Педагогик маҳорат ҳақида тушунча унинг ўқитувчи фаолиятидаги ўрни ва аҳамияти - Pedagogika - Slaydlar

Педагогик маҳорат ҳақида тушунча унинг ўқитувчи фаолиятидаги ўрни ва аҳамияти

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

374.3349609375 KB

Ko'chirib olish

МАВЗУ:010203040506

ПЕДАГОГИК МАҲОРАТ ҲАҚИДА ТУШУНЧА УНИНГ ЎҚИТУВЧИ ФАОЛИЯТИДАГИ ЎРНИ ВА АҲАМИЯТИ

РЕЖА : 1. Кадрлар таёрлашнинг Ижтимоий педагогик зарурияти.”Таълим тугрисида” ги конун асосида укитувчи шахсига куйиладиган талаблар. 2. «Миллий дастур»нинг максади, вазифалари ва уни амалга ошириш боскичлари. 3. Ўқитувчи атамаси, унинг шахси ва ксби хакида тушунча. Ўқитувчилик касбининг жамиятда тутган урни.1008 06 0203 1415 0E 16 2203 1E 21 2803 20 1005

1. Кадрлар тайёрлашнинг ижтимоий педагогик зарурияти. «Таълим тўғрисида» ги қонун асосида ўқитувчи шахсига қўйиладиган талаблар. 2. «Миллий дастур» нинг мақсади, вазифалари ва уни амалга ошириш босқичлари. 3. Ўқитувчи атамаси, унинг шахси ва касби ҳақкда тушунча. Ўқитувчилик касбининг жамиятда тутган ўрни. Ижтимоий тараққиётнинг ҳозирги тарихий босқичи келажакда буюк давлат эгаси бўладиган комил инмонни тарбиялаб вояга етказишни маънавиятимиз зиммасига юклатилган. Жамиятимизнинг маънавий янгиланиши ижтимоий йўналтирилган бозор иқтисодиётини шакллантириш жаҳон ҳамжамиятига қўшилишини таъминлайдиган демократик ҳуқуқий давлат қуриш кадрлар тайёрлашнинг миллий масаласи устивор мезон сифатида муҳим роль ўйнайди. Шунинг учун ҳа Ўзбекистон Республикасининг Президенти И.А. Каримов - инсон, унинг ҳар томонлама камол топиши ва фаровошшги, шахс манфатларини рўёбга чиқаришнинг шароитларини ва таъсирчан механизмларини яратиш, эскирган тафаккур ва ижтимоий хулқ - атворнинг андозаларини ўзгартириш республикада амалга оширилаётган ислоҳотларнинг асосий мақсади ва ҳаракатлантирувчи кучидир - деб жуда тўғри айтган эди. Чунки халқнинг бой интеллектуал мероси ва умуминсоний қадриятлар асосида, замонавий маданият, иқтисодиёт, фан, техника ва технологиянинг янги ютуқлари асосида мукаммал тайёргарликдан ўтган кадрларни тайёрлашнинг янги тизимини шакллантириш Ўзбекисгон Республикаси таракқиётининг муҳим шартларидан бири бўлиб қолди. Узлукеиз таълим тизимининг фаолият олиб бориши давлат таълим стандартлари аеосида, турли даражалардаги таълим дастурларининг изчиллиги асосида таъмииланади ва қўйиладиган таълим турларини ўз ичига олади: - мактабгача таълим; - умумий таълим; - ўрта махсус, касб-ҳунар таълими; - олий таълим; - олий ўқув юртидан кейинги таълим; - кадрлар малакасини ошириш ва уларни қайта тайёрлаш; - мактабдан ташқари таълим. Кадрлар тайёрлашнинг миллий моделининг ўзига хос хусусияти шундан иборатки, мустақил равишдаги тўкқиз йиллик умумий ўрта ҳамда уч йиллик ўрта махсус, касб - ҳунар таълимини жорий этишдир. Бу эса, умумий таълим дастурларидан ўрта махсус, касб - ҳунар таълими дастурларига изчил интилишни таъминлайди. Умумий таълим дастурлари: мактабгача таълим, бошлангич таълим (I-IV-синфлар), умумий ўрта таълим (V-IХ-синфлар), ўрта махсус, касб-ҳунар таълимининг ўз ичига қамраб олади. Касб-ҳунар таълими дастури ўрта махсус, касб-ҳунар таълими, олий (бакалавриат, магистратура) гаълим ва олий ўқув юртидан кейинги таълимни, кадрлар малакасини ошириш ва уларни қайта тайёрлашни ўз таркибига олади. Маълумки, ҳамма касблар ҳам аввало устоз-муаллим ўргатади. Дастлабки сабоқни ҳам ўқитувчи бсради. Дастлабки оиа - Ватан сўзларининг маъносини, моҳиятипи ҳам ўқитувчи ўргатади. Шупинг учун ҳам барча касблар ичида ўқитунчилик- муаллимлик касби ўта шарафли па масъулиятли ҳисобланади. Мана шу ўрипда табиий ранишда еаиол тугилади. Хўш, ўқитувчи ким? У қандай сифатларга эга бўлмоги керак? Хуеуеаи, бугуиги куп ўқичувчиси қандай малакалар билан қуроллапмоги даркор? ва бошқалар.

