Mustaqillik yillarida o’zbekistonda iqtisodiy va madaniy taraqqiyot - Madaniyatshunoslik - Slaydlar

Mustaqillik yillarida o’zbekistonda iqtisodiy va madaniy taraqqiyot

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

2183 KB

Ko'chirib olish

WWW.ARXIV.UZ

Mustaqillik yillarida o’zbekistonda iqtisodiy va madaniy taraqqiyot REJA: 1. Totalitar tuzumdan huquqiy davlatga o'tish. 2. Mustaqillik yillarida ma'naviy hayot. 3. Milliy istiqlol mafkurasining shakllanishi. 4. O'zbekistonda bozor munosabatlarining shakllanishi, uning yo'nalishlari, bosqichlari va xususiyatlari. 5. Iqtisodiyotda yuz bergan o'zgarishlar, bozor infratuzulmasining shakllanishi. 6. Qishloq xo'jaligida o'tkazilayotgan islohotlar, uning vazifalari va yo'nalishlari. WWW.ARXIV.UZ

Hozirgi kunda jahonda sodir bo'layotgan voqea va hodisalarga bir nazar tashlasak, jamiki davlatlarning oldida bir masala ko'ndalang bo'lib turibdi- mazkur davlatning jo'g'rofiy, siyosiy joylashuvi, yaqin chegaradosh davlatlardagi iqtisodiy, siyosiy holat, iqtisodiy imkoniyatlari, ma'naviy-aqliy imkoniyatlari, milliy mentaliteti, erkinligi-yu ozodligi, xalqning onglilik darajasi va rahbariga, ya'ni yurtboshiga bog'liq omillar. Endi nazarimizni sobiq ittifoq tarkibidagi hozirgi kunda mustaqillikka erishgan davlatlarning taraqqiyotiga qarataylik. Har qaysisining rivojlanish darajasi, rivojlanish yo'li o'zgacha -bu tabiiy hol. Lekin bu rivojlanishning natijasi-chi? Masalaning mohiyati ham xuddi mana shundadir. WWW.ARXIV.UZ

Ma'lumki, sobiq ittifoq tarkibidagi barcha davlatlarga bir xil meros qolgan - totalitar tuzum! Totalitar tuzumdan-huquqiy davlatga o'tish - bir zumda amalga oshadigan ish emas, biz o'ylagandan ancha murakkabroq, insondan anchalar aql talab etadigan jarayondir, ya'ni: Juda murakkab, ko'p qirrali, ayni paytda izchillikni taqozo etadigan ijtimoiy xodisa. Eng avvalo millat ravnaqini ta'minlash, xurfikrlilik, sog'lom tushunchalar, yuksak siyosiy madaniyat taqozo etadigan jarayon. Eng muhimi, xalq demokratiyani chuqur tushunishi, uning butun mazmun - mohiyatini anglashi zarur. Yuqoridagi uch eng muhim vazifalarni jamlab xulosa chiqaradigan bo'lsak, O'zbekistonning bu boradagi siyosati - «yangisini qurmay, eskisini buzmaslik», islohotlarni «bosqichma - bosqich» amalga oshirish shiori ostida olib borilmoqda. WWW.ARXIV.UZ

WWW.ARXIV.UZ

Prezident I.A.Karimov ushbu masalaga mamlakat va xalq manfaatidan kelib chiqib yondashmoqda. Bu yo'lda u ma'lum darajada qatiqqo'llik va talabchanlik ham qilmoqda. Buni «Komsomolskaya Pravda» gazetasi muxbiri savollariga bergan javoblarida ochiq-oydin aytdi: «Muholiflarim meni diktator qilib ko'rsatishni juda xohlaydilar. Tan olaman: ehtimol mening harakatlarimda avtoritarizm nishonalari bordir. Ammo, men buni faqat bir narsa bilan izohlayman: tarixning muayyan davrlarida, haqiqiy davlatchilik qaror topayotgan paytda. Ayniqsa bir tizimdan ikkinchisiga o'tish davrida, har holda kuchli ijroiya hokimiyati zarur. Qon to'kilishiga va qarama-qarshilikka yo'l qo'ymaslik, mintaqada millatlararo va fuqarolar totuvligi, tinchligini va barqarorlikni saqlash uchun shunday bo'lishi zarur. Bu yo'lda men jonimni fido qilishga tayyorman»( A. Azizxo'jayev. Davlatchilik va ma'naviyat.-Toshkent: Sharq, 1997,-B.17). Mustaqillikning dastlabki kunlaridan boshlab huquqiy davlatchilik asoslarini yaratish muhim vazifalardan biriga aylandi. Milliy davlatchilik rivojlanishining ming yillardagi an'analari mustamlakachilik yillarida batamom inkor etilgan edi. O'zbekiston rahbariyati tarixiy an'analarga, dunyo tajribalariga, ulkaning milliy -tarixiy rivojlanishiga, uning o'ziga xos tomonlariga tayangan holda jamiyatni tubdan isloh qilish yo'llarini ishlab chiqdi. Bu jarayonda ikki vazifa: Eski ma'muriy tizimni tugatish va hokimiyat boshqaruv organlarini qayta qurish; Yangi davlatchilikning huquqiy-siyosiy asoslarini yaratish, davlatchilikda yangi markaziy va mahalliy boshqaruv tizimini shakllantirish masalalari. Huquqiy davlatga o'tishning ilk bosqichi - davlat qurilishining kafolati - O'zbekiston Konstitusiyasidir. O'zbekiston Konstitusiyasida davlat hokimiyatini taqsimlanishida jahondagi ilg'or boshqaruv tajribalari o'rganib chiqildi. Hamda eng asosiysi - milliy davlatchiligimiz an'analariga sodiq qolindi. Jahondagi turli davlatlarda davlat boshqaruvi shakli turlicha. Masalan, AKShda boshqaruvning prezidentlik - respublika shakli, Buyuk Britaniyada parlamentar-monarxiya, Germaniyada parlamentar -respublika, Fransiyada dualistik -respublika shakllari mavjud. WWW.ARXIV.UZ

