O`smirlik davri psixologiyasi - Psixologiya - Slaydlar

O`smirlik davri psixologiyasi

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

414.13671875 KB

Ko'chirib olish

O`smirlik davri psixologiyasi

Reja: • O’smirdagi asosiy psixologik o’zgarishlar. • O’smirda bilish jarayonlarining o’sish va o’qish faoliyati. • O’smirlarning tarbiyasi qiyinchilik xususiyatlari va uning kelib chiqish sabablari. • Tarbiyasi qiyin o’smirlar tipologiyasi.

Xarakter aksentuasiyasi • Xarakter aksentuasiyasi – K.Leongard tomonidan kiritilgan tushuncha bo’lib, xarakter ba`zi sifatlarning yorqin ifodalanganligining namunasidir. Xarakter akcentuaciyasini bilish o’smirlarga individual yondashish, kasbga yo’naltirish kabilarda zarurdir. O’z-o’zini baholash – shaxsning o’zini boshqalar bilan taqqoslash va refleksiya natijasida o’z-o’zini baholash murakkab va o’zgaruvchan bo’lib, shaxs strukturasida katta o’rin tutadi.

Anatomo – fiziologik xususiyatlari. • Anatomo – fiziologik xususiyatlari. Butun endokrin sistemasining, xususan gipofizning aktivlashishi tufayli o’smir organizmida sifat jihatdan o’zgarishlar yuz beradi. Bu holat qizlarda 11-13, o’g’illarda 13-15 yoshda bo’lib, ikkilamchi jinsiy belgilar paydo bo’ladi, o’smirning tashqi ko’rinishi o’zgaradi. Muskullar massasi va muskul kuchi o’sadi, bu holat jinsiy etilish davrining oxiriga borib tezlashadi. Ichki organlar, xususan yurak o’sadi. Ba`zan yurak qon-tomir sistemasida patologik o’zgarishlar yuz beradi.

O’tish davrining inqirozi haqida nazariy qarashlar . • Biogenetik yo’nalish vakllari S.Xall va Z.Freyd bu inqiroz biologik shartlanganligi tufayli muqarrardir deb hisoblasalar, amerikalik antropologlar M.Mid va R.Benedikt o’smirlik inqirozi ijtimoiy munosabatlarning natijasidir deb isbotlaydilar. R.Benedikt bolalikdan kattalikka o’tishning 2 usulini ko’rsatadi.

O’smirlardagi asosiy psixologik o’zgarish. • O’smir o’zini asta-sekin katta odam deb his qila boshlaydi, lekin ko’p odat va xususiyatlari bolalarcha bo’lib qoladi. Bu hissiyot kattalik hissi deb ataladi va o’smirlikdagi asosiy psixologik yangilikdir. Bu his o’smirda o’ziga, atrof muhitga, odamlarga nisbatan yangi hissiy poziciyani yuzaga keltiradi. U bolalar xulq-atvorini kattalar xulqi va qadriyatlariga qayta orientaciya qila boshlaydi. O’smir o’z huquqlari doirasini kengaytiradi, kattalarni esa cheklashni xohlaydi.

Bilish jarayonlarining o’sishi. • O’smirning qiziqishlari ortadi, bilish faoliyati maktab programmasidan tashqariga chiqadi, mustaqil o’qiy boshlaydi. Uning tafakkurida tanqidiylik, mustaqillik hosil bo’ladi. O’qituvchi o’quvchilarga o’quv materiallarini taqqoslashni, mavhumlashtirishni, o’z fikrini to’g’ri, ravon va aniq ifodalash yo’lini tushuntirib berishlari lozim. O’smirlarning o’quv faoliyatida, o’quv materialini o’zlashtirish darajasida, umumiy intellektual rivojlanishida turli darajadagi o’quvchilarni uchratish mumkin.

