Insonda aks ettirish darajalari - Psixologiya - Slaydlar

Insonda aks ettirish darajalari

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1668.5 KB

Ko'chirib olish

Reja: 1.ANGLANILGAN VA ANGLANILMAGAN HODISALAR 2.USTANOVKA TUSHUNCHASI 3.PSIXOLOGIYA VA FALSAFADA ONG MUAMMOSI 4.IJTIMOIY VA INDIVIDUAL ONG 5.ONGNING VUJUDGA KELISHIDA JAMOA MEHNAT FAOLIYATI 6.FAOLIYAT VA ONGNING BIRLIGI PRINSIPI01

ANGLANILGAN VA ANGLANILMAGAN HODISALAR • Ma'lumki, inson o'z tabiati jihatidan faol (ya'ni har doim bir maqsad asosida harakat qiladigan) mavjudotdir. Ana shu jihatdan olganda odamning barcha psixik prosesslari va shaxsiy psixologik xususiyatlari uning turli-tuman faoliyatlarida namoyon bo'ladi. Faoliyat doimo organizm bilan muhitning o'zaro bir-biriga ta'sir qilibturishinipg ifodasidir. Bu faoliyat ayrim hollarda tashqi tomongi ifodalasa (harakatlarda, yurish-turishlarida ifodalansa ichki va tashqi harakatlar bir butunlikda namoon bo'ladi.

• Hayvonlarning faoliyati sistemasi va psixikasining Hayvonlarning faoliyati sistemasi va psixikasining rivojlanganligiga qarab birmuncha murakkab bo'lishi rivojlanganligiga qarab birmuncha murakkab bo'lishi mumkin, ammo ularning hayoti har qanday hollarda mumkin, ammo ularning hayoti har qanday hollarda ham tashqi borliqning talabiga organizmning ham tashqi borliqning talabiga organizmning biologik moslashishi bilangina chegaralanadi.biologik moslashishi bilangina chegaralanadi. • Odamning hulq-atvori, faoliyati esa tomomila Odamning hulq-atvori, faoliyati esa tomomila boshqacha harakterdadir. Inson hayvonlar hatti-boshqacha harakterdadir. Inson hayvonlar hatti- harakatlaridan farq qilib,harakatlaridan farq qilib, • avvalo, ijtimoiy harakterga egadir. Inson o'zining avvalo, ijtimoiy harakterga egadir. Inson o'zining sa'iharakatlarini ilk yoshidanok, butun insoniyat sa'iharakatlarini ilk yoshidanok, butun insoniyat tajribasi va jamiyat talablariga yo'naltirilib boradi.tajribasi va jamiyat talablariga yo'naltirilib boradi.

• Hatti- harakatning bu turi shu qadar o'ziga xoski, uni ifodalash uchun maxsus termin- faoliyat termini qo'llaniladi. Inson faoliyatiga xos bo'lgan xususiyatlaridan yana biri u bilish jarayonlari va iroda bilan chambarchas bog'liq bo'ladi ularga tayanadi, bilish va irodaviy jarayonlarsiz yuz berishi mumkin emas. Faoliyat kishining anglanilgan maqsad bilan boshqaribturiladigan ichki (psixik) va tashqi (jismoniy) faoliyat bo'lib hisoblanadi.

• Odam shaxsidagi ongsizlik holatlari kishining o'zi anglamagan xolla qiziqishi va ehtiyojlarini bajarishga intilishidir. Bunda hatti- harakatlar turlicha ixtiyorsiz reaksiyalarda, hulq-atvorda, psixik hodisalarda namoyon bo'ladi.

• Hayvonlar psixikasiiing paydo bo’lishi va o’sib taraqqiy qilinishini yuksak darajada taraqqiy etgan psixikaning ya’ni faqat insonga xos bo’lgan ongning ilk tarixi arafasi desa bo’ladi. • Inson ong egasi bo’lganligi tufayli hodisalarning o’zaro sababiyatlari, boғlanishlarini va bu boғlanishlarning natijalarini ochib ola biladi, o’z oldiga muayyan maqsadlar qo’yadi va shu maqsadlarga yarasha ish ko’radi .

Odam ongi, psixikasi yuksak darajada tashkil topgan materiyaning, ya’ni miyaning xossasidir. Shu bilan birga, odam ongini ijtimoiy hayot sharoitiga boғlagan holda taraqqiy qiladi. Ong insonning eng avvalgi ota-bobosi qurol yasab, mehnat qila boshlagan va shu tufayli ijtimoiy hayot kechira boshlagan paytdan e’tiboran paydo bo’lgan.