Nega bunday ? Sababi: milliy davlatchilik asoslari, milliy madaniyat, tarixiy qadriyatlar har bir davlat demokratiyasiga, davlat boshqaruviga zamin bo'lishi kerak. Misol uchun, Buyuk Britaniyada monarxiya boshqaruv tizimi saqlab qolingan, hozirgi davrda Kirolicha davlat rahbari, lordlar palatasi milliy davlatchilik an'analaridan meros tarzda saqlab qolingan, yagona sistemalashtirilgan konstitusiya yo'q. AKShda atiga 6 ta moddadan iborat bo'lgan 1787 yilda qabul qilingan Konstitusiya milliy davlatchilik asoslariga sadoqat ramzi sifatida saqlanib qolingan. 26 ta qo'shimcha va o'zgartishlar bilan hozirgi kunda ham amal qilib kelmoqda. Boshqa demokratik davlatlar uchun xos bo'lgan maxsus konstitusion organi yuq. Davlat boshqaruvining Prezidentlik Respublikasi shaklidagi davlatlar ichida faqat AKShdagina Prezident bevosita saylovchilar tomonidan saylab qo'yilmasdan, balki saylovchilarning maxsus kollegiyasi orqali saylanadi. Yaponiyada imperatorga xalqning sadoqati juda kuchli. Imperator hokimiyati daxlsiz va muqaddas deb tan olingan(A.Azizxujayev .., 81-82 betlar.). O'zbekistonda ham davlat boshqaruvi shakli, hokimiyat vakolatlarini taqsimlashda xuddi mana shunday milliy an'analarga katta e'tibor berildi. Endi O'zbekistonda davlat boshqaruvi masalasiga to'xtalsak. O'zbekiston Respublikasi Konstitusiyasining 11 moddasi: «O'zbekiston Respublikasi davlat hokimiyatining tizimi - hokimiyatning qonun chiqaruvchi, ijro etuvchi va sud hokimiyatiga bo'linish prinsipiga asoslanadi» (O'zbekiston Respublikasi Konstitusiyasi.-Toshkent: O'zbekiston,1992 yil.),-deyiladi. Konstitusiya mazmunidan ko'rinib turibdiki, davlat hokimiyatida vakolatlar turli davlat organlariga, chunonchi, qonunchilik vakolatlari Oliy Majlisga, ijro vakolatlari Prezident hamda Vazirlar Mahkamasiga, sudlov vakolatlari esa Sud organlariga taqsimlanib berilgan. Davlat boshqaruvida yana islohotlar o'tkazilib, Sud sistemasi yanada isloh qilinmoqda. Davlatni boshqarishning Prezidentlik shakli mamlakat boshqaruvi tizimini isloh qilishning boshlanishi bo'ldi. Prezident davlat hokimiyatining boshlig'i bo'lib, bir vaqtning o'zida Vazirlar Mahkamasining raisi vazifasini bajaradigan bo'ldi. Bozor munosabatlariga o'tish davrida davlat, xo'jalik jamiyatning barcha sohalaridan tortib, intizom o'rnatish, ijroiya hokimiyatini butun choralar bilan mustahkamlash ehtiyoji shuni talab qildi. Demak, Prezident suveren Respublika boshlig'i va ayni mahalda Respublikada ijroiya hokimiyati rahbari sifatida faoliyat yurgizadi. Bu ayrim g'alamislarning fikricha aftoritar hokimiyatni o'rnatilishi emas, aksincha, hozirgi paytda kuchli ijroiya hokimiyati bo'lishi kerakligidandir. Aks holda, jilov qo'ldan chiqib ketishi va mamlakat inqirozga yuz tutishi hech gap emas. Masalan, Koreya, Turkiya va boshqa mamlakatlarni olsak. Ular iqtisodiy islohotlar yoki o'tish davrida juda kuchli ijroiya hokimiyatga asoslangan edi. WWW.ARXIV.UZ

