Ilmiy psixologiyaning amaliyot bilan yaqinlashuvi - Psixologiya - Slaydlar

Ilmiy psixologiyaning amaliyot bilan yaqinlashuvi

Yuklangan vaqt:

24.03.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

2255.0927734375 KB

Ko'chirib olish

Mavzu: Ilmiy psixologiyaning amaliyot bilan yaqinlashuvi Reja: 1. Kuzatish metodi 2. Eksperiment metodi 3. Suhbat va anketa

Psixologiya fanida bu metodning obyektiv (tashqi) va subyektiv (o`zini o`zi) kuzatish turlari mavjud. Inson psixikasidagi o`zgarishlarni kuzatish uchun quyidagilar amalga oshi-riladi: kuzatishning maqsadi, vazifasi belgilanadi;kuzatiladigan obyekt tanlanadi; sinaluvchining yoshi, jinsi, kasbi aniklanadi; tadqiqot o`tkazish vaqti rejalashtiriladi; kuzatish qancha davom etishi qat`iylashtiriladi; kuzatish insonning qaysi faoliyatida (o`yin, o`qish, mehnat va sportda) amalga oshirilishi tavsiya qilinadi; kuzatishning shakli (yakka, guruh, jamoa bilan o`tkazilishi) tayinlanadi;

Kuzatish orqali odamlarning diqqati, his-tuyg`ulari, nerv sistemasining tashqi ifodalari, temperament xususiyatlari, imoishoralari, sezgirligi, harakatchanligi, ishchanligi, xulq-atvori, nutq faoliyati va hokazolari o`rganiladi. Ammo o`ta murakkab ichki psixologik kechinmalar, yuksak hissiyotlar, tafakkur, mantiqiy xotira va aql-zakovatni tadqiq etishga bu metodning imkoni yetishmaydi. Ma-salan, go`dak bolani kuzatishda uning harakatlari, o`yinchoqlarga mu-nosabati, his-tuyg`usi, talpinishi, mayli, xohishi aniqlanadi. O`quv-chining darsdagi holatini kuzatishda esa diqqatining xususiyati, tashqi qo`zg`atuvchi bilan ta`sirlanishi, temperamenti, xatti-haraka-tining sur`ati, emotsional kechinmasining o`zgarishi to`g`risida ma`-lumotlar to`plashga imkoniyati tug`iladi. 1C 0F050E 1028 030207 160221 1D0221 0F0213 0B

Tashqi kuzatishda ba`zan tafakkur bo`yicha ham ma`lumotlar olish: ish ustidagi kayfiyatini, fikrning muayyan obyektga yo`naltirilga-nini, tashqi qo`zg`atuvchilarta`siriga berilmaslikni, chehradagi tashvish va iztirobni, ko`zdagi g`ayritabiiylikni, shuningdek , sinchkovlik, teranlik, termulish kabi ruhiy holatlarni kuzatib, tafakkur-ning kechishidagi o`zgarishlarni aniqpash mumkin. Bulardan tashqari, qo`lning titrashi, asabiylashish, nutqning buzilishi, hissiyot-ning beqarorlashuvi ham inson ruhiyatidagi o`zgarishlar bo`yicha ma`lumot beradi.

Tajriba (eksperiment) metodi. Bu metod turli yoshdagi va kasbdagi odamlar (chaqaloq, bola, o`spirin, balog`atga yetgan va qarilar)ning psixikasini chuqurroq, aniqroq tadqiq qilish metodlari ichida eng muhimi hisoblanadi. Eksperiment metodi yordamida sun`iy tushun-chalarning shakllanishi, nutqning o`sishi, favqulodda holatdan chiqish, muammoli vaziyatni hal qilish jarayonlari, shaxsning his-tuy-g`ulari, xarakteri vatipologik xususiyatlari o`rganiladi.

