Психодиагностика тарихи - Psixologiya - Slaydlar

Психодиагностика тарихи

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

235 KB

Ko'chirib olish

Психодиагностика т арихи Режа 1. Psixodiagnostikaning yuzaga kelishdagi asosiy sabablar. 2. Psixologik bilimlarning klinik davri.. 3. Psixodiagnostikani taraqqiy etishiga hissa qo’shgan olimlar. 4. Psixodiagnostika sohasini shakllanishida V.Vund laboratoriyasining o’rni. 5. Birinchi statistik asoslangan testlar. 6. Psixodiagnostikaning XX asrdagi shakllanish davri. Asosiy tushuncha va atamalar Psixodiagnost, psixodiagnostika tarixi, klinik davr, empirik bilimlar, laboratoriya, statistik test, korrelyasiya metodi, Bine shkalasi, Stenford versiyasi. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

Psixodiagnostikaning yuzaga kelishdagi asosiy sabablar  Psixodiagnostika yuzaga kelishi bevosita psixologiya fanining tarixi bilan uzviy bog’liq, ya’ni uning amaliy jihatdan namoyon bo’lishida katta ahamiyat kasb etadi. Zero, inson psixikasining tarixi har qanday psixik taraqqiyotni asosi bo’la oladi...  Ma’lumki, psixologiya qadimiy fanlardan hisoblanib, u bundan 2,5 ming yil ilgari paydo bo’lgan. Qadimgi grek faylasuflaridan Geraklit, Demokrit, Gippokrat,Sokrat, Platon larni asarlarida kishining joni va ruhiy hayoti to’g’risida xilma-xil fikrlar bayon qilinganini uchratish mumkin. Inson ruhiy hayoti haqidagi ayrim fikrlarni qadimgi xitoy va hind mutafakkirlarining asarlarida ham uchratish mumkin. Lekin inson psixikasi haqidagi muntazam ta’limotni birinchi marta yunon faylasufi Aristotel (Arastu) yaratgan. U “Jon haqida” degan asarida psixika haqida batafsil to’xtalib, uning muhim qirralarini tushuntirishga harakat qilgan. Shu bilan bir qatorda, o’zidan oldin yashab o’tgan olimlarning qarashlariga ilmiy sharh bergan. Shu sababli ham u psixologiya fanining “otasi” hisoblanadi.  Qadimgi davrda vrachlar va boshqa tadqiqotchilar psixik hodisalarni miya faoliyatining mahsuli ekanligi haqida taxmin qilishib, turli ruhiy kasalliklarni uning buzilishi, deb to’g’ri talqin qilishgan. Har qanday psixik jarayon o’z-o’zicha hosil bo’lishi mumkin emas, ya’ni psixika faqat u yoki bu qo’zg’otuvchining miyaga ta’siri tufayligina vujudga keladi. Psixika boshlanishi qo’zg’otuvchini ta’sirida bo’lsa, uning natijasi organizmni unga nisbatan javob reaksiyasidir. Shu bois ham psixik faoliyat miyaning aks ettiruvchi, reflektor faoliyatidangina iboratdir. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

Psixika bosh miya va nerv sistemasining mahsuli ekanligi borasidagi fikrlarni hozirgi zamon psixodiagnostikasining tarixi hamda XIX asrning chorak yarmida psixologik bilimlarning shakllanishidagi klinik davri bilan bog’lash mumkin. Bu davr shaxs haqidagi empirik psixologik bilimlarning to’planishi va tahlilida asosiy vazifa tabiblar yordamida amalga oshirilganligi bilan xarakterlanadi. Tabiblarni, dunyoning rivojlanayotgan mamlakatlarida tarqalayotgan ruhiy va asab kasalliklarni kelib chiqish sababi qiziqtirar edi. Shu bois, psixiatrlar Yevropa shifoxonalaridagi bemorlarni uzluksiz nazorat qilish bilan bir qatorda, o’z xulosalarini qayd qilib borardilar. Natijada, psixodiagnostikaning kuzatish, so’rov, hujjatlar tahlili kabi metodlari shakllanishi ortib bordi. Mazkur vaqtda psixodiagnostikaning rivojlanishi erkin xarakter kasb etib, bu holat metodlarni miqdoriy ko’rsatkichi bilan uzviy bog’langan edi. Psixologik bilimlarning klinik davri www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

