logo
  1. Bosh sahifa
  2. Slaydlar
  3. Psixologiya
  4. Diqqat

Diqqat

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1247.5 KB
Ko'chirib olish
Diqqat Diqqat REJA : • Diqqatning biror narsaga namoyon bo`lishi . • Diqqat va uning turlari. • Diqqat ko`rinishlari. • Diqqat turlicha sifat ko`rinishlari bilan ta’riflanishi. • Xulosa • Foydalanilgan adabiyotlar. Diqqat • Diqqat - kishi faoliyati barcha turlari, eng avvalo mehnat va o`quv faoliyati samaradorligini muhim va zarur shartidir. Mehnat qanchalik murakkab va mas’uliyatli bo`lsa, u diqqatga shunchalik katta talablar qo`yadi. • Ziyraklik kishiga uning kundalik hayotida, turmushida, boshqa odamlar bilan munosabatga kirishishida zarurdir. O`quvchilarning diqqat e’tibori o`quv tarbiya jarayonini muvaffaqiyatli tashkil etishning asosiy shartlaridan biridir. Ta’lim olishda diqqatning rolini ta’kidlarkan, buyuk rus pedagogi K.D.Ushinskiy «diqqat aynan shunday bir eshikka, tashqi olamdan kishi qalbiga kirib keladigan jamiki narsalarning barchasi shu eshik orqali kiradi» - deb yozgan edi. Diqqat individning hissiy, aqliy eki harakatlantiruvchi faolligi darajasininig oshirilishini taqoza etadigan tarzda ongning yo`naltirilganligi va bir narsaga qaratilganligidir. Diqqat turlati va ularni qiyosiy xarakteristikasi Diqqat turi Paydo bo`lish shartlari Asosiy xarakteristikasi Asoslari Ixtiyoriy Vazifani qabul qilishi Vazifaga asosan yo`nalganlik, irodaviy zo`r berish, uzoq muddatli diqqatning to`planganligi toilqtiradi Ikkinchi signal sistemasini etakchi o`rni Ixtiyoriydan So`nggi diqqat Qiziqishi bilan yuzaga kelgan faoliyatga “kirish” Maqsadga yo`nalganlik saqlab qolinadi, toliqish bo`lmaydi, qiziqish ortadi. Faoliyat jarayoniga bo`lgan qiziqishi dominantasidi. Ixtiyorsiz diqqat Kuchli qo`zg`atuvchi asosida yuzaga keladi. Beixtiyoriylik, engillik, bir faoliyatdan ikkinchi faoliyatga tez o`tiladi. Shaxsni qiziqishini namoyon qilyvch yoki xarakterlovchi dominanta Diqqat va uning turlari • Diqqat va uning turlari, xususiyatlari. Diqqat - kishi faoliyati- ning barcha turlari, eng avvalo, mehnat va o'quv faoliyati samarador- ligining muhim va zarur sharti. Bilish jarayonlari kechishining eng muhim xususiyati uning tanlaydigan, yo'naltirilgan shakldaligidan iborat. Tevarak atrofdagi olamning ko'plab ta'sirlari orasidan kishi hamisha nimanidir idrok etadi, nimanidir faraz qiladi, nima haqidadir fikr yuritadi, o'ylaydi. Ongning bu xossasini uning diqqat kabi xususiyati bilan o'zaro bog'liq, deb hisoblaydilar. Diqqat • Diqqat individning emotsional, aqliy yoki harakatlantiruvchi faolligi darajasining oshirilishini taqozo etadigan tarzda ongning yo'naltirilganligi va bir narsaga qaratilganligidir. • Diqqatni ma'lum obyektga qaratish uchun irodaviy kuch, g'ayrat sarflash zarurati ishga tushayotgan paytda, binobarin, qiyinchiliklar paydo bo'lganida, bilishga oid qiziqish susayganida va, shuningdek to'siqlar mavjud bo'lgan kezlarda aniq-ravshan namoyon bo'ladi. • Ixtiyorsiz diqqat kishining anglashilgan niyatlari va maqsadlaridan mustasno tarzda hosil bo'ladi va qo'llab- quvvatlanadi. Ixtiyorsiz diqqatning paydo bo'lishi jismoniy, psixofiziologik va psixik omillar bilan belgilanadi. • Hosil bo'lish xususiyatiga va amal qilish usullariga ko'ra diqqat- ning ikkita asosiy turi mavjud: • ixtiyorsiz diqqat; • ixtiyoriy diqqat. • Ixtiyoriy diqqat ongli ravishda boshqariladigan va tartibga solina- digan diqqat-e'tibordir. Ixtiyoriy diqqat ixtiyorsiz diqqat zamirida hosil bo'ladi. Ixtiyoriy diqqat agar kishi faoliyati jarayonida o'z oldiga ma'lum bir vazifa