logo
  1. Bosh sahifa
  2. Slaydlar
  3. Psixologiya
  4. Xayol va tafakkur

Xayol va tafakkur

Yuklangan vaqt:

23.11.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

969.65625 KB
Ko'chirib olish
XAYOL VA TAFAKKUR . XAYOL Odamning ongida ilgaridan bor bo’lgan vaqtli aloqalarning (assotsiatsiyalarni) qaytadan tiklanishi va bir-biri bilan yangicha qo’shilishi orqali narsa va hodisalarning yangi obrazlarini hosil qilish Xayol - obraz tasavvur yoki g’oya shaklida yangi narsaning yaratilishi, ong faoliyati, ya'ni ilgari idrok qilinmagan narsalarning obrazlarini mavjud tasavvurlar asosida miyada yaratishda ifodalanadigan faoliyatdir. XAYOL JARAYONLARI Agglyutinatsiya “ yelimlash" degan ma'noni bildirib, unda turli qismlarni bitta qilib yangi obraz yaratiladi. XAYOL JARAYONLARI Agglyutinatsiya XAYOL JARAYONLARI Agglyutinatsiya Giperbolizatsiya obrazlarni kattalashtirish yoki kichiklashtirish shuningdek, alohida qismlarni o’zgartirishdir. XAYOL JARAYONLARI Agglyutinatsiya Giperbolizatsiya XAYOL JARAYONLARI Agglyutinatsiya Giperbolizatsiya Tizimlashtirish o’xshatish orqali ayrim tasavvurlarni ular orasidagi farqlarni silliqlash; tipiklashtirish-bir xil obrazlarni qaytarilishi bo’lib, har bir davr uchun tipik bo’lgan obrazlarni yaratish XAYOL JARAYONLARI Agglyutinatsiya Giperbolizatsiya Tizimlashtirish Aksentlashtirish ayrim belgilarni ta'kidlash orqali obrazlar yaratish Xayol tasavvurlarining xotira tasavvuridan farqi  Xayol tasavvurlari ongda paydo bo’ladi va barqaror bo’ladi.  Xotira tasavvuridagi narsa doimo tanish narsadek his qilinadi. Xayol tasavvurlari esa yangilikni his qilish tuyg’ularini beradi.  Xayol tasavvurlari insonning qiziqish va ideallari bilan bog’liq bo’lgani sababli yangilikni his qilish tuyg’ulari oqibatida vujudga keladi. XAYOL TURLARI Tasavvur xayoli o’tmishda bo’lib o’tgan yoki hozirda bor bo’lgan lekin bizning turmush tajribamizda shu paytgacha uchratmagan, ya'ni biz idrok qilmagan tasavvur va obrazlar yaratishga aytiladi. XAYOL TURLARI Tasavvur xayoli Ijodiy xayol tajribamizda bo’lmagan va voqelikning o’zida ham uchratmagan narsa va hodisalar haqida tasavvur hamda obrazlar yaratishdan iborat xayol turi XAYOL TURLARI Tasavvur xayoli Ijodiy xayol Ixtiyorsiz xayol odam o’zining oldiga hech qanday maqsad qo’ymasdan, irodani ishga solmasdan, qandaydir o’z-o’ziga obraz va tasavvurlarni yaratishiga aytiladi. XAYOL TURLARI Tasavvur xayoli Ijodiy xayol Ixtiyorsiz xayol Ixtiyoriy xayol oldindan belgilangan maqsad asosida iroda kuchini ishga solib muayyan obraz va tasavvurlarni yaratishga aytiladi. XAYOL TURLARI Tasavvur xayoli Ijodiy xayol Ixtiyorsiz xayol Ixtiyoriy xayol Realistik xayol voqelik aks ettiriladi, orzular amalga oshadi. XAYOL TURLARI Tasavvur xayoli Ijodiy xayol Ixtiyorsiz xayol Ixtiyoriy xayol Realistik xayol Fantastik xayol amalga oshmaydigan xayol Kishilarning xayoli kengligi, mazmundorligi, kuchi va realligi , fantaziya boyligi jihatidan farq qiladi. XAYOL SIFATLARI Xayol kengligi voqelikning kishilar faoliyati uchun bo’ladigan doirasi bilan belgilanadi. Xayolning unumdorligi biror narsaga nisbatan xayolning boyligi, xilma-xilligi bilan belgilanadi. Xayol kuchi kuchsiz va kuchli bo’ladi. Kuchli xayolda odam juda tez ta’sirlanadi. Qiziqish kuchli bo’lsa, xayol ham kuchli bo’ladi. Xayol kuchi: ehtiyoj, qiziqish, istaklar