Ҳосилни йиғиб-териб олиш ва доннинг зарарланиши - Psixologiya - Slaydlar

Ҳосилни йиғиб-териб олиш ва доннинг зарарланиши

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1056.5 KB

Ko'chirib olish

Ҳосилни йиғиб-териб олиш ва доннинг Ҳосилни йиғиб-териб олиш ва доннинг зарарланиши.зарарланиши. Дон массаси микроорганизмларининг Дон массаси микроорганизмларининг ҳаёт фаолия тиҳаёт фаолия ти

 Етиштирилган донни йиғиб олиш бу дон ишлаб чиқаришнинг асосий якуний боскичидир .  Доннинг нобуд бўлиши иккига бўлинади:  1. Механик нобуд бўлиши.  2. Биологик нобуд бўлиши.  Механик нобуд бўлиш бу ҳосилдорликка жуда катта таъсир кўрсатади. Йиғимни кечиктирганда нобуд бўлган доннинг 100 % дан 70-75 % Механик нобуд бўлиши ташкил қилади ва қолган 30-25 % ни биологик нобуд бўлиш ташкил қилади.  Механик нобуд бўлиш қуйидаги ҳолларда юз бериши мумкин: бошокдан тўкилса, бошоқнинг синиши, далада қолдирилган бошоқлилар ҳисобига ҳамда машина ва асбоб ускуналарнинг нотўғри бошқариш ва ишлаши туфайли.  Ҳосилнинг бир қисми йиғим даврида м еханик зарарланади.  Буғдой донини йиғим даврида м еханик нобуд бўлиши 40-50 % гача етиши мумкин.  Биологик нобуд булиш: доннинг етилиш даврида биокимёвий жараённинг заруриятлари туфайли юзага келади.

 Ҳосил механазиялашган усулда йиғиб-териб олинади:  а) Комбайнлаштирилган йиғиб олиш; б) Алоҳида йиғиб олиш.  Комбайнлаштирилган усулда ҳосилни жуда тез йиғиб- териб олишга эришилади, чунки доннинг етилган даврида бу усул қўлланилади. Ҳар куни дон илдизида тургани учун 1 % дон бошокдан тўкилади. Бу усулда далада донни тозалаб, куритиб дон қабул қилувчи корхоналарга юборилади.  б) Алоҳида йиғиб-териб олиш усулида биологик нобуд бўлишига йўл куйилмайди ва Механик нобуд булишлар жуда оз бўлади.

 Алоҳида йиғиб-териб олиш усулининг устунлиги шўқи, уни тўғри ташкил қилиб, ўз вақтида утказилса, жуда катта иктисодий унумдорликка эришилади ва қуйидаги устунликлари мавжуд.  1. Донлар пишиб-етилиш даврида уриб олинган бўлса, бошоқда илдизга қараганда тезроқ етилади.  2. Бошоқда бўлган даврда дон камроқ ёмғир ва ҳар хил таъсирлардан ҳимоя қилинган бўлади.  3. Дон массаси етилиш даврида йиғиб олинган бўлса, у тез қурийди ва бу комбайинлаштиришда жуда қулайдир.  4. Илдизда дон вақтидан кўп турса, сифати ёмонлашади ва доннинг устки қатлами қораяди.  5. Алоҳида йиғиб-териб олиш илдизда нобуд олдини олади.  6. Механик ва биологик нобуд булишнинг олдини олади.  7. Алоҳида йиғиб-териб олиш тез ва вақтли бошлаб тугатиш имкониятини беради.

 Донлар зарарланиши сабабига кўра қуйидаги синфларга бўлинади:  1. Вақтли (органик, анорганик) қуруқ моддаларнинг оқими тугаши.  2. Касалликлар туфайли зарарланиши.  3. Доннинг илдизда туриши ва илдизларнинг зарарланиши.  4. Доннинг илдизда муддатидан ортиқ туриши.  5. Йиғим-терим давридаги зарарлаши.

