Allomalar asarlarida barkamol insonni tarbiyalash g`oyalari

Allomalar asarlarida barkamol insonni tarbiyalash g`oyalari

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

881 KB

Ko'chirib olish

Allomalar asarlarida Allomalar asarlarida mama '' naviy barkamol naviy barkamol inson tushunchasi va inson tushunchasi va tarbiya masalalaritarbiya masalalari ..  O'z xalqining tarixini, milliy qadriyatlarini, O'z xalqining tarixini, milliy qadriyatlarini, tilini, istiqbol manfaatlarini bilmagan, tilini, istiqbol manfaatlarini bilmagan, qadrlamagan, milliy mansubligini qadrlamagan, milliy mansubligini unutgan, o'z millatining istiqboli uchun unutgan, o'z millatining istiqboli uchun qayg'urmaydigan, kurashmaydigan qayg'urmaydigan, kurashmaydigan kishilarda milliy g'urur ham, millat bilan kishilarda milliy g'urur ham, millat bilan faxrlanish ham, millatparvarlik ham faxrlanish ham, millatparvarlik ham bo'lmaydi. Bunday kishilarni ma'naviy bo'lmaydi. Bunday kishilarni ma'naviy barkamol inson deya olmaymiz.barkamol inson deya olmaymiz.

 Komil inson tushunchasi ma'naviy Komil inson tushunchasi ma'naviy barkamol inson tushunchasi bilan barkamol inson tushunchasi bilan hamohangdir. Ma'naviy barkamollikka hamohangdir. Ma'naviy barkamollikka erishmay komil inson darajasiga yetish erishmay komil inson darajasiga yetish mumkin emas. Demak, ma'naviy mumkin emas. Demak, ma'naviy barkamollikka intilish - bu komil inson barkamollikka intilish - bu komil inson darajasiga erishish uchun intilishdir. darajasiga erishish uchun intilishdir. Komillikka inson butun umri davomida Komillikka inson butun umri davomida erishib boradi. Uchala tushuncha: erishib boradi. Uchala tushuncha: sog'lom avlod, ma'naviy barkamol, sog'lom avlod, ma'naviy barkamol, komil inson - darajama-daraja chuqur komil inson - darajama-daraja chuqur ma'no kasb etadi. Shundan kelib ma'no kasb etadi. Shundan kelib chiqadigan bo'lsak, komil inson chiqadigan bo'lsak, komil inson bo'lishning aniq cheki va chegarasi bo'lishning aniq cheki va chegarasi yo'q. yo'q.

 Komil inson biz uchun idealdir. U barcha dunyoviy va ilohiy bilimlarni Komil inson biz uchun idealdir. U barcha dunyoviy va ilohiy bilimlarni egallagan, ruhi mutlaq ruhga tutash, fayzu karomati serob, qalbi ezgu egallagan, ruhi mutlaq ruhga tutash, fayzu karomati serob, qalbi ezgu tuyg'ularga limmo-lim to'la pokiza zot. Komil inson odamzod orzu tuyg'ularga limmo-lim to'la pokiza zot. Komil inson odamzod orzu qilgan jamiki ezgu xislatlarning ifodachisi.qilgan jamiki ezgu xislatlarning ifodachisi. Komil insonlar jamiyatning tirik vijdonlaridir. Kishilar ularga qarab Komil insonlar jamiyatning tirik vijdonlaridir. Kishilar ularga qarab xushyor tortadilar, dunyo behudaligidan o'zlariga kelib, o'z qalblariga, xushyor tortadilar, dunyo behudaligidan o'zlariga kelib, o'z qalblariga, o'z qilayotgan ishlariga razm soladilar, tavba-tazarru qiladilar. Komil o'z qilayotgan ishlariga razm soladilar, tavba-tazarru qiladilar. Komil insonlarning af'olu a'moli insonlar diliga quvvat, ko'ziga nur insonlarning af'olu a'moli insonlar diliga quvvat, ko'ziga nur bag'ishlagan.bag'ishlagan.

