Бoшлaнғич cинф ўқувчилaрининг ижодий тасаввурини ривожлантириш - Maktabgacha va boshlang'ich ta'lim - Slaydlar

Бoшлaнғич cинф ўқувчилaрининг ижодий тасаввурини ривожлантириш

Yuklangan vaqt:

25.01.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

3075.3662109375 KB

Ko'chirib olish

ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ ОЛИЙ ВА ЎРТА МАХСУС ТАЪЛИМ ВАЗИРЛИГИ НАМАНГАН ДАВЛАТ УНИВЕРСИТЕТИ Бoшлaнғич cинф ўқувчилaрининг ижодий тасаввурини ривожлантириш

Тадқиқотнинг долзарблиги Жаҳонда халқаро ташкилотлар ва ривожланган мамлакатлар томонидан қабул қилинган 2030 йилгача мўлжалланган таълим концепциясида бошланғич “таълим тараққиётнинг асосий ҳаракатлантирувчи кучи ва барқарор ривожланиш мақсадларига етказувчи муҳим фаолият” сифатида эътироф этилиб, сифатли таълим бериш, ўзлаштириш натижаларини баҳолаш усулларини такомиллаштириш ва ўқувчилар интеллектуал даражасини ривожлантиришнинг самарали усулларидан кенг фойдаланишга бўлган эҳтиёжни янада кучайтирди. Дунёда бошланғич таълимнинг назарий-методологик жиҳатларини такомиллаштириш, ўқувчиларнинг ижодий тасаввурини ривожлантириш жараёни моделини яратиш, кичик ёшдаги ўқувчиларда мантиқий фикрлаш қобилиятини ривожлантиришга йўналтирилган ўқув вазиятларининг дидактик-педагогик имкониятлари ва методларини аниқлаштириш бўйича тадқиқотлар алоҳида аҳамиятга моликдир. Шу жиҳатдан бошланғич синф ўқувчиларининг ижодий тасаввурини ривожлантирувчи таълим жараёнини ташкил этишга йўналтирилган педагогик имкониятларни яратиш заруриятини изоҳлайди. Республикамизда умумтаълим муассасалари ўқувчиларининг эркин, мустақил фикрлаш, атрофдаги воқеликка онгли муносабатда бўлиш, дахлдорлик ва ижтимоий фаоллик каби сифатларини ривожлантириш, ижодий тафаккури ва тасаввури ривожланган шахсни камол топтиришнинг моддий-техник базаси яратилган. Бунда “ёшларни жисмонан соғлом, руҳан ва ақлан ривожлаган, ватанга содиқ, қаътий ҳаётий нуқтаи назарга эга ёшларни тарбиялаш, демократик ислоҳотларни чуқурлаштириш ва фуқаролик жамиятини ривожлантириш жараёнида уларнинг ижтимоий фаоллигини ошириш” каби муҳим вазифалар белгиланган. Бунда шахснинг интеллектуал сифатларини шакллантириш, тажриба ва тарбия ресурсларидан самарали фойдаланиш муҳим аҳамият касб этади.

Муаммонининг ўрганилганлик даражаси Давлатлар Иш олиб борган олимлар Ўзбекистон Таълим жараёнида ижодий фикрлашга ўргатиш масалалари Н.Г.Аловутдинова, А.Я.Бобомуродова, Т.У.Зиядова, Р.Ибрагимов, Н.А.Қосимова, У.А.Машарипова, Ш.У.Нуруллаева, А.Қ.Нисанбаева, О.Охунжонова, А.Тешабоев, А.Р.Ҳамроев, Н.А.Хамедова, М.З.Ҳамдамова кабиларнинг илмий тадқиқотларида ўз аксини топган. Таълим жараёнининг турли босқичларида ўқувчиларининг ижодий тасаввурини ривожлантириш масалалари бўйича М.Абдуллаева, Б.Адизов, Қ.С.Жуманиёзов, М.Қосимов, М.Қуллахметова, З.Т.Нишанова, К.Рахимова, М.Саидов, Н.Х.Сатторова, Р.Г.Сафарова, К.А.Фарфиева, Ш.С.Шарипов, Ч.Т.Шокирова, Ш.Ж.Юсупова ва бошқ. томонидан тадқиқотлар олиб борилган. МДҲ Ижодий тасаввурни ривожлантиришнинг назарий-методик асослари Л.Виготский, Л.Н.Галигузов, В.Давидов, О.Дяченко, М.Каневская, Г.Кириллова, Э.Кравцова, Е.Лустина, Н.Мелникова, А.Нурахунова М.Розет, Л.Рубинштейн, А.Усачев ва бошқ. . Хориж давлатлари АҚШ педагог ва психологлари J.Bruner, P.Torrens, Австралия педагог-психологи Z.Freyd, француз педагог ва психологлари Т.Рибо, Ж.Сартр, Швейцария файласуф-психологи J.Piaje ва бошқалар

