Rasmiy uchrashuvlarga psixologik tayyorgarlik - Psixologiya - Slaydlar

Rasmiy uchrashuvlarga psixologik tayyorgarlik

Yuklangan vaqt:

18.12.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

71.41015625 KB

Ko'chirib olish

TOSHKENT DAVLAT IQTISODIYOT UNIVERSITETI REFERAT Rasmiy uchrashuvlarga psixologik tayyorgarlik

REJA: Kirish 1. Rasmiy uchrashuvlarning ahamiyati va o'tkazilish tartibi. 2. Rasmiy uchrashuvlarga psixologik tayyorgarlik. 3. Rasmiy uchrashuvda kechadigan jarayonlarga yondashuv va xulosalar. Foydalanilgan adabiyotlar ro'yxati.

Kirish. Barcha ishtirokchilar uchun teng huquq va imkoniyatlar bilan rasmiy uchrashuv, yig'ilish, konferentsiya. Muhokama deb tushuniladi savollar, muammolar, vazifalar barcha uchun, bir xil sharoitda, istisnosiz, uchrashuvga qiziqqan tomonlar tomonidan amalga oshiriladi.Uchrashuv - bu ikki yoki undan ko'p odam bir yoki bir nechta mavzuni muhokama qilish uchun yig'ilishadi, ular ko'pincha rasmiy yoki biznes muhitida bo'ladi, ammo uchrashuvlar boshqa muhitlarda ham bo'ladi.Uchrashuvlarning ko'p turlari mavjud.Uchrashuv - bu og'zaki o'zaro ta'sir o'tkazish orqali umumiy maqsadga erishish uchun, masalan, ma'lumot almashish yoki kelishuvga erishish uchun to'plangan ikki yoki undan ortiq kishining yig'ilishi.Uchrashuvlar yuzma-yuz yoki deyarli, aloqa texnologiyalari vositasida, masalan, telefon konferentsiyasi, konferentsiya qo'ng'irog'i yoki videokonferentsiya orqali o'tkazilishi mumkin. Yig'ilish bir marta yoki tez-tez o'tkazilishi mumkinligi sababli, yig'ilish tashkilotchisi yig'ilishning takrorlanishini va paydo bo'lish chastotasini aniqlashi kerak: bir martalik, takroriy yig'ilish yoki kompaniyada oylik "tushlik qilish va o'rganish" kabi bir qator uchrashuvlar. to'ldirish joyi bir xil bo'lgan cherkov, klub yoki tashkilot, lekin kun tartibi va mavzular har xil bo'ladi. Barcha uchrashuvlarga tayyorgarlikni avvalo o’z oldiga maqsad qo’ygan holda amalga oshirish lozim bo’ladi. Nazariy jihatdan, har kim tayyorgarlik muhim uchrashuvni tashkil qilishi yoki buzishi mumkinligini tushunadi. Xonaga kirishdan oldin qancha ko'p ishlasangiz, shunchalik samarali va samaraliroq bo'lasiz. Ammo kimni to'g'ri tayyorlashga vaqt bor? Bizning nazorat ro'yxatimiz uchrashuvni tez va oson tayyorlaydi - uni chop eting yoki keyinroq saqlang. Har bir qadam quyida batafsilroq tavsiflangan. Tekshiruv varag'i va undagi printsiplardan foydalanish sizning barcha asoslaringizni to'ldirganingizni va hech kimning (shu jumladan o'zingizning) vaqtingizni isrof qilmasligingizni ta'minlaydi.