Ўқитуичи жамиятнинг ёш авлод таълим - тарбиясига қўйилган ижтимоий буюрТМаоининг аоооий ижрочисидир. Шунинг учун ҳам республикамиз Президенти И. А. Каримов «Тарбимчи уетоз бўлиш учуи, бошқалариинг акл - идрокини ўстириш, маърифий зиёеидап баҳрамапд қилиш, ҳақиқий фуқаро этиб етиштириш учун, ЭНГ аввало тарбиячипинг ўзи айпан шупдай юксак талабларга жавоб бериши, ана шундай буюк фазилатларга эга бўлиши керак» - дсгап эди. Дарҳақиқат ўқитувчилик касбида чуқур билимдонлик, зукколик ўз касб маҳоратини муитазам такомиллаштириб боришга иштиёқ бўлмас экан, у яхши устоз - ўқитувчи бўла олмайди. Зеро, давлатимизнинг истиқболи, Президеитимиз томонидан олга сурилаётган барча ислоҳатларнинг ижобий ечими ана шу кўп мипглик зиёкорлик ишининг самарасига боғлиқ. Шунинг учун ҳам бугунги мустақиллик шароитида ўқитувчилик касбига бўлган эътибор ва эҳтиёж ҳар қачонгига нисбатан ортиб бормоқда. Шунинг билан бирга ўқитувчи олдига қўйиладиган талаблар ҳам ўзгача бўлмокда. Чунки, бугуи Узбекистон мустақил Давлат сифатида жаҳонга юз тутар экан, бу борада педагог -ўқитувчиларнинг ўз ўрни, ўзига хос моҳияти борлигини асло унутмаслик лозим.

«Кадрлар тайёрлаш миллий дастури»да кўтарилган барча тадбиру-амаллар республикамизнинг акдий салоҳиятини оширишга қаратилган экан. Бу знг аввало ўқитувчи касбига бўлган муносабатни туб жиҳатдан ўзгартиришни, унинг маънавий -ахлоқий ва ақлий камолотини ошириш лозимлигини тақозо этади. Демак, бу фикрларни илмий - назарий таҳлил қилиш, шундай хулосаларга олиб келади: Биринчидан - ўқитувчи педагогик фаолиятга қобилияти бор, ижодкор, ишбилармон, болажон бўлмоғи Иккиичидан - миллий ва умуминсоний қадриятларни яхши англайдиган ва мукаммал эгаллаган, диний ва дунёвий билимлардан огоҳ, маънавий - ахлоқий баркамол инсон сифатида обрў - эътиборга эга бўлмоғи; Учинчидан - имон -эътиқоди бутун, ҳар қандай оқимларга ва кўринишларга ўзининг қатъий муносабатиии билдира оладигап, энг муҳими Ўзбскистоининг мустақил давлат сифатида майдопга чиқишига ишопадиган на бошқаларпи ҳам ишонтира оладиган бўлиши; Тўртинчидан - ўқитувчи Натапиарварлик ғояcи билан суғорилган бўлмоғи ва ўз тарбияланувчиларини ҳам ана шу йўлда фидокорликка ундамоғи, Бешинчидаи педагоглик касбига доир билимларни яъни психологик, педагогик малака ва маҳорагин. Илмий-назарий ва амалий билимларни пухта эгаллаган бўлиши; Олтинчидан - болаларни севиш, улар рухиятини яхши билиши, шунингдек, уларнииг ёши иа индивидуал хусусиятини хисоба олган холда улар билан муомалага кириша олиши; еттинчидан -ўқитувчи эркин ва ижодий фикрлай олиши, талабчан, адолатли бўлмоғи; Саккизинчидан -ўқитувчи одобли., иболи ва ҳаё соҳиби бўлиш билан бирга, ўз тарбияланувчиларини ҳам ана шупдай сифатлар билан қуроллантиришга ҳаракат қилмоғи; Тўққизинчидан - ўқитувчи ўз сўзига ва қилаётган ишига болаларни ишонтира оладиган, обрў - эътиборли шахс бўлмоғи; Ўнинчидан - ўқитувчи ўткир сухандон, мантиқий фикрловчи, ўқувчиларга берилиши лозим бўлган маълумотки изчил ва кетма - кетлик принципи асосида етказиши; Ўн биринчидан - ўқитувчи маданиятли, эстетик дидли бўлиши билан ўзининг тарбияланувчилари учун ибрат бўлиб қолмоғи керак. Агар ўқитувчи ана шундай сифатларни ўзида мужассам қила олса кадрлар тайёрлаш миллий моделида қайд этилган ўқитувчи тамойилига қўйилган талабларга тўлиқ жавоб бера олади дейиш мумкин. Ўқитувчилик касбини эгаллаш учун ? албатта, табиий қобилиятлар билан бирга, жисмоний ҳам руҳий хислатлар ҳам шаклланган бўлмоғи даркор. Акс ҳолда ўқитувчилик касбини танлаган бундай шахслардан на жамиятга, на ўзгаларга ҳеч қандай манфаат бўлмаслиги турган гап. Педагогик фаолиятнинг мазмуни асосан ёш авлодни ҳаётга, меҳнатга тайёрлаш учун халқ олдида, давлат олдида жавоб берадиган, болаларга тарбия бериш учун, лаёқатли, талаб доирасида барча ақлий ва ахлоқий салоҳиятга эга бўлган махсус тайёргарликдан ўтган шахсларнинг алоҳида фаолиятига айтилади. Аниқроқ қилиб айтганда ўқитувчиларнинг меҳнат фаолияти комил инсонни тарбиялашга қаратилган мураккаб, зиддиятли ва узоқ давом этадиган жараёндир.

