Fikrlash buzilishlari - Psixologiya - Slaydlar

Fikrlash buzilishlari

Yuklangan vaqt:

27.08.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1689.1171875 KB

Ko'chirib olish

Fikrlash - individning bilish faoliyatidagi muhum jarayoni bo‘lib, atrofdagi borliqning inson ongida aks etishining oliy shakli hisoblanadi. Fikrlash jarayonining bosqichlari Analiz (tahlil)  Sintez  Taqqoslash  Ko‘z o‘ngiga keltirish va aniqlashtirish  Tushunchaning shakllanishi

Fikrlashning psixologik xususiyatlari  Tushunish  Mulohaza qilish (fikrlash )  Xulosa qilish

Fikrlash munosabatlari Xulosa qilish (Умозаключение) Bir necha mulohazalar asosida muayyan xulosa chiqarilgan fikrlash shaklidir. Mulohaza qilish (fikrlash ) ( Суждение ) Ob’ektlar va hodisalar o'rtasidagi munosabatni aks ettiruvchi fikrlash shakli; tasdiqlash yoki inkor qilish. Tushunish ( Понятие ) So'z yoki gap bilan ifodalanadigan narsalar va hodisalarning asosiy xususiyatlari, aloqalari va munosabatlarini aks ettiruvchi fikrlash shaklidir.

Fikrlash buzilishi shakillari Tezligi bo’yichaT e z la s h g a n S e k in la s h g a n Fikrlashning tartib jihatidan buzilishi R e z o n y o r lik F ik r la r tu tu r u q siz lig i Fikrlash mazmun jihatdan buzilishi O ‘ta q im m a tli g ‘o y a la r V a s v a s a g ‘o y a la r S h ilq im fik r la r M a y d a g a p lik F ik r la r n in g a m b iv a le n tlig i A u tiz m

 Fikrlashning sekinlashishi - fikrlash va nutq tezligining sekinlashishi, uning kechishining qiyinlashishi, assotsiatsiyalarning kamligidir. Bemorlar savollarga sekinlik bilan, bir xil va past tovush bilan javob berishadi. Fikrlashning sekinlashishi depressiv hollarda: maniakal- depressiv psixozning depressiya bosqichida, shizofreniya, re aktiv va boshqa psixozlarda uchraydi. Fikrlashning tezlik jihatidan buzilishi

 Fikrlashning tezlashishi - ko‘p sonli fikrlarning paydo bo’lishini tezlashib ketishi bilan tavsiflanadi. Bunda to‘xtovsiz paydo bo‘luvchi o’ylar fikrlar, xulosalar yuzaki va qo’qqisdan paydo bo‘ladi. Bemorning chalg‘uvchanligi ko‘zga shunday tashlanib turadi, u bir mavzudan ikkinchi mavzuga yengil ko‘chib, biror fikrni oxiriga yetkaza olmaydi. Fikrlash buzilishning bu turi maniakal holatlar, ya’ni maniakal- depressiv psixozning maniakal bosqichi, sirkulyar shizofreniya, ekzogen psixozlar uchun xosdir.

Fikrlashning tartib va mazmun jihatidan buzilishi * Fikrlar tuturuqsizligi - bu nutqning grammatik shakli saqlangani holda tushunchalar orasida mazmun jihatdan bog‘lanishning yo‘qligidir. Bunda bemorlar fikri va nutqi tuturuqsiz bo‘lib, gaplar orasida bog‘lanish bo’lmaydi. Misol: men tug‘ilganman15 yil muqaddam sababsiz ishdan bo‘shatilgan, komandirovkani oqlash Mikoyan xakim Italiya O‘zbek, Qrim. Fikrlarning tuturuqsizligi shizofreniya kasalligida uchraydi.

• Rezonyorlik - quruq mahmadanalik go‘yo o‘zini donishmand deb hisoblash. Bunda maqsadsiz, ma’nosiz, tartibsiz fikrlash kuzatiladi. Bu holat shizofreniyada, psixopatiyaning shizoid shaklida uchraydi. • Autizm - real borliqdan uzilgan holda hech kim bilan muloqot qilmasdan, o‘zining ruhiy kechinmalariga berilib ketish. SHizofreniya kasalligiga xos. • Fikrlarning ambivalentligi - bir vaqtning o‘zida qarama-qarshi, bir-birini inkor qiluvchi fikrlarning mavjudligi. «Mening bolalarim meni aqldan ozgan deyishadi, lekin mening bolalarim o‘tmishda ham, xozir ham, umuman bo’lmagan ». Bu patologik fikrlash shizofreniyada uchraydi .