1. Rasmiy uchrashuvlarning ahamiyati va o'tkazilish tartibi. Barcha mamlakatlarda rasmiy tarzda uchrashuvlar o’tkaziladi.Bunda davlat tomonidan vakil qilib yuborilgan shaxs yoki rasman mamlakat prezidentlari ham boshqa mamlakat prezidentlari bilan uchrashuvlarga boradi.Uchrashuvlarning o’tkazilish maqsadi asosan, ikki tomonlama maqsadli shartnomalarga ega bo’lish hisoblanadi.Bunda tashrif buyurayotgan shaxs avvalo, taklif etilgan bo’lishi lozim yoki u o’zining tashrif buyurishi haqida ogohlantirishi lozim.Prezidentlarning tashrifi bir nechta turlarda bo’lishi mumkin. Misol uchun rasmiy tashrif ya’ni davlat boshqaruvchilarining aynan o’zlari rasmiy tarzda rafiqasi yoki o’zi yakka tarzda tashrif buyuradi; norasmiy, idoraviy, do’stona va boshqa turlarga bo’linadi. Rasmiy uchrashuv bir mamlakat prezidenti tomonidan bir marta amalga oshirilishi mumkin. Uchrashuvlarni o’tkazilish tartibi quyidagicha amalga oshiriladi: Uchrashuv kun tartibini ishlab chiqing. Agar barcha uchrashuvlarning maqsadi bo'lsa, unda barcha uchrashuvlarning kun tartibi bo'lishi tabiiy.Uchrashuv kun tartibini tayyorlash uchun qisqacha kirish / kontekstni berish kerak, va uchrashuv nima uchun va muhokama qilinadigan narsalar. Muhokama qilinadigan mavzularni tegishli tartibda ro'yxatlashingiz kerak va agar siz har bir fikrni muhokama qilish uchun ma'lum vaqt ajratmoqchi bo'lsangiz. Agar kun tartibini tuzsangiz, yig'ilishni ham qisqa qilib qo'yishingiz mumkin.Kuntartibinitayyorlash - bujarayonningfaqatyarmi. Bundan tashqari, hamma uni qo'lidan olishiga (va o'qishiga) ishonch hosil qilishingiz kerak. Bu yig'ilishning boshida ko'pincha odamlarni mayda-chuyda tafsilotlar bilan to'ldirayotgan vaqtni qisqartirishga yordam beradi. 1 Uchrashuvga tayyorgarlik. Siz nima qilsangiz ham, birinchi bo'lib o'tirganingizda uchrashuv haqida nimani tushuntirishni so'rayotgan odam bo'lmang! Uchrashuvga mezbonlik qilyapsizmi yoki unga bormaysizmi, nima uchun u erda ekanligingizni aniq bilishingizga ishonch hosil qilishingiz kerak. Agar sizni 1 Psixologiya B.N.Sirliyev, A.A.Beknazarov, D.N.Arziqulov (toshkent).

chindan ham kerak deb o'ylamasangiz, tashkilotchi bu siz uchun juda muhim deb o'ylaguncha takliflar ro'yxatidan o'chirilishini so'rang. Kun tartibini va yig'ilishda nimalarni bilib olishni yoki muhokama qilishni tushunganingizga ishonch hosil qiling. Ehtimol, siz biron bir izlanish olib borishingiz yoki muhokama qilish uchun ma'lumot olib kelishingiz kerak. Ishtirokchilarnibiliboling. Uchrashuv samarali bo'lishi uchun uning maqsadlariga erishishda sizga yordam beradigan ishtirokchilarni tanlang. Agar kimdir yig'ilishda aytadigan yoki muhokama qiladigan biron bir narsaga ega bo'lmasa, unda u erda bo'lish shart emas. Bu ularga vaqtni tejashga va yig'ilishingizni yanada yumshoqroq qilishga yordam beradi. Umuman olganda, uchrashuvga tashrif buyuradigan odamlar faol hissa qo'shadigan narsaga ega bo'lishlari kerak. Agar kerak bo'lsa, boshqalarga uchrashuvning qisqacha natijasini elektron pochta orqali yuborib, muhokama qilingan mavzular haqida xabardor bo'lishingiz mumkin. Taklifni yuboring va tegishli joyni tanlang. Bu so'zsiz aytilishi kerak, ammo taqvim so'rovi / taklifisiz yuboriladigan yig'ilish so'rovlari sonidan hayratda qolasiz. Taklifnomani yaratishga vaqt ajratish sizni tashkilotchi sifatida ham, ishtirok etganlar uchun ham osonlashtiradi. Siz kim ko'rishi mumkinligini va kim ishtirok eta olmasligini osongina ko'rishingiz mumkin va ishtirokchilarga barcha kerakli ma'lumotlar mavjud. Bunga biz ilgari muhokama qilgan kun tartibini, shuningdek yig'ilishni o'tkazish joyi va joyini batafsil kiritish kerak. Uchrashuvga taklif qilgan odamlarni va ularning bir-biri bilan munosabatlarini ham hisobga olish kerak. Agar ular turli xil bo'limlar yoki kompaniyalardan bo'lgan odamlar bo'lsa, unda ishtirok etayotgan har bir kishi va ularning roli to'g'risida bitta chiziqli xulosani tayyorlashga yordam beradi. Va nihoyat, agar siz videokonferentsaloqa tizimidan foydalanishni rejalashtirmoqchi bo'lsangiz, siz buyurtma bergan xonada hamma narsaga (yoki hech bo'lmaganda o'zingizni ulash uchun imkoniyatlarga) ega ekanligingizga

