish va soglom iste'mol jamiyati barpo qilish uchun ulami idrok qilish faktoridan foydalanish kerak. www.arxiv.uz

www.arxiv.uz

• O'zbekiston rahbariyatining mustaqillikni e'lon qilgandan keyingi dastlabki qadamiaridan biri iqtisodiy islohotlarni amalga oshirishdan iborat bo'ldi. Bunga quyidagi tamoyiliar asos qilib otind i : Iqtisodiy i slohotlar hech qachon siyosat ta'siri ostida bo ’l masligi kerak. Bu iqtisodiyot siyosatdan ustun turishi kerakligini bi l diradi. Ham ichki, ham tashqi iqtisodiy munosabatlarning mafkuradan xoli bo'lishini ta'minlash kerak. Davlat bosh islohotchi sifatida namoyon bo'lishi darkor. U ustunlikni belgilashi, o'zgarishlar siyosatini ishlab chiqishi va izchillik bilan amalga oshirishi, jaholatparast va mutaasiblar qarshiligini banaraf etishi lozim. Qonunning ustivorligi, qonunga rioya qilish. Bu d e mokratik yo'l bilan qabul qilingan yangi Konstitutsiyani va qonunlarni istesnosiz hamma kishi hurmat qilishi hamda ularga so'zsiz rioya qilishi kerakligini bi l diradi. Aholining demografik tuzilishini hisobga olgan holda kuchli ijtimoiy siyosatni amalga oshirish. Bozor munosabatlarining joriy etilishi aholini ijtimoiy himoya qilishga doir amaliy tadbirlarning o'tkazilishi bilan birga olib borilishi kerak. Bu bozor iqtisodiyoti yo' l idagi kechiktirib bo'lmaydigan vazifalardan edi va shunday bo'lib qoladi. Bozor iqtisodiyotiga o'tish puxta o'yiangan holda, bosqichma-bosqich, obyektiv iqtisodiy qonuniyatlar talablarini hisobga olib, o'tmishdagi “ inqilobiy sakrashlar ” siz, ya'ni evolutsion yo'l bilan amalga oshirilishi kerak. www.arxiv.uz

• Bu tamoyiliar yangilanish, rivoj l anish va t araqqiyyotni o'z yo'liga asos qilib olgan bo'lib, o'tish davri konsepsiyasining asosiy konstruksiyasini hosil qiladi. Tegishli shart-sharoitlar yaratilgan taqdirdagina bozor mexanizmlarini ishga tushirib yuborish mumkin. Bunday shart-sharoitlarga, avvalo quyidagilar kiradi: mulkni na t sionalizatsiya qilish, davlat tasarrufidan chiqarish va mulkchilikni xususiylashtirish siyosatini o'tkazish, mulkchilikning nodavlat shakllariga (xususiy mulk, aksionerlik mulki, jamoa, kooperativ mulk va boshqalar) asoslangan yangidan tashkil etilayotgan xo'jalik yurituvchi subyektlarning rivojlanishini qo'llab-quvvatlash yo'li bilan aralash ko'p ukladii iqtisodiyotni shakllan tirish; narx-navoni bosqichma-bosqich liberailashtirish hisobiga sog'lom raqobat muhitini yaratish, monopoliyaga qarshi qattiq siyosat o'tkazish, davlat korxonalarining faoliyatini kommersializatsiyalash, xo'jalik y u rituvchi subyektlarning (ularning iqtisodiy mas'uliyatliligi bilan birga) to'liq iqtisodiy mustaqilligini ta'minlash; korxona l ar o'rtasida to'g'ridan- to'g'ri xo'jalik aloqalarini har tomonlama rivojlantirish, bozorlar (tovar, moliya, kapital, ish kuchi. texnologiya va boshqa l ar)ning sohaviy strukturali o'zgarishlarini amalga oshirish, bozor infrastnikturasini shakllantirish, bozor sharoitida ish l ashga qodir bo'lgan malakaii kadrlar tayyorlash; aholini ijtimoiy himoya qilishning kuchli m e xanizmini joriy qilish, huquqiy ijtimoiy garantiyalarni ta'minlash. Madaniyatli, tartibga solinadigan bozorga o'tish mulkchilikning barcha shakllari plyuralizmiga, aralash ko'p uklad l i iqtisodiyotni shakllantirishga asoslanadi. www.arxiv.uz

• Islohotlarning asosiy maqsadi mehnatkashlarga iqtisodiy e rkinliklar berish va ma'murlarning tadbirkorlikni har tomonlama qo'llab-quvatlashi yo'li bilan fuqarolarning ishlab chiqarish kuchlarini ozod qilish. O'zbekiston aholisining ijodiy potensialidan, respublikaning tabiiy boyliklaridan maksimal foydalanish asosida respublikaaholisi hayotiningyuqori sifat jihatidan yangi darajasiga erishishdan iboratdir. Ichki siyosat ncgizi inson manfaatiariga yo'naltirilgan, mehnatni asoslashning kuchli mexanizmi va aholi-ning ijtimoiy himoya qilinmagan qailamlarini davlat tomonidan himoya qilinishiga asoslangan. www.arxiv.uz

• Iqtisodiy tarbiya — o'quvchilarning iqtisodiy ongini shakllantirishga qaratilgan, uyushgan (tashkil etilgan) pedagogik faoliyat, maxsus o'ylangan ish sistemasidir. Uni amalga oshirish jarayonida o'quvchilar tartibli va samarali iqtisodiyot haqida, ishlab chiqarish kuchlarini rivojlantirish to'g'risida, ishlab chiqarish munosabatlari haqida, amaldagi xo'jalik mexanizmi to'g'risida tushuncha va tasavvuriar majmuyini o'zlashtirib oladilar. Iqtisodiy tarbiya iqti sodiy tafakkurning rivojlanishini iqtisodiy faoliyat natijasida hosil bo'ladigan axloqiy va ishchanlik fazilatlarining, ijtimoiy faollikning, tadbirkoriikning, tashabbuskorlikning, ijtimoiy mulkka tejamkorlik bilan, halol munosabatning shakllanishini ta'minlaydi. Shu asosda yuqori rentabellikka, jihozlar va texnologiyani yangilashga, ratsionalizatorlik va ixtirochilikka, mahsulot sifatini yaxshilashga va pirovard natijada, shaxsiy muvaffaqiyat va farovonlikka intilish tarkib topadi. www.arxiv.uz

O'xshashlar

Shaxs faoliyati

Shaxs psixologiyasi

Shaxs ijtimoiy munosabatlar tizimida. Muomala

Shaxs va deviant xulq-atvor sotsiologiyasi

Guruh rahbarining shaxs va jamoani o’rganishi