Eksperiment metodi o`z navbatida tabiiy va laboratoriya metodla-riga ajratiladi. Tabiiy metod psixologik-pedagogik masalalarni xal qilishda qo`llanadi. Bu metodning ilmiy asoslarini 1910-yilda rus psixologi A.F. Lazurskiy ta`riflagan. Tabiiy metoddan foy- dalanishda ishlab chiqarish jamoalari a`zolarining, ilmiy muassa-salar xodimlarining , o`qituvchilar, keksaygan kishilarning psixo- logik o`zgarishlari, o`zaro munosabatlari, ishchanlik qobiliyatlari, mutaxassislikka yarokdiligi muammolarini hal qilish nazarda tu- tiladi.

Tabiiy sharoitlarda inson psixikasini o`rganishda sina-luvchilar (bog`cha bolalari, maktab o`quvchilari, ishchilar, dehqonlar, ziyolilar, biznesmenlar, fermerlar, ilmiy xodimlar va hokazolar)-ning o`zlari bexabar bo`lishi, ta`lim jarayonida berilayotgan bilim-lar tadqiqot maqsadi muvofiqlashtirilishi, katta yoshdagi odamlar-ga tarbiyaviy ta`sir o`tkazish (interaksiya) kundalik mehnat tarzi doirasida amalga oshirilishi, zavod va fabrikada esa moddiy mahsu-lot ishlab chiqarish samaradorligini oshirishga qaratilishi lozim.

Laboratoriya (klinika) metodi ko`pincha individual (goho guruh va jamoa) shaklida sinaluvchilardan yashirmay, maxsus psixologik asboblar, yo`l-yo`rilar, tavsiyalar, ko`rsatma va ilovalardan foydala-nib olib boriladi. Hozir inson psixikasidagi o`zgarishlarni aniq-laydigan asboblar, murakkab elektron hisoblash mashinalari (disp-leylar), qurilmalar, moslama va jihozlar mavjud. Ular odamdagi psixologik jarayonlar, holatlar, funksiyalar, vujudga kelayotgan yangi sifatlarni qayd qilish va o`lchashda qo`llanadi. Ko`pincha detektor-lar, elektron va radio o`lchagichlar, sekundomer, refleksometr, xro- norefleksometr, lyuksmetr, anomatoskop, taxistoskop, audiometr, esteziometr, elektromnogramma, elektroensefalogramma kabilardan foydalaniladi.

Tekshirish yoki nazorat eksperimentida (tajribasida) tarkib top-tiruvchi (shakllantiruvchi) bosqichda shakllantirilgan usul, vosita, yo`l-yo`riq, ko`nikma, malaka va shaxs fazilatlarining darajasini, barqarorligini aniqlash, ta`sirchanligiga ishonch hosil qilish uchun mohiyati har xil mustaqil topshiriqlar beriladi. Tekshirish (nazo-rat) tajribasi orqali tarkib toptiruvchi sinaluvchiga mutlaqo yordam berishi mumkin emas, aks holda tadqiqot o`tkazish prinsipi buzila-di.

Biografiya (tarjimai hol) metodi. Inson psixikasini tadqiq etish uchun uning hayoti, faoliyati, ijodiyoti to`g`risidagi og`zaki va yozma ma`lumotlar muhim ahamiyatga ega. Bu borada kishilarning tar-jimai holi, kundaligi, xatlari, esdaliklari, o`zgalar ijodiga ber-gan baholari, tanbehlari, taqrizlari alohida o`rin egallaydi. Shu bilan birga o`zgalar tomonidan to`plangan garjimai hol haqidagi materiallar: esdaliklar, xatlar, rasmlar, tavsiflar, baholar, magnitafon ovozlari , fotolavhalar, hujjatli filmlar, taqrizlar o`rganilayotgan shaxsni to`laroq tasavvur etishga xizmat qiladi.