ishonch hosil qiling va ovozning yaxshi sifati ta'minlanadi. 90% energiyangizni sarflab, ularning nima deyayotganini tushunishga harakat qilganda, kimdir gapirishini tinglashdan ko'ra yomonroq narsa yo'q. Tegishli ma'lumotlarni to'plang va yuboring. Agar yig'ilishda muhokama qilinadigan ma'lumotlar bo'lsa, har bir qatnashuvchiga uning nusxasini avval yuborilganligiga ishonch hosil qiling. Biror kishiga uni yaxshiroq o'tishga ko'proq vaqt berishingiz mumkin, garchi ko'pincha uchrashuvlar oxirgi daqiqada yoki qisqa ogohlantirish bilan rejalashtirilgan bo'lsa ham. Bunga qo'shimcha ravishda, agar siz uchrashuvga mezbon bo'lsangiz, sizda bir nechta bosma nusxalar borligiga ishonch hosil qiling, chunki odamlar ko'pincha o'zlarini olib kelishni unutishadi yoki kerak emas deb o'ylashadi. Kimdir noutbukni yoqishini yoki yangi nusxasini chop etishini kutib, 5 minut vaqtni yo'qotishdan ko'ra tayyor bo'lish yaxshiroqdir. Natijalarni o'lchash Uchrashuv natijalari qanchalik yaxshi bo'lsa, shuncha yaxshi bo'ladi. Kun tartibidagi har bir uchrashuv ham kutilgan natijaga ega bo'lishi kerak. Uchrashuv tashkilotchisi sifatida siz odamlarni ushbu istalgan natijaga olib borishda davom etishingiz va stolda keltirilgan turli xil fikrlar va holatlarning "ringmeysteri" kabi harakat qilishingiz kerak. Konsensusga erishilgach, bu elektron pochta orqali tasdiqlanishi kerak, shunda hamma yozma ravishda tasdiqlaydi. Shuningdek, topshiriq tugamaguncha, ushbu maqsadlarga erishishingizni kuzatishingiz kerak. Umid qilamanki, ushbu maslahatlarni bortga olib chiqsangiz, har qachongidan ham uchrashuvlarga ko'proq tayyor bo'lasiz. Agar siz odatda yig'ilish tashkilotchisi bo'lmasangiz, baribir keyingi g'oyangizga vaqt va kuchingizni tejash uchun ushbu g'oyalarni jamoangizga singdirishga yordam berishingiz mumkin. Uchrashuvning maqsadini aniqlang: Siz qaror qabul qilishingiz, muammoni hal qilishingiz, qo'shinlarni to'plashingiz yoki yangi tashabbus haqida jamoangizni xabardor qilishingiz kerakmi?

Uchrashuvning maqsadini aniqlashtirish birinchi va eng muhim rejalashtirish bosqichidir, bu sizning tayyorlagan barcha boshqa elementlarni harakatga keltiradi. Siz haqiqatan ham uchrashuvga muhtoj ekaningizga ishonch hosil qiling. O'zingizning maqsadingizga erishishning boshqa usullari haqida o'ylamasdan, boshqa uchrashuvga qoqilmang. Uchrashmaslik kerak, agar: tayyorlashga vaqtingiz yo'q boshqa aloqa usuli ham yaxshi ishlaydi Agar siz alohida mavzularni hal qilsangiz, nozik mavzular yoki kadrlar masalasi bilan shug'ullanasiz bir qator odamlarning fikrlarini so'rashingiz kerak Ishtirokchilarga rollarni tayinlang. Ishtirokchilarga o'ziga xos rol berish, diqqatni jalb qilishni va faollikni oshirishi mumkin. Quyidagi rollarni ko'rib chiqing: O'qituvchi munozarani olib boradi va masalaning barcha tomonlarini ko'tarib chiqadi (bu etakchilik qobiliyatini rivojlantiradigan va betaraflikni qo'llaydigan kishi uchun yaxshi ish). Bir kotib asosiy g'oyalar va qarorlarni yozib oladi va yozuvlarni tarqatadi (bu uyatchan odamlarga qatnashish imkoniyatini beradi). Vaqtni nazorat qiluvchi xodim muhokamani samarali olib borishga yordam beradi. Ishtirokchi munozarani jonli va kuzatib boradi. Mutaxassis muayyan masalalar bo'yicha bilimlarni baham ko'radi. Bitta afzallik: Siz mutaxassisdan yig'ilishning faqat bir qismiga qatnashishni so'rashingiz mumkin, bunda ularning hissasi diqqat markazida bo'ladi. Uchrashuvni qaerda va qachon o'tkazish to'g'risida qaror qabul qiling va bo'sh joy mavjudligini tasdiqlang. Uchrashuv maydoni ohangni belgilashga yordam beradi. Uchrashuvingiz norasmiy va samimiy bo'lishini xohlaysizmi? Kichkina xonani tanlang va stullarni aylana shaklida o'rnating. Rasmiy va qat'iymi? Ehtimol, konferents-zal yaxshi ishlaydi.

