Гидромелиоратив тизимлардан фойдаланишнинг мақсади ва вазифалари - Melioratsiya - Slaydlar

Гидромелиоратив тизимлардан фойдаланишнинг мақсади ва вазифалари

Yuklangan vaqt:

28.04.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1310.05078125 KB

Ko'chirib olish

МАВЗУ: Гидромелиоратив тизимлардан фойдаланишнинг мақсади ва вазифалари ТИҚХММИ “МТУ”нинг Қарши ирригация ва агротехнологиялар институти .

РEЖA 1. ГМТФ фанинг мақсади ва мазмуни 2. ГМТФ нинг ҳолати 3. ГМТФ нинг тарихи 4. Адабиётлар рўйхати 5. • БББ

ГМТФ фанининг мақсади ва мазмуни Фаннинг мақсади: талабаларга режалаштирилган сув сарфи миқдорини суғориш манбаидан бош гидротехник иншоот ёрдамида мўлжалланган вақт давомида олиш, уни исроф қилмасдан суғориш тармоқлари орқали истеъмолчиларга етказиб бериш, сувдан фойдаланиш режаларини тўзиш ва амалга ошириш, суғориладиган ерларни мелиоратив ҳолатини назорат ќилиш ва уларни яхшилаш тадбирларини ишлаб чиќиш, суғориш ва заҳ қочириш тармоқлари ўзанларини оқизиқлар ва бегона ўтлардан тозалаш, сув исрофгарчилигига қарши маҳсус комплекс чора- тадбирларни илмий асосланган ҳолатда ишлаб чиқиш ва уларни амалга ошириш. Фаннинг мазмуни: мавжуд гидромелиоратив тармоғини мукаммаллаштириш ҳолатини яхшилаш, сув тақсимоти жараёнларини механизациялаш ва автоматлаштириш, суғориш майдонларини мелиоратив ҳолатини яхшилаш, ишлаб чиқариш жараёнларидаги ишларни механизациялаш, комплекс сув хўжалиги тадбирларини амалга ошириб бориб мелиорациялашган майдонлардан барқарор қишлоқ хўжалик экинларининг ҳосилдорлигини мунтазам равишда ошириб бориш.

ГМТФ фанининг вазифаси Фаннинг вазифаси: сув истеъмолчилари учун режалаштирилган сув сарфи миқдорини суғориш манбаидан бош гидротехник иншоот ёрдамида мўлжалланган вақт давомида олиш, уни исроф қилмасдан суғориш тармоқлари орқали истеъмолчиларга етказиб бериш, сувдан фойдаланиш режаларини тузиш ва амалга ошириш, суғориладиган ерларни мелиоратив ҳолатини назорат қилиш ва уларни яхшилаш тадбирларини ишлаб чиқиш, суғориш ва заҳ қочириш тармоқлари ўзанларини оқизиқлар ва бегона ўтлардан тозалаш, сув исрофгарчилигига қарши махсус комплекс чора- тадбирларни илмий асосланган ҳолатда ишлаб чиқиш ва уларни амалга ошириш. Суғориладиган ерларининг шўрини ювиш, ер юзаларини жорий капитал текислаш, сув истеъмолчиларга бериладиган сув сарфларини ҳисобга олиш, сув сарфини ўлчаш жиҳозларини ўрнатиш, улардан фойдаланиш ва такомиллаштириш, автоматизация, телемеханизация, компютеризация тизимларини жорий қилиш, замонавий суғориш тахникаси ва технологияларини ишлаб чиқиш ва уни қайта ишлаш кўникмаларини ҳосил қилишдир.

ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ БИЛАН ЧЕГАРАДОШ ДАВЛАТЛАР

Сув омборлари Умумий сув хажми Суғориш тизимининг узунлиги Коллекторно – дренаж тизимининг узунлиги Тик суғориш ва дренаж скважиналар Насос станциялари Насос агрегатлари Ишлаб чиқариш хажми Электродвигателлар қуввати Электр токи билан таъминлаш узунлиги Электр токини ишлатиш хажми Кадрлар сони (СИУ билан) Шулардан, бюджетда - 56 дона - 19,8 млрд.м 3 - 180 минг км - 140 минг км - 10 минг дона - 1588 дона - 5082 дона - 6802 м 3 /сек - 3799 МГВТ - 5361 км. - 8,2 млрд. кВт. с/йил - 55 минг - 40 мингЎЗБЕКИСТАН РЕСПУБЛИКИ СУВ ХЎЖАЛИГИ ТИЗИМИНИНГ АСОСИЙ КЎРСАТКИЧЛАРИ

