Qadimgi Mesopotamiya dinlari - Manaviyat asoslari - Slaydlar

Qadimgi Mesopotamiya dinlari

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1974 KB

Ko'chirib olish

Qadimgi Qadimgi Mesopotamiya Mesopotamiya dinlaridinlari www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

Qadimgi Mesopotamiya dinlari  Insoniyat tarixida ilk diniy tizimlar vujudga kelgan qadimgi markazlardan biri Mesopotamiya (Ikki daryo oralig‘i)dir. U yerda diniy tizim miloddan avvalgi IV va III ming yilliklar chegarasida paydo bo‘lgan. Mesopotamiyada diniy tizimning paydo bo‘lishi va rivojlanishini o‘rganishda ijtimoiy-siyosiy shart- sharoitlarni hisobga olish talab etiladi. Mintaqada Qadimgi Sharqning boshqa markazlaridan farqli o‘laroq, ayrim istilochi hukmdorlar ( Sargon , Xammurapi ) siyosiy rejimlarini hisobga olmaganda, kuchli, barqaror, markazlashgan davlat tashkil topmagan. www.arxiv.uz

 Mintaqadagi shahar-davlatlar o‘rtasida siyosiy hukmronlik uchun o‘zaro urushlar to‘xtovsiz davom etgan. Shuning uchun Mesopotamiyadagi siyosiy vaziyatning o‘ziga xosligi shahar-davlatlar hukmdorlarining mavqeiga ta’sir etgan. Bu yerda davlat boshliqlarining shaxsi ulug‘lanib, xudolar darajasiga ko‘tarilmagan, ularga «xudoning farzandi» , «yerdagi xudo» degan unvonlar berilmagan. Mahalliy hukmdorlar bosh ruhoniy va xudo bilan bevosita aloqada bo‘luvchi vakil, diniy marosimlarga rahbarlik qiluvchi va xalqning iltijolarini xudoga yetkazuvchi vositachi hisoblangan.  Mesopotamiyada davlat boshliqlarini sakrallashtirish (lotincha sacer – muqaddas degan ma’noni anglatadi)ning o‘ziga xosligi, mintaqada markazlashgan davlatning tashkil topmaganligi, xudolar o‘rtasidagi o‘zaro munosabatlarga ham ta’sir etgan. Xudolar o‘zaro siyosiy hukmronlik uchun keskin kurash va raqobat girdobiga tortilmagan. Shu sababli bo‘lsa kerak, turli xudolarga sig‘inuvchi aholi tinch-totuvlikda yashagan, haqiqiy va soxta e’tiqod tarafdorlari o‘rtasida dushmanlik munosabatlari va to‘qnashuvlar vujudga kelmagan. www.arxiv.uz

 Mesopotamiya diniy tizimi ko‘pxudolikka asoslangan. Mintaqadagi xudolarni, ijtimoiy hayotdagi ahamiyatiga ko‘ra, mahalliy va umumdavlat xudolari ga bo‘lish mumkin. Mahalliy xudolarga har bir shahar, qishloq va mahallaga homiylik qiluvchi xudolarni misol qilib keltirishimiz mumkin. Shahar, qishloq va mahallaning markazida unga homiylik qiluvchi xudoga bag‘ishlab sajdagoh ( zikkurat ) qurilgan. U konussimon shakldagi to‘rtburchak bino bo‘lib, tashqi ko‘rinishidan yuqoriga qarab qisqarib boradigan zinani eslatadi. Sajdagoh 3–7 qavat qilib pishiq g‘ishtdan qurilgan. Binoning yuqori qavatlariga zinalar yoki nishab shaklda qurilgan yo‘laklar orqali ko‘tarilgan. Odatda zikkuratning yuqori qavati osmon jismlari harakatini kuzatishga mo‘ljallangan observatoriya vazifasini bajargan.  Odamlar homiy xudolariga sig‘inganlar, qurbonliklar qilganlar. Homiy xudo, qaysi sohaga ixtisoslashganligidan ( osmon xudosi, yer xudosi, hosildorlik xudosi va hokazo) qat’i nazar, undan najot so‘rab murojaat qilgan odamga ilohiy yordam beradi deb hisoblangan. www.arxiv.uz