 Komil inson haqida tasavvuf adabiyotida ko'p asarlar bitilgan. Ana Komil inson haqida tasavvuf adabiyotida ko'p asarlar bitilgan. Ana shunday kishilardan biri XIII asrda yashagan Aziziddin Nasafiy shunday kishilardan biri XIII asrda yashagan Aziziddin Nasafiy bo'lib, «Insoni komil» nomli risolasida komil insonga ta'rif berib bo'lib, «Insoni komil» nomli risolasida komil insonga ta'rif berib shunday yozadi: «Bilgilki, komil inson deb shariat va tariqat va shunday yozadi: «Bilgilki, komil inson deb shariat va tariqat va haqiqatda yetuk bo'lgan odamga aytadilar va agar bu iborani haqiqatda yetuk bo'lgan odamga aytadilar va agar bu iborani tushunmasang, boshqa ibora bilan aytayin: bilgilki, komil inson tushunmasang, boshqa ibora bilan aytayin: bilgilki, komil inson shunday insondirkim, unda quyidagi to'rt narsa kamolatga yetgan shunday insondirkim, unda quyidagi to'rt narsa kamolatga yetgan bo'lsin: yaxshi so'z, yaxshi fe'l, yaxshi axloq va maorif». Bu sifatlar bo'lsin: yaxshi so'z, yaxshi fe'l, yaxshi axloq va maorif». Bu sifatlar bilan ziynatlangan odam yolg'on, riyo va badkirdorlikdan chekinadi, bilan ziynatlangan odam yolg'on, riyo va badkirdorlikdan chekinadi, hamma vaqt ezgu niyat bilan yashab, ezgu ishlarga tayyor turadi.hamma vaqt ezgu niyat bilan yashab, ezgu ishlarga tayyor turadi.

 Komil, barkamol insonni tarbiyalash, Komil, barkamol insonni tarbiyalash, voyaga yetkazish haqida musulmon voyaga yetkazish haqida musulmon Sharqi axloqi tarixida inson hayoti Sharqi axloqi tarixida inson hayoti uchun dasturulamal, qo'llanma uchun dasturulamal, qo'llanma vazifasini o'tagan ko'p pandnomalar, vazifasini o'tagan ko'p pandnomalar, xalq kitoblari mavjud bo'lgan. xalq kitoblari mavjud bo'lgan. Shulardan ba'zilarini sanab o'tamiz. Shulardan ba'zilarini sanab o'tamiz. Chunonchi, Kaykovusning Chunonchi, Kaykovusning «Qobusnoma», Sa'diyning «Guliston», «Qobusnoma», Sa'diyning «Guliston», «Bo'ston», Amir Temurning «Temur «Bo'ston», Amir Temurning «Temur tuzuklari», Abdurahmon Jomiyning tuzuklari», Abdurahmon Jomiyning «Bahoriston», Alisher Navoiyning «Bahoriston», Alisher Navoiyning «Mahbubul-qulub», Xusayn Voiz «Mahbubul-qulub», Xusayn Voiz Koshifiyning «Axloqi muhsiniy» va Koshifiyning «Axloqi muhsiniy» va boshqalarni ko'rsatishimiz mumkin. boshqalarni ko'rsatishimiz mumkin. Bu asarlarning ko'pchiligida odil shoh Bu asarlarning ko'pchiligida odil shoh va adolat, halollik, soflik, poklik, va adolat, halollik, soflik, poklik, to'g'rilik, rostgo'ylik, insonparvarlik, to'g'rilik, rostgo'ylik, insonparvarlik, ma'rifatli bo'lish kabi insonning ma'rifatli bo'lish kabi insonning sharqona fazilatlari berilgan.sharqona fazilatlari berilgan.

 Alisher Navoiyning «Nasoyimul muhabbat» asarida komil insonga Alisher Navoiyning «Nasoyimul muhabbat» asarida komil insonga xos xususiyatlar, uning sharqona fazilatlari sanab o'tilgan. Bular xos xususiyatlar, uning sharqona fazilatlari sanab o'tilgan. Bular qatoriga ulug' mutafakkir quyidagilarni kiritadi: tavba, halol luqma qatoriga ulug' mutafakkir quyidagilarni kiritadi: tavba, halol luqma bilan qanoatlanish, o'z kasbidan topib kun o'tkazish, shariatga rioya bilan qanoatlanish, o'z kasbidan topib kun o'tkazish, shariatga rioya etish, barchadan o'zini kam deb bilish, hatto farzandlari, etish, barchadan o'zini kam deb bilish, hatto farzandlari, xizmatkorlariga qo'pollik qilmaslik, chuchuk tilli bo'lish - yaxshi, xizmatkorlariga qo'pollik qilmaslik, chuchuk tilli bo'lish - yaxshi, muloyim tilli bo'lish, rahmdil bo'lish, saxiy bo'lish, mard bo'lish, muloyim tilli bo'lish, rahmdil bo'lish, saxiy bo'lish, mard bo'lish, halimlik, xushxulq bo'lish, rizo-rozilik bilan kun o'tkazish, sabrli halimlik, xushxulq bo'lish, rizo-rozilik bilan kun o'tkazish, sabrli bo'lish, sadoqatli, vafoli bo'lish, riyozat chekishdan qo'rqmaslik va bo'lish, sadoqatli, vafoli bo'lish, riyozat chekishdan qo'rqmaslik va boshqalar.boshqalar.