8 9 , 5% 2,5% 1% 1,6% 4,7% 0, 0 6 , % 0%Иқтисодиёт тармоқларида сувнинг ишлатилиши Сельское хозяйство Энергетика Коммунально- бытовое хозяйство Промышленность20% 80%У з б е кис т а н худудида ш а к л а н а ди 11,0 млрд.м3 давлатларда 40,0 млрд.м3Йилига ўртача ишлатилаётган сув хажми 51 млрд.м3 Қ ў ш ни Амударьи и Сырдарьи Кичкина дорё ва сайлар Ер ости сувлари Коллектор-дренажлар - 31,6 млрд.м3 (61%) - 17,2 млрд.м3 (35%) - 0,5 млрд.м3 (1%) - 1,7 млрд.м3 (3%)ЎЗБЕКИСТАН РЕСПУБЛИКСИДА СУВ РЕСУРСЛАРИНИ ИШЛАТИШ

ЎЗБЕКИСТАНДА СУВ ОЛИШ ДИНАМИКАСИ

ҚИШЛОҚ ХЎЖАЛИГИДА СУВ РЕСУРСЛАРИНИ БОШҚАРИШ Далатлараро сув хўжалигини мувофи қ лаштириш комиссияси Ўз.Р. Сув хўжалиги вазирлиги Ирригация тизимлари хавза бош қ армалари Магистраль каналлар бош қ армси Ирригация тизимлари бош қ армаси Районлар ирригация бўлимлари СИУ Фермер ва дех қ он хўжаликлари

ҚИШЛОҚ ХЎЖАЛИГИДА СУВ РЕСУРСЛАРИНИ БОШҚАРИШ Гидроузел ф /х ф / х ф /х ф /х ф /х ф /х ф /хф /х ф /х ф /х Район ирригации бўлимиРайон ирригации бўлими Район ирригации бўлими ф/х Район ирригации бўлимиРайон ирригации бўлими Насос с т а н ци я

Хар йили таъмирланади ва тозаланади: 5,0 минг км магистрал каналлар 100 минг км суғориш ва лотоклар 10 дона гидротехник иншоотлари ва гидропостларСУВ ХЎЖАЛИГИ ТИЗИМИНИНГ ТЕХНИК ХОЛАТИНИ ЯХШИЛАШ

СУВ ХЎЖАЛИГИ ТИЗИМИНИ МОДЕРНИЗАЦИЯЛАШ Сўнги 10 йилда реконструкция қилинган: 1,5 минг км канал 400-катта гидротехник иншоотлар 200 насос станциялари

ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИДА СУҒОРИЛАДИГАН МАЙДОНЛАРИНИНГ ҲОЗИРГИ ҲОЛАТИ Ҳозирда республикада 4,3 млн.га суғориш майдони мавжуд бўлиб, бу майдонларга ўз вақтида ва керакли миқдордаги суғориш сувини етказиб бериш учун канал, зовур, гидроузел, гидротехника иншоотлари, сув омборлари, доимий насос станциялари қурилган, сув хўжалигида умумий сув сарфи секундига 2500 м 3 дан ортиқ бўлган 75 йирик канал, умумий ҳажми 18,6 млрд. м3 бўлган 56 сув ва 25 сел омборлари, 32,4 минг км хўжаликлараро каналлар (унинг 9,4 минг км га бетон қопланган) 174,5 минг км ички суғориш тармоқлари (133,6 минг км – тупроқ ўзанли очиқ ариқлар, 12,1 минг км - бетон ариқлар, 25,0 минг км - лотокли, 3,7 минг км - ёпиқ қувурли тармоқлар), 31,0 минг км хўжаликлараро 106,3 минг км хўжалик ички зовур тармоқлари (шундан 67,1 минг км – очиқ 39,2 минг км ёпиқ) бор. Республика хўжаликларида 12,8 минг га яқин насос агрегатлари мавжуд бўлиб, улар ёрдамида 1050 минг га экин майдони суғорилади. Насос агрегатларининг 5,800 га яқини электрлаштирилган қолганлари дизел насосларидан иборат. Хўжаликлар ҳисобида 2.0 минг га яқин суғориш қудуқлари ишлатилади. Республика 4800 дан тик зовур қудуқлари 24,6 мингдан ортиқ кузатув қудуқлари мавжуддир. Мавжуд 4,3 млн. га суғориш майдонидан 144 минг гачаси кучсиз, 668 минг гачаси ўрта, 168 минг гачаси кучли шўрланган ҳисобланади.

