logo
  1. Bosh sahifa
  2. Slaydlar
  3. Psixologiya
  4. Ijtimoiy psixologiyani o'qitishning metodik usullari

Ijtimoiy psixologiyani o'qitishning metodik usullari

Yuklangan vaqt:

31.01.2025

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

76.806640625 KB
Ko'chirib olish
IJTIMOIY PSIXOLOGIYANI O’QITISHNING METODIK USULLARI Ijtimoiy psixologiyani o&#39;qitish metodikasida bu fanning nisbatan yoshligini hisobga olish maqsadga muvofiqdir. Bu fan haqida birinchi bor XX asrning boshlarida fikr yuritila boshlangan. Sotsiologiyadagi psixologik maktab vakillari tomonidan birinchi bor ijtimoiy-psixologik nazariyasini yaratishga bir necha bor urinishlar bo&#39;ldi (G.Tard, G.Lebon, U.Makdugall, E.Dyurkgeym) va 1908-yilda bu g&#39;oya ishlab chiqildi. U Makdugallarning (ingliz psixologi, keyinchalik AQSH da faoliyat ko&#39;rsatgan) «Ijtimoiy psixologiyaga kirish» kitobi ijtimoiy psixologiya bo&#39;limi bo&#39;yicha birinchi kitob bo&#39;ldi. Shuning uchun bu kunni (1908) kO&#39;pincha ijtimoiy psixologiyaning tanxlil boshlanishi deb hisoblaydilar. Ijtimoiy hodisalarni tushuntirishga imkon beruvchi qandaydir umumiy qonunlarni topishga uringan olimlar (misol uchun, odamlar birligi va hamfikrligi manbalarni) olomonni o&#39;rganadilar, ta&#39;sirlanish, fikrlarni o&#39;xshashligi va taqlid qilish, «jamoa tomonlarini», «ruhiy birlik qonunlarini» va boshqalarini o&#39;rganadilar, lekin shu bilan birga ijtimoiy qonunlarni psixologiya qonunlari bilan almashtirib yuborilgani yoki unga bo&#39;ysindirilgan, shaxs insonlar jamoasida yo&#39;q bo&#39;lib ketgan, mustaqil harakat qilish va qarorga kelish qobiliyatini yo&#39;qotgan. Asta-sekinlik bilan shaxsni o&#39;rganish zarurligi tushunib borildi, lekin yakka o&#39;zini emas, guruhdagi boshqa odarnlar bilan birga, odamlarning guruhdagi o&#39;zaro munosabatlari jarayonida shaxsning xislatlarini odamning ijtimoiy guruhiar bilan munosabatlari natijasida kelib chiquvchi sifatida qarash kerakligi tushunildi. O&#39;sha vaqtning o&#39;zida shaxsni ijtimoiy muhitdan tashqarida o&#39;rganish mumkin emas deb tanilgan edi. Ammo ijtimoiy muhit tushunchasining o&#39;zi shunchalik tor bo&#39;lganki, odamlarning o&#39;zaro munosabatlari kichik guruh doirasidan chetga chiqmas edi, ya&#39;ni bevosita «yuzma-yuz» aloqalar olib borilgan guruhlardagi o&#39;zaro munosabatlardangina iborat bo&#39;ldi . Jamiyatning o&#39;zi esa ana shunday tasavvurlar qatorida psixologik aloqalar to&#39;plami sifatida tushuntirilgan. Shunday qilib, ijtimoiy munosabatlar umuman psixologiyalashtirildi, bu shaxsning va ijtimoiy muhitning haqiqiy munosabatlarini tushunishga, shaxsni ijtimoiy munosabatlar mahsuloti sifatida keng ma&#39;noda har tomonlama o&#39;rganishga imkon bermas edi.  G&#39;arbda (AQSH, Angliya, Germaniya, Fransiya, Yaponiya) 20- yillarda ijtimoiy psixologiya, psixologiya fanida yetakchi yo&#39;nalish bo&#39;lib qoladi, boshlang&#39;ich guruhlaming o&#39;z a&#39;zolariga, ulaming faoliyatiga, odamlaming ishlab chiqarish samaradorligiga, mehnat intizomiga ijobiy va salbiy ta&#39;sirini o&#39;rganish, va umuman zamonaviy ishlab chiqarishda psixologik omillami rolini o&#39;rganish xususan norasmiy munosabatlar va boshqalar amaliy ahamiyatga ega edi. Ijtimoiy - psixologik hodisalami o&#39;rganish ayniqsa (guruhli rivojlanish jarayoni) ikkinchi jahon urushi davrida faollashdi (bo&#39;limlaming birlashganligi va harbiy jangovor qobiliyat) jangning jiddiy ekstremantal vaziyatlari ta&#39;sir ko&#39;rsatish