• Odamning eng avvalgi ota- bobolari to’da-to’da bo’lib yashashi mehnat jarayonida inson jamiyatiga yaqinlashtiradi. • Odam tashqi tabiatga ta’sir etib va uni mehnati bilan o’zlashtirish jarayonida o’zining tabiatini ham o’zgartirib boradi. Odamning eng avvalgi ota-bobolari mehnat jarayonida qayta tuzilib odam organizmi takomillasha borgan. •

• Inson ongining taraqqiy qilishida so’zsiz mehnat jarayoni muhim rol o’ynadi. Avlod- ajdodlarimiz mehnat qilish natijasida o’z ehtiyojlari uchun kerak bo’lgan buyumlarni tabiatdagi bor bo’lgan yo g’ och, tosh kabilardan yasash natijasida ularning onglari takomillasha borgan.

USTANOVKA TUSHUNCHASI • Shuni qayd etish kerakki, ijtimoiy psi х ologiyada ma’lum va mash х ur bo’lgan "Ustanovka", "Ijtimoiy ustanovka" muammolariga bag’ishlangan tadqiqotlarga to’ х talmay ilojimiz yo’q. Chunki, psi х ologik х izmat jarayonining psi х ologik himoya vositasi sifatidagi asosiy vazifalarini ijtimoiy ustanovka tadqiqisiz tasavvur etib bo’lmaydi.

• Binobarin, ustanovka (psi х ologiyada) sha х sning muayyan faolligini (idrok, tafakkur, maqsadga muvofiq harakatlar va х okazo) bajarishga qaratilgan, avvalgi tajribasi bilan belgilangan tayyorgarligi; kishining uni muayyan tarzda harakatga undovchi tayyorgarlik formasi hisoblanadi.

• Keyinchalik esa, G’arb, ayniqsa, AQSH olimlari tomonidan ijtimoiy ustanovka tushunchasi "attityud" so’zi bilan ifodalanib, sotsial psi х ologiya va sotsiologiya faniga sha х sning guru х a’zosi sifatidagi х ulq-atvoriga, uni me х anizmlarini o’rganuvchi ob’ekt sifatida kiritildi.

• (U.Tomas, F.Znanetskiy, G.Ollport, M.Smit, D.Kats va boshqalar). Demak, ijtimoiy psi х ologiyada birinchi bo’lib "attit’yud" tushunchasi "individning ijtimoiy maqsadi va mo х iyatiga nisbatan psi х ologik tayyorgarligi sifatida yoki ayrim ijtimoiy sifatlarni anglashga nisbatan namoyon bo’luvchi individning ongli holati" sifatida talqin qilindi va bu talqin qator eksperimental tadqiqotlar asosida musta х kamlandi.

• Ijtimoiy ustanovkaning ijtimoiy psi х ologik mu х ofaza uchun muhim bo’lgan psi х ologik tuzilishini aniqlash maqsadida 1942 yilda M.Smit tomonidan tavsiya etilgan "uch komponentli sha х s ijtimoiy psi х ologik qurilmasi" ustanovkaning ilmiy jihatlarini kengroq ochib berishga va tadqiq qilishga х izmat qiladi.

• Bir qarashda "ustanovka" va "ijtimoiy ustanovka" tushunchasi bir-biriga juda yaqin va o’ х shash. Ayniqsa, sha х s, faoliyat, yo’nalish, tayyorgarlik, munosabat tushunchalari ikkala tushuncha uchun ham birday ahamiyat kasb etadi. qolaversa, bularni bir-biridan ajratgan holda ta’riflash ham juda mushkul.

• Lekin fanda aniqlik va har bir sohaning ilmiy yo’nalishi nuqtai nazaridan, shuningdek, ustanovka muammosining umumiy psi х ologiyadagi va ijtimoiy psi х ologiyada tutgan o’rni va o’ziga х os vazifalarini belgilash maqsadida "ustanovka" va "ijtimoiy ustanovka" tushunchalari shartli ravishda qabul qilingan. Balki, bu-ustanovka muammosini yanada chuqurroq, yanada mukammalroq o’rganishga х izmat qilar.