2017 йил 9 декабрь “Қишлоқ хўжалиги ходимлари” куни тадбирида Президент Ш.М.Мирзиёевнинг маърузасидан Бугунги кунда 160 мингдан ортиқ ф/х-и 10 дан ортиқ йўналишларда фаолият юритмоқда. 12 мингдан зиед ф/х-ини 30 ёшгача бўлган ёшлар рахбарлик қилмоқда. 75 минг та кўп тармоқли ф/х мавжуд. 2017 йили 8 млн.377 минг тонна ғалла, 2 млн.930 минг тонна пахта, 12 минг 450 тонна пилла, 318 минг тонна шоли, 23 минг тонна мева сабзоват, 13 млн тонна гўшт ва сут махсулотлари, 1 млн. га-да 5.5 млн тонна сабзоват, картошка, полиз, дуккакли экинлар етиштирилди. 96 минг га ёмон майдонларда пахта ва ғалла экинлари ўрнига 32 минг га карам, 11 минг га интенсив боғлар, 1.5 минг га иссиқхоналар ташкил этилди. Қ/х экин майдонларини сув билан кафолатли таъминлаш мақсадида хар йили Давлат бюджетидан 2 триллион сўмдан ортиқ ва суғориладиган ерларнинг мелиоратив холатини яхшилаш учун 400 млрд сўмдан ортиқ маблағ ажратилмоқда. 240 минг га-да суғоришнинг тежамкор технологиялари жорий этилди., шундан 28 минг га томчилатиб суғориш. Суғориш майдонлари 4 млн. 300 минг га, уни кўпайтиришга сув йўқ. 700 минг га лалми ерлар мавжуд, улардан фойдаланиш керак.

2017 йил 9 декабрь “Қишлоқ хўжалиги ходимлари” куни тадбирида Президент Ш.М.Мирзиёевнинг маърузасидан Бугунги кунда суғориш иншоатлари ва тармоқларнинг яроқсизлиги натижасида 830 минг га ерларни суғоришда қииинчиликлар бўлмоқда. 1млн 300 минг га суғориладиган ерларнинг мелиоратив холатини яхшилаш, 18 минг км коллектор-дренаж тармоқларини босқичма-босқич тозалаш, 103 та йирик, 720 та ўрта ва кичик сув иншоатларини янгилаш ва таъмирлаш керак. 2018/2019 йилларда ушбу тадбирларни амалга ошириш учун Давлат бюджетидан 1.5 трлн сўм ва халқаро молия институтларидан 150 млн.доллар маблағ йўналтирилади, бироқ шуларнинг ўзи билан сохадаги мавжуд муоммоларни хал этиб бўлмайди. 2018/2019 йиллари Тошкент вилоятида жами 44 млн куб метр сув йиғиладиган “Паркент сой”, “Қизилсой”,”Чоштепа” сув омборлари қурилади. Шу тариқа Паркент ва Охангарон туманларида 5 минг га лалми ерларни ўзлаштириш бўлади. Жиззах вилояти Фориш туманида “Қараман” сув омбори ишга туширилгач 20 минг га ер ўзлаштирилади. Қашқадарё омборлари ви л о я ти “ Г у л дора”, “ Ая қч исо й ”, С а м арқанд ви л о я ти “ Б у л у н ғ у р ” с у в қ у рил с а қ у ши м ч а 2 ми н г г а е рл ар ў з ла шт и рилад и . Н а в ой ви л о яти“ Сентабсой”, Наманган вилояти “Ертикан”, “Уйчи” сув омборлари қарайиб 2 баробар кенгайтирилади.

2017 йил 9 декабрь “Қишлоқ хўжалиги ходимлари” куни тадбирида Президент Ш.М.Мирзиёевнинг маърузасидан 2018/2019 йиллар Давлат дастурига мувофиқ 1 минг 86 км каналлар бетонланади, 661 км лотоклар янгиланади, 109 та ГТИ ва насос станциялари қўрилади ва ўрнатилади. Ушбу тадбирларни амалга ошириш натижасида 1 млн 200 минг га ерларни сув таъминоти яхшиланади. Энг асосиси йилига 1 млрд 700 млн куб метр сув тежалади. 600 минг га ерларнинг мелиоратив холати яхшиланади. Хозирда 1503 та СИУ бор, уларнинг ижрочи директорларидан 34% (511та) олий маълумотли, 56 %(840 та) ўрта махсус маълумотли, 8%(125) ўрта маълумотли. Олий маълумотлиларнинг 11 %(166 та) ирригация ва мелиорация мутахассислигидан. (Ш.Хамраев) Мустақилликдан олдин Ўзбекистонга сув хажми 64 млрд км 3 ўрнига хозирда 51 млрд км 3 га камайди. 1 га-га 18 минг м 3 дан 10,5 минг м 3 га камайди.Сув хўжалиги иншоатларининг кўпчилиги 40-50 йил дан ошиқ ишлаб келмоқда, улар эскирган, уларни автоматлаштириш ва модернизациялаш керак. Дарёлар ва катта каналлар қирғоқ минтақаларида фильтрация сувларини ер ости сув омборларида йиғиш ва улардан кейинчалик фойдаланиш ишларини ўрганиш ва бажариш керак.

