Оғир нутқий нуқсонли болалар - Pedagogika - Slaydlar

Оғир нутқий нуқсонли болалар

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1060 KB

Ko'chirib olish

О ғ ир нут қ ий ну қ сонли болалар www.axiv.uz

Режа: 1. Логопедия фани ва унинг вазифалари. 2. Нуткнинг анатомо-физиологик ва психолингвистик таърифи 3. Со ғ лом болаларда нутк ривожланиши 4. Нутк нуксонлари х а қ ида тушунча www.axiv.uz

• Дефектология фани ривожланиб бориб, айрим соҳалари мустақил фан сифатида ажралиб чиқди. Шу фанлар жумласига логопедия ҳам киради. Логопедия (логос – суз, падео – тарбиялаш, Ўргатиш деган маънони англатади) – педагогик фанлардан бири бўлиб, нутқ камчиликлари ва уларнинг сабабларини Ўрганиш, шунингдек, буларнинг олдини олиш, борларини бартараф этиш учун махсус таълим-тарбия воситалари ва методларини ишлаб чиқиш, амалиётга тадбиқ этиш масалалари билан шуғулланади. • Логопедия фани мавзу баҳси, нутқ камчилиги бор кишилар билан олиб бориладиган таълим-тарбия жараёни. Нутқ камчилиги бор киши эса логопедия фанининг Ўрганиш мавзуси ҳисобланади. • ҳозирги замон логопедиясига мактабгача ёшдаги болалар логопедияси, Ўсмирлар ҳамда катталар логопедияси, мактаб ёшдаги болалар логопедияси киради. www.axiv.uz

Логопедия фанининг вазифалари қуйидагилардан иборат: Турли ҳил нутқ камчиликлари бор кишиларнинг нутқ фаолияти онтогенезини Ўрганиш. Нутқ камчиликларининг сабаблари ва симптоматикаси, уларнинг турлари, келиб чиқиш механизмларини Ўрганиш,даражасини аниқлаш Нутқ камчиликларини киши фаолияти, шахсияти, ҳулқ-атвори, руҳий ривожланишига таъсирини Ўрганиш. Эшитиш, куриш, интеллектуал ва бошқа камчиликларга эга бўлган аномал болалар нутқий фаолиятининг аҳволи, етишмовчиликларни Ўрганиш, аниқлаш. Нутқ камчиликларини аниқлаш йўллари, усулларини ишлаб чиқиш ва амалиётга тадбиқ этиш. Нутқ камчиликларини системага солиш, таснифлаш…тизимга келтириш. Нутқ камчиликларининг олдини олиш, бартараф этиш принциплари ва усулларини, ташкилий шаклларини белгилаш, ишлаб чиқиш, такомиллаштириш. Логопедик ишни ташкил этиш масалаларини ишлаб чиқиш. www.axiv.uz

www.axiv.uz

• Логопедия фани анатомия, физиология, нейрофизиология, отолорингология, невропатология, психопатология, педиатрия, лингвистик фанлар, психолингвистика, психология ва педагогика фанлар билан боғлиқ, шулар асосида ривожланади. • Логопедия дефектология фани каби, нерв системасининг тузилиши, ривожланиши фаолияти ҳақидаги назарияга асосланган. Табиий фанларни билмай туриб, нутқ камчиликларини келиб чиқиш сабаблари, механизми, бола психикасига таъсирни аниқлаб бўлмайди. Логопед нутқ камчиликларининг неврологик асосларини яхши билиши керак. Бу билимлар нутқ камчиликларини бартараф этиш, уларни олдини олиш, болани тўғри тарбиялаш, унга билим бериш йўллари ва усулларини тўғри танлашда логопедга ёрдам беради. Тиббий фанлар ҳақидаги билимлар тўғри логопедик хулоса чиқариш, нутқ камчиликларини уларга Ўхшаш бошқа аномалиялардан ажратиш, аномал болаларни тегишли муассасаларга тўғри саралаш имконини беради. • Логопед уз олдига қўйган мақсад – вазифани ҳал этишда тилшунослик, лингвистик фанларга, психология ва педагогикага суяниб иш куради. www.axiv.uz