qo'ygan va harakat dasturini ongli tarzda ishlab chiqqan bo'lsa yuz beradi. Ixtiyoriy diqqat diqqatning oliy turi sifatida mehnat jarayonida tarkib topadi. Ixtiyoriy diqqatning vazifasi psixik jarayonlarning ke- chishini boshqarib turishdan iborat. • Kishi aynan ana shu ixtiyoriy diqqatning mavjudligi tufayli xotira- dan o'zi uchun zarur ma'lumotlarni faol tarzda, tanlab «ajratib olish»ga, to'g'ri qarorlar qabul qilishga, faoliyat jarayonida paydo bo'ladigan vazifalarni amalga oshirishga layoqatli bo'ladi. • Diqqatni kuchli qo'zg'atuvchilar baland ovoz, yorqin nur va bo'yoq, kuchli hid jalb etadi. • Diqqatning taqsimlanishi ikki va undan ko'proq faoliyat turlari- ning (bir qancha harakatlarning) bir vaqtning o'zida muvaffaqiyatli bajarish imkoniyati bilan bog'liq xususiyat. Diqqatning yuksak daraja- da taqsimlanishi - ko'pgina hozirgi zamon mehnat turlari muvaffaqiyatliligining muqarrar shartlaridan biridir. Masalan, operatorlar, ko'plab dastgohlarda ishlovchilar, transport haydovchilari va boshqalarning ishi ana shuni talab qiladi. • Diqqatning ko'chishi ma'lum obyektning bir faoliyatdan ikkinchi bir faoliyatga, bir obyektdan ikkinchi bir obyektga, bir harakatdan ikkinchi bir harakatga o'tishida namoyon bo'ladi. Diqqatning ko'chi- shi yo ongli ravishdagi xulq-atvorga, faoliyatning talablariga yoki o'zgarib ketayotgan shart- sharoitlarga muvofiq tarzda yangi faoliyatga kirishish zaruratiga bog'liq bo'ladi. • Faqat obyektlar va jarayonlar o'zgarib, faoliyat esa uzoq vaqt da- vomida o'zgarmasdan qolgan hollarda diqqatning barqarorligi doirasi- da uning ko'chishi yuz beradi. Bunday ko'chish uzoq davom etadigan ish paytida charchashning oldini oladi va shu bilan diqqatning barqarorligini oshiradi. Lekin bu tez-tez takrorlanavermasligi lozim, aks holda salbiy oqibatlarga olib kelishi mumkin Diqqatning salbiy jihatlaridan biri parishonxotirlikdir. • Parishonxo- tirlik diqqatni uzoq vaqt davomida jadal bir narsaga qaratishga layoqatsizlikda, diqqatning osongina va tez-tez bo'linib turishida na- moyon bo'lishi mumkin. Parishonxotirlikning bu ko'rinishi ko'pincha ish qobiliyati susayib ketishining va xulq-atvordagi uyushmaganlik- ning sabablaridan biri hisoblanadi. Parishonxotirlikni keltirib chiqa- ruvchi sabablar nimalardan iborat? Parishonxotirlik shaxsning barqa- ror xislati sifatida ixtiyoriy diqqat sustligining ko'rsatkichi hisoblanadi va u noto'g'ri tarbiya natijasida bo'lishi mumkin. Bunday pari- shonxotirlikka qarshi, avvalo, shaxsda irodaviy fazilatlarni shakllan- tirish yo'li bilan kurash olib borish kerak. • Tevarak atrofdagi olamning boyligi haqida, tovushlar va ranglar, hidlar va harorat, miqdor va ko'plab boshqa narsalar to'g'risida biz sezgi organlari tufayli bilamiz. Kishi sezgi a'zolari yordamida tashqi va ichki muhitning holati haqida rang-barang axborot olib turadi. • Diqqat - kishi faoliyati barcha turlari, eng avvalo mehnat va o`quv faoliyati samaradorligini muhim va zarur shartidir. Mehnat qanchalik murakkab va mas’uliyatli bo`lsa, u diqqatga shunchalik katta talablar qo`yadi. • Ziyraklik kishiga uning kundalik hayotida, turmushida, boshqa odamlar bilan munosabatga kirishishida zarurdir. O`quvchilarning diqqat e’tibori o`quv tarbiya jarayonini muvaffaqiyatli tashkil etishning asosiy shartlaridan biridir. Ta’lim olishda diqqatning rolini ta’kidlarkan, buyuk rus pedagogi K.D.Ushinskiy «diqqat aynan shunday bir eshikka, tashqi olamdan kishi qalbiga kirib keladigan jamiki narsalarning barchasi shu eshik orqali kiradi» - deb yozgan edi. • Diqqat individning hissiy, aqliy