Республикамизда ҳозирда мавжуд ва фаолият кўрсатаётган гидромелиоратив тизимларни ишлатиш ва улардан фойдаланиш бошқармаларининг асосий вазифалари қуйидагилардан иборат: - агротехника талаблари ва технология карталарига мувофиқ қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқаришини суғориш суви билан таъминлаш, қишлоқ хўжалигини кафолатли равишда сув билан таъминлаш манфаатидан келиб чиқиб сув оқимини тартибга солиш; - сувдан фойдаланувчиларнинг буюртмасига мувофиқ сув беришнинг келишилган графигини ишлаб чиқиш; - магистрал ва хўжаликлараро каналлар, коллекторлар, сув омборлари, гидротехник иншоотлар, насос станциялари, кузатиш қудуқлари, электр ўзатиш, алоқа линиялари, трансформатор подстанциялари ва бошқа объектлар ва иншоотлардан ишончли фойдаланишни таъминлаш; - сувни тежаш технологиялари ва суғориш техникасини жорий этишни таъминлаш; - хўжаликлараро ирригация ва мелиоратив тармоқлар ҳамда гидротехник иншоотларда, сув ресурслари нобудгарчилигини қисқартириш, шунингдек ички хўжалик суғориш ва мелиоратив тармоқлар ва иншоотлардан сувдан фойдаланувчиларга шартнома асосида хизмат кўрсатишни ташкиллаштириш; Республика ҳудудида сув ресурсларини бошқаришда ва ундан фойдаланишни тартибга солади;

Республикамизда ҳозирда мавжуд ва фаолият кўрсатаётган гидромелиоратив тизимларни ишлатиш ва улардан фойдаланиш бошқармаларининг асосий вазифалари қуйидагилардан иборат: - суғориладиган ерларнинг мелиоратив ҳолатини ҳар йили давлат ҳисобидан ўтказишни ташкил этади; - суғориладиган ерларни ҳар йили ҳисобга олишда қатнашади. Шунингдек суғориш тизимларини комплекс реконструкциялаш, коллектор-дренаж тармоқларини қуриш ва қайта қуриш ишлари бўйича самарадорлигини мунтазам назорат қилади баҳолашни амалга оширади: - хўжаликлараро тармоқларда сув ҳисоботини такомиллаштиришга, мелиоратив тармоқлар ва иншоотларни сув сарфини ўлчаш ва ҳисоблаш воситалари билан жиҳозлашга раҳбарликни амалга оширади; - сувдан маҳсус фойдаланишга руҳсатномаларни ҳамда уларнинг жойлашув ўрнини белгилашда, корхоналар ва ташкилотларни сув билан таъминлаш шартларини келишишда, сув ресурсларини халқ хўжалиги тармоқлари бўйича тақсимлашни таъминлашда, сувнини давлат ҳисобини ва ундан оқилона фойдаланиш устидан идоравий назоратини амалга оширишда раҳбарлик қилади; - давлат сув кадастрини юритишни ташкил этади.