Mashhur rus tarixshunosi V . V . Bartold (1869-1930) bu to ' g ' rida shunday deb yozgan : « Sharq xalqlari bizning madaniyatimiz ustunligiga shundagina ishonadilarki , qachonki , biz ularni ular o ' zlarining bilishlaridan ( bilganlaridan ) ko ' ra yaxshiroq bilishimizga tan bersalar » ( Bartold V . V . Sochineniya . Tom I . Moskva , 1963 g ., s . 607 -608.). Haqiqatan ham chorizm itibdodi , so ' ng sho ' rolar zamonida qariyib 130 yil davomida biz o ' tmishimizdan ayrildik . E ' tibor bering , « Qadimgi Rus davlati » IX asrda shakllanganligidan kelib chiqib , imperiyaning boshqa biron - bir xalqi ( armanlar va gruzinlardan tashqari ) davlatchilik tarixi mazkur ko ' rsatgichdan ( IX asr ) qadimroq bo ' lmasligi kerak edi . Bu kabi munosabatni imperiya xalqlarining etnik tarixi va etnogenezi masalasida ham ko ' rish mumkin . Ya ' ni , o ' zbeklar , ozarbayjonlar , ukrainlar , turkmanlar va boshqa xalqlarning tarixiy shakllanishi rus xalqi shakllangan asrlardan ( IX - XII asr ) ertaroq asrlarga borib taqalishi mumkin emasdi . Mustaqilligimizni bizga bergan buyuk ne ' matlaridan biri - bu qadriyatlarimiz , buyuk ota - bobolarimizning bizga qoldirgan ma ' rosini o ' rganish huquqidir . Bunday huquq sho'rolar davrida yo'q edi. (A.Temurni «zolim» dedik, Leninni payg'ambar deb bildik). Mana endi bu sohada keng yo'llar ochildi. Bu boradagi tadbirlar mustaqilligimizning dastlabki kunlaridanoq amalga oshirila boshlandi. 1991 yil buyuk alloma, g'azal mulkining sultoni A.Navoiy yubileyini o'tkazish katta voqea bo'ldi. 1994 yili M.Ulug'bek tavalludining 600 yilligi jahon miqyosida nishonlandi. YUNESKO ning Parijdagi qarorgohida «Temuriylar davri, fan, madaniyat va maorifning gullab yashnashi» mavzusida yirik anjuman bo'lib o'tdi. «Biz o'zbeklarni ulug' bunyodkor xalq deb dunyoga tarannum etyapmiz va aslida ham shunday, -deb yozadi yurtboshimiz,-YUNESKOning Parijdagi qarorgohida Amir Temur bobomizning-to'ylarini o'tkazishdan maqsad nima? Komil bu insonning eng avvalo buyuk davlat asoschisi, buyuk bunyodkor, ijodkor shaxs bo'lganini, fan, madaniyatga homiylik qilib, jahon sivilizasiyasi taraqqiyotiga beqiyos hissa qo'shganini olam ahliga bildirish edi. Bu zoti oliydan hamisha ruhiy madad olamiz». WWW.ARXIV.UZ