Ўқитувчилик касбини эгаллаган ҳар бир инсон аввало ўқитувчи шахсига хос хусусиятларни ўзида мужассам этиши; шунингдек, ўқитувчининг руҳий - педагогик тайёргарлигига кўйиладиган талабларни атрофлича ўзлаштирган бўлиши; танланган ихтисос юзасидан керакли доирада педагогик маҳорат, техника, такт ; зийраклик, кузатувчанлик, билимларни болаларга етказа олиш қобилиятига эга бўлмоғи жуда муҳим. Бу касбнинг фахру - ифтихори шундаки, ўқитувчи тарбиялаб ўстирган ниҳолларнинг ҳосили қанчадан-қанча авлодларни баҳраманд килади. Энг бахтиёр, пири бадавлат одамлардан бири ўқитувчи. У дунёдаги ҳар қандай жавоҳирдан ҳам қимматли бўлган инсон фарзандини вояга етказиб. уни улуғ ипшарга ворис қилади. Касблар ичида алоҳида фахр ва ифтихор билан тарона этиладигани ўқитувчилик касбидир. Чунки бирор соҳа йўқи, унга ўқитувчининг бевосита ёки билвосита кўшган ҳиссаси бўлмасин. Ўқитувчининг билимидан, ақл-заковатидан, меҳр-муҳаббатидан баҳраманд бўлмаган киши йўқ. Биз ўқитувчилар касбимиз билан қанча фахрлансак, умримизнинг бебаҳо ҳосили - севган касбимизнинг дурдона меваси, фахру ифтихоримиз бўлган шогирдлар билан бахтиёрмиз. Улуғ Ватанимизнинг қайси ерига борсак, "Салом, устоз, ўкитувчим", деб шогирдларимиз пешвоз чиқишади. Биз шунда ўзимизни қанчалик бахтиёр инсон эканлигимизни чуқурроқ, ҳис этамиз. Умримизга яна умр қўшилгандек ўзимизни тетик сезамиз. Ана шу нарса бизга яна куч-қувват ва касбимизга беқиёс муҳаббат бахш этади. Ўқитувчи меҳиатини такдирлаш "Халқ ўқитувчиси" деган юксак унвоннинг таъсис этилишида яна бир ёркии ифодасини топди. Ўқитувчи ўзига бўлган бу ҳурмат билан бирга унга ёш авлодни тарбиялаш каби фахрли, айни замонда жуда мураккаб ва масъулиятли вазифа ишониб топширилганлигини жуда яхши билади. Илмий-техника тарақкиёти катта суръат билан ривожлана бораётган бир шароитда ҳаёт бизнинг олдимизга янгидан-янги вазифаларни қўймокда. Дарс биздан бола тарбиясига атрофлича ёндашишни, ёш авлодни ҳар тарафлама ривожлантиришни талаб этмокда. Шундай шароитда ўқитувчининг ўзига хос ўрни ва мавқеи кандай бўлиши керак. Бу касб эгаеи ўзига хос ижтимоий, сиёсий, педагогик ва шахс талабларига жавоб бсра олиши учун у қандай сифатларни ўзида мужассамлаштириши керак? дегап қопуний савол туғилади. Ўқитувчи қуйидаги фазилатларга эга. бўлиши керак: инсоний ғоявийлик, ипсопий эътиқодлилик, ватанга содиқлик, меҳнатсеварлик, ижтимоий бурчни чуқур англаш, инсоп манфаати сипгари улугвор мақсад йўлида мумтоз ниятлар, темир ирода билаи кураша билиш, ҳаққониЙлик, припциииаллик, мудом меҳнаткаш халқ билан ҳамдам ва ҳамкорлик, халқ мапфаатипи ҳамма нарсадан устун кўйиш, ҳаётда фаол позицияда туриш, яигиликларни сезиш ва уларни ҳаётга жорий этишда ташаббускорлик кўрсатиш, ахлоқий поклик ва, ёш авлодга меҳрибонлик, оқилона галабчанлик, кжсак мадапий хулқ, иафоеат, тил ва дил бирлиги, фан асосларини, жамият, табиат ва инсон тафаккури қопуииятларини чуқур билиш ва амалда кўллай олиш, ҳар соҳада ёш авлодга ўрнак кўрсата билиш. Ўқитувчинипг жамиятдаги муаллимлик вазифаси ана шу фазилатларни ўзида тўла мужассам бўлишини тақозо этади.