• Quyushqoqlik ( Maydagaplik ) - fikrlashda ortiqcha tafsilotlarga berilib, mayda-chuydalarga tutilib, asosiy fikrlarni ikkilamchi darajasidan ajrata olmaslik. Fikrlashning bu shaklda buzilishi epilepsiya va bosh miyaning organik kasalliklarida uchraydi. • Bog’lanishsiz fikrlash (inkogerensiya ) - Bemorlar nutqi tartibsiz va mazmunsiz qisqa so‘z va gaplardan tashkil topgan bo‘ladi. Bu holat og‘ir kechuvchi ekzogen-organik psixozlar (infeksion, intoksikatsion, somatogen)da, ongning amentiv buzilishlarida uchraydi.

• Perseveratsiya - bir fikr va xulosaga qayta-qayta kelish natijasida yuzaga keladigan patologik fikrlash. Og‘ir hollarda bemor bir xil javobni ha deb qaytaraveradi. Masalan, «Ismingiz nima?», «Yoshingiz nechada?» va boshqa savollarga bemor faqat «Eshmat Toshmatovich» deb javob beradi. Perseveratsiya aqliy zaiflik bilam kechuvchi bosh miyaning organik kasalliklarida, serebral ateroskleroz, gipertoniya kasalligi, insultlardan keyin, bosh miya o’smalari, qarilikdagi aqliy zaifliklarda uchraydi.

FIKRLASHNING MAZMUN JIHATDAN BUZILISHI • O‘ta qimmatli g‘oyalar . biron aniq dalil bilan bog‘liq holda vujudga keluvchi, ahamiyati katta bo‘lmagan xulosa, fikr, g‘oya va tasavvurlarni bemor o‘zi uchun juda katta ahamiyatli deb biladi. Masalan, haqiqatdan ham she’r yozuvchi kishi o‘zini iste’dodli shoir deb biladi va o‘zini shunday tutadi. Atrofdagilar uni tan olmasliklarini yomon niyatlilar, ko’rolmaslik deb tushunadi. • Shilqim (miyadan ketmaydigan) fikrlar. Bemor noto‘g‘riligini bilgani holda uni xayolidan chiqarib tashlashga qanchalik urinmasin miyadan ketmaydigan fikrlardir. SHilqim (yopishqoq) fikrlar, kuy, she’rdan parcha, rakamlar, maqol, biror so‘z miyada o‘tirib qoladi. Bemor ularga tanqidiy munosabatda bo‘ladi. • SHilkim ehtiyotkorlik. bemorlar avval o‘z-o‘zidan bajarib yurgan ishlarini, odatdagi fiziologik ishlarni bajara olamanmi yoki yo‘qmi? deb qo‘rqishadi. Bir necha yil o‘qigan ma’ruza matnini unutib quyishdan ko‘rqish, erkaklarning jinsiy aloqa vaqtida ereksiya bo’lmasligidan qurqishi « kuyovlar nevrozi » shular qatoriga kiradi.

• Tasavvurli shilqimliklarga - ikkilanish va ehtiyotkorlik kiradi. Ikqilanish shilqim fikrlari bu bajarilgan ishning oxiriga yetkazilganlikdan ik kilanish. Bunda bemorlar eshikni qulflaganliklari, dazmolni o’chirganliklarini qayta-qayta tekshiradilar, bu tekshirishlar ularni qoniktirmaydi va ular yana tekshiradilar. • SHilkim harakatlar - rituallar (irim-sirimlar ) ma’lum bir harakatni bajarishga harakat qilish shilqimligi. Bemorlar har xil shilqimliklardan qutulish uchun har xil urfodatlar, irimlar qiladilar. Masalan, stulga rosmana o’tirish uchun bir necha marta o‘tirib turishadi, qora mushukdan qo’rqish. Ular amaliy sog‘lom odamlarda ham uchraydi.