Тадқиқот мақсади Бошланғич синф ўқувчиларининг ижо дий тасаввурини ривожлантириш мет одикасини такомиллаштиришдан ибо рат.

• Бошланғич синф ўқувчиларининг ижодий тасаввурини ривожлантириш жараёни Тадқиқотнинг объекти • Бошланғич cинф ўқувчиларининг ижодий тасаввурини ривожлантиришнинг мазмуни, шакл, метод ва воситаларидан иборат. Тадқиқотнинг предмети • Кузатиш, материалларни таҳлил қилиш, умумлаштириш; жамоавий ва якка тартибдаги суҳбатлар, сўровлар (оғзаки), эксперт баҳолаш; математик-статистик таҳлил Тадқиқотнинг усуллари 08 2930 08 3C 08 24

Тадқиқот вазифалари бошланғич синф ўқувчилари ижодий тасаввурини ривожлантиришнинг ҳозирги ҳолатини ўрганиш, амалиётдаги дарсликларни таҳлил қилиш, умумлаштириш, “ ижодий тасаввур” тушунчасини педагогик ёритиб бериш; бошланғич синф ўқувчиларига савод ўргатиш даврида уларнинг ижодий тасаввурини ривожлантиришнинг ўқув-метoдик тaъминoтини ярaтиш; бошланғич синфларда анъанавий коммуникатив методларнинг электрон-дидактик воситалар билан узвий алоқасини таъминлаш асосида ўқувчиларнинг ижодий тасаввурини ривожлантириш; бошланғич синф ўқувчиларига савод ўргатиш даврининг синфдан ташқари машғулотлар жараёнида ўқувчиларнинг ижодий тасаввурини ривожлантириш самарадорлигини баҳолаш.08 1A09 0729 0D 08 140D 08 1E 0F 08 19 07 08

Тадқиқотнинг илмий янгилиги Бошланғич синф ўқувчиларининг ижодий тасаввурини ривожлантириш тасаввур турлари (аномал фикрлаш, креатив фаол, фаол бўлмаган ижодий ҳамкорлик) синектика (тузулишли, функционал, феноменал) услубларидан фойдаланган ҳолда такомиллаштирилган; Бошланғич синф ўқувчиларининг ижодий тасаввурини ривожлантиришнинг ташкилий тузилмаси баҳолаш мезонлари (тасаввур қила олиш, ижодий фикрлай олиш, мустақил фикрлай олиш) ва даражалар (идрок этиш, хотирлаш, тасаввур қилиш, муносабат билдириш)ни лойиҳалаштириш асосида такомиллаштирилган; Бошланғич синф ўқувчиларининг ижодий тасаввурини ривожлантириш модели ижодий тасаввурга ўргатиш босқичлари (эмоционал, мантиқий фикрлаш, фантазия, ижодий ёндашиш ва тасаввур қилиш)ни фаоллаштиришга (қайта тиклаш, изоҳлаш, ижодий фаоллик) устуворлик бериш асосида ишлаб чиқилган; Синфдан ташқари ўқишда ўқувчиларнинг ижодий тасаввурини ривожлантириш механизмлари ўқитишнинг креатив технологиялари асосида такомиллаштирилган.28 0F 56 0D 21 21 28 0F 0F 09 09 0F 0B 28 0F 0F 11 1E 0F0D 08 38 0D 11 0F

Тадқиқотнинг илмий янгилиги Elektron ta’lim resursi

I БОБ. Бошланғич cинф ўқувчиларининг ижодий тасаввурини ривожлантиришнинг назарий асослари