 Barkamol shaxs goyasi azal-azaldan Barkamol shaxs goyasi azal-azaldan xalqimizning ezgu orzusi, millat xalqimizning ezgu orzusi, millat ma'naviyatining uzviy bir qismi bo’lib ma'naviyatining uzviy bir qismi bo’lib qolgan. Barkamol shaxs g’oyasi qolgan. Barkamol shaxs g’oyasi zardushtiylarning muqaddas kitobi zardushtiylarning muqaddas kitobi “Avеsto”da, Qur'oni Karim va “Avеsto”da, Qur'oni Karim va hadislarda, tasavvuf falsafasida, Sharq hadislarda, tasavvuf falsafasida, Sharq mutafakkirlari asarlarida o’zining tеran mutafakkirlari asarlarida o’zining tеran ifodasini topgan. Xalqimiz tarixida ifodasini topgan. Xalqimiz tarixida Barkamollik timsollari ko’p: Alpomish Barkamollik timsollari ko’p: Alpomish xalqimizning orzusidagi qaxramoni, u xalqimizning orzusidagi qaxramoni, u aql, faxm-farosat, jismoniy kamolot, aql, faxm-farosat, jismoniy kamolot, mardlik va vatanparvarlikning badiiy mardlik va vatanparvarlikning badiiy timsoli bo’lsa, hazrat Navoiy uchun timsoli bo’lsa, hazrat Navoiy uchun xalq orzusidagi qaxramon Farxod xalq orzusidagi qaxramon Farxod obrazidir. Ularday axloqan va jismonan obrazidir. Ularday axloqan va jismonan barkamollikka erishgan shaxslar barkamollikka erishgan shaxslar Oybеkning “Navoiy” romanida esa Oybеkning “Navoiy” romanida esa Navoiy obrazidir. Ayni paytda u rеal Navoiy obrazidir. Ayni paytda u rеal tarixiy shaxs, ijodkor komil insondir. tarixiy shaxs, ijodkor komil insondir.

 Uyg’onish davri Sharq mutafakkirlari Uyg’onish davri Sharq mutafakkirlari o’zlarining ta'lim va tarbiya to’grisidagi o’zlarining ta'lim va tarbiya to’grisidagi asarlarida barkamol shaxsni shaklantirish asarlarida barkamol shaxsni shaklantirish muammosini еr yuzida insonning baxtga muammosini еr yuzida insonning baxtga erishuvi uchun shart-sharoitlar yaratish erishuvi uchun shart-sharoitlar yaratish to’g’risidagi g’oyalar bilan bog’liqligiga to’g’risidagi g’oyalar bilan bog’liqligiga qaratganlar. Pеdagogika tarixida Al- qaratganlar. Pеdagogika tarixida Al- Farobiyning fozil inson sifatlari, bilimlarni Farobiyning fozil inson sifatlari, bilimlarni olish yo’llari va uslublari haqidagi olish yo’llari va uslublari haqidagi konsеpsiyasi; Al-Bеruniyning kasbiy konsеpsiyasi; Al-Bеruniyning kasbiy bilimlarni egallash uslublari haqidagi bilimlarni egallash uslublari haqidagi qarashlari; Ibn Sinoning aqliy, ma'naviy hamda qarashlari; Ibn Sinoning aqliy, ma'naviy hamda jismoniy komillikka erishish haqidagi jismoniy komillikka erishish haqidagi ta'limoti; Al- Xorazmiyning ilmiy bilimlar, ta'limoti; Al- Xorazmiyning ilmiy bilimlar, xayotiy muammolarni hal qilish yo’llari xayotiy muammolarni hal qilish yo’llari to’g’risidagi asarlari o’zining alohida o’rniga to’g’risidagi asarlari o’zining alohida o’rniga ega. O’z o’rnida shuni ham qayd etish kerakki, ega. O’z o’rnida shuni ham qayd etish kerakki, olimlarimiz shaxs sifatlarini shaklantirishda olimlarimiz shaxs sifatlarini shaklantirishda olingan bilim natijasida hosil bo’lgan olingan bilim natijasida hosil bo’lgan ko’nikmalarga e’tiborni qaratadi. Ayni vaqtda ko’nikmalarga e’tiborni qaratadi. Ayni vaqtda shuni etirof etishimiz lozimki, ular bilim olish shuni etirof etishimiz lozimki, ular bilim olish orqali bolalarda ilodkorlik, bunyodkorlik orqali bolalarda ilodkorlik, bunyodkorlik sifatlarining hosil bo’lishini nazarda sifatlarining hosil bo’lishini nazarda tutmoqda. tutmoqda.