ҒОЯВИЙ БАРКАМОЛ, ФАОЛ ЖАМОАТЧИ Ўқитувчи, энг аввало, йўл кўрсатувчи ёрқин юлдуз бўлиб, у ўз фаолиятида юксак ахлоқ-одоб қоидаларига таяниб иш кўради ва уни ижодий равишда бойитишга ўз ҳиссасини кўшиб боради. Маълумки, киши ўз-ўзидан эътиқодли бўлиб қолмайди. Кишидаги инсоний эътиқод табиат тараққиёти, жамият тараққиётига оид фанлар асосларини чуқур эгаллаш ва олинган билимларни ва улуғ ҳаёт тажрибалари билан узвий боғлаб таҳлил қилиш ва умумлаштириш орқали ҳақиқатни, борлиқни англаш ва уни гўзал қилиш учун кураш натижасида шаклланади. Улуғ гояларга эътиқодини куйдира оладиган ўт, улуғ маслак йўлида курашаётган инсоннинг иродасини бука оладиган куч йўқ. Ғояси саёз киши ҳаёт уммонининг тубига ета олмайди ва ундан жавоҳирларни теришга ҳам қодир бўлмайди, қаноти қисқа қушлар узоққа парвоз қила олмаганидек, ҳаётнинг ривожланиш қонуниятларидан бехабар киши, хусусан, шундай ўқитувчининг келажакни кўра олиш имконияти чекланган бўлади. Ҳаётда инсон ўз олдига шарафли ва муқаддас орзу - истакларни қўя билиши зарур. Бу эзгу орзу - истак эса фақат меҳнат ва матонат билан жамланиши мухмкин. Яна шу ҳақиқатни унутмаслигимиз лозимки, кишининг ўз олдига қўйган мақсад ва унга эришиш йўлида фойдаланадиган воситалари упинг ақлу идрокининг қандайлигидан далолат беради. Ирода улуғ ҳаётда, меҳиат на кураш жараспида шаклланади, сайқал тонади ва синовдан ўтади. қийинчиликлардап қўрқиш, чскиниш кимолотнинг ўхташидан нишона. Чунки камолотиипг замири қийинчилликларни енгиб ўтишда, ҳаётда учрайдиган қийинчиликларпи ва зиддиятларни енгиб ўтишида. Азиз касбдошим, ҳаётда кўп қийипчиликларни бошидан ксчиргап ва зиддиятларни енгиб ўтган инсонга чуқур назар соласан, упипг ақнига ва ички дунёси ҳам гўзал эканига ишонч ҳосил қиласан. Умар Хайём айп айтганидек; қийинчилик Кечиб одам ҳур бўлур, Садафда қамалиб қатра дур булур. Шарафли ва яхши ишлар огизда эмас, балки амалда бажарИЛаДИ. Айниқса, ўқитувчининг эътиқоди ва тилак - орзулари унинг амалий фаоЛИЯТИГа айланмоғи лозим. Агар кишининг улуғвор фикр ва ғояларига, гўзал ҳис - туйғуларига, дилдаги эзгу ниятларига монанд амалий хатти - ҳаракати қўшилса, нур устига аъло нур бўлади. Зиёкор ўқитувчи ҳалол меҳнат қилиши, ўз бурчини тўлиқ, адо этиши, айтган сўзларига амал қилиши зарур. Шунда халҳ унга ишонади. Ўқитувчи — зиё тарқатувчи. У замон билан ҳамяафас одим ташлаши, фан-техника ютукларини, барча янгиликларни тарғиб этиши керак. Ўқитувчи халқдан бир қадам олдинда юриб, одамларни ўз ортидан эргаштириши даркор.

ТАРБИЯГА МУҲАББАТ Ўқитувчилик касбига қадам қўйиш ниятида бўлган одам ўз-ўзига: шу касбни севаманми, дилимда бу ҳавас ўти борми? мен болажонлик фазилатига эгаманми? бир умр ана шу ниҳоят мураккаб, лекин шарафли касбнинг жозибали сеҳри билан яшай оламанми? деган саволларни ўзига бериб, ўз қалби билан гаплашиб олмоги лозим. Инсонни эл ҳурматига сазовор этувчи яхши фазилатлардан бири танлаган касбида садоқат билан ишлай билишдир. Касбда қўнимли бўлиш инсонни безовчи зийнат бўлибгина қолмай, ишни унумли қилади. Бир ерда, бир касбда узоқ ишлашда ҳикмат кўп. Доно халқимиз: "Дарахт бир ерда кўкаради" деб бежиз айтмаган. Умуман ҳар бир инсон бир касбда, иложи борича бир жойда кўним билан ишлаши унинг ўзи учун ҳам, жамиятимиз учун ҳам фойдали. Билъакс ишда, касбда кўнимсизлик одамнинг ўзига ҳам, жамиятга ҳам фойдасиздир. Минг афсуски, айримларнинг иш фаолиятини кузатар экансиз, унинг меҳнат дафтарчасида ўнлаб иш жойини алмаштирганлигини кўриб, гоҳо фикрга толасиз. Бир ерда унолмайдиган, ишда кўнимсиз бундай читтак нусхалар кўпинча жамиятимиз тартиб - қоидаларига риоя қилмаётган, интизомсиз кишилардир. ҳатто, қандай бўлмасин бир амаллаб диплом олишнигина кўзлаб, педагогика олий ўқув юртларига кираётган, кейинчалик ишдан-ишга кўчиб юрган кишилар анчагина учраб туради. Бундай кишилар ўқитувчиликка ўз хоҳиши билан эмас, балки ота- оналарининг ва бошқаларнинг гапи билан кириб қолган бўлади. Чунки уларнинг тарбиячилик касбига меҳри йўқ, бу касбнинг шавқ-завқини сезмайдилар. Шунинг учун уни ардокдамайдилар. Давр биз педагоглардан, ота-оналардан, тарбияшунос олимлардан бола истеъдодини ёшлигида, боғчада ва мактабда аниқиаш, жамиятнинг талаб ва эҳтиёжларини ҳисобга олган ҳолда уни ўстириш шакл ва методларини яратишни талаб этмокда. ҳар қандай киши ҳам ўқитувчи бўла олмаслигини илмий тадқиқотлар кўрсатмокда. Ўқитувчилик касбини эгаллаш учун кишида қобилият, муайян малака ва маълум тайёргарлик бўлиши лозим. Кўпгина ўқитувчилар ўзларининг касбига фидоийлиги ва маданияти, гўзал маънавий фазилатлари билан эл ҳурматига сазовор бўладилар.