Ижодий тасаввур Ижодий тасаввур деб бизнинг тажрибамизда бўлмаган ва воқеликнинг ўзида ҳам учрамаган нарса ва ҳодисалар ҳақида тасаввур ва образлар яратишдан иборат бўлган тасаввур турига айтилади. Ижодий тасаввур туфайли санъат, адабиёт, техника соҳаларида янгиликлар яратилади. Ижодий тасаввурни ривожлантиришни мустақил омил сифатида белгилаб, унинг ривожланиши бошланғич синф ўқувчиларининг ижодий тасаввурини ўрганиш натижаси эканлигини ҳисобга олиб, унинг таркибий қисмлари сифатида қуйидагилар кўриб чиқилди: ижодий фикрлаш; ижодий тасаввур; ижодий тасаввурни ташкил қилиш усулларини қўллаш.06 32 1E 0F 0615 1F091A06 32 08 0F 0F 21 02

Тасаввур Таълим-тарбия жараёнининг ҳар бир босқичида ўқувчиларнинг билимларни ўзлаштириши ўзига хос тарзда фикрлаш, тасаввур қилиш ва ҳис этиш орқали амалга ошади. Инсон туғилганидан фикрлаш, тасаввур қилиш қувватига эга бўлади ва у боланинг ўсиши билан ривожланиб боради. Абу Наср Фаробий08 2B 1C1D 27 09141D 21 1E 10

Ижодкорлик Ижодкорлик – инсон ижодий тасаввурининг ўзига хос хусусияти бўлиб, у аслида бой тасаввури орқали онги юксалишини, янги ғояларни ишлаб чиқаришга тайёр эканлигини билдиради. Бошланғич синфларда ижодий фаолият уларнинг янги билимларни ўзлаштиришларида, ўрганганларига нисбатан мустақил фикрларини баён қилишларида, тасаввур қилиш билан бирга ижодий фикрлашга ўргатишда катта ёрдам беради.0628 3219 27 5A 25 28 1C13 08 1C141206

Таълим соҳасидаги ислоҳотларни ҳаётда қўллашда ўқитувчиларнинг мас ъулиятини ошириш замон талаби, ҳаёт эҳтиёжидир. Ўқитувчининг дарс б ериш услуби маънавият, инсон руҳиятига таъсир қилиш даражаси, ўқувчи ларни бошқариш, йўналтириш, қизиқтириш санъатини эгаллаш омиллари билан ўлчанар экан, унинг самарали усуллари, йўллари, янги воситалари ни кашф қилиш ижодий жараёндир. Кўргазмали қуроллар сирасига фақат қуроллар эмас, балки аудиториядаги доскага чизиладиган расмлар ҳамда чизмалар ҳам киради. Ўқитувчи чизг ан расм талабаларнинг билимларини ўзлаштириш жараёнини осонлашти ради ҳамда уларнинг ижодий фикрлаш қобилиятларини кенгайтиради . ИЖОДИЙ ЖАРАЁН

ЎҚУВЧИЛАРНИНГ ЎЗЛАШТИРИШИГА САЛБИЙ ТАЪСИР ЭТУВЧИ ОМИЛЛАР СУБЪЕКТИВ ОМИЛЛАР 1. Ўқувчининг лоқайдлиги. 2. Нуқсоний камчилиги борлиги. 3. Эркатойлиги. 4. Ўғил ёки қизлиги (Гендер). 5. Тайёр ёки тайёр эмаслиги. ОБЪЕКТИВ ОМИЛЛАР 1. Ўқитувчи томонидан барча ўқувчиларни жалб қила олмаслиги. 2. Синфларда ўқувчилар сонининг кўплиги ва улар билан алоҳида шуғулланиш учун вақтнинг етишмаслиги. 3. Ўқитувчининг рағбатлантириши ёки камситиши. 4. Мавзуни англаб етишлари учун кўргазмаларнинг етишмаслиги. 5. Ўқитувчи ва ота-оналар томонидан боланинг қизиқишлари инобатга олинмаслиги. 6. Синф жамоасида ўқувчига тан олиниш имкониятининг мавжудлиги ёки мавжуд эмаслиги. 7. Ижодий топшириқларнинг берилиши ёки берилмаслиги. 8. Ёшга оид топшириқларнинг берилиши ёки мураккаблиги. 9. Айнан ижодий тасаввурни ривожлантирувчи манбаанинг мавжуд эмаслиги.