Дон массаси Дон массаси микроорганизмларининг ҳаёт микроорганизмларининг ҳаёт фаолия тифаолия ти  Микроорганизмларнинг ривожланиши ва ҳаёт фаолиятининг тез лиги теварак атроф муҳити билан чамбарчас боғлиқ. Мана шу шаро ит микроорганизмлар учун қанча қулай бўлса, у шунча тез ривож ланади ва шу билан унинг ҳаёт фаолияти шунча юқори бўлади.  Ташқи муҳитнинг ҳар бир омилига бўлган муносабатига кўра, микроорганизмларнинг ривожланиши тезлигини белгиловчи учта кор динал нуқта олиш мумкин. Агар мазкур омилнинг таъсири минимумга етса, микроорганизмларнинг ҳаёт фаолияти жуда секин боради. Бу омилнинг таъсири ортиб, оптимумгача кутарилса, микроорганизм ларнинг ҳаёт фаолияти жуда тез боради, ва омил кучи максимумга кутарилганда эса микроорганизмларнинг ҳаёт фаолияти бутунлай тухтайди.

Дон массаси Дон массаси микроорганизмлари ҳақида микроорганизмлари ҳақида умумий маъ лумотумумий маъ лумот Дон массаси ҳам ўсимлик ва ҳайвонлардан олинадиган барча маҳсулот турлари каби стерилизациянинг махсус усуллари ўтказилмаган бўлса, ҳаддан ташқари микроорганизмларга бой. Исталган 1 г дон массаси тад қ и қ қилинганда унинг таркибида бир неча унта дан бир неча юз мингтагача микробиологик олам вакилларини учра тиш мумкин.  Бир қатор олимлар томонидан дон массасида микрофлораларнинг йиғилиш йуллари, уларнинг таркиби, дон массасида микроорганизм ларнинг ривожланиш шароитлари ва унда кечадиган микробиологик жараёнларнинг бориши ҳамда дон сифатига микроорганизмларнинг таъсири аниқланган. Бу масалаларни чуқур ва ҳар томонлама ўрганиш натижасида фаннинг дон ва дон маҳсулотлари микробиологияси деган махсус тармоги ташкил қилинган.  Қуйидаги дон айланишининг барча звеноларида дон массалари билан ишлашнинг тўғри ташкил қилишни зарурияти бўйича шу тармоқнинг асосий маълумотлари баён қилинган.

 Ўсимликнинг ўсиши ва ривожланиши, уларда мева ва уруғлар нинг шаклланиши микроорганизмларга бой бўлган мухитда кечади. Маълумки, тупроқ микробиологик оламнинг турли вакилларига бой. Тупроқнинг таркиби қандай усулда аниқланмасин унинг 1 грамида бир неча ун миллиондан миллиардгача турли хил микрофлораларни учратиш мумкин. Уларнинг бундай катта қийматга тебраниши тупроқ туридан, унинг структурасидан, махсулдорлигидан ва бошқа са бабалардан боғлиқ.Тупроқ таркибида органик қолдиклар миқдори қанча кўп бўлса,унда микроорганизмлар шунча кўп бўлади.  1 г кулдор кўрик ерда 300-600 млн. тагача 1 г маданийлашти рилган қора тупроқ ва бўз ерларда эса 3 млрдгача микроблар мав жуд.  Тупроқдаги ўсимлик ва ҳайвон қолдиқлари, шунингдек тупроқ органик моддасининг нечоғли тез парчаланиши бир қанча сабаблар га боғлиқ. Микроорганизмларнинг фаоллигига тупроқ температура си,аэрация ва унинг фаол реакцияси ёки оксидланиш-қайтарилиш потенциалигина эмас, балки микроорганизмлар учун озиқ бўладиган ҳар хил минерал элементларни ўзлаштириш учун нечоғли кулайлиги ҳам катта таъсир кўрсатади.

Сапрофитлар тавсифи.Сапрофитлар тавсифи.  Сапрофит микроорганизмлар . Юқорида айтиб ўтганимиздек дон массасининг сапрофит микрофлоралари турли бактериялар, замбруғлар ва ачитқилардан иборат.  Бактериялар . Бўзилишга учрамаган барча тўла сифатли дон массасида ва тоза ўрилган донда ҳамма вақт бактериялар сон жиҳатдан устунликка эга. Эпифит бактериал флораларнинг асосий қисмини саргиш рангли колонияларни ҳосил қилувчи бактериялар гуруҳи ташкил қилади.  Буларнинг ҳаммаси марфологик ва физиологик хоссалари бўйича бир родли гурухни номоён қилади. Бу майда (2...3 x 0,5 ...1 мкм) ҳара катланган таёкчалар урама хивчинлар билан споралар ҳосил кил майди, қатъий аэроб (pseudomonas) ёки факультатив анаэроблар (Ervinia) ҳисобланади. Фаол каталазалик қобилиятини намоён қилиб, нитратларни нитритларгача тиклаш қобилиятига эга. Гўшт-пентонли аграрда улар колониялар ҳосил қилади. Ранги аввал кулранг, сўнгра секин-аста олтин ранг сариқга ўтади. Бу гуруҳбактериялари ичида анга кенг тарқалгани E.herbicola ва Var herbikola.