• Тилшунослик фани кишиларнинг энг муҳим алоқа қуроли бўлган нутқни ижтимоий ҳодиса деб билади. Нутқнинг асосий таркибий қисмлари: товуш, суз, суз бирикмаси ва гап бир бутун тизимни ташкил этиб, фикрни оғзаки ёки ёзма равишда ифодалаш учун ҳизмат қилади. Хар бир логопед тилшуносликнинг илмий-назарий асосларини, фонетика ва грамматикани, луғат ва стилистикани, орфография ва пунктуацияни мукаммал билиш билан бирга, ифодали Ўқий олиш ва тўғри сузлай олиш қобилиятига ҳам эга бўлиши керак. Табиийки, логопеднинг узи имлони яхши билмай туриб, Ўқувчиларга ҳеч қачон савод малакасини сингдира олмайди, логопед учун оғзаки ва ёзма нутқ қобилияти амалий жиҳатдан жуда муҳимдир: логопед суз воситасида фан хулосаларини изоҳлабгина қолмасдан, айни вақтда нутқида камчилиги бўлган болани тарбиялайди, тарбияланувчилар йўлини ёритади ҳам. • Логопедия махсус педагогика – дефектология фанининг бир соҳасидир. Логопед ҳам бошқа фан Ўқитувчилари каби, таълим ва тарбия шаклларининг моҳиятини, мақсад ва мазмунини, усул ҳамда воситаларини, принципларини яхши эгаллаб, уларни амалда қўллай олиши керак. • Логопед болаларнинг психологик қобилиятларини ҳисобга олиши керак. Болаларни уз кучига ишонтириши, машғулотларга ҳавасини уйғота билиши, материал баёни вақтида уларнинг дикқатини тўла жалб қила олиш, материални эсда сақлаб қолиш йўлларини (машқ, кургазмали қуроллардан фойдаланиш, мустақил иш, суҳбат, грамматик Ўйин каби воситаларни) қўлланиши Ўқитиш самарадорлигини янада оширади. Инсон идрокининг мазмуни, фикри, нутқи орқали шаклланади. Болалар логопед тушунтирган материалларни эшитиб, ёзганларини куриб, кузатиб, мушоҳада йўли билан узлари фикр юритадилар ва берилаётган билим-малакаларни мустаҳкамлаб узлаштириб борадилар. www.axiv.uz

• Моддий дунёдаги нарса ва ҳодисалар онгимизда акс этиб, буларнинг инъикоси суз шаклида ифодаланади, тил ҳодисалари воситасида намоён бўлади. Инсон узи курган ва таъсирланган буюм ёки воқеаларни суз ёрдамида номлаб, уларнинг мазмуни ҳақидаги таассуротларни образлар, фикрлар, тушунчалар, тасаввурлар куринишида англаш, ифодалаш имкониятига эга бўлади. Хар қандай ҳодисанинг мияда акс этиши ва онгда мустаҳкам Ўрнашиб қолишида нутқ етакчи восита ҳисоблаади. Модомики шундай экан, нутқ алоқа боғлаш жараёнида тафаккур кураги бўлиб хизмат қилади.Шу билан бирга алоқа жараёнида нутқ – ифодалаш, бирор нарсани билдириш,англатиш ва таъсир курсатиш воситаси бўлиб хизмат қилади. Фикрлаш қобилияти нутқ негизида пайдо бўлади. Нутқ киши тафаккурининг ривожланиш даражасини ҳам белгилаб беради. Нутқдаги камчилик боланинг тафаккури, хотираси, диққати ва бошқа руҳий жараёнларнинг ривожланишига салбий таъсир курсатади.Оғир нутқий камчилиги бўлган болаларда интеллектуал камчиликлар бўлиши,юзага келиши мумкин ва аксинча, масалан, олигофрен болалар нутқида бир қатор нутқий камчиликлар кузатилади. Логопедик амалиётда нуқсонларнинг бирламчи ва иккиламчи эканлигини аниқлаш ниҳоятда муҳим. Логопед ҳар бир боланинг руҳий ривожланишини чуқур Ўрганиб нутқ камчилиги туфайли руҳиятида пайдо бўлган иккиламчи асоратларни ажрата билиши керак. Агар ақл идрок ривожи нутқий камчилик туфайли орқада қолган бўлса, бундай бола нутқида камчилиги бўлган болалар учун махсус ташкил этилган мактабгача ёшдаги болалар боғчасига юборилиши керак. Билиш фаолиятининг турғун бузулиши натижасида бола нутқи ривожланмаган бўлса, бу болани олигофрен болалар учун ташкил этилган мактабгача ёшдаги махсус болалар боғчасига юбориш талаб этилади. www.axiv.uz