Ishtirokchilar deyarli bormaydimi? Sizning jihozlaringiz hammaga eshitish, ishtirok etish yoki xonadagi odamlarni ko'rish imkoniyatini berganiga ishonch hosil qiling (agar videokonferentsiyadan foydalanayotgan bo'lsangiz). Ishtirokchilar uchrashuvning maqsadini bilishlariga ishonch hosil qiling.Kalendar taklifiga qo'shimcha ravishda shaxsiy taklifnoma yuborishni yoki taklif qiluvchini shaxsan suhbatlashishni o'ylab ko'ring - Agar imkoniyat bo'lsa, taklif e'tibordan chetda qoladi yoki asosiy ishtirokchi qatnashishiga ishonch hosil qilmoqchi bo'lsangiz. 2 Uchrashuvingizdan bir yoki ikki kun oldin biron bir oldindan o'qishni yuboring va ishtirokchilar tashrif buyurishdan oldin materiallarni ko'rib chiqishni kuting. Shuningdek, o'qishga kirishga vaqt topa olmaganlar uchun muhim voqealarni ta'kidlashga tayyor bo'ling. Uchrashuvda foydalaniladigan qarorlarni qabul qilish jarayonini aniqlang Uchrashuvingizni aniq natija bilan tark etishingizga ishonch hosil qilish uchun oldindan qaror qabul qilish usulini tanlang. Ko'pchilik ovozi har bir ovozni eshitishga imkon beradi va odatda adolatli deb hisoblanadi, ammo shuni yodda tutingki, ba'zi odamlar uchun o'z fikrlarini ochiq aytish qiyin bo'lishi mumkin. Guruh konsensusi ishtirokchilarga o'z tajribalari bilan o'rtoqlashish va barcha tomonlardan sotib olish imkoniyatini oshirishga imkon beradi. 3 2 www.O’zA.uz 3 www.kun.uz

2. Rasmiy uchrashuvlarga psixologik tayyorgarlik. Rasmiy uchrashuvlarga tayyorgarlikni avvalo, uchrashuvga qo’yiladigan talablardan boshlash lozim ya’ni siz uchrashadigan davra odamlarining salohiyati va ularning dunyoqarashlariga mos tarzda o’z fikrlaringizni talqin etib berishingiz lozim. Sizning har bir aytadigan so’zingiz uchrashuvdagi hamani e’tiborida bo’ladi va ular sizni faqat so’zlaringizgagina emas, balki tashqi qiyofangizga ham e’tibor qaratadi. Shunday ekan uchrashuvga borishdan avval, barcha maqsadlaringizni to’g’ri talqin etishingiz va boradigan davragizdagi insonlar mavqei qay darajada va bo’ladigan uchrashuvga tanlanadigan libos ketma-ketliklarini tanlash asosiy vazifa hisoblanadi. Rahbarning tanlovi odatda tezkor yondashuvdir, shuning uchun inqiroz sharoitida eng mos keladi. Xavf shundaki, ba'zi g'oyalar eshitilmaydi. Natijada, ayniqsa amalga oshirish paytida, skeptiklarni olish uchun ko'proq ishlashingiz kerak bo'lishi mumkin. Kerakli jihozlarni aniqlang, sozlang va sinovdan o'tkazing Uchrashuv davomida hamkorlik yoki samaradorlik vositalaridan (GoogleDocs, ekranni ulashish xizmati yoki audio yozuv moslamasi) foydalanasizmi, qaror qiling. Uchrashuv maydonini tasdiqlang va tekshiring va kerakli jihozlarni oldindan sozlang yoki sinovdan o'tkazing. Ushbu qadam aqldan ozganga o'xshaydi, lekin ba'zida logistika tafsilotlari uchun vaqt ajratish qiyin bo'ladi va siz oldindan rejalashtirilgan yig'ilishda muammolarni hal qilish texnologiyasini bekor qilishni xohlamaysiz. Agar siz qiynalayotgan bo'lsangiz, oldin uskunadan foydalangan hamkasbingizdan yordam so'rang (yoki IT-xizmat vakilini jalb qiling). Kun tartibini yakunlang va uni barcha ishtirokchilarga tarqating Agar kun tartibi o'zgargan bo'lsa, yakuniy versiyani ishtirokchilarga tarqating. Kun tartibidagi har bir masala bo'yicha munozarani olib borishga tayyor ekanligingizni yoki tegishli qatnashchilarga tegishli narsalarni tayinlaganingizni tekshiring. Agar kerak bo'lsa, taklif qilinganlarni shaxsan kuzatib boring Sizning taklifingizga javob bermagan yoki samarali uchrashuv o'tkazish uchun xonada bo'lishi kerak bo'lgan odamlar bilan ro'yxatdan o'ting. Agar siz rollarni