ЎҚИТУВЧИ БИЛИМИ Ўқитувчи бўлиш учун касбни севишдан ташқари, ўз фани бўйича чуқур, шунингдек ёндош фанлар соҳасида ҳам кенг билимга эга бўлиш керак. Бола билимдон ўқитувчини ҳурмат қилади. Ёш инсон қошида обрўйини қозонишни истаган ўқитувчи ўз камолоти устида муттасил, доимий ишламоғи лозим. Ҳаёт, фан ва маданият жуда катта суръат билан ривожланмокда. ҳозир ахборотлар ниҳоятда кўпайган давр. Ахборотлар оқими ичидан ўзи учун энг муҳимини топа олиш биз ўқитувчилардан тинмай ўқишни талаб этмоқда. Афсуски, олий ўқув юртида олгап билими билан чекланаётган, билим доираси дарсликдан нарига ўтмайдиган.Ўқитувчилар ҳам кўм. Бумдай ўқтуичи ўз ўқувчиларидан орқада қолмоқда. Чунки уқувчи бои ва кўп қиррали ахборотдан баҳрамамд. Бу ўқитувчининг обрўйини тушурмоқда. Ўқитувчи ўз устида ишламаслигииинг ёмоп оқибати шундаки, у ўқувчилар умрини зое кеткизади. Уқувчипипг олтип нақтини беҳуда оладиган ўқитувчи эса бир умр зие бсрмай, дудлаб ётгап чироқпи -юлатади. Зиекор-ўқитувчи эса мудом порлаб нур бермоги, ўз зиёсидап авлодпи баҳрамаид қилиши лозим. Инсон бошқа бировга нур бериши учун ўзи порлаиш керак. Ўз устида ишламай, ҳаетдан орқада қолаётган айрим ўқитувчилариииг ишлари кўигилсиз оқибатларга олиб келиши мумкин. Шуидай экан, азиз ўқитувчи, сипфда семга термилиб турган ва сендаи руҳии озиқ кутиб ўтирган қора кўзлар олдига аело тайёрланмай кира кўрма! Аке ҳолда, у чўлпон кўзларда ўзингга нисбатан ғазаб нафрат ўтипи ёққан бўласан.

ПЕДАГОГИК МАҲОРАТ НИМА? Педагогик маҳорат - бу ўкитувчи нутқининг равон ва таъсирчан ўтилаётган мавзуга ўқувчи дикқатини торта оладиган ? мавзуга мос кўргазмалар ижод қилиб ва ундан унумли фойдалана оладиган, ҳар қандай шароитда ҳам ўкувчи қалбига йўл топа оладиган, ҳар бир дарс боланинг қизиқиш ва фаолиятини ошириша оладиганкишини тушунамиз. Педагогик маҳорат - изланиш, ижодий меҳнат маҳсули. Педагогик маҳорат ҳамма ўкитувчилар учун бир қолипдаги иш услуби эмас ? балки у ҳар бир ўқитувчининг ўз устида ишлаши, ижодий меҳнати жараёнида юзага келадиган жараёндир. В.А. Сухомлинский ўзининг «Чин инсонни қандай тарбиялаш керак» дегак асарида «Ўқитувчининг меҳнатини бирор нарса билан қиёслаб ҳам, такқослаб ҳам бўлмайди». Тўқувчи бир соатдан кейинроқ ўз ишининг ҳосилини кўради., пўлат эритувчи бир неча соатдан сўнг оловдаги метал оқимидан шодланади. Бу унинг орзусини юксак чўқкиси; ер ҳайдовчи, дон сепувчи ғаллакор бир неча ойдан кейин далада ўстирган бошоқлари ва бир сиким донидан завқланади. Ўқитувчи эса ўз ижодининг маҳсулини кўриш учун йиллаб меҳнат қилиши керак. Ўқитувчи ҳар бир минут, ҳар бир дақиқада ўзининг ўттизта ёки кирқта тарбияланувчисидан ҳар бирини кўриб туриши, у шу дакиқада нималар ўйлаётганлигини, қандай ғам- аламлар уни ташвишлантираётганлигини билиши керак-деган фикрларни баён этади. Педагогик маҳорат бир қатор компонентлардан таркиб топади. У педагогика ва психология бўйича илмий билимларни, яъни касбий билимлар, касбий қобилият, педагогик этика ва педагогик техникани ўз ичига олади. Педагогик маҳоратнинг асосий негизи бу - касбга оид билимларни пухта ўзлаштиришдан иборатдир. Ўқитувчи ўқув юртидаёқ илмий билимлар системасини пухта эгаллаб олиши керак. Педагогик маҳоратни эгаллашда психология ва педагогика фанига доир билимлар катта роль ўйнайди. Илмий психологик ва педагогик билимлар системасининг мавжудлиги ўқитувчига фақат ўз синфини ҳамда айрим ўқувчиларни ўрганиш ва уларнинг тўғри феъл атворларини тушунишгагина эмас, балки болалар жамоаси ва унинг ҳар бир аъзосини ривожланиш истиқболини ҳам белгилаш имконини беради.45 07 4C 33 11 42 03 21 0A1C 12 33 1C 42 03 17 4102 19 24 2E 12 06 0E1012 11 24 05 2E 33 13 13 33 1C 13 13 13 2B 09 07