sharoitlarida guruh ichidagi aloqalaming mustahkamligi va boshqalar. Guruhlar psixologiyasini o&#39;rganish faqatgina ilmiy doirada bo&#39;lib qolmay balki ishlab chiqarishda boshqaruvda xodimlami tayyorlashda, mehnatni ilmiy tashkil etishda, ishchi guruhlarini, ilmiy guruhlarni boshqaruv organlarini tuzishda keng qo&#39;llanila boshlandi  Bizning mamlakatimizda ijtimoiy psixologiyaning rivojlanishi taxminan o&#39;tgan asring  20-yillarning boshlarida refleksologiya ijtimoiy hayotni reflekslar to&#39;plami sifatida ko&#39;rsatishga harakat qilgan vaqtdan boshlandi. Undan keyin esa psixotexnika deyarli taqiqlab qo&#39;yildi, bu demak, har qanday amaliy psixologik tadqiqotiar, shu jumladan, ijtimoiy - psixologik tadqiqotlar ham taqiqlandi. Shunday qilib ijtimoiy - psixologiya psixologiya fanining mustaqil amaliy sohasi bo&#39;lib unga ko&#39;p bo&#39;lmagan vaqtlar oralig&#39;ida rivojlanib kelmoqda. Bu fan haqida hozirgi kungacha ilmiy tortishuvlar tugamagan, ijtimoiy psixologiyaning fan sifatida umumiy qabul qilingan tushunchasi ham hozircha yo&#39;q, ammo mutaxassislar tomonidan an&#39;analar so&#39;zsiz uning konsepsiyalariga kiradigan muammolar doirasi belgilab olingan.  Shuning uchun talaba adabiyotni mustaqil o&#39;rganishda bir savolga turlicha, ba&#39;zan bir- biriga qarama-qarshi nuqtayi nazarlarga duch kelishi mumkin, chunki fan rivojlanish holatida, ammo ijtimoiy psixologiyani o&#39;rganishni boshlayotganlar uchun bu holat qiynchiliklar tug&#39;dirishi mumkin, ulami o&#39;qitish metodikasida hisobga olish kerak. O&#39;qituvchi talabaga nima maslahat berishi mumkin?  Birinchidan, bitta hodisani turlicha fikrlar, tushunchalar, tushuntirishlar, ulami ajratishga turlicha yondoshishlar hech ham uni tashvishlantirmasligi kerak. Aksincha, bunday turlicha fikrlami ko&#39;rib ularni bir-biri bilan solishtirish dalillarini tushunishga va qarorga kelishga to&#39;g&#39;risini tanlashga harakat qilishi kerak. Bunday yondashish aniq nuqtayi nazardan oddiy haqiqatni bilib olishning eng samarali usulini bildiradi. Demak, ba&#39;zi ijtimoiy psixologik hodisalami tushuntirishda farqni sezib qolganingizda hech ham hayajonlanmang, balld xursand bo&#39;ling, o&#39;ylab ko&#39;rishga imkoniyat mavjud va muammoga o&#39;z qarashlaringizni ishlab chiqish imkoniyati bo&#39;ladi.  Ikkinchidan , agarda o&#39;qituvchi ilmiy adabiyotlarda uchraydigan turli nuqtai nazarlami o&#39;z ta&#39;riflari bilan tushuntirib bergani metodik mazmunda foydali bo&#39;lsa, bu talaba uchun muammoni o&#39;rganish bo&#39;yicha jiddiy va qiziqarli ishlar uchun oson bo&#39;ladi.  Uchinchidan , talabalarga o&#39;quv mashg&#39;ulotlarida bitta muammo bO&#39;yicha bir necha nuqtayi nazarlarni o&#39;rganib chiqish kerak bo&#39;ladigan masalalarni yechish topshiriladi. Bu misollar talabaga muammoga turlicha nazariy yondashishlami taqqoslash va tahlil qilishga, mavjud i1miy qarashlami qaysi birini qo&#39;llash va nima uchunligiga o&#39;rgatadi, keltirilgan savollardan eng qaysi biri ayni ana shu turlariga kiradi.  Qanday bo&#39;lsa ham zamonaviy itimoiy psixologiya nazariy va amaliy yo&#39;nalishlarda ancha muvaffaqiyat bilan rivojlanib kelmoqda. Metodik mazmunda fanning tarixiga nazar solib chiqish maqsadga muvofiq bo&#39;ladi, bu talablarning o&#39;quv faoliyatiga yaxshi ta&#39;sir ko&#39;rsatadi va fanni o&#39;rganishga yordam beradi. Mustaqil ishlash uchun talabalarga quyidagi o&#39;quv topshiriqlarni taklif etish mumkin, ularni seminar va amaliy mashg&#39;ulotlarida muhokama qiIish mumkin bo&#39;ladi. Buning uchun ularni davra suhbati, amaliy o&#39;yinlar, ijtimoiy psixologik treninglar ssenariylari va rejalariga kiritish kerak. Savol va masalalardan ba&#39;zilarini balki ma&#39;ruzalarda o&#39;qituvchi dastlab tushuntirib o&#39;tishi talab etiladi  Bu masala ijtimoiy psixologiyaning predmeti haqidagi birinchi topshiriqqa taalluqli.  