ZIKKURAT binosining ko’rinishi www.arxiv.uz

 Ikki daryo oralig‘i xalqining ijtimoiy ongida umumdavlat xudolari qadimdan shakllana boshlagan. Afsonalarga ko‘ra, ilk shahar-davlatlar paydo bo‘lgan davrlarda Shumer panteoni (grekcha pantheioh – barcha xudolar degan ma’noni anglatadi) vujudga kelgan. Qadimgi Shumer xudolari odamlardek hayot kechirgan va ko‘paygan. Masalan, osmon xudosi – An va yer ma’budi – Ki dan havo xudosi – Enlil va suv xudosi – Ea tug‘ilgan. Xudolar o‘zaro murakkab munosabatlarga kirishgan. Bu munosabatlarga tarixiy davrlar, siyosiy vaziyat va sulolalarning o‘zgarishi ta’sir etgan. www.arxiv.uz

 Shumer xudolariga havo xudosi – Enlil boshchilik qilgan. Uning hokimiyati rasmiy ahamiyatga ega bo‘lgan. Enlil tenglar orasida birinchi bo‘lgan. Hokimiyatni qo‘lga kiritish uchun uning qarindoshlari bo‘lmish yetti juft buyuk xudolar o‘zaro kurashganlar. O‘zaro kurashda mag‘lub bo‘lgan xudo hokimiyatdan chetlatilib, yer ostidagi o‘liklar podsholigiga badarg‘a qilingan. Xudolar boqiy bo‘lganligi bois yer ostidagi o‘liklar podsholigiga tushib qolgan xudo uzoq qiyinchiliklar va sinovlardan o‘tganidan keyin jahannamdan qaytib chiqib, xudolar panteonidagi avvalgi mavqeini qayta tiklagan yoki vazifasining o‘zgarishi sababli xalq xotirasidan asta-sekin unutilib ketgan.  Xudolar darajasidagi hokimiyat uchun kurashning natijalari ko‘proq yerdagi ijtimoiy-siyosiy vaziyat, sulolalarning almashishi yoki shahar- davlatlar o‘rtasidagi kuchlar nisbatining o‘zgarishiga bog‘liq bo‘lgan. Mintaqada siyosiy hukmronlikni qo‘lga kiritgan shahar-davlat o‘zining xudosini bosh xudo deb e’lon qilgan. Shumerlar xudosi ENLIL www.arxiv.uz

 Xudolarning ko‘pchiligi antropomorf (grekcha anthropos – odam, morphe – shakl degan ma’nolarni anglatadi) qiyofada tasvir- langan. Lekin ularning ayrimlari (suv xudosi – Ea yoki urush xudosi – Nergal ) yarim odam, yarim hayvon ( zoomorf ) qiyofa- sida tasvirlangan. Mesopo- tamiyaliklar xudolarni «qudratli buqalar» deb ataganlar. Shuningdek, buqa hosildorlik timsoli va erkaklik ibtidosi bo‘lgan. Ilon (donishmandlik, udda- buronlik, epchillik timsoli) ayollik ibtidosi ramzi bo‘lgan. Shumerlar xudosi ENLIL www.arxiv.uz

 Ikki daryo oralig‘i xalqlarining diniy ta’limotini aks ettiruvchi muqaddas bitiklar yaratilmagan, ammo uning asoslari xalq og‘zaki ijodi namunalari (afsona, doston, rivoyat, matal, ertak kabilar)da bayon qilinadi. Bizgacha «Dunyoning yaratilishi haqidagi doston», «Aguayoya haqidagi doston», «Adapa haqidagi doston», «Gilgamesh haqidagi doston» va boshqalar yetib kelgan. Bu manbalardan Ikki daryo oralig‘ining diniy tizimi to‘g‘risida qimmatli ma’lumotlarni olish mumkin. www.arxiv.uz

 Ikki daryo oralig‘ining diniy tizimi asrlar davomida rivojlanib, takomillashib borgan. Bu jarayonda turli qadimgi xalqlarning ishtirok etishi ham yangi qirralarning ochilishiga xizmat qilgan. Miloddan avvalgi II ming yillikning boshlarida mintaqada rivojlangan diniy tizim uzil-kesil shakllangan. Shu davrda Bobil shahar-davlati kuchaygan va uning hokimiyati Ikki daryo oralig‘iga o‘rnatilgan. Bobil shahrining homiysi Marduk (olamdagi tartibni ta’minlovchi xudo) bosh xudo sifatida tan olingan.  Afsonalarda qayd etilishicha, Marduk xudolarga qarshi chiqqan maxluq Tiamat (ibtidoiy tartibsizlik timsoli)ni yenggan. Bosh xudoning o‘zgarishi sababli, xudolar va boshqa g‘ayritabiiy mavjudotlarning vazifalari qayta ko‘rib chiqilgan. Bobil shahri inqirozga uchraganidan keyin Marduk ham boshqa qudratli davlatning homiy xudosiga o‘rnini bo‘shatib bergan. Shu tariqa diniy tizimda o‘zgarishlar davom etgan. www.arxiv.uz