eki harakatlantiruvchi faolligi darajasininig oshirilishini taqoza etadigan tarzda ongning yo`naltirilganligi va bir narsaga qaratilganligidir. Soddaroq qilib aytadigan bo`lsak, diqqat - deb ongimizning bir nuqtaga to`plab, ma’lum narsa va hodisalarga aktiv yo`naltirilganiga aytiladi. Biz faoliyatimiz jarayonida idrok va tasavvur qiladigan har bir narsa, har bir hodisa, qilgan ishimiz, uy va fikrlarimiz diqqatining ob’ekti bo`ladi. Diqqat paytida ongning bir nuqtaga to`planishi, ong idrokning torayishidan iboratdir. Ongning eng yuqori nuqtasi diqqatning markazi deb ataladi. Ana shu nuqtaga tushgan barcha narsalar, ya’ni idrok qilinayotgan predmetlar, tasavvurlar fikrlar to`la yorkin holda aks ettiriladi. Diqqat sezgi, idrok, xotira, xayol, tafakkur va harakat jarayonlarida namayon bo`lishi mumkin. Diqqat aqliy jarayonlarning sifatini ta’minlaydigan ichki aktivlikdir. Diqqat har qanday faoliyatning muhim shartidir. • Inson his qilgan barcha narsa va hodisalar izsiz yo`qolmaydi. Ular ma’lum miqdorda xotirada saqlab qolinadi, mustahkamlanib va kerak bo`lganda qayta esga tushiriladi. Odamda tasavvurlarning mavjudligi bizning idrokimiz miya po`stlog`ida qandaydir izlar qoldirilishidan, ular ma’lum vaqt davomida miyada saqlanib turishidan dalolat beradi. O`tmish tajribamizda nimaiki hodisa yuz bergan bo`lsa, shuni esda olib qolish, esda saqlash va keyinchalik esga tushirishi yoki tanish xotira deb aytiladi. Agar odamlar o`zlarining o`tishish tajribalarini esda saqlay olmasa va qayta tiklash qobiliyatiga ega bo`lmasa bilimlarni egallashning har qanday imkoniyatidan mahrum etilgan va ularning aqli darajasida qolavergan bo`lar edi. Shu sababdan ham har bir odamning vazifasi o`z xotirasini boyitishdan iboratdir. Esda olib qolish jarayonida odamda bir narsa yoki hodisa bilan boshqa narsa yoki hodisa o`rtasida o`zaro aloqa bog`lanadi. • Diqqatning biror narsaga qaratishi ob’ektga bog`liq holda diqqatning namoyon bo`lishini quyidagi shakllarini; sensor, aqliy, harakatlantiruvchi shakllarni ajratib ko`rsatadilar. Hozirgi vaqtda sensor (ko`rish va eshitish) diqqati ko`proq o`rganilgandir. Diqqatning fiziologik asoslarini tushunib etishga buyuk rus fiziologlari I.P.Pavlov va A.A.Uxtomskiylarning ilmiy ishlari katta ahamiyatga ega. Nerv sistemasining alohida reaktsiyalari orientir reflekslar haqida I.P.Pavlov ilgari surgan tasavvurida ixtiyorsiz diqqatning g`ayri ixtiyoriy tabiati haqida taxmin bor edi. Hozirgi zamon mas’uliyatlariga qaraganda orientir reflekslar juda ham murakkabdir. Ular organizmni anchagina qismlarining faolligi bilan bog`langan. Xulosa • Harakat esa diqqatni ob’ektga yanada ko`proq jalb etadi. Shunday qilib, diqqat harakatga qo`shilib va u bilan o`zaro chatishib, ob’ekt bilan mustahkam bog`lanish hosil qiladi”. Diqqatning barqarorligi uning harakatchanlik xususiyatlari bilan uzviy bog`liqdir. Diqqatning ko`chishi sub’ektning bir faoliyatdan ikkinchi faoliyatga, bir ob’ektdan ikkinchi ob’ektga, bir harakatdan ikkinchi harakatga ataylab o`tishda namoyon bo`ladi. Diqqatni ko`chirishning muvaffakiyati bir qancha shart sharoitlariga bog`liqdir. Ko`chirishi oldingi va keyingi faoliyatning xususiyatlari bilan bog`liq bo`ladi. Diqqatning ko`chirilishi ko`p jihatdan yangi faoliyat maqsadning shaxs uchun ahamiyati, uning aniq ravonligi va soddaligi bilan belgilanadi.

O'xshashlar

Psixik jarayonlar eksperimental psixologiyada metodlar
Bilish jarayonlari haqida ta’limotlar oliy tafakkurning 3 turi mavjudligi
Idrok va uning turlari
Yetuklik davri psixologiyasi!
Nizo va stresni boshqarish 2