www.axiv.uz

• Маълумки, нутқ мураккаб функционал системани уз ичига олувчи жараёндир. Бу системанинг ҳар бир таркибий қисми бошқа қисмлари билан маҳкам боғланган. Р.Е.Левина ва шогирдлари Л.С.Виготскийнинг нутқ ва тафаккур ҳақидаги маълумотига асосланиб туриб, нутқни уч таркибий қисмга бўлиб: фонетико- фонематик, лексик ва грамматик нутққа ажратиб Ўрганишни тавсия этади. Ана шу уччала қисм кишининг яхлит нутқ системасини ташкил. Нутқида камчилиги бўлмаган ва камчилиги бўлган болаларда нутқ системаси ҳар хил даражада ривожланади. Нутқ системасининг фонетико-фонематик қисми товушлар талаффузи, овоз, нутқ маъроми, суръати, ровонлигидан, шунингдек идрок қобилиятидан ташкил топади. Лексик ва грамматик қисмлари тилнинг луғат бойлиги ва грамматик қурилишини уз ичига олади. Нутқ системасида лексик қисм етакчи Ўринни эгаллайди. Бола нутқида сузлар сони кам, яъни нутқнинг лексик қисми ривожланмаган бўлса, фонетико- фонематик, грамматик қисмларида ҳам, маълум камчиликлар юзага келади, бутун нутқ системасида етишмовчиликлар кузатилади. Фонетико-фонематик қисмдаги камчиликлар, масалан товушларни нотўғри талаффуз этиш туфайли сузлар лексиканинг узгариши, нутқнинг грамматик тузумига таъсир этади. Системалилик принципи нутқ камчиликларини аниқлаш, бартараф этиш, олдини олиш йўллари, усулларни тўғри белгилашга ёрдам беради. www.axiv.uz

• Логопедия фани барча ишларни комплекс ёндошиш асосида ташкил этишни тавсия қилади. Комплекс ёндошиш - болага ҳар томонлама таъсир курсатишини кузлаб таълим-тарбия жараёнида ҳам педагогик, ҳам психологик, ҳам медицина методларини ишлатишдир. • Ривожланиш принципи нутқ камчилигининг келиб чиқиш йўлини, унинг ривожланишини таҳлил қилишни кузда тутади. Бунда камчиликнинг келиб чиқиш сабабаларини ривожланиш жараёнида қандай узгаришлар натижаси эканлигини курсатиш – асосий вазифадир. • Нутқдаги асосий функцияларнинг бузилиши киши фаолиятига албатта салбий таъсир курсатади, унинг фаоллигини пасайтиради, оғир руҳий кечинмалар келиб чиқишига сабаб бўлади. Масалан, айрим сузларнинг нотўғри талаффуз этилиши кишини ноқулай вазиятга солиб қўйиши билан бирга, уни атрофдагилар билан муомала қилишида қийнаб қўяди, у гапирганда уз фикрини тўла англата олмайди. Нутқ камчиликларининг оғир турлари (алалия, ринолалия, тутилиб гапирш ва бошқалар) мактаб дастурини узлаштиришга, кейинчалик, касб танлашга, баъзан, умуман Ўқишга тўсқинлик қилади, билиш фаолияти ривожланишини сусайтиради, баъзиларида интеллектуал етишмовчиликлар юзага келишига сабаб бўлади. Шу нуқтаи назарда, нутқдаги камчиликларни бошқа руҳий жараёнлар билан боғланган ҳолда Ўрганиш принципига амал қилиш ниҳоятда зарур. www.axiv.uz

www.axiv.uz

• Нутқ камчиликлари куп ҳолларда биологик ва ижтимоий омилларнинг биргалашиб таъсир Ўтказиши натижасида пайдо бўлади. Логопедик ишнинг самародорлиги нутқ камчиликлари келиб чиқиш сабаблари, механизмлари, турларини тўғри аниқлашга боғлиқдир. Бу Ўринда онтогенетик, этиопатогенетик принципларни аҳамияти катта. • Нутқ камчиликларини Ўрганиш, аниқлаш, уларни бартараф этишда логопед барча дидактик принципларга таянган ҳолда иш тутади. Логопедик ишни ташкил этишда, ҳар қайси болага хос хусусиятларни ҳисобга олиш, билим, куникма ва малакаларни пухта узлаштириш, таълимнинг Ўқувчиларга хос бўлиши, таълим ва тарбиянинг бирлиги принципига амал қилиш, онглилик, активлик ва мустақиллик каби принципларнинг аҳамияти айниқса катта. • Нутқ нуқсони логопедия фанида муайян тилнинг меъёрларидан четга чиқиш деб таърифланади. www.axiv.uz