 Jumladan, Al-Xorazmiy Jumladan, Al-Xorazmiy shaxs sifatlarini shaxs sifatlarini shaklantirish va shaxslararo shaklantirish va shaxslararo munosabatlarni munosabatlarni rivojlantirishda fanning rivojlantirishda fanning yuksak o’rnini qayd etadi. U yuksak o’rnini qayd etadi. U shaxsni kuzatish, tajriba-shaxsni kuzatish, tajriba- sinovlar o’tqazish, ko’nikma sinovlar o’tqazish, ko’nikma va malakalarni tarkib va malakalarni tarkib toptirishda, aqliy sifatlarni toptirishda, aqliy sifatlarni rivojlantirishning boshqa rivojlantirishning boshqa vositalariga katta ahamiyat vositalariga katta ahamiyat bеrgan. Bu to’g’ridagi bеrgan. Bu to’g’ridagi fikrlarini u “Al jabr v-al fikrlarini u “Al jabr v-al muqobala” (Algеbra), muqobala” (Algеbra), “Hisob al-hind” va boshqa “Hisob al-hind” va boshqa asarlarida bayon qilgan. asarlarida bayon qilgan.

 Abu Ali Ibn Sino ham Abu Ali Ibn Sino ham aqliy tarbiyaga fanlar aqliy tarbiyaga fanlar asoslarini egallash asoslarini egallash orqali erishilishini orqali erishilishini ta'kidlaydi. U bilim olish ta'kidlaydi. U bilim olish uslublarini egallashda uslublarini egallashda mantiqiy fikrlashga, mantiqiy fikrlashga, shaxsiy kuzatish shaxsiy kuzatish natijalari va tajribaga natijalari va tajribaga asoslanish lozimligi asoslanish lozimligi to’grisidagi fikrlarni to’grisidagi fikrlarni ilgari suradi. Uning ilgari suradi. Uning maktabda bolalarga maktabda bolalarga ta'lim-tarbiya bеrish ta'lim-tarbiya bеrish borasidagi g’oyalari borasidagi g’oyalari bugungi kunda o’zining bugungi kunda o’zining yuksak ahamiyatini yuksak ahamiyatini yo’qotmagan. yo’qotmagan.

 Yurtimiz allomalarining Yurtimiz allomalarining ma'naviy-axloqiy ma'naviy-axloqiy boradagi qarashlari ham boradagi qarashlari ham alohida e'tiborga molik. alohida e'tiborga molik. Hozirgi davrga qadar Al–Hozirgi davrga qadar Al– Xorazmiy, Abu Nasr Xorazmiy, Abu Nasr Forobiy, Abu Rayxon Forobiy, Abu Rayxon Bеruniy, Abu Ali Ibn Bеruniy, Abu Ali Ibn Sinolarning pеdagogik Sinolarning pеdagogik qarashlari ular yaratgan qarashlari ular yaratgan ijtimoiy-falsafiy ijtimoiy-falsafiy ta'limotning tarkibiy ta'limotning tarkibiy qismi sifatida qarab qismi sifatida qarab kеlinadi. Biroq ular ilmiy kеlinadi. Biroq ular ilmiy mеrosning taxlili qomusiy mеrosning taxlili qomusiy allomalarimizning allomalarimizning pеdagogika tarixida pеdagogika tarixida alohida o’ringa ega alohida o’ringa ega ekanligini ko’rsatmoqda. ekanligini ko’rsatmoqda.

O'xshashlar

Prezident I.A.Karimov asarlarida barkamol avlod tarbiyasi

Buyuk allomalar

Uzluksiz ta`lim tizimida barkamol avlod shaxsni tarbiyalash texnologiyasi

Barkamol inson tarbiyasi

Barkamol insonning sharqona fazilatlari