 Микроорганизмларнинг фаол  ривожланишига йўл куймасдан  сақланадиган тоза уралган донда мавжуд  бўлган барча бактериялардан  92-95 % ни E.herbikola  миқдори ташкил қилади. Бактериялар  донни бўзиш қобилиятига эга эмас, бироқ  фаол ҳолатда ва катта миқдор да мавжуд бўлиб, улар нафас олишда кўп иссиқлиқ ажратади ва дон массасида ўз-ўзидан қизиш жараёнинг бошланишини юзага келтира ди. Уларнинг ўсиши учун оптимал температура 27 30 0С.  Донда ҳамма вақт турли сутли ачишни чақирувчи бактерияларни топиш мумкин: сут ва мой кислатасини ҳосил қиладиган ва бошқа лар. Донда яна шундай бактериялар борки, улар ўз фаолиятини ма карон тайёрлаш жараёнида намоён қилади. Шаклланган макарон ҳамирида (хусусан киритиш режимининг бузилишида) уларнинг ривож ланиши макарон маҳсулотларининг сезиларли бузилишини- қавариши ни келтириб чиқаради.  Дон массасининг сапрофит бактериялари орасида турли кокколи шакллари ва актиномитетлар учрайди, улар доннинг ўз-ўзидан қизишида яхши ривожланади.

 Актиномитетлар (Actinomyces) вакилларининг асосий белгиси уларнинг бир ҳужайрали шохланган мицелий шаклида ўсишидир. Ми целийси икки қисмга бўлинган бўлади. Бир қисми озиқ субстратига кирган бўлиб, иккинчи қисми эса субстрат устида ҳаво мицелийси шаклида кўтарилиб туради. Бу мицелий ипларининг учларида кони диялар (споралар) ҳосил бўлади. Бу конидиялар кўпайиши учун хизмат қилади ва уларни ҳосил қилувчи гифадан щсщнгина ажралиб чиқади. Кўпгина актиномицетлар турли хил пигментлар ишлаб чиқаради, шунинг учун улар пушти, қизил, оч яшил, қўнғир ва қора рангга бўялган бўлади. Қаттиқ озиқ муҳитида актиномитетлар зич колония ҳосил қилади. Актиномицетларнинг споралари қулай озиқ субстратига тушиб қолса, ўсиб янги мицемит ҳосил қилади.

 Кўпгина актиномицетлар тупроқдаги турли хил моддаларнинг ўзгаришида фаол катнашади. Уларнинг айримлари тупроқда запас тупланишига сабаби бўлади. Aktinom chromodenes пентонли мухитда хинон (С6Н4О2) ҳосил қилади ва чиринди моддалар ҳосил бўлиши да иштирок этиши мумкин ҳамма актиномицетлар типик аэроб, яъни микроаэрофилл организмлар бўлиб, 32-37 0С температурада яхши ри вожланади. Улар орасида бирмунча юқорироқ температурада ўсувчи формалар ҳам учрайди. Уларнинг споралари юқори температурага жуда чидамли бўлиб, 120 0С гача киздиришга ҳам бардош беради. Баъзи актиномицетлар патоген хусусиятга эга бўлиб, одам ҳамда ҳайвонларда оғир касалликларни (масалан, актиномикозаларни) қўзғатади. Бу касаллик тўқима ва суякларни бутунлай ишдан чиқаради Actinom bovis қўзғатади) актиномицетларнинг қолган гуруҳи зарарсиз бўлиб, табиатда кенг тарқалган. Булардан айримлари (Aktinom grisens) қимматбаҳо антибиотиклар (стретомицин) ҳосил қилади ва медицинаишлатиладиган антибиотик моддалар олиш учун ҳозир улардан саноатда кенг фойдаланилмоқда.