Psixodiagnostikani taraqqiy etishiga hissa qo’shgan olimlar Genri Gerbert GoddardU 1866 yilda sharqiy Vassalboroda katta fermerlar oilasida tug’ilgan. Xeverford kollejini bitirgan (1887 y.). Shu kollejda matematika yo’nalishi bo’yicha magistrlik darajasini olgan (1889 y.). Goddard psixologiya sohasidagi faoliyatini 1896 yildan Klark universitetida boshlagan va shu universitetda u doktorlik dissertasiyasini himoya qilgan (1899 y.). Pensilvaniyada psixologiya va pedagogikadan dars bergan. 1902 yili Vayndlenda maxsus maktabda ishlab yurgan vaqtida, hamkasblari bilan birgalikda “Aqli zaiflar Veylend klubi”ga asos solgan. Bu klubni asosiy vazifasi psixik rivojlanishida muammosi bo’lgan bolalarga har tomonlama yordam berishdan iborat bo’lgan. 1908 yildan Bine testlarini o’rgana boshlagan va keyinchalik, undan intellektual to’liq rivojlanmaslikni turli xil darajasini diagnostika hamda klassifikasiya qilishda foydalangan. 1910 yili birinchilardan bo’lib Bine testlarini umumiy o’rta ta’lim maktabi sharoitida ishlatgan. Bundan tashqari u mazkur testni Amerikaga kirib keluvchi immigrantlarni o’rganish jarayonida ham qo’llagan. 1917 yili harbiy xizmatga chaqiriluvchilar intellektini aniqlashda ishlatiladigan testni yaratuvchi amerikalik yetti psixologni biri bo’lgan. 1918 yil Ogayodagi yoshlarni o’rganuvchi byuroni boshlig’i hamda 1922 yili Ogayo universitetini professori lavozimida ishlagan. 1927 yilda u o’zining aqli zaiflikka doir bo’lgan ko’pgina xulosalari xatoligini tan olgan. Shunga qaramasdan, Goddard izlanishlarining testga doirlari, intellekt psixodiagnostikasini rivojlanishida ahamiyati katta bo’lgan. Genri Gerbert Goddard 1957 yilda vafot etgan. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

 Psixodiagnostika sohasini shakllanishida V.Vund laboratoriyasining o’rni  Shuningdek, ushbu davrda psixik va fizik holatlar o’rtasidagi miqdoriy bog’lanishlar mavjudligini izohlagan psixofizik qonunning yaratilishi, psixodiagnostika usullarining yaratilish jarayonini tezlashtirib yubordi. Asosiy psixofizik qonun psixologik holatlarni o’lchash imkoniyatini ochdi va bu yangilik sezgini o’lchash uchun subyektiv shkalaning yaratilishiga sabab bo’ldi. Mazkur qonunga muvofiq, asosiy o’lchash obyekti bo’lib, inson sezgilari hisoblandi. Shu bois, XIX asr oxirlarigacha amaliy psixodiagnostika sezgi jarayonlarini o’lchash bilan chegaralandi, xolos.  Insonning psixik jarayonlari, xususiyatlari va holatlarini o’rganishga daxldor psixodiagnostikaning zamonaviy metodlari esa XIX asr oxirlari va XX boshlarida yuzaga kela boshladi.  Zamonaviy psixologiyada malakali psixologlar yordamida miqdoriy psixodiagnostik metodlarga asoslanadigan ehtimollar nazariyasi va matematik statistikaning ayrim sohalari tez rivojlanib bormoqda. Biroq endi matematik statistikani psixologiyada emas, balki, biologiya, iqtisodiyot kabi fanlarda ham qo’llay boshladilar.  Ma’lum vaqtdan so’ng esa psixik holatlarning miqdoriy psixodiagnostikasi uchun maxsus usullar yaratilishi yuzaga keldi. Masalan, faktorli tahlil shular jumlasidan bo’lib, u birinchi bor shaxs xislatlarini va aqliy rivojlanishni psixodiagnostika qilishda ishlatildi. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