Бошланғич синф ўқувчиларининг ижодий тасаввурини ривожлантириш жараёнида ўқув-методик воситаларни қўллаш бўйича методик тизим чизмаси Мақсад: Савод ўргатиш даврида ижодий тасаввурни ривожлантириш “ Ўқувчи-ўқитувчи” ижодий тасаввурни ривожлантиришнинг ташкилий-педагогик шартларини аниқлашЎқув-методик воситаларТаълим мазмуни

II БОБ. Бошланғич cинф ўқувчиларининг ижодий тасаввурини ривожлантириш методикаси

3-расм. Ўқувчиларни мантиқий фикрлашини ривожлантирувчи машғулот учун расм

ЎҚУВЧИЛАРДА ИЖОДИЙ ТАСАВВУРНИ РИВОЖЛАНТИРИШ УЧУН МЎЛЖАЛЛАНГАН МАШҒУЛОТ УЧУН РАСМ0154 0B 13

Ижодий тасаввурни ривожлантиришга қаратилган машғулотларнинг ўқитувчилар учун афзаллиги шундаки, улар ўқитувчиларнинг ўз устида мунтазам ишлашига имкон яратади. Улар синфдан ташқари машғулотларга ҳар доим тайёр бўлади. Синфдан ташқари ўтказиладиган машғулотларни ноанъанвий кўринишда ташкил қилади. Ўқувчиларнинг ўзлаштириш самарадорлиги ортади. Бўш ўзлаштирувчилар билан билимлардаги бўшлиқларни тўлдиришда ёрдам беради. Ўқитувчининг ота-оналари билан ҳамкорликда ишлаш имконини яратади. Бу машғулотларнинг ўқувчилар учун афзаллиги уларнинг ўқишга бўлган қизиқиши ортиши, ўқишда юқори кўрсаткичларга эга бўлишидир. Улар уй вазифаларини бажаришда қийналмайди, дарс қолдирган тақдирда ҳам янги мавзуни ўзлаштириш имкони бўлади, мустақил, эркин фикрлашга ўрганади. Мустақил фикрлаш қуввати ортиб боради. Кейинги босқичда билим олишга иштиёқи кучаяди, катталар ва тенгдошлари билан ўзаро муносабатлари яхшиланади. Ота-оналар учун афзаллиги: ота-оналар фарзандларига уйда ёрдам бериш имкони ва уларнинг ўқишларини яхшилаш борасида тўғри тасаввурга эга бўлади. МАШҒУЛОТЛАРНИНГ АФЗАЛЛИКЛАРИ

III БОБ. Бошланғич cинф ўқувчиларининг ижодий тасаввурини ривожлантиришнинг самарадорлигини ошириш

Педагогик тажрибаларни таҳлил қилиш ва ўтказиш методик аси қуйидаги босқичларда амалга оширилди. 2016-2017 йй. Тадқиқотнинг методологик ва назарий асослари илмий адабиётлар ҳамда бошланғич синф ўқувчиларининг ижодий тасаввурини ривожлантириш муаммосини ҳолати ўрганилган, тадқиқотнинг илмий аппарати ва тушунчавий аппарати аниқланган 2017-2018 йй. Дастур ва дарсликлар, педагогик, психологик адабиётлар таҳлил қилиниб умумтаълим мактабларида савод ўргатиш даврида ўқувчиларнинг ижодий тасаввурини ривожлантиришига таъсири ҳамда дарс ўтиш бўйича мавжуд илғор тажрибалар ўрганилди, ўқитувчи ва ўқувчилардан сўровномалар ўтказилди. 2018-2019 йй. Тажриба гуруҳида ишлаб чиқилган ғоялардан ва ўқув-методик қўлланмалардан фойдаланиб бошланғич синф ўқувчиларининг ижодий тасаввурини ривожлантириш методикаси тадбиқ этилган ва натижалари математик статистик усуллари орқали кайта ишланган.