hissiyot idrok ahvoli, asab tizimi Xayolning realligi - voqelikni to’g’ri aks ettiruvchi xayoliy obrazlarning yaratilishi, geniylarni xayolining kuchi real xayoldir. Xayolning realligi odamning tajribasiga, bilimiga, tafakkuriga bog’liq bo’ladi. Obrazlar amalga oshmasa, bu real xayol bo’lmaydi, balki fantastik xayol bo’ladi. XAYOLNING ASOSIY XUSUSIYATLARI Odamning ehtiyojlari, qiziqishlari va o’z oldiga qo’ygan vazifalari bilan bog’liq holda yuzaga keladi Xayol hamisha boy tajriba hamda bilimlarga asoslanadi Xotira tasavvurlarini analiz va sintez qismidan iboratdir Agar idrok obrazlari ayni hozirgi paytdagi narsalar bilan, xotira obrazlari o’tgan zamondagi narsalarning obrazlarini tiklash bilan bog’liq bo’lsa, xayoliy yo’l bilan yaratilgan obrazlar esa kelajak zamonga bog’liq bo’ladi Tafakkur inson aqliy faoliyatining yuksak shaklidir. Tafakkur orqali biz sezgi a’zolarimiz bilan bevosita aks ettirib bo’lmaydigan narsa va hodisalarni ongimizda aks ettiramiz. Umuman olganda tashqi muhitdagi narsa va hodisalar o’rtasida ko’z bilan ko’rib, quloq bilan eshitib bo’lmaydigan ichki munosabatlar hamda qonuniyatlar mavjud. Ana shu ichki bog’lanish hamda qonuniyatlarni biz tafakkur orqali bilib olamiz. 24 08 03 12051306 05 07 05130B 18 17 12050E13 14 01050B TAFAKKUR Narsa va hodisalar o’rtasidagi eng muhim bog’lanishlar va munosabatlarning ongimizda aks ettirilishi • Tafakkur insonning shunday aqliy faoliyatidirki, bu faoliyat voqelikni eng aniq, to’liq, chuqur va umumlashtirib aks ettirishga (bilishga), insonni taqin ham oqilona amaliy faoliyat bilan shug’ullanishiga imkon beradiP.I.Ivanov • Tafakkur voqelikning umumlashgan holda va so’z hamda o’tmish tajriba vositalarida aks ettirilishiM.V.Gamezo • Tafakkur - ijtimoiy sababiy, nutq bilan chambarchas bog’liq muhim bir yangilik qidirish va ochishdan iborat psixik jarayondir, boshqacha qilib aytganda, tafakkur voqelikni analiz va sintez qilish, uni bavosita va umumlashtirib aks ettirish jarayonidirA.V.Petrovskiy 02 24 1E030506 0A160A16 17031601 0C16 2A 02 24 080513 18 2D 01 02 24 12050E13060C 0C12050B03 07031E 090301 02 01 TAFAKKURNING NERV-FIZIOLOGIK ASOSI Tafakkur faoliyati muayyan maqsadga qaratilgan alohida ongli jarayon tariqasida sodir bo’ladi. Bosh miyaning biror uchastkasidagi faoliyat emas, balki butun bosh miya po’stining faoliyati mana shu jarayonning fiziologik asosidir. Tafakkur faoliyati uchun avvalo analizatorlarning miyadagi uchlari o’rtasida vujudga keladigan murakkab bog’lanishlar muhim ahamiyatga egadir. Analizatorlarning bosh miya po’stidagi uchastkalari bir-biridan keskin ajralgan holda emas, balki bir-biriga tutashib, bir-biri bilan chambarchas bog’lanib ketganligi sababli mazkur bog’lanishlarning vujudga kelishi yuqorida aytib o’tilganidek, tafakkurning maxsus nerv-fiziologik mexanizmlaridir. TAFAKKUR OPERASIYALARI Analiz Sintez Taqqos- lash Abstrak siyalash Umum- lashtirish Konkretlash- tirish Klassifika- tsiyalash Sistema- lashtirish ANALIZ - shunday bir tafakkur operasiyasidirki uning yordami bilan biz narsa va hodisalarni fikran yoki amaliy jihatdan xususiyatlarini tahlil qilamiz. Analiz jarayonida butunning uning qismlariga va elementlariga bo’lgan munosabati aniqlanadi. 