• Vasvasa g‘oyalar - kasaldik natijasida vujudga keluvchi haqiqatdan yiroq xayollar, noto‘g‘ri uylash va xulosa chiqarish holati hisoblanib, ularni to‘g‘rilab va ishontirib bo’lmaydi. Vasvasa g‘oyalar - ruxiy kasallik belgisidir. • Munosabat vasvasasi - bemorga atrofdagi odamlar (og‘aynilari, o‘rtoqlari, begonalar) unga nisbatan munosabatini o‘zgartirgandek tuyuladi. Uning xayolida yomon niyatli odamlar unga karshi yomon narsalar uyushtirayotgandek bo‘ladi. Bemor o‘z yaqinlariga shubha va ishonchsizlik bilan qaray boshlaydi. • Ta’sir qilish vasvasasi - ko‘p hollarda ta’qib vasvasasi bilan keladi. Bemor unga ta’qib qiluvchilar ruhan va jismonan, gipnoz, telepatiya, ekstrasens, lazer nurlari, elektr toki va boshqalar bilan ta’sir qilayotganini aytadi.

• Maxsus ahamiyatli (belgili) vasvasa - g‘oyalar bunda bemorga kundalik odatdagidek voqealarga maxsus mazmun beradi. Masalan, davolovchi shifokor bemorga uning o‘lim kuni yaqinligini bilib qora kuylak kiyganligi deb tushunadi. • Sahnalashtirish vasvasasi - bemor atrofdagi muhit ma’lum senariy bo‘yicha kino olinayotganini ta’kidlaydi. Bemor yotgan kasalxona emas, tekshiruv bo‘limi, shifokor va tibbiyot hamshiralari esa xalat kiyib olgan tekshiruvchilar, kasallik tarixi esa uning ustidan ochilgan jinoiy ish deb o’ylaydi. • O‘z-o‘zini ayblash , gunohkor deb bilish va o‘zini-o‘zi ayblash vasvasasi har doim depressiv holat fonida kelib chiqadi. Bunda bemor o‘zini jinoyatchi, gunohkor, o‘z oilasi, jamiyat oldida gunohkor deb biladi va buning uchun o‘zini jazolanishga, qiynoqlarga va o’limga loyiq deb tan oladi. Suitsidal o‘rinishlarga mayl (o‘zini uldirish) kuzatiladi.

• Ulug‘liq boylik vasvasasi - ko‘tarinki kayfiyat fonida shakllanadi. Bemor o‘zini eng buyuk ulug‘ va butun dunyo ustidan hukmron deb biladi. Boylik vasvasasida esa bemorlar o‘zlarini eng boy, hech tuganmas va qimmatbaho buyumlar egasi deb hisoblaydilar. • Rashk vasvasasi (umr yo‘ldoshi bevafoligi). Sog‘lom odam odatdagi rashkidan farqli ularoq kasallar xech kanday sababsiz hamma narsadan bevafolik isbotini topishga harakat qilishadi. Ko’proq surunkali alkogolizmda uchraydi. • Ipoxondrik vasvasa - depressiv va subdepressiv holat fonida vujudga keladi. Ipoxondrik vasvasada bemorlar o‘zlarini og‘ir kasal (rak, OITS, zaxm)ga chalingan deb biladilar. O‘zlaricha bu kasallik belgilarini topib, tez orada o’lishini aytishadi. Ketma-ket tekshiruvlardan o‘tishadi va ulardan qoniqishmaydi.

• Nigilistik vasvasa da bemorlar o‘zlarining yurak urmayotganligi, o‘pkalar nafas olmayotganligi, oshkozon- ichak yo‘li atrofiyalanganligini, o‘zi o’lganligini, tirik murda ekanligini aytadilar. Bir bemorga «Sen o‘lganmisan?» - deb surashsa, «Men o‘lganman, lekin mening tilim valdirayapti» - deb javob bergan. Kasallik rivojlanganda fantastik tavsifga ega bo‘ladi, ya’ni bemor faqat u emas, balki butun dunyo o‘lganligini ta’kidlaydi - Kotar vasvasasi . • Indutsirlangan vasvasa - og‘a-inilar yoki vasvasa kasalligi bilan og‘rigan shaxs bilan uzoq vaqt muloqotda bo‘lgan shaxslarda uchraydi. Masalan: agar otada vasvasa kasalligi bo‘lsa, unda ma’lum bir vaqt o‘tgandan keyin qolgan oila a’zolari (ona, bolalar) ham kasal otaning vasvasa fikrlarini takrorlay boshlashadi.

Vasvasalar uch xil - paranoyal, paranoid va parafren vasvasa sindromlari ko‘rinishida bo‘lishi mumkin. • Paranoyal vasvasada - birlamchi sistemalashgan, gallyusinatsiya va illyuziyalar bo’lmaydi. Paranoyyal sindrom shizof reniya, paranoid psixopatiyalarda kuzatiladi. Paranoyyal sindrom asta-sekin rivojlanib, ma’lum vaqtdan keyin, ba’zan bir necha yildan keyin paranoid (gallyusinator vasvasa) sindromiga o‘tadi.