 2.5. Birinchi statistik asoslangan testlar2.5. Birinchi statistik asoslangan testlar  Ilk maxsus, psixometrik tadqiqot markazi mashhur angliyalik psixolog Galton tomonidan Angliyada tashkil etilgan edi. 1884 yilda u Antropometrik laboratoriyaga asos soladi. Laboratoriyaning asosiy vazifalaridan biri, inson qobiliyatlari haqidagi statistik ma’lumotlarni yig’ishdan iborat edi. Mazkur laboratoriyaga tashrif qiluvchilar ixtiyoriy ravishda o’z qobiliyatlarini o’lchash imkoniyatiga ega bo’lishib, o’z davrida undan deyarli 10000 ga yaqin kishi foydalangan edi. Galton statistikani psixologiyada qo’llashning tashkilotchisi hamda statistik metodlarni ishlab chiqishda katta xizmat ko’rsatgan edi. 1877 yilda Galton psixologiyada korrelyasiya metodini qo’llashni taklif etadi va buning uchun u Fisher hamda Pirson kabi matematik olimlarni hamkorlikka chaqiradi. Olimlar birgalikda nafaqat matematika sohasida, balki psixologiyada ham muvaffaqiyatli natijalarga erishadilar. Masalan, Fisher dispersion tahlilni, boshqa bir matematik olim, Galton zamondoshi Spirmen esa faktorli tahlilni kashf etdilar. Spirmen psixologiya tarixida 1904 yil e’lon qilingan “Obshiy intellekt, obyektivno opredelenniy i izmerenniy” nomli maqolasi bilan alohida o’rin egalladi.  Birinchi statistik asoslangan testlardan biri intellektga oid bo’lib, fransuz olimi A.Bine tomonidan 1905-1907 yillarda ishlab chiqildi va keng ommaga e’lon qilindi. Biroz vaqt o’tgach u boshqa fransuz olimi T.Simon bilan hamkorlikda bu testni mukammallashtirdi va psixodiagnostika tarixiga “ Bine-Simon testi” sifatida kirib keldi.  XX asr 20-yillarining ikkinchi yarmida yangi psixologik, jumladan intellektual va shaxsga oid, turli jarayon va xususiyatlarning psixodiagnostikasini amalga oshiradigan testlar yuzaga kela boshladi. Shuningdek, so’nggi miqdoriy xarakterdagi psixodiagnostik usullar qatoridan, ijtimoiy-psixologik tadqiqotlar bilan bog’liq bo’lgan sosiometrik testlar ham o’rin egallagan edi. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