• Ustanovka muammosining ijtimoiy psi х ologiya fanining eng mu х im ob’ekti ekanligini, hatto D.N.Uznadze tomonidan keltirilgan quyidagi ta’rifda ham ko’rish mumkin: 1.Ustanovka ma’lum faollik holatiga tayyorgarlik. Ayni paytda, sub’ekt ehtiyoji va unga mos ob’ektiv vaziyatning yaratilishi bilan bog’liq sub’ektning bir butun dinamik holatidir.

• . Bu o’rinda ob’ektiv vaziyat bilan bog’liq psi х ologik himoyalanishining sha х s faolligiga ta’sir etuvchi ijtimoiy omillarning o’rni va ahamiyati alohida o’rin tutganligi ko’rinib turibdi. Lekin D.N.Uznadze o’z tadqiqotlarida sha х sning oddiy fiziologik ehtiyojlarini o’rganish va tahlil qilish asosida ustanovka qonuniyatlarini ochib beradi va ilmiy х ulosalar qilish bilan kifoyalanadi.

Ijtimoiy psi х ologiyada esa bugungi eng muhim va dolzarb muammolardan biri-shakllangan ijtimoiy ustanovkaning hayot va faoliyat mazmuniga qarab o’zgarishi yoki o’zgarmasligini aniq dalillar misolida asoslab berishdir. Binobarin, bi х evioristik yo’nalishdagi sotsial psi х ologik oqim namoyandasi K. Х ovlondning fikricha ijtimoiy ustanovka o’rgatish yoki ijtimoiy psi х ologik ta’sir yo’li bilan o’zgarishi mumkin.Ya’ni insondagi turli х il ustanovkalarni o’zgartirish uchun unga nisbatan rag’batlantirish yoki jazolash tizimini o’zgartirish mumkin.

PSIXOLOGIYA VA FALSAFADA ONG MUAMMOSI • Ong va ruhni falsafiy jihatdan o’rganish uni borliqning o’ziga xos ma‘naviy shakli ekanligi bilan asoslanadi. Shu sababli falsafada ong kategoriyasi insonning butun moddiy va ma‘naviy faoliyatini tahlil qilish va tushunish bilan ham chambarchas bog’liqdir. Ong masalasini talqin qilishda turli falsafiy maktablarning namoyondalari o’z fikrlarini bayon qilishganlar.

• Qadimgi yunon faylasuflaridan biri Suqrot «o’zingni bilsang, olamni bilasan» degan edi. Bu fikr ortida olam kabi inson ham murakkab bo’lib, u o’zini bilish va anglash orqali olam mohiyatini anglashga yo’l ochishi mumkin degan xulosa yotadi. Suqrotning falsafiy fikr va mulohazalarida inson va uning ongini o’rganish turar edi. Suqrotning tushuntirishiga insonning ongi turli holatlarda va darajalarda sodir bo’lib, u bir necha qatlamlardan iborat bo’ladi.

• O’sha murakkab ongning sohibi – individdir. Indiidning ongi esa turli ijtimoiy ongning mazmunini oliy instantsiya belgilab beradi, oliy instantsiya esa Suqrotning tushuntirishicha aqldir.

• Yunon faylasuflaridan biri bo’lgan Demokritning fikricha bilish ob‘ekti moddiy olam bo’lib, ongimiz esa moddiy olam bo’lib, sezgilar orqali aks ettirilishidan iboratdir. • Sharq falsafiy maktabining asoschilaridan biri hisoblangan Forobiy esa inson o’zini qurshab turgan olamni, sezgi a‘zolari aql idroki orqali bila boradi. Inson aqli moddiy olam rivojlanishining eng oliy mahuslidir. Forobiy inson aqlining roliga katta baho beradi. Inson aql – tafakkur yordamida borliqni, ijtimoiy hodisa va jarayonlarning mohiyatini bilib beradi deb ta‘kidlaydi .

• Islom ta‘limoti va tasavvuf falsafasiga ko’ra ong va ruh olloh tomonidan insonga in‘om qilingan bo’lib, u o’lmas va abadiydir. Shuningdek inson xudo tomonidan yaratilgan bo’lib, boshqa mahluqotlardan farqli o’laroq unga ilohiy aql ato etilgandir.

• Falsafiy fikr rivojida ong muammosi barcha zamonlarda faylasuflarning diqqat markazida bo’lib, kelganligini va hozirgi kunda ham dolzarb ekanligini ta‘kidlash lozim. • Falsafa fani ongni bir butun yaxlit holda olib, uni har taraflama o’rganar ekan, bunda u hozirgi zamon ilm – fanida erishilgan eng yangi ma‘lumotlarga tayangan holda ish ko’radi.