tayinlagan bo'lsangiz, ishtirokchilar ular o'ynaydigan qismlarni tushunganliklarini tekshiring. O'zingizni tayyorlang Ishga tayyorgarlik ko'rish sizning ishonchingizni oshiradi va sizni muvaffaqiyatli uchrashuvga tayyorlaydi. Bundan tashqari inson o’zini psixologik tarzda ichki hotirjamlik bilan tayyorlashi lozim. Bizning yuksak ma’naviy ehtiyojlarimizdan biri — muloqotga bo'lgan ehtiyoj. Muloqotga bo'lgan ehtiyoj qondirilmasa, ong ham rivojlanmaydi. Shuning uchun biz doimo muloqotga bo'lgan ehtiyojimizni qondirishimiz lozim. Kimlar bilandir muloqotdan qoniqish, ba’zi hollarda esa qoniqmaslikni his qilamiz. Rahabrlar rasmiy va norasmiy munosabatlarga kirishadilar. Rasmiy munosabatlar ish, xizmat yuzasidan bo'ladi. Norasmiy muloqot esa ishdan boshqa paytlarda, uyda (oila), mahallada, ko'cha-ko'ylarda bo'ladi. Kattalar muloqotida ko'pincha muloqot madaniyati amalga oshiriladi, ya’ni bir-birlarini hurmat qilish, ishonish, anglash kabilar. Ammo ba’zi paytlarda muloqot buzilishi ham mumkin. Chunki ular ham ayrim paytlarda bir-birlarini tushunmasdan xafa qilib qo'yishlari, ko'ngilga og'ir botadigan gaplar aytib yuborishlari, natijada nizolarni keltirib chiqarishlari mumkin. Agar muloqot madaniyati kishilarda yaxshi shakllangan bo'lsa, ular bir-birlarini tushunishlari oson kechadi. Muloqot madaniyati yoshlikdan oilada, ijtimoiy muhit ta’sirida, o'zo'zini anglash, tarbiyalash jarayonida shakllanishi mumkin. Biz kattalar yoshlarga namuna, ibrat bo'lishimiz bir- birimizga bo'lgan muloqotimizdan kelib chiqadi. Proksemik belgilar tizimi kommunikativ jarayon ishtirok chilarining fazodagi joylashuvidan iborat. Muloqot davomida kishilar o'rtasidagi munosabat to'rt xil hududdan birida amalga oshadi. Jumladan, intim hudud (oralig'i 15—45 sm) ga eng yaqin va tanish odamlargina kiritiladi. Uning asosiy belgilari: ishonch muhiti, past ovoz, taktil aloqa. Intim hududga begonalarning kirishi organizmda muayyan fiziologik o'zgarishlami keltirib chiqaradi (yurak urishi tezlashadi, adrenalin ajralishi ko'payadi). Shaxsiy hudud (45—120 sm) da tanishlar hamkasblar muloqoti amalga oshadi. Uning asosiy belgilari: vizual kontaktning uzoqroq

davom etishi, verbal muloqotning noverbal muloqotdan ustun bo'lishi. Ijtimoiy hudud (120 —400 sm) da begona kishilar muloqoti amalga oshadi. Uning asosiy belgilari: muloqotning rasmiy xarakterga ega bo'lishi, suhbatdoshlar bir-birini yaxshi tanimasligi. Ommaviy hudud (400 sm va undan ortiqroq) da kishilaming katta guruhi bilan muloqot qilinadi. Uning asosiy belgilari: bevosita kontaktning yo'qligi, noverbal signallar rolining ortishi. Vizual kontakt ko'zlar orqali amalga oshiriladigan aloqadan iborat. Psixologik tajribalardan ma’lum bo'lishicha, suhbatdoshlar bir- birining ko'zlariga tikilishi bilan o'zidagi yoqtirish, sadoqat yoki aksincha, (agressiv) tajovuzkor reaksiyalarga tayyorlikni ifodalaydi. Yoqimsiz mavzudagi suhbat davomida kishilar ko'zlar to'qnashuvidan o'zlarini saqlaydilar. Ayollar erkaklarga nisbatan vizual kontaktga ko'proq moyildirlar. Odamning emotsional holati ta’sirida ko'z qorachig'i kengligi o'zgaradi. Salbiy emotsiyalar ta’sirida qorachiq torayadi, ijobiy emotsiyalar ta’sirida esa kengayadi. 4 Mutaxassislar maslahatiga ko'ra, ijobiy va ishonchli munosabat o'rnatish uchun suhbatdoshlar vizual kontakti butun muloqot vaqtining 60—70%ini egallashi kerak. Odam samimiy bo'lmasa yoki uyalayotgan bo'lsa vizual aloqa butun muloqot vaqtining 1/3 qismini egallaydi. Agar vizual kontakt butun muloqot vaqtining 2/3 qismini egallasa, bu holat odamga nisbatan qiziqish kuchliligini (bunda ko'z qorachig'i kengayadi) yoki salbiy munosabat kuchliligini ko'rsatadi (bunda ko'z qorachig'i torayadi). Ammo vizual aloqada milliy xususiyatlami inobatga olish kerak. Janubiy Yevropa xalqlarida suhbatdosh ko'zlariga uzoqroq tikilish odatiy holat. Ba’zilarga bu haqorot bo'lib tuyulishi mumkin. Yaponlar yuzga nisbatan bo'yinga ko'proq qaraydilar. Vizual kontakt 10 soniyadan ortmasligi kerak. Vizual aloqaning optimal varianti suhbatdoshlaming yuzma-yuz emas, ma’lum burchak ostida (90 gradus) bir-biriga yuzlanishidan iborat. Bunday joylashish tikilib turishga majbur qilmaydi va harakatlarning erkin bo'lishini ta’minlaydi. Demak, noverbal muloqotda bir qancha belgilar tizimlaridan foydalaniladi. Ulardan foydalanish ko'pincha ongsiz ravishda amalga oshadi. Muloqot jarayonidagi o'zaro ta’sirning ikki xil turi ajratiladi: 4 Psixologik ta’lim bo’yicha maslahat o’quv qo’llanma Юлия Денисенко (moskva) 2018.