Маҳоратли ўқитувчи ўзини маҳораг эгаси санаса у қуйидаги билим, кўникма, малакаларни эгаллаган бўлиши зарурдир. 1.Ўқитувчи дунёқараши кенг, ҳамма воқеа, ҳодиса устида эркин фикр юрита олиши зарурдир. 2. Мустақил Узбекистонимиз ўқитувчиси биринчи галда ўзи ўқитадиган фанни чуқур эгаллаган бўлгандагина ўқувчиларда умумий ва касбий таълим сифатини ошира олади ва уларда фан - техника ҳамда амалий фаолиятга қизиқиш ва истак ҳосил қила олади. З.Ўқитувчи ҳозирги замон фан-техника талабига мувофиқ яхши дарс бериши ва унинг ҳар минутидан унумли фойдаланиши зарур. 4.Ўқитувчи яхши ўқитувчи бўлиши учун педагогика, психологияга қўшиб, ўз фанининг методикасини яхши билмоғи лозим. З.Ўқитувчининг умумий маданияти юқори бўлиши билан бирга бу касб адабиёт ва санъат соҳасидаги билимларга эга бўлишни талаб қилади. б.Ўқитувчи педагоглик одобига риоя қилиши керак. Педагоглик одоби ўқитувчилик касбига хос фазилатлардан бўлиб, у ўқитувчининг болалар билан иншаши жараёнида унинг тажрибаси маҳорати ошади. 7. Ўқитувчи педагоглик маҳоратига ва ҳар томонлама билимга эга бўлиши керак, чунки унга ўқувчилар ҳар соҳада мурожаат қилишлари мумкин. Ва ниҳоят ўқитувчида ўқитувчига хос бўлган қобилиятлар мужассам этган бўлиши лозим. Жумладан, кейинги фикрларимиз ўқитувчилик қобилияти устидадир. Шу ўринда, аввало, қобилият нима эканлигини билишимиз мақсадга мувофикдир. Қобилиятлар билим, кўникма ва малакаларни эгаллашда намоён бўлса ҳам билимлар ва кўникмаларни эгаллаш билан боғланиб қолмайди. Қобилиятлар - бу имконият у ёки бу ишда маҳоратнинг зарур даражаси эса воқеиликдир. қобилиятлар фақат фаолиятда шуида ҳам фақат ана шу қобилиятларсиз амалга оширилиши мумкин. Бўлмаган фаолимтдагииа намоеп бўлади. Биринчи навбатда перецептив, яъпи идрок қилипма ҳамиша таалуқли бўлган хусусиятлар (улардан энг муҳим кузатувчапликдир) етакчи роль ўйнайди. Шу ўринда ўқитувчининг коммуникатив қобилимти энг олдинги ўриндаги таъсир қилиш воситаси ҳам ҳисобланади. Нутқ бу огзаки коммуникацим мъпи тил срдамида муносабат қилиш жараёни демакдир. Ижтимоий тажрибада бироп-бир моҳиятни англатадиган сўзлар оғзаки коммуникация воситаси ҳисоблапади. Сўзлар эшиттириб ё овоз чиқармасдан айтилиши, ёзиб кўйилиши ёки кар-еақов кишиларда бирон - бир моҳиятга эга бўлган имо - ишоралар билан алмаштирилиши (буни ҳарф бармоқлар ҳаракати билан ифода этиладигаи дактилология ва имо ишорали нутқ деб аталади) мумкин. Қуйидаги нутқ турлари фарқ қилинади; ёзма ва оғзаки нутқ. Ўз навбатида оғзаки нутқ диалогик ва моно логик нутқларга ажратилади. Оғзаки нутқнинг энг содда тури диалог, яъни аллақандай масалаларни биргаликда муҳокама қилаётган ва ҳал этилаётган ҳамсуҳбатлар томонидан олиб бориладиган суҳбат ҳисобланади.