170812 09241B 0C06 13 10 0C1F10 1B 0305 SINTEZ Biz narsa va hodisalarning analizda bo’lingan, ajratilgan ayrim qismlarini, bo’laklarini sintez yordami bilan fikran va amaliy ravishda birlashtirib, butun holiga keltiramiz. Sintez elementlarning, narsa va hodisalarning qismlari va bo’laklarini bir butun qilib qo’shishdan iborat aqliy faoliyat. Analiz va sintez o’zaro bevosita mustahkam bog’langan yagona jarayonning ikki tomonidir. TAQQOSLASH shunday bir tafakkur operasiyasidirki, bu operasiya vositasi bilan obyektiv dunyodagi narsa va hodisalarning bir-biriga o’xshashligi va bir-biridan farqi aniqlanadi. "Agar siz tabiatni bir narsasini ravshan tushunib olishni istasangiz, uning o’ziga juda o’xshash bo’lgan narsalardan tafovutini topingiz va uning o’zida juda uzoq bo’lgan narsalar bilan o’xshashligini topingiz. Ana shunda siz shu narsaning eng muhim belgilarini payqab olasiz, demak shu narsani tushunib olasiz". K.D.Ushinskiy TAQQOSLASH Nazariy Amaliy 08 2A 23 Umumlashtirish - tafakkurda aks etgan bir turkum narsalarning, o’xshash muhim belgilarning shu narsalar to’g’risidagi bitta tushuncha qilib, fikrda birlashtirish demakdir. Abstraksiyalash  (lot. abstractio – ajratish, mavhumlash) bilishda obyektiv reallikdagi predmet, hodisalarning ikkinchi darajali, uncha muhim bo‘lmagan ayrim xususiyatlaridan xayolan uzoqlashtiruvchi va shu asosda ularning eng muhim, asosiy tomonlarini bo‘rttirib ko‘rsatuvchi fikriy model. Narsa va hodisalarning konkret tomon, belgilaridan uzoqlashish va muhim jihat, belgilarini ajratish jarayoni abstraksiyalash (mavhumlashtirish), shu jarayonning natijasi, yakuni, xulosasi esa abstraksiya deyiladi. Agar abstraksiyalash faoliyatida narsa va hodisalarning o’xshash hamda muhim belgilari tasodif belgilardan fikran ajratib olinsa, umumlashtirishda esa ajratib olingan o’xshash, umumiy va muhim belgilarga suyangan holda narsa va hodisalar birlashtiriladi. KONKRETLASHTIRISH hodisalarni ichki bog’lanish va munosabatlardan qat'iy nazar bir tomonlama ta'kidlashdan iborat fikr yuritish operasiyasidir. Psixologlar tadqiqotlarining ko’rsatishiga qaraganda konkretlashtirish odamda ikki xil vazifani bajaradi. Birinchidan , umumiy abstrakt belgining yakka obyektga tadbiq etish amalga oshiriladi. Ikkinchidan , konkretlashtirish umumiy va yakka belgilar kamroq bo’lgan umumiylikni ochishda ifodalanadi. bir turkum ichidagi narsalarning bir- biriga o’xshashligiga va boshqa turkumdagi narsalardan farq qilishiga qarab narsalarni turkumlarga ajratish tizimidir. Klassifikasiyalash Sistemalashtirish tizimga solish shundan iboratki, bunda ayrim narsalar, faktlar, hodisa va fikrlar muayyan tartibda makondagi, vaqtdagi tutgan o’rniga yoki mantiqiy tartibda joylashtiriladi TAFAKKUR SHAKLLARI HUKM Narsa va hodisalarning belgi va xususiyatlari haqida tasdiqlab yoki inkor qilib aytilgan fikr hukm deb ataladi 08 2834 34 TAFAKKUR SHAKLLARI HUKM obyektiv voqelikni aks ettirilishiga ko‘ra: chin yoki xato sifatiga ko‘ra : tasdiqlovchi yoki inkor qiluvchi munosabatiga ko‘ra: shartli, ayruvchi, qat’iy, taxminiy 08 2834 34 TAFAKKUR SHAKLLARI HUKM XULOSA CHIQARISH ikki yoki undan ortiq hukmlardan yangi hukm hosil qil 08 2834 34 01 38 TAFAKKUR SHAKLLARI HUKM XULOSA CHIQARISH Induktiv Deduktiv Analogiya 08 2834 34 01 38 TAFAKKUR SHAKLLARI HUKM XULOSA CHIQARISH TUSHUNCHA narsa va hodisalarning eng muhim va eng asosiy xususiyatlarini aks ettirish 08 2834 34 01 38 08 TAFAKKUR SHAKLLARI HUKM XULOSA