Qadimgi Mesopotamiya xudolari www.arxiv.uz

 Mesopotamiyada xudolar odamlardek yashaydi deb hisoblangan. Odamlar hayotidagi o‘zgarishlar xudolar turmushida ham shunga o‘xshash jarayonlarni vujudga keltirgan. Jamiyatda sinflar va davlatning vujudga kelishi bilan g‘ayritabiiy kuchga ega mavjudotlar orasida ham tabaqalarga bo‘linish boshlangan. Diniy tizimda bosh xudo va unga xizmat qiluvchilar guruhi paydo bo‘lgan. G‘ayritabiiy mavjudotlar ham quyidan yuqoriga bo‘ysunish ( iyerarxiya ) prinsipi asosida boshqarilgan. Hanuzgacha sehrgarlik va folbinlik kabi ibtidoiy din turlari xudolarga xizmat qiluvchi vositalar sifatida saqlanib qolgan. www.arxiv.uz

 Odatda, xudolar sharafiga bag‘ishlangan diniy marosimlarga kohinlar rahbarlik qilgan. Davlat boshlig‘i ayni paytda bosh kohin vazifasini bajarar edi. Hukmdorning bosh kohinlik maqomi kohinlarning jamiyatdagi mavqeini mustahkamladi. Kohinlar ibodatxonalarda yashaganlar, ibodatxona mulklariga egalik qilganlar va boshqarganlar. Din peshvosi, ilm sohibi, murabbiy va mulkdor sifatida kohinlarning jamiyatdagi nufuzi juda baland bo‘lgan.  Ibodatxona diniy vazifalar bilan birga dunyoviy vazifalarni ham bajargan: katta ekin maydonlari, chorva mollari va yaylovlarga egalik qilgan; ichki va tashqi savdo ishlarida ishtirok etgan . Uning qoshida hunarmandchilik ustaxonalari qurilgan. Ibodatxona madaniyat va ma’rifat markazi vazifasini bajargan. Ularda davlat arxivi, kutubxona va maktab joylashgan. Maktablarda esa kohinlar muallimlik qilganlar. Diniy e’tiqodda axloqiy qadriyatlar alohida ahamiyatga ega bo‘lgan. www.arxiv.uz

 Kohinlar diniy marosimlarda kishilarni xudolarga shak keltirmaslik, ularni hurmat qilish, yolg‘on guvohlik bermaslik va yolg‘on gapirmaslik, o‘g‘rilik qilmaslik, odam o‘ldirmaslik, zino qilmaslik, ota-ona va kattalarni hurmat qilish, zaif va kambag‘al odamlarga zulm qilmaslik, qarindosh- urug‘lar orasiga raxna solmaslik, qabiladoshlarga yordam berish, qabila ishlariga e’tiborsizlik qilmaslik kabi fazilatlarga da’vat etganlar. www.arxiv.uz

 Xulosa sifatida aytish mumkinki, Ikki daryo oralig‘i (Mesopotamiya) diniy tizimi mintaqadagi ijtimoiy-siyosiy sharoit ta’sirida jamiyat hayotining barcha jabhalarini qamrab olishga da’vogarlik qilmagan; jamiyatda din bilan bog‘liq bo‘lmagan munosabatlar, qarashlar va tartiblarning amal qilishiga to‘sqinlik qilmagan. Diniy tizimning ushbu xususiyati keyinchalik O‘rta dengiz havzasida uning ta’sirida paydo bo‘lgan madaniyatlarda hurfikrlikning rivojlanishiga qulay shart-sharoit yaratgan. www.arxiv.uz

E’TIBORLARINGIZ UCHUN RAXMAT SamDAQI 2015 yil www.arxiv.uz

O'xshashlar

Qadimgi yunon dinlari

Qadimgi Xitoy dinlari

An'anaviy hind dinlari

Jahon dinlari. Islom

Qadimgi Misr dini