О.В.Правдина узининг «Логопедия» китобида логопедик нутқ нуқсонларини қуйидагича характерлаган: Нутқ нуқсони уз-узидан барҳам топмайди, балки вақт ў тган сари янада мустаҳкамланиб, з ў райиб боради. Нутқ нуқсони гапирувчининг ёшига мос келмайди. Нутқий нуқсонлари бўлган кишилар логопедик ёрдамга муҳтож бўлади. О ғир нутқ нуқсони кишининг нафақат нутқига, балки умумий ривожланишига ҳам салбий таъсир курсатади. www.axiv.uz

• Юқоридаги курсатилган нутқ нуқсонлари уз хусусиятлари жиҳатидан болаларда ва катта ёшдаги кишиларда баъзан вақтинча учраб турадиган нутқий камчиликлардан фарқ қилади. Ёш болаларда, кейинчалик узидан-узи тўғриланиб, барҳам топиб кетади. Катталарда эса бундай ҳодисалар асосан чарчаш, ҳаяжонланиш, асабийлашиш натижасида учраб туради. Улар купинча уз хатоларини сезиб, буларни тузатишга ҳаракат қиладилар. Гоҳо эса сезмасликлари ҳам мумкин. Лекин вақти билан бундай хатолар ҳам уз-узидан тўғриланиб кетади. Нутқий нуқсонлар ажнабийларда, бошқа миллатли кишиларда ҳам кузатилиши мумкин. Улар тилни Ўрганиб борганлари сари, нутқдаги камчиликлар барҳам топиб бораверади. • Нутқ камчиликлари келиб чиқиш сабабларига кура логопедия фанида органик ва функционал хилларга бўлинади. Органик нутқ нуқсонлари нутқий анализаторнинг тузилишидаги камчиликларга алоқадор бўлиб, бу анализаторнинг қайси бўлимида шикастланганига қараб марказий ёки периферик турларга бўлинади. Функционал нутқ нуқсонларида анализатор тузилишида узгаришлар кузатилмайди. Нотўғри тарбия ота-она, тарбиячи ёки Ўқитувчи нутқидаги камчиликларга тақлид этиш натижасида ёки ноЎрин рефлексларнинг мустаҳкамланиб қолиши функционал нутқ нуқсонларига сабаб буЎлиши мумкин. Функционал нуқсонлар нерв жараёнлари Ўртасидаги мувозанатнинг бузилиши, анализатор фаолиятидаги бошқа камчиликлардан келиб чиқиши ҳам мумкин. www.axiv.uz

• Нутқ анализатори қайси бўлимининг узгариб қолганига қараб функционал нутқ нуқсонлари ҳам марказий ёки периферик характерда бўлади. • Логопедия фани сурдопедагогика ва тифлопедагогикалар ичидан ажралиб, XIX асрнинг иккинчи ярмида тиббий фанларнинг алоҳида бир оқими бўлиб вужудга келди. Нутқ нуқсонларини асосан шифокорлар тузатишар эди, бироқ «даволаш» ишлари яхши натижа бермас эди. • Нутқий камчиликларнинг айрим белгилари нуқсон сифатида Ўрганилар эди. Нутқ компонентлари, нутқнинг системали тузилиши ҳақидаги маълумотлар Ўша даврларда ҳали бўлмаганлиги туфайли, нутқ камчиликларини Ўрганиш, аниқлаш, бартараф этиш усуллари ҳам нотўғри белгиланган.Асосан механик машқлардан фойдаланилар эди. • Хозирги кунда логопедия фани педагогик ва психологик, тиббий, лингвистик фанлар асосида, шуларга таянган ҳолда ривожланиб бормоқда. Бир қатор тиббий фанларни чуқур Ўрганган махсус мутахассис педагог (логопед) тўғри нутқни тарбиялайди. www.axiv.uz