• 19 asr oxiri 20 asr boshlarida fiziologik va psixologik fanlar yanada taraqqiy etib, ular hissiyot organlarini tadqiq etishga kirishdi. • Bu davrning eng yirik tadqiqotchilaridan biri avstraliyalik vrach, psixiolog Zigmund Freyd (1856 – 1939) o’zining «ruhiy tahlil» falsafiy kontsepuiyasida – ijodning genezisi, kelib chiqishi, ongsizlik asosida paydo bo’lishini falsafiy jihatdan mukammal tahlil qilib berdi.

• Ruhiy tahlilda ongsizlik muammosi yechilar ekan, unga maxsus izlanish orqali keng falsafiy ma‘no berildi. Zigmund Freyd falsafa tarixida ongsizlik muammosiga yetarlicha e‘tibor berilmaganligini, shu bilan birga klassik falsafada, psixologiya va tabiiy fanlar, insonni maxsus o’rganuvchi fanlarning tadqiqot ob‘ektidan chetda qolganligini ham tanqidiy tarzda ko’rsatib berdi. • Ma‘lumki insonni turli faoliyatga yo’naltiruvchi asosiy omil bu ongdir. Freyd ong tushunchasining tubida insonlarning turli maqsadlari, hohish va istaklari, intilishlarining bilib olinmagan qatlami yotishini ochib beradi.

• Ong – inson hayoti uchun juda zarur, uning yordamida individlar o’zlarini o’rab turgan olamda joylashadilar. Bu olamda o’zlarining shaxsiy «men» larini shakllantiradilar. • Ongsizlik – anglamasdan qilingan hatti – harakatlardir. Bu hatti – harakatlarning sababi hali ongga yetib ulgurmagan bo’ladi. Shu bilan ongni tabiiy va sun‘iy ravishda to’sib qo’yilsa, ya‘ni uyquda, gipnozda, mast bo’lganda va boshqa shunga o’xshash holatlarda yuzaga keladi.

• Zigmund Freydning ta‘kidlashicha inson ruhiy olami uch bosqichdan tashkil topadi: • 1) «Men» - onglilik yoki ong; • 2) «Mendan yuqori» - ijtimoiy ong; • 3) «U» - ongsizlik.

IJTIMOIY VA INDIVIDUAL ONG • Ijtimoiy ong tabiiy va ijtimoiy voqelikning in’ikosi, jamiyatning muayyan davriga yoki qismiga tegishli bo’lgan umumiy his-tuyg’ular, kayfiyatlar, qarashlar, g’oyalar, nazariyalar majmuidir. Ijtimoiy ong tufayli jamiyatning o’z-o’zini anglashi sodir bo’ladi, kechayotgan jarayonlarga munosabati shakllanadi. Ijtimoiy o’zgarishlar bilan bir qatorda ijtimoiy ong ham o’zgarib rivojlanib boraveradi.

• Ammo bundan, aslo, ijtimoiy ongning taraqqiyoti faqat ijtimoiy voqelikdagi o’zgarishlargagina bog’liq ekan-da, degan xulosa kelib chiqmaydi. Zero, ijtimoiy ong o’z taraqqiyotida nisbiy mustaqillik harakteriga va ijtimoiy voqelikka faol aks ta’sir eta olish xususiyatiga ham egadir. Ijtimoiy ongning bunday xususiyatlari nimalarda ko’rinadi?

• Avvalo, ijtimoiy ongga vorislik xos ekanligini ta’kidlash lozim. Bu ijtimoiy ong shakllarining o’z rivojlanish mantiqiga, qonuniyatlariga ega ekanligida yaqqol namoyon bo’ladi. Bundan tashqari, ijtimoiy ong rivojida uning turli shakllarining o’zaro ta’siri ham muhim rol o’ynaydi. Ijtimoiy ong, undagi o’zgarishlar voqelikka hamma vaqt aks ta’sir etib kelgan. Bilimlar ko’lami, tarixiy tajriba har bir davrda ayricha bo’lganidek, bu ta’sirning kuchi ham turlicha bo’lgan. Ijtimoiy ongning mohiyati uni individual ong bilan solishtirganda yanada yaqqol namoyon bo’ladi.