Гаплашаётганларнинг бир - бирларига лукмаларни, суҳбатдошдан кейин ибораларни ва айрим сўзларни такрорлаш, саволлар бериш, қўшимчалар бериш, изоҳ бериш, фақат сўзлашаётганлар тушунадиган шамалар қилиш турли хил ёрдамчи сўзлар ва ундовлар сўзлашув нутқи учун хос хусусиятдир. Бу нутқнинг ўзига хос хусусиятлари кўп жиҳатдан ҳамсуҳбатларнинг ҳамжиҳатлиги даражасига, уларнинг ўзаро муносабатларига боғлиқ бўлади. Аксарият ҳамма жойда ҳам педагог оилавий муҳитдаги диалогни ҳеч қачон синфда ўкувчилар билан муносабатда бўлгани каби олиб бормайди. Сўзлашув чоғида ҳиссий ҳаяжонланиш даражаси катта аҳамиятга эга бўлади. Ийманган ҳайратланган, қувонган, қўрққан жаҳли чиққан киши хотиржам ҳолатидаги каби гапирмайди, ўзгача оҳангдагина гапириб қолмасдан, балки кўпинча бошқа сўзларни ибораларни ишлатади. Оғзаки нутқнинг иккинчи бир тури монолог нутқ бўлиб, уни битта киши бошқасига ёки уни тинглаётган кўплаб кишиларга қарата гапиради: бунга ўқитувчининг ҳикояси, ўқувчининг кенгайтирилган жавоби маъруза ва шу кабилар киради. Монологик нутқ тузилиши жиҳатидан жуда ҳам мураккаб бўлиб, фикрнинг тугалланганлигини, грамматик қоидаларга анча қатъий амал қилинишини, монолог айтаётган кишининг баён этмоқчи бўлган фикрда қатъий мантиқ диалогик ва изчиллик бўлишини тақозо этади. манологик нутқни эгаллаш нутққа нисбатан катта қийинчиликлар туғдиради, унинг кенгайтирилган шакллари антогенезида (юзага кела бошлаганидан такомиллашувига қадар) кечикиброқ ривожланади, ўқувчиларда бу нутқни шакллантириш махсус вазифа ҳисобланади ва педагоглар уни таълимнинг қатор йиллари мобайнида бажаришларига тўғри келади. Қийналмасдан, бемалол суҳбатлаша оладиган, лекин олдиндан ёзилган матндан фойдаланмасдан манологик ҳарактерга эга бўлган оғзаки ахборот (маъруза, кенг маърузалар ва шу кабилар) билан чиқишга қийналадиган катта ёшли одамлар ҳам учраб туриш тасодифий ҳол эмас. Кўпинча бу ўқитувчиларнинг ўқувчиларда монологик нутқни шакллантириш ишига етарли эътибор бермаганликлари оқибати ҳисобланади. Ёзма нутқ инсоният тарихида оғзаки нутқдан анча кейин пайдо бўлди. У бир-бирларидан макон ва замон билан ажралиб турувчи одамлар ўртасида муносабат қилиш эҳтиёжининг натижаси сифатида пайдо бўлди ва фикр шартли схематик суратлар ёрдамида ифода этиладиган пайтлардаги пиктографиядан ёрдамида ифода этилаётган ҳозирги замон ёзувига қадар ривожланди. Ёзув туфайли одамлар тўплаган тажрибани авлоддан авлодга энг яхши тарзда етказиш имкони туғилди. Негаки оғзаки нутқ ёрдамида ўгказилган такдирда у бузилиши, ўзгариб ва ҳатто беиз йўқолиб кетиш мумкин эди. Ёзма нутқ фанда фойдаланиладиган мураккаб умумлашмаларнинг ривожлантирилишида, бадиий тимсолларни етказишда муҳим роль ўйнайди. Нутқсиз коммуникация воситалари бамисоли ўзига хос ҳис-туйғу тида бўлиб, сўз билан ифодаланадиган тил каби у ҳам ижтмоий тараққиёт маҳсули ҳисобланади ва турли миллий маданиятларда бир-бирларига ўхшамаслиги мумкик. Нутқсиз коммуникацияни амалга ошириш учун турли хил ёш гуруҳларда турлича воситалар танланади. Жумладан, болалар йиғидан кўпинча катта ёшдагиларга таъсир қилиш ва уларга ўз иетаклари ҳамда кайфиятини етказиш воситаси сифатида фойдаланадилар. Оғзаки коммуникация таъсирипи кучайтиришда муносабатга киришувчиларнинг фазода жоилашуии муҳим аҳамиятга эгадир.

Нутқсиз коммуиикацияда қўлланилаётган воситаларнинг ахборотни сўз билан етказиш мақсадларига ва мазмунига муиофикдиги мупосабат маданиятининг таркибий қисмларидан ҳисобланади. Айни пайтда нутқсиз коммуникация имо ипюра пантомимика, нутқнинг оҳангидаги ранг - баранглик ҳам ривожланиши мумкин. Бўлажак ўқитувчилар фақат иазарий билимларни эгаллаш билан чегараланмасдан амалий малака ва кўникмаларни ҳам эгаллаш зарур, яъни булар педагогик, психологик билимлар асосида ўқунмиларпи илмий билим, малака ва кўникмалар билан қуроллтира билиш дарс бсра билиш, тарбиявий ишларни режалаштира билиш, ўқувчиларнинг жамоа, усулларипи танлай билиш, ўқувчиларни индивидуал, жамоа ишларини ташкил қила олиш, сифидан ва мактабдан ташқари ишларни уюштира билиш ва уларга раҳбарлик қилиш, ота-оналар, жамоатчилик ўртасидаги ишларга раҳбарлик қила олиш, спорт, саёҳат, ва бошқа тарбиявий малака ва кўникмаларни олиб боришларидан иборатдир. Сўз маҳоратли ўқитувчининг эгаллаши лозим бўлган билиш малака кўникмалари устида экан, ўқитувчининг коммуникатив кўникмалари ҳақида тўхталишимиз ва моҳияти аҳамияти ҳақида фикр юритишимиз мақсадга мувофиқ ва муҳим аҳамиятга эгадир. Маҳоратли ўқитувчининг коммуникатив кўникмаси -бу ўқитувчилик касбига илк тайёргарлик кўра бошлаган даврдан, умуман ҳаётда одамлардаги ўз фикрини ифода этиш усулларини билиш, ўзида мана шу ҳислатларни намоён қила олишдир. Ўқитувчидаги коммуникатив кўникмалар булар олдиндан ўқитувчининг оғзаки ва ёзма нутқ, имо - ишора орқали фикр ифода этишни билиш ва кишиларни ифода этаётган фикрини тўғри англай олишдир. Юзни ўқиш санъати - бошқа касблар сингари ўқитувчиликка ҳам хос бўлган сифатлардан биридир. Юзни ўқиш, яъни бирор шахснинг ўз фикрини намоён (яъни оғзаки ва ёзма ҳолатда) қилмаганда унинг юз тузилиши, юзидаги аъзоларнинг баъзи бир ҳаракатларидан англаш, тушуна олишдир. Юзни ўқиш аввало психологик жиҳатдан идрок, дикқат ва кузатувчанликка боғликдир. Инсонларнинг хурсандлигини унинг юзидаги кўриниб тургаи тетиклик, хушчақчақликдан англашимиз ёки хафаликни эса юзлариипг маюс тортгаилиги, кўзларнинг толиқиб кўринишдан билишимиз мумкин. Узгалар ҳолатини тушуна олиш ўқитунми умуп муҳимдир. Сабаби у қапдай ҳолат, шароитда ўсган ўкунмиларга дарс бораётгаплигини билиш лозимдир. Ўқитувчиларнинг юриш - туриши, ўтириши, ҳаракатидан уларнинг қай ҳолатда юрганликларини билиш мумкин. Узини намоёи қила олиш-бу бир қийин еки нарса орқали эмас, балки билим, малака, кўникма, одоб - ахлоқ муомила, нутқ, муносабат орқали ўзини намоён қила олишдир. Нутқ инсоннинг опгида пайдо бўлган фикрнинг нутқ товушларига тил ёрдамида кўчишидир. Нутқ таъсирли ёки таъсирсиз, тўғри ёки нотўғри бўлиши мумкин. Нутқ орқали киши ҳолатини тушуниш - кишилар ўз нутқларида ўзларида кечаётгак жараённи намоёи қиладилар. Шу ҳолатни тушунишдир. Монотон нутқ болани зериктиради, ноаниқ интонация эса яхши ўзаро яқин суҳбатнинг уюштирилгандан баланд тон болаларда ишончсизлигини келитириб чиқаради. Товуш одамларда табиатан берилади, аммо бу эса жуда ҳам кўп учрайди. ҳамда яхши товуш махсус машқларсиз йиллар ўтган сари бузилади, ўзгаради. Педагогик нутқ қуйидагиларни таъминлаб бериши мумкин: А) педагог ва ўқувчилар орасида ўзаро таъсир этиш ва мулоқатнинг натижалилигини; Б) фаолият мотивларини, тушунчаларни тўғрилаш ва шакллантириш мақсадида ўкувчи, болалар тафаккурига, ҳис - туйғуларига ижобий таъсир этиш керак; В) таълим бериш жараёнида билимларни тўлиқ тушунтириш ва мустаҳкамлаш, ўзлаштириб олиш: Г) ўқувчиларнинг амалий ва ўқув фаолиятини самарали ташкил этиш;