Тажрибада иштирок этган ўқувчилар сони № Таълим муассасалари Тажриба синфлари Назорат синфлари 5 4 3 5 4 3 1 Тошкент шаҳар, Яккасарой тумани 26- умумтаълим мактаби 19 40 9 6 12 17 2 Фарғона шаҳри, Қува тумани 11- умумтаълим мактаби 9 14 6 10 15 31 3 Андижон вилояти, Хонабод шаҳри 1- умумтаълим мактаби 22 31 16 11 18 38 4 Жиззах вилояти, Жиззах шахри, 3- умумтаълим мактаби 25 24 17 11 21 38 Жами: 75 109 48 38 66 12408

ТАЖРИБА СИНОВ НАТИЖАЛАРИНИ МАТЕМАТИК-СТАТИСТИК ҲИСОБИ Муассасалар Тошкент шаҳар, Яккасарой тумани 26- умумтаъ-лим мактаби Фарғона шаҳри, Қува тумани 40- умумтаъ-лим мактаби Андижон вилояти, Хонобод шаҳри 1-умумтаъ лим мактаби Жиззах вилояти, Жиззах шаҳри 3- умумтаъ-лим мактаби Умумий Статистик мезонлар Т Н Т Н Т Н Т Н Т Н Баҳоларнинг ўртача арифметик қиймати 4,15 3,69 4,10 3,63 4,09 3,6 4,12 3,61 4,12 3,62 Самарадорлик коэффиценти 1,13 1,13 1,14 1,14 1,14 Танланма дисперсия 0,39 0,56 0,51 0,59 0,54 0,57 0,62 0,55 0,52 0,57 Ўрта қийматлар стандарт хатолари 0,62 0,75 0,71 0,77 0,74 0,75 0,79 0,74 0,72 0,75 Х * нинг ишончлилик оралиғи 4; 4,30 3,44; 3,94 3,84; 4,36 3,42; 3,83 3,91; 4,26 3,41; 3,78 3,93; 4,31 3,44; 3,79 4,02; 4,21 3,52; 3,72 Стьюдент статистикаси 3,10 3,13 3,83 3,85 7,19 Статистика озодлик даражаси 58,98 60,78 133,62 132,12 456,07 Критик киймат 2,00 2,00 1,98 1,98 1,96 Критерий хулосаси Ҳ 1 гипотеза қабул қилинади Ҳ 1 гипотеза қабул қилинади Ҳ 1 гипотеза қабул қилинади Ҳ 1 гипотеза қабул қилинади Ҳ 1 гипотеза қабул қилинади

Ушбу жадвалдан кўриниб турибдики барча таълим муасс асаларида ўртача самарадорлик 1.13-1.14 баробарга ошганли гини, яъни олиб борилган тадқиқот ишлари 14% га юқори эк анлиги математик статистика усуллари орқали исботланди. У шбу ўртача қиймат кўрсаткичларнинг диаграмма кўриниши к ўйида келтирилди.

Умумий хулоса 1. Ижодий тасаввур тажриба ва воқеликнинг ўзида ҳам учрамаган нарса ва ҳодисалар ҳақида тасаввур ва об разлар яратишдан иборат фаолият бўлиб, унинг натижасида санъат, адабиёт, техника соҳаларида янгиликлар яратиладиган, қонуниятлар, хусусиятлар, янги далиллар аниқланадиган, асл ва такрорланмас қадриятлар яра тиладиган, шунингдек, маънавий-маданий ва моддий дунёнинг янгиланиши рўй берадиган тадқиқот усуллар и демакдир. Бунда ишнинг янгилиги, объективлиги ва ижтимоий аҳамиятга эгалиги алоҳида таъкидланади. 2. Замонавий таълим жараёнида ўқитувчи ва ўқувчилар ўртасидаги ўзаро фаол мулоқот, ўқувчиларнинг етак чилик қилиши, бир-бири билан фикр ва тажриба алмашиши, ўрганилаётган мавзу ёки ўқув материали бўйич а мустақил фикрлаши, ўз қарашларини илгари суриши, уларни далиллаши, ҳимоя қилиши ва маълум хулоса ларга келиши асосида таълим мақсадларига эришиш талаб қилинмоқда. Мақсадли йўналтирилган расм ком позициялари ва топшириқли методикалар орқали бошланғич синф ўқувчилари таълимини ташкил этиш юқо рида қайд этилган талабларга мувофиқликни таъминлайди. 3. Умумтаълим мактаблари бошланғич синф ўқувчиларининг ижодий тасаввурини шакллантириш ва ривожл антириш жараён самарадорлигини оширишда замонавий, инновацион педагогик, психологик, дидактик, мет одик ёндашувлар асосида таълим жараёнини ташкил этиш устувор вазифа ҳисобланади.