Tarjimai hol ma`lumotlari inson psixikasidagi o`zgarishlarni kuzatishda, uningsuhbat va tajriba metodlari bilan o`rganib bo`lmaydigan jihatlarini ochishga yordam beradi. Masalan, mazkur ma`lumotlar orqali ijodiy xayol bilan bog`liq jarayonlar: she`riyat, musiqa, nafosat, tasviriy san`at, texnik ijodiyotning nozik turlari va kashfiyotdagi tafakkurning o`ziga xosligini, shaxsning ma`naviyat, qadriyat, qobiliyat, iqtidor, iste`dod singari fazilatlarini o`rganish mumkin. Inson ongining hissasi, namoyon bo`lishi, rivojlanishi, o`ziga xos va ijtimoiy xususiyatlari atoqli odamlar bildirgan mulohazalarda o`z ifodasini topadi. Allomalar to`g`risidagi ma`lumotlar zamondoshlari, izdoshlari, safdoshlarining ta`rifu-tavsiflari orqali avloddan avlodga o`tadi.

 Biografik ma`lumotlar odamlarning o`zini o`zi tarbiyalashi, na-zorat qilishi, idora etishi, o`zining uslubini yaratishi, kamolot cho`qqisiga erishishi jarayonida namuna vazifasini o`taydi.  Yosh psixologiyasida bolalarning tarjimai holi asosidagi ilmiy tadqiqotlar, masalan, N.A.Menchinskaya, V.S.Muxina kabi sobiq Ittifoq psixologlarining kuzatishlari «Ona kundaligi» nomi bilan mashhurdir. Shunday tadqiqotlar uzoq chet el psixologiyasida ham keng tarqalgan.

Badiiy adabiyotda yaratilgan talay asarlar, masalan, S.Ayniy, Oybek, Abdulla Qahhor va boshqa qator adiblarning esdaliklari tarjimai hol shaklida bo`lib, ular bilan tanishish natijasida mu-alliflarning his-tuygusi, temperamenti, xarakteri, qobiliyati, iste`dodi, qiziqishi, intilishi, dunyoqarashi, e`tiqodi, nafosati, axloq va odobi to`g`risida ma`lumotlar olish mumkin.

Tadqiqot metodlarining birinchi guruhi tashkiliy deb nomla-nib, u o`z ichiga qiyoslash, longityud (uzluksiz), kompleks (ko`pyoklama) deb ataladigan turlarni qamrab oladi. Qiyoslash metodi umumiy psi-xologiya (turli guruxlarni o`zaro solishtirish), sotsial psixologiya (katta yoki kichik guruhpar hamda ularning har xil toifalarini o`zaro taqqoslash), meditsina psixologiyasi (sog`lom va bemor kishilarning psixik xususiyatlarini qiyoslash), sport psixologiyasi (sportchilar holati, ularning uquvchanligi va ishchanligini o`zaro chog`ishtirish) kabi fanlarda uchumli foydalaniladi.

Longityud metodi yordamida subyektiv omillarning o`ziga xosli-gidan tashqari, sinaluvchiga obyektiv (tabiiy) shart-sharoitlarning, ijtimoiy psixologik muhitning ta`siri ham o`rganiladi. Chunonchi, egizaklarning o`zaro o`xshashligi va ularning tafovutlanishi, ta`-sirlanishi, his-tuyg`ularining o`zgarishi, shaxslar o`rtasidagi indi-vidual farklar (ishchanligi, temperamenti, oliy nerv faoliyati sis-temasi va hokazolar) yuzasidan olingan ma`lumotlar longityud meto-dining sharofati bilan ro`yobga chiqadi.

O'xshashlar

Ijtimoiy psixologiyaning asosiy zamonaviy yo’nalishlari

Ilmiy bilim

Fiziologik psixologiyaning paydo bo'lish shart-sharoitlari

Gumanistik psixologiya 2

Ijtimoiy psixologiyaning shakllanishi va rivojlanishi. Ijtimoiy psixologik g’oyalarning shakllanish tarixi