Siddiq Rajabov va Akademik Qori Niyoziylarning ijtimoiy pedagogik faoliyati - Pedagogika - Slaydlar

Siddiq Rajabov va Akademik Qori Niyoziylarning ijtimoiy pedagogik faoliyati

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

791.39453125 KB

Ko'chirib olish

Siddiq Rajabov va Akademik Qori Niyoziylarning ijtimoiy pedagogik faoliyati

Reja: 1. S.Rajabovning pedagogik kadrlar tayyorlash ishiga qo’shgan hissasi. 2. Uning ilmiy pedagogik faoliyati. 3. Qori Niyoziyning ilmiy merosi.

16. Siddiq Rajabov va Akademik Qori Niyoziylarning ijtimoiy pedagogik faoliyati Siddiq Rajabov Respublikamizda xalq maorifining rivojlanishiga pedagogika ilmining taraqqiyotiga, ixtisosli pedagogik kadrlar tayyorlash ishiga katta hissa qo’shgan, dastlabki pedagogika fanlari nomzodi, dastlabki pedagogika fanlari doktori, professor va dastlabki akademikdir. S.Rajabov pedagoglar jamoasi va talabalar e’tibori hamda faoliyatini bilim yurti oldida turgan eng muhim masalalarga — maktablarga hamma fanlardan dars bera oladigan, pedagogikaning ilmiy asoslarini, ta’lim mazmuni, tamoyillari va metodlarini puxta egallab olgan yosh mutaxassislarni tayyorlash ishiga qarata olgan edi.

Olimning 1958 yilgacha bo’lgan davrdagi ijodiy faoliyati yanada salmoqli bo’ldi. Bu yillarda uning «Pedagogikani o’qitishni hozirgi zamon fani talabi darajasiga ko’taraylik», «O’qituvchilar kasbi haqida», «O’zbekistonda 25 yil ichida maktablarning taraqqiyotiga doir», «Pedagogika oliy o’quv yurtlari talabalarining ilmiy tadqiqot ishlari haqida», «O’zbekiston maktablarining 30 yil ichidagi tarixidan», «O’zbekistonda umumiy ta’lim uchun kurash va maktablarda o’quv-tarbiya ishlari», “40 yil ichida O’zbekistonda xalq maorifi” kabi jami 26 ta ilmiy, ilmiy-ommaviy ishlari nashr qilindi. 1958 yilda Siddiq Rajabovning ilmiy faoliyatida unutilmas voqea sodir bo’ldi. Maktablar tarixiga doir doktorlik dissertatsiyasini muvaffaqiyatli himoya qildi. Haqiqatan ham olimning mazkur ilmiy tadqiqoti respublikamiz xalq maorifi taraqqiyotini, maktablarimiz tarixini o’rganish yo’lidagi dastlabki muhim qadam edi.

S.Rajabov bu davrda juda ko’plab metodik muammolarni kafedra a’zolari va ilmiy jamoatchilik tomonidan muvaffaqiyatli hal qilinishiga boshchilik qildi. Xususan, didaktika — ta’lim nazariyasi, xususiy metodika, tarbiya nazariyasi va metodikasi, shuningdek maktabshunoslikning dolzarb muammolariga aloqador asarlar yaratdi. SHuni alohida ta’kidlash lozimki, olim bu davrda o’z ilmiy faoliyatini bir necha yo’nalishlarda olib bordi. Jumladan, pedagogika fanining metodologik muammolari, odob-axloq va tarbiya masalalari, oliy ta’lim didaktikasi, pedagogika tarixini o’rganish va uning rivojlanish istiqbollarini tahlil etish masalalari ilmiy faoliyatida markaziy o’rin tutdi. Amalga oshirilgan ilmiy-ijodiy ishlar natijasi sifatida olimning 300 ga yaqin ilmiy, ilmiy-ommabop maqolalari, risolalari, qo’llanmalari, darslik va monografiyalari e’lon qilindi.

S.Rajabov pedagogika fanlari bo’yicha ilmiy darajalar beruvchi bir necha ixtisoslashgan Ilmiy kengashlarning raisi hamda Dushanbe Davlat universiteti huzuridagi ilmiy darajalar beruvchi kengash a’zosi sifatida katta faoliyat ko’rsatdi. Siddiq Rajabovning ko’p qirrali jamoatchilik faoliyatida uning respublika pedagogika jamiyati markaziy Kengashi Prezidiumiga raisligi asosiy o’rin egallaydi. Siddiq Rajabovning pedagogika fani va xalq ta’limi ravnaqi yo’lidagi mehnatlari hukumat va xalqimiz tomonidan yuksak baholandi.

Qori-Niyoziy 1920 yilda yosh avlod uchun “Tabiatdan bir parcha” darsligini yozdi, uni o’zi tahrir qildi, xarajatlarni ham to’ladi va tarqatdi. O’sha paytda Qo’qonda “Dorilmuallim” deb atalgan ta’lim-tarbiya kursi va bir internat ham bor edi. Qori-Niyoziy ularning hammasini qo’shib “Farg’ona mudofaat bilim yurti”ni tashkil qildi. 1924 yili unda birinchi bitirish marosimi o’tkazildi. Qori- Niyoziydan ta’lim-tarbiya olgan mashhur 13 nafar qaldirg’och uchirma qilindi. Qori-Niyoziy ularga aniq fanlardan chuqur bilim bergan. Qo’qon ta’lim-tarbiya bilim yurti o’zbekiston Maorif xalq komissarligining 1925 yil 14 martidagi qarori bilan “Namunali texnikum” deb ataldi.