Paranoid (gallyusinator - paranoid) vasvasa sindromi vasvasa g‘oyalarining (ta’kiblash, ta’sir qilish, zaharlash, ipoxondrik va boshqalar) gallyusinatsiya va illyuziyalar bilan qo’shiluvidan iboratdir. Bundan tashqari, vasvasaning bu turida Kandinskiy - Kleramboning psixik avtomatizmdan iborat. Paranoid sindrom bir qancha ruhiy kasalliklar: shizofreniya, epilepsiya, ekzogen psixoz, ekzogen organik psixoz bilan birga keladi. Ba’zi ruhiy kasalliklarda (masalan, shizofreniyada) paranoid sindrom parafren sindromga aylanishi mumkin.

• Parafren sindromi ruhiy faoliyatning og‘ir buzilganligini ko‘rsatadi. Parafren sindrom - sindrom tuzilmasi ulug‘lik buyuklik, ta’qib, ta’sir qilish, ruhiy avtomatizm - fantastik vasvasalaridan iborat. Ko‘tarinki kayfiyat bilan kechadi. Vasvasa g‘oyalari ba’zan fantastik konfabulyasiyalar bilan qo’shilib kelishi mumkin. Bunda bemorlar o‘zlarini butun dunyo armiyalarining qo’mondoni, katta boylik egasi deb hisoblashadi.

Kandinskiy - Klerambo ruhiy avtomatizm sindromi. • Ruxiy avtomatizm sindromi - ruhiy faoliyatlar, fikrlash, sezish, harakat faoliyatlarinng begonalashuvi yoki butunlay yo‘qolishi hisoblanadi. • Ruhiy avtomatizm sindromining 3 ta asosiy turi bor: 1. Assotsiativ (ideator). 2. Sensor (senestopatik sezgi). 3. Harakat (motor, kinestopatik).

1. Assotsiativ (ideator) avtoma tizm - fikrlash jarayonlariga tashqaridan ta’sir hissi, bemor fikriga, irodasiga qarshi, majburan, doimiy qandaydir kuch ta’sirida uning fikrlarini boshqaradi va boshiga begona fikrlar solib ko‘yadi, uning fikrlarini tezlashtiradi, fikrlarni sekinlashtiradi (mentizm), fikrlarini olib o’qiydi (ochiq fikrlilik simptomi), psevdogallyusinatsiyalar uchraydi. 2. Senestopatik (sensor, sezgi) av tomatizm - ichki a’zolarda tashqi kuch ta’sirida chaqirilgan noxush og‘riq hissining paydo bo‘lishi bilan tavsiflanadi. Bemorlar kuyish, sovuq qotish, tirnalish, tortishish hislarini sezadi. Bundan tashqari, bemorlarda jinsiy ko‘zgalish chaqirishadi, defekatsiya va siydik ajralish aktlarini to‘xtatishadi yoki noqulay joy va vaqtda chaqirishadi.

3. Harakat(motor)avtomatizm - bemorlar bajarayotgan harakatlarini tashqi kuch ta’sirida yuzaga chiqayotganini aytadilar. Ularning oyoq - qo’llarini, hatti-harakatlarini tashqi kuch harakatlantirayotgani takidlaydilar. Bu kuch ularning irodasiga qarshi qo‘llarini ko‘taryapti, boshini burayapti, qotirib ko‘yishayapti, ba’zi gap va so‘zlarni gapirishga majbur qilayapti deb o’ylaydilar - nutq qo‘zg‘alish avtomatizmi. Kandinskiy - Klerambo sindromini har xil ruhiy kasalliklar: shizofreniya, psixik epilepsiya, alkogolli psixoz, organik psixozlarda kuzatish mumkin.

HISSIYOT BUZILISHI • Kayfiyat - unchalik kuchli bo’lmagan, lekin o‘zoq vaqt davom etadigan hissiy holat bo‘lib, hech qanday patologiyasiz sog’lom odamda ko‘tarilishi yoki pasayishi mumkin. • Affektlar - to’satdan paydo bo‘lib, qisqa muddat davom etuvchi, lekin ancha jadal hissiyotdir. Qaxr, g’azab, ajablanish, xursandchilik affektlari bo‘lishi mumkin. Affektlar 2xil fiziologik va patologik bo’ladi. • Patologik affekt - psixik faoliyatning qisqa muddatli buzilishi bo‘lib, sababsiz yoki adekvat bo‘lmagan sabab tufayli yuzaga keluvchi jo’shkin hissiy reaksiyadir. Patologik affekt agressiv harakat (xujum qilish, o‘ldirish)lar bilan kechadi. Patologik affektdan keyin qisman yoki to‘liq amneziya bo‘ladi.