1. Kooperatsiyaga asoslangan o'zaro ta’sir — kommunikativ jarayon ishtirokchilarining umumiy maqsad yo'lida o'z kuchlarini birlashtirishidan iborat. Kooperatsiyaning bir necha turi farqlanadi: avtomatik (instinktid), an’anaviy, spontan (muhabbat, do'stlik kabi munosabatlar asosida), direktiv (majburiy hamkorlik hukm suruvchi joylarda), shartnomaviy (rasmiy kelishuvlar asosida). Kooperatsiya — birgalikdagi faoiiyatning zaruriy elementidir. 2. Raqobatga asoslangan o'zaro ta’sir — kommunikativ jarayon ishtirokchilarining shaxsiy yoki guruhiy maqsadlarga erishish uchun o'zaro kurash sharoitida bir-biriga ta’sir ko'rsatishidan iborat. Bunday o‘zaro ta’sirda tomonlarning shaxsiy faolligi odatda yuqori bo'ladi. Shunday bo'lsa-da, u kooperatsiya bilan ma’lum darajada bog'liqdir. Chunki raqobat davomida ham muayyan qoidalar o'rnatilishi talab etiladi. Aks holda o'zaro kurash urushga aylanib ketishi mumkin. 5 Muloqotga kirishuvchilarning o'zaro yaqinligi bilan, bir- birlari bilan muloqotdan qoniqish hosil qilganligining yuksak darajasi, javob tariqasidagi his-tuyg'ular va afzallikning o'zaro taxmin qilinishi bilan belgilanadigan o'zaro munosabatlar va o'zaro birgalikdagi harakatning barqaror individual — tanlash tizimi sifatidagi do'stlik kishilar munosabatining alohida shakli sifatida yuz beradi. 5 (P.S. Ergashev. Muloqot psixologiyasi. Ma’ruzalar to‘plami.T.2003.9— 12-betlar)

3. Rasmiy uchrashuvda kechadigan jarayonlarga yondashuv va xulosalar. Ayrim hollarda xodim bilan rahbar o'rtasida nizo kelib chiqishi mumkin. Sababi rahbar xodimlarga odob bilan murojaat qilmaydi. Rahbarlarning xodimlar bilan ishlashining uch uslubi bor: 1. Avtokratik uslubda rahbar xodimlarga faqat rasmiy ravishda murojaat qiladi, buyruq berib, yuqoridan turib muloqotda bo'ladi. U yuqoridan kelgan buyruqlarni o'zi ham buyruq asosida bajartirishga harakat qiladi. Har qanday qarorni o'zi hal qilishga harakat qiladi. 2. Liberal uslubda rahbar xodimlarga g'amxo'rlik qilmaydi, e’tiborsizlik qiladi, korxonani ishini o'z holiga tashlab qo'yadi. Jamoaning rivojini o'ylamaydi. Bunday rahbar faqat o'z amalini o'ylaydi. 3. Demokratik uslubda rahbar xodimlari bilan doimo maslahatlashgan holda ish tutadi. Har qanday qarorga kelishda atrofdagi tajribali xodimlar bilan bahamjihat ish tutadi. Jamoasining kelajagini o'ylaydi, uni rivojlantirishga, obro'sini ko'tarishga harakat qiladi. Rahbar xodim bilan muloqotda ilgarigi shaxsiy adovatini unutishga harakat qilishi zarur. Rahbar bilan xodimlar o'rtasidagi adovatlar (nizo, kelishmovchiliklar) 2 xil bo'lishi mumkin: • Shaxsiy nizolar; • Ish yuzasidan vujudga keladigan nizolar. Ba’zan ishda rahbar bilan xodimlar o'rtasida tushunmovchiliklar kelib chiqishi tufayli u shaxsiy adovatga aylanib ketishi mumkin. Bunday holat boiishiga rahbar yo'l qo'ymasligi kerak. Shunday hollarda rahbar kek saqlamasdan xodim bilan iliq munosabatini yo'lga qo'yib olishi zarur. Aks holda rahbaming obro'si jamoada yo'qolishi mumkin. Hayotda ekstrovert, introvert hamda sentrovert kishilar uchraydi. Ekstrovertlar — tashqi muhitga tez moslashadigan, quvnoq, harakatchan, qiziquvchan kishilardir. Introvertlar — ichidan pishgan, indamas, pismiq, hech kim bilan maslahatlashmaydigan kishilar. Sentrovertlar esa o'rtada yuradigan, hech