• Шифокор эса логопед болага анамнез тузади, унинг диагнозини аниқлайди, керак бўлса дорилар билан даволашни тавсия этади. • Логопедик амалиётда… эшитиш органларидаги камчиликлар психикасига таъсир этган болалар куп учраб туради. Бундай болаларни энг аввало отолоринголог текшириб, уларга тиббий хулоса чиқармоғи лозим. Шундагина логопед бундай логопадлар билан ишни тўғри олиб бориши мумкин. • Маълумки, чақалоқ туғилган заҳоти чинқириб йиғлашга тушади.Чақалоқнинг йиғлаши очликка, оғриққа, совуққа, узини безовта қилаётган бошқа таъсиротларга бўлган акс таъсирдир. Лекин бунинг чақалоқ Ўсиши учун ижобий аҳамияти ҳам бор: чинқириб йиғлаш туфайли чақалоқнинг нафас ва нутқ аппарати Ўсади, мустаҳкамланади.Умуман, ёш боланинг чинқириб йиғлаши кейинчалик нутқнинг Ўсиши учун зарур шароитларнинг биридир. Чақалоқ икки ё уч ойлик бўлганида чинқириб йиғлашдан ташқари “агу”, “а”, “у” каби товуш бирикмаларини чиқара бошлайди, айрим товушлар чиқариши унинг нутқ аппаратини Ўстиради, мустаҳкамлайди, шунингдек унда бир қанча янги товушлар ҳосил бўлишига ёрдам беради. www.axiv.uz

www.axiv.uz

• Бола 3 –4 ойлик бўлганда тили чиқа бошлайди. Унда айрим товушлар пайдо бўлади. ГЎдакнинг тил чиқаришида бошқа одамлар нутқининг таъсири сезила бошлайди. ГЎдак теварак-атрофдаги кишиларнинг нутқини эшитиб, нутқ брикмаларига узи англамаган ҳолда тақлид қила бошлайди. Кар-соқов (гунг) болаларда қичқириш ва гувраш бўлади, лекин нутқ фақат соғлом болалардагина одатдагича ривожланиб боради. Болаларнинг тил чиқара бошлаши нутқнинг Ўсиш жараёнида тайёргарлик ролини Ўйнайди: тил чиқараётган даврда турли товушлар ва буларнинг бирикмалари ҳосил бўлади, нутқ аппарати ривожланиб, мустаҳкамланиб боради. www.axiv.uz

• Болалар 7-8 ойлик бўлганида уларнинг бошқалардан эшитган сузлари билан шу сузларда ифодаланган маъно Ўртасида дастлабки боғланишлар ҳам ҳосил бўлади. Болалар узларига айтилган сузга жавобан ҳаракат қиладиган бўлиб қолади. Масалан: “ая” сузини айтганимизда бола бошини онаси томонга буради. Бу пассив нутқни эгаллашнинг бошланишидир. Кейинроқ бола 9-10 ойлик бўлганида, товушлар бирикмасини тақлид йўли билан талаффуз этади, лекин шу товуш бирикмаларининг талаффузда бўлиши актив нутқ бошланғичи борлигини куриш мумкин. Хуллас, болаларнинг туғилиш пайтидан то бир ёшга тўлгунча товушлар чиқариб, товуш бирикмаларини талаффуз қилиб туриши, нутқ аппаратининг фаолиятига тайёргарлик даври бўлиб ҳисобланади. Бола товушларини бирга қўшиб, нарсаларнинг номини ва уз фикрларини ифодалашга киришган пайтидан бошлаб, у нутқни эгаллай бошлайди. • Тарбиянинг белгиловчи таъсири остида тафаккур Ўсиб бориб, у билан чамбарчас боғланган ҳолда онгли нутқ ҳамда умумлаштириб фикрлаш, абстракциялаш қобилияти пайдо бўлиб боради. www.axiv.uz

www.axiv.uz

O'xshashlar

Мураккаб нуқсонли болалар психиатрияси асосида ишонч ва умидни шакллантириш

Интеллектуал нуксонли болалар. Олигорофрен нуксонли болалар

Кўришда нуқсони бор болалар

Болалар иқтидорлигининг турлари ва меъзонлари

Илк ёш (2-3 ёшли) болалар учун