Ўқитувчи нутқининг ўзига хослиги - ўқувчиларга йўналганлиги билан боғлиқдир. Кузатувчан ўқитувчи мавзуни тушунтиришда ўқувчиларга қандай таъсир этишни ҳисобга олган ҳолда иш юритади. Ўқитувчи нутқига қўйиладиган талаблар, қуйидагилардан иборат функицялар билан белгиланади. Асосий функциялардан бири бу билимларни тўлиқ узатишни таъминлаб бериш. Янги билим беришда ўқитувчи ўз нутқи орқали фақатгина янги билимларни бериб қолмасдан, балки ҳис - туйғуларига ҳам таъсир этиши керак. Бошқа функцияларидан бири бу ўқувчиларни ўқув фаолиятини самарадорлигини таъминлаб бериш: Педагогик кузатишлар шуни кўрсатадики, ўқитишнинг муваффақиятларига асосан ўқитишнинг муваффақиятларига асосан, ўқитишнинг мулоқотга кирилишида учрайдиган педагогик низоларни келтириб чиқармаслик, хато ва камчиликларга йўл қўймасликдир. Бу хато ва камчиликлар болаларни тўғри, тушуна олмасликдан нутқни тўғри туза олмасликдан, муомилада ҳаммани бир назар билан кўра олмасликдан келиб чиқади. Уларни олдини олиш йўллари турли хилдир. Бунинг учун энг аввало ўқувчиларни фанга қизиқтириш шарт. Ўқитувчи ўз шогирдларидан доимо ҳеч бўлмаганда бир неча поғона юқори туриши, керак акс ҳолда болалар олдида унинг обрўси бўлмайди, чунки кутилмаган саволларга ўқитувчи жавоб бераолмасдан қолиш мумкин. ҳолбуки, бола сезгир бўлади ва жуда тез фурсатда ўқитувчининг камчиликларини билиб олади. Ўқитувчилар олдида йўқотилган обрўни тиклаш жуда қийин ҳатто баъзи вақтларда мумкин ҳам эмас. Ёш авлод тарбиялаш мураккаб ва олижаноб вазифа бўлиши билан бирга айни замонда у ғоят даражада мураккаб, масъулиятли ишдир. Бу вазифани муваффақият билан бажариш учун энг аввало ўқитувчи ўз ишининг шайдоси бўлиши, болаларни севиши, масъулиятларини, бурчларини, ҳулқларини англаб етишлари лозим. Хулоса қилиб, айтганда мустақил Ўзбекистонимизда ўзининг педагогик фаолиятини олиб бораётган ҳар бир ўқитувчи ўз устида тинмай ишлаши, доимий изланишда бўлиши, ўзидак олдинги педагогларнинг илғор тажрибалари билак доимий танишиб бориши ва шу йўллар билан ўз маҳоратининг тизимларини кенгайтириши лозимдир.

Эътиборингиз учун рахматТАМОМ

O'xshashlar

Пeдагoгик маҳoрат ҳақида тушунча, унинг ўқитувчи фаoлиятида тутган ўрни ва аҳамияти

Педагогик маҳорат ва унинг таълим-тарбиядаги ўрни

Янги педагогик технология ҳақида тушунча

Педагогик маҳорат ва маданият

Педагогик маҳорат ва нутқ маданияти