Madrasalar ham eski maktablar singari o’quv rejasi va dasturlariga ega bo’lmagani uchun ularda aniq belgilangan ta’lim muddati bo’lmas, natijada talabalar vaqtdan yutqazar edi. Lekin, Qori-Niyoziy madrasalardagi ta’limning mazmuni nimalardan iborat bo’lganini, ularda o’qitilgan kitoblarning turlarini ham ta’riflagan. Masalan, “Aqoid” darsligida borliq, xudo va oxirat masalalari, “Hikmatulayn” (metafizika)da Mulla Jaloliddin aqidalari, “Muxtasari viqoya”da shariat qonunlari, “Fiqhi Kan-doniy”da savob, farz, sunnat, makruh va gunoh ishlar ifodalanganini bayon qilgan. Qori-Niyoziy 1917 yilgi to’ntarishga qadar Turkiston o’lkasidagi xalq maorifi tarixini o’sha davrdagi ijtimoiy tuzumning samarasi va madaniyatining ajralmas tarkibiy qismi sifatida talqin etgan. O’zbekiston Respublikasi maktablari rivojlanishining tarixiy rolini keng va chuqur ma’noda yoritgan.

O’zbekistonda umumiy majburiy boshlang’ich ta’limni amalga oshirishda respublikadagi barcha jamoatchilik hamda umumiy ta’lim qo’mitalari ishtirok etgan. “Umumiy ta’limni joriy qilish sohasidagi juda katta vazifalar yana shuning uchun yuam tez fursatda bajarildiki, - deb yozgan edi Niyoziy, - respublikadagi butun jamoatchilikning diqqat-e’tibori va kuchi bu vazifani bajarishga qaratildi, umumiy ta’limga yordam komiteti tuzildi, bu komitetlarning ishi natijasida maktablar soni kesik darajada ko’paydi”. O’qituvchi kadrlar tayyorlash ishi o’z samarasini bera boshladi: 1928-29 va 1930-31 o’quv yillarida qisqa muddatli kurslarni (katta yoshdagilarni bilim saviyalarini yanada oshirish) 23 ming kishi tugatdi. “Savodsizlikni bitirish” maktablardagi o’qituvchilarning taxminan 40 foizini ana shu kurslarda tayyorlangan o’qituvchilar tashkil qilgan.

Oliy, maxsus o’quv yurtlarining o’quvchilari va o’qituvchilari ham ma’rifiy ishlarga jalb etildi, ulardan unumli foydalanildi. Qori-Niyoziy yangi ochilgan maktablarga metodik yordam ko’rsatish ishiga ham munosib hissa qo’shgan. Qori-Niyoziy 1979 yili vafot etdi. Tabiiy, rus-tuzem maktablaridagi o’qitish ishi turli joylarda turlicha bo’lib, uning sifati asosan o’qituvchilarning saviya va malakasiga boQliq bo’lsa kerak. Bu maktabda rus tili, butun sonlar bilan to’rt amal doirasida arifmetikadan, tarixdan, geografiyadan (asosan Rossiya geografiyasidan) va tabiiyotdan boshlang’ich ma’lumot berilar edi, shu bilan birga “mahalliy (o’zbekcha) savod” va islom dinining asoslari ham o’qitilar edi.

Qori-Niyoziy axloqiy, jismoniy tarbiyaga, mehnat tarbiyasiga doir Qoyalari, o’tkir fikr-mulohazalari va chiqargan aniq xulosalari uning risolalarida bayon qilingan. U, masalan, “Aql-idrokka suyanib”, “Orzu va saviya”, “Har bir yomonlikda bir yaxshilik bor”, “Tabiatdan bir parcha”, “Ham yurak, ham aql-idrok amricha”, “Xushomad va hurmat”, “Fan va ong”, “Baxt va mehnat”, “G’arazsiz sodiq do’st” va boshqa asarlarida barkamol insnlarni voyaga yetkazish masalalarini tahlil qilgan. Olim fanning afzalliklarini va inson hayoti uchun zarurligini quyidagicha ta’riflaydi: “Fan minglab, o’n minglab, hatto yuz minglab yillar mobaynida zarrama-zarra, tomchilab vujudga kelgan va xalq xizmatiga qaratilgandir. Fanni egallagan insonning ongi va vijdoni pokligi, tili va di-lining birligi uning ma’naviy shaxs ekanligidan dalolat beradi.

Olimning fikricha, axloqiylik ong va vijdon zamirida shakllanadi. Yuksak axloqqa ega bo’lish insonga baxt keltiradi. Baxt va uning mohiyatini tushunish kishining ongiga, vijdoniga va ma’naviy saviyasiga bog’liqdir. Umuman, O’zbekistonda maktab va maorif ishlarini yo’lga qo’yishda faol qatnashgan va bunga o’zining juda katta hissasini qo’shgan, akademiklik darajasigacha erishgan faylasuf, falakiyotshunos, matematik va axloqshunos olim Qori-Niyoziyning merosi respublikamizda ilm-fan, ta’lim-tarbiyani yanada rivojlanti-rishda muhim ahamiyat kasb etadi.

O'xshashlar

1917-1990-yillarda ta’lim-tarbiya, ma’orif va pedagogik fikr

A.S.Makarenkoning pedagogik faoliyati

Ijtimoiy pedagog va uning kasbiy faoliyati

Pedagogik kengash faoliyati samaradorligini oshirish va shaffofligini ta’minlash

Ijtimoiy pedagogik faoliyatda bolalarning moslashuv koʼnikmalarini shakllantirish