• Individual ong muayyan, guruh, elat, millatga mansub bo’lgan ayrim kishining ongi bo’lib, jamiyatdagi voqelik va real borliqning aloxida olingan shaxsning ongida aks etishdir. Ijtimoiy va individual ongning mohiyatini chuqurroq anglash uchun ular o’rtasidagi o’xshash va farqli tomonlarni tushunib olish maqsadga muvofiqdir.

• Ijtimoiy va individual ong o’rtasidagi o’xshashlik bir tomondan, har ikkalasining ham ijtimoiy voqelikni aks ettirishida ko’rinadi. Boshqa tomondan, ijtimoiy ong voqelikni individ ongi orqali aks ettiradi. Chunki, ijtimoiy voqelikda yuz beradigan o’zgarishlar avvalo, alohida kishilar ongida o’z aksini topadi va undan so’nggina ijtimoiy ongda gavdalanadi.

ONGNING VUJUDGA KELISHIDA JAMOA MEHNAT FAOLIYATI • Ob`ektiv borliq inson miyasida turli xil darajada aks etadi. Ong psixikaning eng yuksak darajasi bo`lib, u faqat insongagina xosdir. Ong ijtimoiy-tarixiy sharoitda, mehnat faoliyatida boshqa odamlar bilan til yordamida munosabatda bo`lishi natijasida shakllangan . Ontogenetik taraqqiyot jarayonida ham ong ijtimoiy muhit ta`siri ostida faoliyat va muloqot jarayonida shakllanadi.

• Ongning mohiyatini to`g`ri tushunish uchun uning tuzilishini ko`rib chiqish lozim. Ong quyidagi to`rt muhim psixologik xarakteristika bilan aniklanadi. • I. Ongning birinchi xarakteristikasi uning nomida aks ettirilgan: ong, anglash. Inson ongi tevarak-atrof, tashqi va insonning o`zining ichki dunyosiga oid bilimlar to`plami, yig`indisidan iboratdir. Agar inson tashqi olam va o`zi ichki dunyosi haqida bilimlarni o`zlashtirish va anglashdek muhim xususiyatdan mahrum bo`lganda, unda hech qanday bilim va ong shakllanmagan bo`lar edi

• II. Ongning ikkinchi xarakteristikasi - unda sub`ekt va ob`ekt o`rtasidagi farq o`z ifodasini topadi. Boshqacha qilib aytganda inson o`zini boshqalardan va tashqi olamdan farqlaydi, unda "men" va "men emas" tushunchasi mavjud. Odam organik olam tarixida birinchi marta undan ajralib chiqdi va o`zini tashqi olam, tevarak- atrofdagi muhitga qarshi kuydi. Bunday xususiyatning paydo bo`lishining natijasi insonning o`z-o`zini bilishi va uzligini anglashida, o`z-o`zini baholashida aks etadi. Insongina o`zining tashqi olamdan, predmetlardan, boshqa kishilardan farqini, ustunligi va kamchiliklarini anglay oladi.

• III. Ongning uchinchi xarakteristikasi - maqsad quyish va maqsadga yo`nalganlik bilan belgilanadi. Har qanday faoliyat maqsadini aniklash ongning funktsiyasi. Har qanday faoliyatni amalga oshirishda maqsad kuyiladi, faoliyat motivlari yuzaga keladi, irodaviy qarorlar qabul qilinadi, harakatlarni bajarish yo`llari ishlab chiqiladi va sharoitni hisobga olgan holda zaruriy tuzatishlar kiritib boriladi. Ma`lum sabablar ta`sirida maqsad ko`zlash yoki uni boshqarish, koordinatsiya qilishdagi buzilishlar ongning buzilishiga olib keladi.

• IY. Ongning to`rtinchi xarakteristikasi - unda odamning ma`lum munosabatlari aks etishida. Inson o`z atrofida bo`layotgan voqealarga, ob`ektiv borliqqa, o`z faoliyati va uning natijalariga adekvat munosabatda bo`ladi. Bu munosabat uning his-tuygularida nomoyon bo`ladi. His-tuygular va munosabatlarning o`zgarishi, noadekvatligi ongning buzilishidan darak beradi.

O'xshashlar

Psixika va aks ettirish xususiyatlari

Sezgi psixologiyasi

Psixologiya fanining predmeti

Psixologiya rivojlanish tarixi

Muomala psixologiyasi