1. Adabiyotlarda «ijtimoiy-psixologiya» tushunchasiga turlicha ta&#39;riflar beriladi va ijtimoiy psixologiya fani predmetini tashkil etuvchi muammolar tartibi beriladi. Ular turti mualliflar tomonidan bildirilgan bo&#39;lib, bir-biridan farq qiladi. Ulami diqqat bilan o&#39;qib chiqing va bu nuqtayi nazarlardan birini tanlashga harakat qiling. Agarda bu nuqtayi nazarIardan hech biri to&#39;g&#39;ri bo&#39;lib chiqmasa, o&#39;zingiz shaxsiy nuqtayi nazaringizni ifoda etishga harakat qilib ko&#39;ring. Ijtimoiy psixologiyaning turlicha qarashlari mana shulardir: a) bu insonlar munosabatlari muammolarini uning shaxslararo (<<MEN>>,<<Boshqalar>>) va guruhlararo (<<Guruh>> <<Gurux>>)shakllarda o&#39;rganadigan fandir, ya&#39;ni makroguruhlar (aloqa qiluvchi) sonida va mikroguruhlar o&#39;rtasidagi odamlar munosabatlarini o&#39;rganadi. b) bu fan odamlaming ijtimoiy guruhlarda ishtirok etishlari hodisasi sabablari, ulaming hulqi va faoliyati qonuniyatlarini o&#39;rganadi hamda bu guruhlarning o&#39;zaro psixologik tavsiyanomalarini, shu bilan 138 I birga katta ijtimoiy guruhlar (xalq, miHat, professional guruh), kichik guruhlarning (jamoalar, oila, do&#39;stlar guruhi) va boshqalar. d) bu fan turH ommaviy hodisalarning psixologik tomonlarini o&#39;rganadi (taqlid qilish, ta&#39;sirlanish, mish-mishlar, sarosima, moda, odatlar, an&#39;analar). e) ijtimoiy psixologiyaning predmeti ijtimoiy hayotning (siyosiy, iqtisodiy, ma&#39;naviy, turmush shakllari psixologik aspektlarini va mos ravishda: siyosiy hayotning ijtimoiy psixologiyasi, bozor iqtisodiyotining ijtimoiy psixologiyasi, san&#39;at va madaniyatning ijtimoiy psixologiyasi, turmush ijtimoiy psixologiyasi va shu kabilar.  Mualliflarning (G.M.Andreva, A.V.Petrovskiy, B.D.Parigina, M.RBityanova, K.K.Platonova, E.S.Kuzrnin, RS.Nemov va boshq.) mulohaza va dalil1arini ko&#39;rib chiqing va bir xUlosaga keling: ijtimoiy psixologiyaning predmetini ta&#39;riflashning qaysi biri sizningcha to&#39;g&#39;ri, agarda bu fanning amaliy ahamiyatidan kelib chiqadigan bo&#39;lsak.  Ushbu savol talablari uchun qiyin bo&#39;lishi mumkin, ChUllki «ijtimoiy psixologiya» kursi predmeti va masalalari haqidagi birinchi ma&#39;ruzada o&#39;qituvchi ushbu savolga javob topishga o&#39;quvchilarga yordam berish uchun ma&#39;lum nazariyani sharhlab berishga to&#39;g&#39;ri keladi. Buning uchun faoliyatni boshlanishdagi jamoat, jamoa va shaxsning ham ehtiyojlarini qondiruvchi sifatida talqin qilishu.:n iborat bo&#39;lgan «Ijtimoiy psixologiya» tushunchasining genetik boshlanishini ko&#39;rsatishgina yetarli hisoblanadi, bu uning - birinchi tomoni, ikkinchidan bo&#39;lsa, shaxsni jamoani va ijtimoiy jarayonda, ya&#39;ni o&#39;zining kelib chiqishi bo&#39;yicha ijtimoiy faoliyatda munosabatlar mahsuloti sifatida tushunilishi.

O'xshashlar

Yosh va pedagogik psixologiyani o'qitishning metodik o'ziga xosliklari
Psixologiyani o’qitishda ko’rgazmali metodlar
Ishbilarmonlik o’yin usullari. Ijtimoiy-psixologik treyninglar
Ijtimoiy-gumanitar bilimlar tizimida ijtimoiy psixologiya
Empirik tadqiqot usullari