• Past kayfiyat - depressiv sindromga xos. Past g’amgin kayfiyat bilan kechadi va depressiv sindrom bilan qo’shilib keladi. Somatik kasalliklarda, nevroz, reaktiv psixozlarda kuzatiladi. • Disforiya - g‘amgin ezilgan kayfiyatli holat bo‘lib, ta’sirchanlik o‘zidan norozilik atrofdagilardan norozilik va tajovo‘zkorlik belgilari bilan namoyon bo‘ladi. • Qalbi sustlilik - emotsional noturg‘un, sezgi doirasida bekarorlik holatidir. Arzimagan sababga ko‘ra kungilning bo‘shashi kuzatiladi. Serebral ateroskle roz, somatogen asteniya, surunkali ichqilikbozlikning involyusion davrida kuzatiladi.

• Hissiy ambivalentlik - bunda bir vaqtning o‘zida biron odam yoki predmetga qarama-qarshi sezgining mavjudligi. Masalan: muzqaymoqni yaxshi ko‘raman lekin tami menga yoqmaydi. SHizofreniklarga xosdir. • Apatiya - xissiy befarqlik holati, barcha narsa va xodisalarga befarqliq. Apatiya - ba’zida butunlay harakatsizlik bilan birga kechadi (abuliya). Pato-abulik sindrom shizofreniyada, qarilik aqliy zaiflik va miya o’smasida bo‘ladi. • Ko‘tarinki kayfiyat - maniakal sindromga xos. Turg‘un, asoslanmagan ko‘tarinki, xursand kayfiyat bo‘lib, bemorning faolligi oshishi bilan kechadi. Maniakal - depressiv psixozning maniakal fazasida shizofreniyada kuzatiladi.

MAYL BUZILISHLARI • Mayl - bu eng oddiy ruhiy holat bo‘lib, u fiziologik talablar: chanqash, ochliq o‘z-o‘zini himoya qilish, jinsiy qiziqishni qondirishga qaratilgan bo‘ladi. Maylning buzilishlari quydagilarda yuzaga chiqadi: 1) maylning patologik susayishi, 2) maylning patologik kuchayishi, 3) maylning aynishi. 1) Anoreksiya - ochlik sezishini yo’qolib ketishi; 2) Bulimiya - ishtaxaning patologik kuchayishi; 3) Polidipsiya - patologik chankash;

• Maylning susayishi: ko‘p xollarda ruxiyat klinikalarida o‘z-o‘zini saqlab qolish instinkti bo‘lgan ovqatlanishga maylning susayishi kuzatiladi. Xastalik ichida ko‘p xollarda ishtahaning susayishi yoki ovqatdan butunlay bosh tortish xollari bo‘ladi (anoreksiya). • Maylning kuchayishi: ishtahaning patologik kuchayishi polifagiya, bulimiya, polidipsiya, giperseksuallik hollari maniakal xolatlar, somatik kasalliklar, qandli diabet, meningit, bosh miya o‘smasi, qarilikdagi aqliy zaiflikda kuzatiladi.

• Maylning aynishi - o‘zini asrash instinktining aynishi o‘z-o‘ziga jarohat etkazish, masalan terisini qo‘ydirish, pichoq bilan jaroxatlash, jinsiy olatni mixlash, quloqni kesib tashlash kabilarda namoyon bo‘ladi. Ovqat maylining aynishi eb bo‘lmaydigan ovqatlarni, masalan: xom gusht, ko‘mir, tuproqni eyishda namoyon bo‘ladi. Piromaniya - o‘t yoqishga intilish, Kleptomaniya- o’g‘rilikka bo‘lgan ehtiros, Dromomaniya - daydilikka ehtiros, Dipsomaniya - alkogolga bo‘lgan kuchli mayl.

O'xshashlar

Noodatiy fikrlash (qutichadan tashqarida fikrlash)

Fikrlash dizayni

Anomal bolalar kategoriyalari

Uyqu, tush ko’rish, gipnoz

Qobiliyat, nutq va kasb