ГМТФ фанининг тарихи Марказий Осиё ҳудудида ерга эгалик қилишнинг қуйидаги кўринишлари мавжуд бўлган: жамоа мулки - қабила, уруғ ёки бирон-бир қишлоқ аҳолисига тегишли ерлар. хусусий мулк - жамоа ерлари ёки «ўлик ерлар» ҳисобига шакилланган; амлоқ ерлар - амир, хонлар ва ҳукмдорларнинг яқинларига тегишли ерлар. воқф ерлар - хусусий ер эгалари томонидан (ҳукмдорлар, қайта ер эгалари ва бош.) мадраса ва масжидларга, дин ва шариат арбобларига бир умрга фойдаланишга хадя қилинган ерлар. Бу ерларда деҳқончиликни ташкил қилишни икки формаси қўлланилган ўз ерига эга бўлган ерларда деҳқончиликни ўз кучлари билан бажариш ва ерларни пудрат (аренда) асосида фойдаланиш учун бошқаларга бериш. Суғориладиган деҳқончилик пайдо бўлиб ривожлангани сари унинг муаммолари ҳам пайдо бўлган. Далалари ёнма-ён бўлган ва бир сув ичадиган инсонлар, деҳқонлар эртали-кечми, ўзаро муносабатлар доирасига кирганлар. Низоли масалалар кўтарилганда уларни қандайдир қоидалар, йўл-йўриқлар асосида ечишга ундаган, акс ҳолда низолар уриш-муштлашишга ва кўнгилсиз оқибатларга сабаб бўлган. Шундай қоидалардан бири тарихшунос Давлетшиннинг «Сувдан фойдаланиш ва ердан фойдаланиш соҳасида мусулмон (шариат) ҳуқуқшунослигининг кўрсатмалар мажмун» асаридир. Муаллиф қўл ёзмани тўзишда фиқх илмининг йирик намоянларидан ўрта асрларда яшаб ўтган Фатҳ ал-Қодир, Ибн Абидин. Шайх Илёс ва бошқаларнинг кўп жилдли асарларига мурожат қилган, ёки Фатҳал-Қодир асарлар тўплами шундай қоидалар туркумидандир. Бу китоблар катта ҳажмда бўлиб ва араб тилида чоп қилинган.

СУВДАН Ф ОЙ ДА Л А НИ Ш СОҲАСИДА «ОДАТ» НОМИ БИЛАН КЎПЧИЛИК БИЛАДИГАН ВА ТАН ОЛАДИГАН ШАРИАТ КЎРСАТМАЛАРИ СИФАТИДА ҚУЙИДАГИЛАРНИ КЕЛТИРИШ МУМКИН.дарё ва кўлларнинг сувини кўпчиликка (жамиятга) тегишлилигини тан олиш; сувнинг ерсиз сотилишини маън қилиш; сувни ариқларга бўлганда улушларга (айни вақтда махбадан оқиб ўтаётган сув миқдорига мутаносиб равишда) асосланиш ёки галма-гал равишда (ариқларда сув етишмаганда) маълум вақт фойдаланиш; манбада сув камчил бўлган ҳолларда уни инсоф билан ҳаммага баробар (ер майдонига мутаносиб) бўлиниши;ҳар бир сувдан фойдаланувчининг ўз шахсий меҳнат ва керакли қурилиш ашёлари билан ирригация ишларида (қурилиш, тозалаш сўзсиз қатнашиши, унинг бурчи эканлигини тан олиш;сувдан ф о й д а ла ни ш н и ўз-ўзини бошқариш принципида амалга о ш и р и л и ш и ;нисбатан кўп сув талаб қилганлиги учун шоли экиладиган майдонларни чегаралаш, маълум ариқлар тизимидан сув ичадиган барча сувдан фойдаланувчиларнинг розилиги билангина шолини экишга рухсат бериш;

1. B.S.Serikbayev, F.A.Barayev. “Gidromeliorativ tizimlardan foydalanish”. Toshkent-2008. TIMI 2. Б.С.Серикбаев, Ф.А.Бараев. Эксплуатация гидромелиоративных систем. Ташкент, ТИИМ. 2012. 3. “ Gidromeliorativ tizimlardan foydalanish” fanining o’quv uslubiy majmuasi electron versiyasi. 4. “ Gidromeliorativ tizimlardan foydalanish” fani amaliy va kurs loyihalarini bajarish bo’yicha o’quv qo’llanma, Toshkent-2008. TIMI 5. Internet ma’lumotlari .ADABIYOTLAR RO’YXATI

Bilib oldim Bilardim Bilmoqchiman• BBB

O'xshashlar

Гидротехника ишларини бажариш фанига кириш

Ўзбекистон Республикаси “Гидротехника иншоотлари хавфсизлиги” тўғрисидаги Қонуннинг мохияти ва мазмуни. Гидротехника иншоотлари хавфсизлиги тўғрисида норматив - ҳуқуқий хужжатлар

Гидромелиорация қурилишида грунт ташишни ташкил қилиш. Грунт зичлаш технологиялари

Каналларда ва иншоотларда сув ўлчаш усуллари, воситалари

Гидротехника иншоотларини хавфсизлигини баҳолашнинг мониторинг тизими