 Psixodiagnostikaning XX asrdagi shakllanish davriPsixodiagnostikaning XX asrdagi shakllanish davri  Psixodiagnostika XIX asrning oxirida vujudga kelgan va individual-psixologik Psixodiagnostika XIX asrning oxirida vujudga kelgan va individual-psixologik tafovutlarni o’rganuvchi fan sifatida, ularni o’lchashga, baholashga talabgor, tafovutlarni o’rganuvchi fan sifatida, ularni o’lchashga, baholashga talabgor, intelekt o’lchamlari haqidagi bahs-munozaralarda toblangan holda yangi asr intelekt o’lchamlari haqidagi bahs-munozaralarda toblangan holda yangi asr boshiga yetib keldi. Qisqa vaqt mobaynida esa, aqliy boshiga yetib keldi. Qisqa vaqt mobaynida esa, aqliy GaltonGalton shkalalaridan shkalalaridan BineBine testlarigacha bo’lgan masofani bosib o’tdi. Ma’lumki, psixodiagnostika testlarigacha bo’lgan masofani bosib o’tdi. Ma’lumki, psixodiagnostika yuzaga kelgan vaqtidan boshlab XIX asr oxiriga qadar “intelekt”ni yuzaga kelgan vaqtidan boshlab XIX asr oxiriga qadar “intelekt”ni o’rganishdagi individual tafovutlarni o’lchashga mo’ljallangan edi. Oldinda o’rganishdagi individual tafovutlarni o’lchashga mo’ljallangan edi. Oldinda esa, XX asr, psixodiagnostikani rivojlanishini belgilab beruvchi yangi esa, XX asr, psixodiagnostikani rivojlanishini belgilab beruvchi yangi yutuqlar, omadsizliklar, diskussiya va kashfiyotlar davri turardi.yutuqlar, omadsizliklar, diskussiya va kashfiyotlar davri turardi.  Yuqorida aytib o’tilganidek, XX asr boshlarida individual tafovutni aniqlashga Yuqorida aytib o’tilganidek, XX asr boshlarida individual tafovutni aniqlashga qaratilgan hamda ahamiyatga egaligi bilan ajralib turadigan qaratilgan hamda ahamiyatga egaligi bilan ajralib turadigan A.Bine A.Bine testi natijalari testi natijalari bo’lgan. Shu bois, intelektning birinchi krizisini testlash ham uning nomi bilan bo’lgan. Shu bois, intelektning birinchi krizisini testlash ham uning nomi bilan bog’liqdir. Natijada, bog’liqdir. Natijada, BineBine shkalasini barcha mutaxassislar turli xil yurtlarda keng shkalasini barcha mutaxassislar turli xil yurtlarda keng ko’lamda qo’llasha boshlashgan.ko’lamda qo’llasha boshlashgan.  Birinchilar qatorida bu testni AQSHda Birinchilar qatorida bu testni AQSHda Genri GoddartGenri Goddart qo’llagan. Shu maqsadda u qo’llagan. Shu maqsadda u Yevropadan keluvchi immigrantlarni tekshirishga mo’ljallangan metodikalar Yevropadan keluvchi immigrantlarni tekshirishga mo’ljallangan metodikalar guruhini yaratgan. Tadqiqot ishlarining demonstrasiyalashishiga ko’ra, ya’ni guruhini yaratgan. Tadqiqot ishlarining demonstrasiyalashishiga ko’ra, ya’ni mazkur moslashmagan test orqali u ingliz tilini yaxshi bilmaydiganlar yoki mazkur moslashmagan test orqali u ingliz tilini yaxshi bilmaydiganlar yoki umuman bilmaydiganlarda tekshirishlarni o’tkazgan. Bu tekshirish natijasida 83% umuman bilmaydiganlarda tekshirishlarni o’tkazgan. Bu tekshirish natijasida 83% yevreylar, 80% vengriyaliklar, 79% italyanlar va 87% Rossiyadan chiqqanlarda aqli yevreylar, 80% vengriyaliklar, 79% italyanlar va 87% Rossiyadan chiqqanlarda aqli zaiflik deb xarakterlash mumkin bo’lgan. Aslida esa, bu diagnostik xato edi.zaiflik deb xarakterlash mumkin bo’lgan. Aslida esa, bu diagnostik xato edi.  G.GoddartG.Goddart taqdim etgan Bine–Simon shkalasini qoniqarsiz tarjimasini (1908), taqdim etgan Bine–Simon shkalasini qoniqarsiz tarjimasini (1908), boshqa amerikalik psixologlar boshqa amerikalik psixologlar L.M.TermenL.M.Termen va va X.D.ChayldzX.D.Chayldz lar birga hamkorlikda lar birga hamkorlikda yangicha variantda modifikasiyalashtirishgan. Bu yondoshishdan maqsad, yangicha variantda modifikasiyalashtirishgan. Bu yondoshishdan maqsad, shkalaning validlik va ishonchlilik darajasini tekshirishdan iborat bo’lgan.shkalaning validlik va ishonchlilik darajasini tekshirishdan iborat bo’lgan. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

 Nazorat va muhokama Nazorat va muhokama qilish uchun savollarqilish uchun savollar  Psixodiagnostikaning yuzaga kelishi bilan psixologiya fani tarixi Psixodiagnostikaning yuzaga kelishi bilan psixologiya fani tarixi orasida qanday o’zaro bog’liqlik mavjud?orasida qanday o’zaro bog’liqlik mavjud?  Psixologik bilimlarning klinik davri nimaga asoslanadi?Psixologik bilimlarning klinik davri nimaga asoslanadi?  Qaysi mutaxassis olimlar “Psixodiagnostika”ni rivojlanishiga o’z Qaysi mutaxassis olimlar “Psixodiagnostika”ni rivojlanishiga o’z ta’sirini ko’rsatishgan?ta’sirini ko’rsatishgan?  V.Vund laboratoriyasini psixologik tashxis jarayonida tutgan V.Vund laboratoriyasini psixologik tashxis jarayonida tutgan mavqyei qanday?mavqyei qanday?  Birinchi statistik asoslangan testlar nimaga bag’ishlanadi?Birinchi statistik asoslangan testlar nimaga bag’ishlanadi?  Psixodiagnostikani XX asrdagi shakllanish davri qanday amalga Psixodiagnostikani XX asrdagi shakllanish davri qanday amalga oshgan?oshgan? www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

O'xshashlar

Психодиагностика методлари

Психодиагностика фанининг предмети

Психология тарихи

Психология тарихи фанига кириш

Ta`lim deportamentidagi psixolog ishi