CHIQARISH TUSHUNCHA Yakka Umumiy To‘planma 08 2834 34 01 38 08 TAFAKKUR TURLARI Shakliga ko'raK o 'rg a z m a li- h a ra k a t K o 'rg a z m a li- o b ra z li Ko'riladigan masalaning xarakteriga ko'ra Ijodiylik elementiga ko'ra Yangiligi va noyobligiga ko'ra N a z a riy A m a liy K o n v e rg e n t D iv e rg e n t R e p ro d u k tiv p ro d u k tiv 28 22 1D 05 2F0B0E 03 1A 16 03 060C20 17 03 0B03 19 03 07 1D 05 2F0B0E 03 1A 16 03 060C20 05 12 0B03 1A 060C 0A 20 36 0F32 1B 22 03 16 22 2A 03 1A 03 0B0C04 23 16 03 060C04 01 1D 05 0D 09 18 0B0E 18 0D 0701 30 0C09 18 0B0E 18 0D 07 31 18 11 0B05 10 0A 19 070C09 11 0B05 10 0A 19 070C09 01 TAFAKKUR SIFATLARITa fa kku r m a zm u n d o rlig i Tafakkurning chuqurligi Ta fa kku rn in g keng ligi Ta fakku rnin g m u sta q illig i Tafakkurning ixchamligi Ta fakkurnin g tezligi 2B03 2203 15151F 0B08 04 03 1904 1F 05 02 09 0B0A0607 06 2B 18 2B03 220315151F 0B05 0605 07 08 151B0507 0A0607 0601 2B03 2203 15151F0B05 0605 07 08 101B190A060706 Tafakkur mazmundorligi deganda insoning tevarak-atrofdagi moddiy voqelik to’g’risida ongda qay miqdorda, ko’lamda mulohazalar, muhokamalar, fikrlar, muammolar, tushunchalar joy olganligi nazarda tutiladi. Insonda sanab o’tilgan xarakterdagi g’oyalar to’lib toshsa, shunchalik tafakkur mazmundor bo’ladi. 02 011018 0C 09051418 19051306 1E0C 0506 0513 07 12051306 Tafakkurning chuqurligi deganimizda moddiy dunyodagi narsa-hodisalarning asosiy qonunlari, qonuniyatlari, xossalari, sifatlari ularning o’zaro bog’lanishlari, munosabatlari, tafakkurimizda to’liq aks etganligini tushunishimiz kerak. 08 011018 16 14050D0A0D06 0A06 07 07 Tafakkurning kengligi. Insonlardagi narsa va hodisalarning eng muhim belgi, xususiyatlarini o’zida mujassamlashtirgan o’tmish yuzasidan, hozirgi davr haqida, shuningdek, kelajak to’g’risida mulohazalar, muammolar va tushunchalarni qamrab olgan tafakkur keng tafakkur deyiladi. Demak, insonning aql-zakovati, bilimdonligi mulohazadorligi uning tafakkurining kengligidan dalolat beradi. Tafakkurni mustaqilligi deganda kishining shaxsiy tashabbusi bilan o’z oldiga aniq maqsad, yangi vazifalar qo’ya bilishi, ular yuzasidan amaliy va ilmiy xarakterdagi faraz, gipoteza qilish, natijani ko’z oldiga keltira olishi, qo’yilgan vazifani hech kimning ko’magisiz, ko’rsatmasisiz o’zining aqliy izlanishi tufayli turli yo’l, usul va vositalar topib, mustaqil ravishda hal qilishdan iborat aqliy qobiliyatni tushunish kerak. 08 01 07 0903 0F03 0506 19 07 0B03 07 Tafakkur ixchamligi deganda muammoni hal qilishning dastlab tuzilgan rejasi mazkur jarayonda masala yechish shartini qanoatlantirmay qolsa, nomutanosiblik hosil bo’lsa hech ikkilanmay elastik ravishda o’zgartirishlar kiritishdan iborat fikr yuritish faoliyatini tasavvur qilmoqimiz shart. Tafakkurning tezligi qo’yilgan savolga va muammoga to’liq javob olingan vaqt bilan belgilanadi. Uning tezligi qator omillarga, jumladan fikrlar uchun zarur materialni tez yodga tushira olishga, muvaqqat bog’lanishlarning tezligi, turli hislarning mavjudligiga, insonning diqqatiga, qiziqishiga bog’liq bo’ladi. 08 01140513 16 1218 1B 07 07 100C E’TIBORINGIZ UCHUN TASHAKKUR!

O'xshashlar

Xayol xususiyatlari va fenomenlari
Xayol jarayonlari va uning turlari
Til, ong va tafakkur
Diqqat va tafakkur haqida umumiy tushuncha
Tafakkur filo, sotsio, ontogenezi