• O’quv faoliyatidagi kamchiliklar kichik sinflarda bilinmagan bo’lsa, V-VI sinflarda o’zlashtirishi keskin farqlanadigan bolalar ko’zga tashlanib qoladi. O’smirlarda nazariy, formal va refleksiv tafakkur turlari shakllanadi. Xotira, idrok jarayonlari ham intellektualizaciya bo’la boshlaydi, ya`ni o’smir o’quv materiallarini tushinib idrok qilish va eslab qolishni o’rgana boshlaydi.

• O’smirlarning o’z-o’zini anglashi sifat jihatidan o’zgaradi. O’zi haqida uylash, o’zini boshqalar bilan taqqoslash o’smirning xususiyatidir. O’smir o’z kamchiligi ustida uylaydi, o’zidan qoniqmaslik hissi paydo bo’ladi. Ko’pchilik o’smirlar kattalarga o’xshaydigan o’z tenglashlariga o’xshashga harakat qiladilar.

Tarbiyasi qiyin o’smirlarni bir necha shartli guruhlarga ajratish mumkin: – orsiz, subutsiz o’smirlar; – mustaqil fikrga ega bo’lmaganlar; – shaxsiy talab va ehtiyojlarini qondirish uchun qonunbuzarlik yo’liga kirgan o’smirlar; – injiq tabiatli o’smirlar.

Tarbiyasi qiyin o’smirlarni yuzaga keltiruvchi sabablar quyidagilar: – shaxsning biologik kamchiliklari; – psixik rivojlanishdagi kamchiliklar; – shaxs tarbiyasidagi nuqsonlar; – bilish faoliyatidagi kamchiliklar; – maktab ta`limi va tarbiyasidagi kamchiliklar; – maktabdan tashqari muhitdagi kamchiliklar.

O’smirlarning tarbiyasi qiyinlik belgilari va ular bilan ishlash tadbirlari • Inson umrining o’smirlik bosqichida, bizningcha, asosan ikkita xatarli jihat paydo bo’ladi. Uningbittasi-kattalarga taqlid qilish, ikkinchisi – o’smirning oilada va maktabda nazoratn chetda qolish. Shu ikki jihat katta yoshdagi odamlar e’tiboridan tashqari, o’z oqimida, maqsadga muvofiq, tarzda kechadigan bo’lsa, oqibat tarbiyasi qiyin deb ataluvchi o’smirlar paydo bo’lishiga olib keladi.

• Birinchi jihatni tahlil qilib ko’raylik, chunonchi, o’smirlik bosqichidagi o’g’il va qizlarda ilk «kattalik» hissi yuzaga keladi. Bu yoshdagi o’smir munosabat uslubini o’zgartiradi, axloq mazmuni ham keskin o’zgaradi. Kattalarning tashqi qiyofasi, yurish-turishi, ko’zga tashlanadigan ayrim tomonlari o’smir shu davrga tezroq yetish istagini uyg’otadi.

• Jumladan modaga qiziqish, o’ziga aro berish, o’zgacha «madaniy» horqdiq chiqarish, mulzamat qilishga intilish kabilar. Ular ko’pincha talablarga, katta yoshdagi kishilarga, televizor va kinolarda ko’rgandlariga taqlid qiladi. O’z tasavvurida nimani ommabop deb hisoblasa, xuddi shu narsani namuna tarzida qabul qiladi. O’smirda o’z-o’zini va o’zgalarni baholash mezoni ana shu tariqa yuzaga keladi. Shuning uchun unda yangi his-tuyg’ular, orzu-umidlar, sevgi haqidagi kitob solish holatlari ko’zga tashlanadi.

• Psixologiya fanida inson xulq-atvoridagi o’zgarish, goho chetga og’ish hodisasi ijtimoiy hayot bilan bog’liqligi haqida umumiy qonuniyat mavjud. Jahon psixologlari olib borgan tadqiqotlar tarbiyasi qiyin o’smirlarning paydo bo’lishga ijtimoiy muhitdan tashqari pedagogik- psixoloik omillar ham sabab bo’lishini ko’rsatmoqda.O’smirlar harakatlarini izchil va uzluksiz o’rganishщ, ulardagi chetga og’ish ko’rinishlari turlicha bo’lishini ta’kidlamoqda.