 Замбруғлар . Кўпчилик замбруғларнинг характерли хусусияти шундаки, улар гифа деб аталувчи шохланган ип шаклида ўсади. Бу лар замбругнинг мицемит деб аталувчи вегетатив танасини ҳосил қилади. Замбуруғ танасининг бундай тузилганлиги унинг ташқи муҳитга тегиб туриш юзасини ҳаддан ташқари ошириб юборади. Бу ҳол замбуруғни табиатдаги бир қанча органик бирикмаларнинг ўзгари шида фаол иштирокчи қилиб қўяди. Баъзи замбруғларнинг гифалари оидия деб аталган қисқа ҳужайраларга бўлиниши мумкин. Оидиялар замбуруғларнинг вегетатив кўпайиши учун хизмат қилади. Худди шундай функцияни туруш замбруғлар гуруҳи учун жуда характерли бўлган куртакланувчи мицелий ҳам бажаради.  Замбруғларнинг жинссиз кўпайиши алоҳида споралар ёки кони диялар ҳосил қилиш йўли билан бориши мумкин. Ҳосил бўлиш типига қараб, споралар эндоген спораларга (мағор замбруғларида споран гит ичида ҳосил бўлади) ва экзоген споралар ёки конидиеларга бўлинади. Кейингилар вертикал сперигмалар учида ҳосил бўлади. Замбруғлар жисий йўл билан ҳам кўпайиши мумкин. Бунда иккита ҳужайранинг қўшилишидан зигоспоралар (халтали замбруғларда) ва базидноспоралар (базидияли замбруғларда) ҳосил бўлади.

 Ачитқилар. Микросқоп замбруғларга бир ҳужайрали ва кўп ҳужайрали организмлар киради. Бир ҳужайралилар гурухига хусусан ачитқилар (турушлар) киради. Ачитқи ҳужайралари пўст, протоп лазма ( қў шилмалари билан) ва ядрога эга. Ҳужайраларнинг ичидаги моддалар дастлаб бир хил, сўнгра эса уларнинг марказий қисмида вакуола ва гранулалар пайдо бўлади.  Ачитқи ҳужайраларининг протоплазмасидан центрифуга ёрдамида микросома деб аталувчи жуда кўп гранулалар ажратиб олиш мумкин. Бу гранулаларнинг катталигига 200мга яқинлашади. Улар таркибига оқсиллар, нуклеин кислота валипондлар киради. Булардан ташқари протоплазма таркибида хондриосома деб аталувчи бирмунча йирик гранулалар ҳам учрайди. Тирик ҳужайра протоплазмасида ўзлуксиз давом этувчи бир қанча биокимёвий жараёнлар мазкур тузилмалар билан мустахкам боғлиқдир. Бу ҳужайра юзасининг структураси унинг физиологик фаоллигида муҳим аҳамиятга эга эканлигини кўрсатади.

Фитопатоген ва тўқимали ва микрорганизмлар тавсифи. Ўсимликларда касалликларни келтириб чикарувчи микроорга низмлар фитопатогенлар дейилади.  Уларнинг ичида бактериялар (бу ҳолда касаллик бактериозлар дейилади.) замбруғлар (замбруғлар чакирадиган касалликлар мико залар дейилади) ва вируслар маълум.  Фитопатоген микрорганизмлар билан зарарланган ўсимликлар улади, ёки олинадиган тола ва уруғнинг миқдори ва сифати кам бўлади.  Кўпгина фитопатоген микроорганизмлар донни сақлаш даврида кўпаймайди, бироқ дон массасини сақлашни ташкил этишда улардан қайси бирларининг ривожланиши дон массасига бевосита таъсир курсатиши қизиш уйготади. Бундай касалланиш одатда ўсимликнинг гулида ва уруғида намоён бўлади. Бу ҳолларда зарарланган уруғ ёки микробларнинг ўзига хос ҳосил бўлиши ҳосилни бошокдан ажра тишда дон массасига тушади ва унинг озиқ- овқатбоп, ем-хашакбоп ҳамда уруғлик сифатларини ёмонлаштиради.

O'xshashlar

Юкумли касалликларда рухий бузилишлар

Сезги жараёни (dars ishlanma)

Эмоциялар, ирода, ихтиёрий фаолият. Меъёр ва патология чегаралари

Пахтачиликда минерал ва органик ўғитлардан самарали фойдаланиш омиллари

Билиш жараёнлари ва унинг боскичлари