kimga qo'shilmaydigan, tarafdorlari yo'q, «men senga tegmay, sen menga tegma» qabilida ish tutadiganlar. Rahbarlarda quyidagi qobiliyatlar shakllangan bo'lishi uning obro'si oshishiga yordam beradi: • Nutq, notiqlik (ritorika) qobiliyati — ovozning chiroyliligi, so'zlami o'z o'mida qo'llash, shevaga yo'l qo'ymaslik, bitta tilda so'zlash. • Kommunikativ qobiliyat — atrofdagilar bilan tez til topa olish, aralashib keta olish qobiliyati. • Didaktik qobiliyatlar — so'zlayotganda diqqatni to'plab, bir nuqtaga qarata olish, gapni chalg'itmaslik, uzoqdan gap boshlamaslik. • Avtoritar qobiliyatlar — xodimlar bilan muloqotda bo'layotganda o'z obro'sini saqlab tura olish, chegaradan chiqib ketmaslik qobiliyati. • Xayol qilish qobiliyati (fantastik) — xodimlarning kelajakda qanday qobiliyatga, uquvga, malakaga ega bo'lishlarini muloqot orqali oldindan seza olish qobiliyati. • Perseptiv qobiliyatlar — suhbatdoshini tezda, to'liq idrok qila olish qobiliyati, suhbatdoshi kim ekanligini his qila olish kabilar. Rahbarlar har bir suhbatdoshning yoshini, tajribasini, malakasini hisobga olgan holda munosabatda bo'lishi maqsadga muvofiq. Masalan, o'smirlarga, o'spirinlarga alohida, kattalarga alohida, ishchilarga, oliy ma’lumotlilarga alohida muloqotda bo'lish kerak. Rahbarlar har bir suhbatdosh bilan uning individualligini hisobga olgan holda munosabatda bo'lishi lozim. Chunki har bir xodimning o'ziga xos temperamenti (mijozi), xarakteri (tabiati), qobiliyati (iqtidori, layoqati), datlaribor. Ulami o'zgartirish juda qiyin, shuning uchun rahbarlar xodimlarni doimo zatishlari, ularning ruhiy xususiyatlarini o'rganishlari lozim. Shunda ular bilan to'g'ri muloqotda bo'lishlari oson bo'ladi. Rahbar xodimlariga doimo jonkuyar, g'amxo'r, vaqti kelganda talabchan, to'g'ri munosabatda bo'lishi kerak. Shuningdek, rahbar xodimlarga nisbatan b a’zan xushomad (kompliment) usulini ham qo'llashi