Умумий хулоса 4. Ижодий тасаввурни ривожлантиришда мақсадли йўналтирилган расм композицияси ва ўқувчиларда ижодий таса ввурни бойитишга йўналтирилган топшириқли машғулотлардан фойдаланишнинг аҳамияти юқорилигини ҳисобга олиб, умумтаълим мактаблари бошланғич синф ўқувчилари билан ўтказилган тадқиқот доирасида “Тасаввурни рив ожлантирувчи алифбе” номли ўқув қўлланмаси яратилди, унинг имкониятларидан кенг фойдаланиш мақсадга муво фиқ. 5. Ижодий тасаввурни ривожлантириш самарадорлигини ошириш имконини берадиган “Тасаввурингизни ишга сол инг”, “Ўйлаб кўринг” ва “Расмдаги камчиликларни тўлдиринг” каби топшириқларни мавзу ва машғулот мақсадида н келиб чиққан ҳолда ишлаб чиқиш ва қўллаш орқали бошланғич синф ўқувчиларининг мотивациясини ошириш, т аълим жараёнининг методик таъминотини бойитиш ва ўқувчиларнинг улардан амалиётда фойдалана олиш кўникма ларини ҳосил қилиш имкони яратилди. 6. Тадқиқот доирасида ўтказилган тажриба-синов натижалари тажриба гуруҳлари ўқувчиларининг ижодий тасавву рини ривожлантириш модели самарали экани ва бой тасаввур компонентларидан фойдаланиш кўникмаларининг ри вожланиш кўрсаткичлари сезиларли ўсганлигини кўрсатди.

Тавсиялар 1. Бошланғич синф ўқувчиларининг ижодий тасаввурини ривожлантириш жараёнини такомиллашти ришда фойдаланиладиган методлар, педагогик, психологик ва дидактик омилларни аниқлаб, саво дхонлик дарслари тамойилларига мослаштирган ҳолда ишлаб чиқиш ва машғулотларда самарали фойдаланиш мақсадга мувофиқ. 2. Бошланғич синф ўқувчиларининг ижодий тасаввурини ривожлантиришда инновацион технология лардан тўғри, ўз ўрнида, мақсадли ҳамда унумли фойдаланиш компетенциясини такомиллаштири шда бошланғич синф ўқитувчиларининг ижодий тасаввурини ривожлантириш компетенциялариг а алоҳида эътибор қаратиш зарур. 3. Тадқиқотда таклиф қилинган “Тасаввурни ривожлантирувчи алифбе” номли ўқув қўлланмаси бо шланғич синф ўқувчиларига савод ўргатиш даврида синфдан ташқари машғулотларда қўллаш ула рнинг ижодий тасаввурини ривожлантириш, ижодий компетенцияларини шакллантиришга хизмат қилиши ўз тасдиғини топди.

ЭЪТИБОРИНГИЗ УЧУН Р АҲМАТ! Наманган - 2019

O'xshashlar

Ўзбекистон Республикаси «Илк қадам» мактабгача таьлим муассасасининг Давлат ўқув дастури мазмун ва моҳияти

Мактабгача таълим муассасаларида “Илк қадам” Давлат ўқув дастури асосида яратилган мавзули режалаштириш бўйича умумий (ялпи, фронтал) машғулотларни ташкил этиш

Мактабгача ёшдаги болаларни расм чизишга ўргатиш

Мактабгача таълим муассасасида болаларни лойдан буюм ясашга ўргатиш

Таълим беришда компетенциявий ёндашув ва турли ёш гуруҳларда ўйин фаолияти орқали ривожланиш марказларидаги таълимий фаолиятни ташкил этиш