• Tarbiyasi qiyin o’smir, axloqi butunlay ishdan chiqqan, harakat boshqarish imkoniyatiga ega bo’lmagan, jinoyatchi emas. Shuning uchun ularning xulq motivlarini tadqiqot qilish orqali qayta tarbiyalash, shaxsda hukm surib kelayotgan ayrim illatlarni bartaraf qilish imkoniyati mavjuddir. Bu jarayon o’ta murukkab, ota-onadan, o’qituvchilardan, jamoat tashkilotlaridan, mahalla faollaridan katta kuch, sabr-toqat, uzoq mehnat va chuqur izlanishlar talab qiladi.

Tarbiyasi qiyin o’smirlar tipologiyasi • Tarbiyasi qiyin o’smirlar hatti-harakatini izchil va muntazam o’rganish, ular orasida axloq qoidalaridan chetga chiqish hollarining sabablari turlicha ekanini yaqqol isbotlamoqda. • Odatda tarbiyasi qiyin o’smirlar jinoiy va axloqiy qonunbuzarliklar guruhiga ajratib o’rganiladi. Maxsus tadqiqotlar qonunbuzar o’smirlardagi salbiy hatti- harakatlarning vujudga kelishi sabablariga qarab, tarbiyasi qiyin o’smirlarning taxminiy tipologiyasini tuzish imkonini beradi. Birinchi guruhga balog’atga yetmagan. Andishasiz, qaysar o’smirlar kiradi. Bunday o’smirlar shaxsiy qarashi, o’zgalarga baho berishi axloq ehtiyojlarini maktab, oila va jamoatchilik fikriga qarshi qo’yadilar.

• Mustaqil ijodiy fikr yuritish, o’z-o’zini nazorat qilish, o’z-o’zini tanqid qilish singari shaxs sifatlarini shakllantirishga e’tibor berish zarur. Yo’l qo’ygan kamchiliklarini dalillar asosida ko’rsatib berish, qayta tarbiyalashda muhim ahamiyat kasb etadi.

• Tarbiyasi qiyin o’smirlarni guruhlarga ajratish maqsadida, individual suhbatlashish ularning savol varaqasini to’ldirishga o’rgatish. Ularni uzluksiz ravishda kuzatib borish. Yozgan bayon yoki insholarni tahlil qilish, shaxsiy hujjatlarini izchil o’rganish, sinf rahbari yoki tarbiyachining kundalik daftarini yuritish, muammoli yoki «konflekt» li vaziyatni vujudga keltirish asosida tajriba o’tkazish, individual shaxsda yoki jamoada qanday o’zgarishlar ro’y berishini muttasil kuzatib borish, ularni qayta tarbiyalash uchun muhim imkoniyatlar yaratadi.

• Muloqotni kutish — murakkab o`ziga xos holat bo`lib, bunda o`smir shartli va shartsiz ravishda qiziqarli va muhim, takrorlanmas uchrashuv va muloqotni kutadi. Shu sababdan ular ota-onalari, atrofidagi kattalar va umuman boshqalarga diqqat va qiziqish bilan qaraydilar. Muloqot ko`payishi natijasida do`stlik kelib chiqadi va bu do`stlik o`smir uchun o`zini mustaqil va katta odam sifatida hisoblay olishiga turtki bo`la oladi. Do`stlikning asosiy sharti esa — o`zaro bir-birini tushunish hisoblanadi.

O'xshashlar

Yetuklik davri psixologiyasi!

Go’daklik va ilk bolalik davri psixologiyasi

Sezgi psixologiyasi

Shaxs psixologiyasi

Raxbar psixologiyasi