zarur. Masalan, «bugun juda boshqachasiz, mana shu kiyimingiz juda yarashibdi, men sizga ishonaman, azizim» kabi «oltin so'zlar»ni ishlatish muloqot muvaffiqiyatini ta’minlaydi, kelishmovchiliklaming oldi olinadi. Rahbaming topshiriq berishining (ko'rsatma ) ikkita mustaqil omili mavjud. Birinchisi — topshiriq berish mazmuni. Ikkinchisi — uning psixologik shakli. Bu shakllar bir-biri bilan bog'liq emas. Topshiriq berish mazmuni shaxs sifatida tan olmaslik va shaxs sifatida tan olish, tasdiq, so'roq, direktiv shakllarda bo'ladi. Ko'rsatma berish mazmunining dasturini xodimning harakatlari belgilaydi (qayerga borishi, nimanidir qilishi). Rahbaming ko'rsatma berishining psixologik shakli motivatsiya darajasini, munosabatni aniqlab beradi. Rahbar barcha «oltin so‘zlarni», «munosabatlar oynasini», «ismini aytishni», «shaxsini tan olmaslikni», «faqat savol!» kabi usullami qo'llasa ham xodim bu topshiriqlar o'zida qiziqish uyg'otmasa natija past bo'ladi. Ritorika — ishontirish usullari haqidagi, xatti- harakat va idrok qilishning boshlang'ich qoliplari haqidagi fan bo'lib, uning predmeti ishonarli nutqning qoida va usullaridir. Bu Arastu davridan buyon mavjud. Keyinchalik esa bu chiroyli so'zlashning ilmiy-falsafiy yo'nalishiga aylanib bordi. Ritorika hozirgacha san’atni ham fanni ham qiziqtirib keladi. Agar ritorika psixologiyasiga kommunikativ ishonch- ning qonuniyatlariga bag'ishlangan tadqiqotlar haqidagi ilmiy yo'nalish sifatida qaraladigan bo'lsa, ta’kidlash kerakki, har qanday kasbda inson omilida ishontirish fenomeni muhimdir. Rahbaming xodimga, o'qituvchining o'quvchiga, shifokorning bemorga, sotuvchining xaridorga, avtoinspektorning haydovchiga ko'rsatadigan ta’siri uchun ishonchli harakat kerak. Ishonchli kommunikatsiya muammosini hal qilmay turib, jamiyatda demokratiyani shakllantirib bo'lmaydi. Buning uchun jamiyatning barcha fuqarolari yakdillik bilan harakat qilishlari lozim. Hozir esa empirik psixologiya to'plagan nazariy bilimlardan foydalanib, ish uchun, kishilar uchun psixologik yo'qotishlarning oldini olish kerak. Chunki har qanday kasbda kishilarga ta’sir qilish uchun ishonch fenomeni muhim. 6 Tayyorlanish: 6 Umumiy psixologiya P.I.Ivanov, M.E.Zufarova (toshkent).

1. Aniq maqsadni aniqlang. 2. Ishtirokchilarni tanlang. 3. Uchrashuv shaklini tanlang (shaxsan yoki telefonda yoki Internet- konferentsiyada) 4. Sana va boshlanish va tugash vaqtlarini belgilang. 5. Kun tartibini taqsimlang va o'z vaqtida kerakli material bilan ta'minlang. 6. Hamma tayyorligini talab qiling. 7. Uchrashuv davomida qaydlar yozib olish uchun bitta kishini tayinlang. Yuqoridagilarni xulosa qilgan holda shuni aytish mumkinki, rasmiy uchrashuvlar ahamiyatiga ko’ra turli xil ko’risnishida bo’lishi mumkin ekan va ushbu uchrashuvlarda asosan, so’zlovchiga bor e’tibor qaratilar ekan. Prezidentlar rasmiy tashrif bilan bir marotaba kelishi mumkin va ushbu tashrif chog’ida uning kelish maqsadlari va vazifalari to’liq aniq ko’rinishda bo’lishi lozim. Ikki mamlakat rahbarlarining muloqot jarayonlari ikkalasiga chunarliroq tilde olib borilishi, kiyim uslublari bir xillikni aks ettirishi hamda tashrifga ayoli bilan brogan chog’ida kutib oluvchi rahbar ham o’z xonimi bilan mehmonlarni kutib olishi lozim. Psixologik tayyorlanish chog’ida esa, rahbar yoki yuqori organ vakillari mulozamatli, tartibli va o’z suhbatdoshiga samimiy bo’lishi lozim. Har bir gapini aniq tinglashi, ularga to’liq va lo’nda javob qaytarishi, yuzi doimo ochiq kayfiyatni aks ettirishi kerak. Uchrashuvga borishdan avval, kerakli barcha narsalarni taxt holatga keltirish, suhbat jarayonini matn orqali aks ettirib, o’ziga kerakli barcha masalalarni yozib olishi, to’g’ri ovqatlanishi va albatta, to’g’ri libosni tanlay olishi lozim. Bularning barchasi rahbar shaxsning qayday ekanligini ko’rsatadi, bejizga rahbar xalq yuzi deyishmaydi. Chunki ular butun bir xalq nomidan vakil sifatida o’zga yurtlarga borishadi va ularda ilk taassurotlarni uyg’otadi.

Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati. 1. Muloqot psixologiyasi M.A.Maxsudova (Toshkent Turon-iqbol). 2. Psixologiya B.N.Sirliyev, A.A.Beknazarov, D.N.Arziqulov (toshkent). 3. Umumiy psixologiya P.I.Ivanov, M.E.Zufarova (toshkent). 4. Psixologik ta’lim bo’yicha maslahat o’quv qo’llanma Юлия Денисенко (moskva) 2018. 5. www.O’zA.uz 6. www.podrobno.uz 7. www.kun.uz 8. www.psyxolgy.com

O'xshashlar

Rasmiy uchrashuvlarga psixologik tayyorgarlik

Ommaviy psixologik hodisalar

Nutqning psixologik tasnifi

Nutqning psixologik tasnifi. Ehtiyoj va qiziqishlarning psixologik tasnifi

Shaxs tiplariga psixologik xarakteristika