Ma'naviy merosimizni bir bo'lagi - diniy qadriyatlarga ham alohida e'tibor berildi. 1992 yili Prezident farmoni bilan Ramazon va Qurbon hayiti kunlarini umumxalq bayrami deb e'lon qilindi, «Haj» safarlari tiklandi. Xalqimizning qadimiy bayramlaridan biri - «Navro'z» - umumxalq bayrami sifatida qayta tiklandi. Biz nimani quramiz, qayoqqa qarab ketayapmiz ? Ana shu narsalarni milliy mafkura belgilab beradi. 1. Mustaqillik g'oyasi, mafkurasining xalqimizga to'g'ri yo'l ko'rsatuvchi, uni birlashtiruvchi, buyuk maqsadlar uchun butun kuchlarimizni uyg'unlashtiruvchi ahamiyatini nazarda tutib Prezidentimiz I.A. Karimov mustaqillikning dastlabki kunlarida, 1993 yil 6 may O'zbekiston Respublikasi Oliy Kengashining II chaqiriq XII sessiyasida "Oldimizda turgan eng asosiy masala, bu milliy istiqlol mafkurasini yaratish va hayotimizga tadbiq etishdir", -degan edi. 2. «Jamiyatimiz mafkurasi xalqni -xalq, millatni -millat qilishga xizmat etsin». (Prezident I.A.Karimovning «Tafakkur» jurnali bosh muharriri savollariga bergan javoblaridan. 1998 yil). - Siz mafkura deganda nimani tushunasiz? Jamiyat faoliyatida, xususan, O'zbekistonnning bugungi hayotida mafkura qanday o'rin tutadi? Javob: Mafkura har qanday jamiyat hayotida zarur. Mafkura bo'lmasa odam, jamiyat, davlat o'z yo'lini yo'qotishi muqarrar. Ikkinchidan, qayerdaki mafkuraviy bo'shliq vujudga kelsa, o'sha yerda begona mafkura hukmronlik qilishi tayin. Buning isboti uchun xoh tarixdan, xoh zamonamizdan ko'plab misollar keltirish qiyin emas» (Karimov I.A. Barkamol avlod orzusi. Toshkent: Sharq, 1999.B. 32). WWW.ARXIV.UZ

Milliy mafkura: 1. O'zligimizni, an'analarimizni, xalqimizni asriy orzularini, jamiyatimiz oldiga bugun qo'yilgan maqsad va vazifalarni qamrab olmog'i kerak. 2. Jamiyatdagi xilma-xil fikrlar va g'oyalar bo'lishidan qat'iy nazar, ularni birlashtiruvchi yagona g'oya -mafkura bo'lishi kerak. 3. Har qanday millatchilik va boshqa unsurlardan holi bo'lishi kerak. 4. Yosh avlodni vatanparvarlik ruhida tarbiyalovchi, ularning qalbiga insonparvarlik fazilatlarini singdirishda madadkor bo'lishi kerak. 5. O'tmishimizni eslatib turadigan va umumbashariy yutuqlarga erishmoqqa da'vat qiladigan bo'lishi kerak. 6. Kundalik ishlarimizda, bunyodkorlik faoliyatimizda belimizga quvvat bo'lishi kerak. 3. 2000 yil 6 aprelda Oqsaroy qarorgohida milliy mafkuraga bag'ishlangan maslahatlashuv yig'ilishi bo'ldi. 1. O'zining kelajagini qurmoqchi bo'lgan jamiyat o'z g'oyasi, mafkurasiga tayanmog'i lozim. Davlat siyosati aniq va ravshan ifodalangan mafkura asosida olib borilmog'i kerak. 2. O'tish davrida xalqimiz va jamiyatimiz uchun oliy maqsadimizga puxta ishlangan mafkura asosida yetishish mumkin. (O'tish davrida mafkuraning roli ) 3. Yoshlarimizni milliy g'oya va mafkura asosida tarbiyalashimiz kerak. 4. Tarbiyaviy ishlarimizda g'oyaviy bo'shliqqa yo'l qo'ymasligimiz kerak. Mafkura kurash maydoniga aylanmoqda. 5. Xalqimizni o'zligini anglashiga, milliy qadriyatlarimizni asrab yosh avlodga yetkazib berishda xizmat qilishi kerak. 6. Milliy mafkura davlat mafkurasi maqomiga ko'tarilmasligi kerak. 7. Milliy an'analarimiz va umumbashariy yutuqlar o'z aksini topishi kerak (Karimov I.A. Milliy mafkura -kelajak poydevori. Ishonch.-2000.-7apr.). WWW.ARXIV.UZ

WWW.ARXIV.UZ

Mustaqillik mafkurasiga e'tiborsizlik jamiyatimizdagi barcha illatlarga keng yo'l ochib beradi. 1999 yil 16 fevral «qonli seshanba» kungi voqealar buning yaqqol dalilidir. Mustaqilligimiz tufayli fan, maorif, ta'lim tarbiya ishlariga e'tibor kuchaytirildi. «Ta'lim-tarbiya tizimini o'zgartirmasdan turib, ongni o'zgartirib bo'lmaydi. Ongni, tafakkurni o'zgartirmasdan turib esa, biz ko'zlagan maqsad - ozod va obod jamiyatni barpo etib bo'lmaydi», - deydi I.A.Karimov. Respublikamizda ta'limning yangi tizimini amalga oshirishda tariximizdagi ta'lim jarayonlarini o'rganib chiqib, ta'limni isloh qilish dasturi tayyorlandi. 1997 yil 2 avgustda Respublikamizda «Ta'lim to'g'risidagi qonun va kadrlar tayyorlash milliy dasturi» qabul qilindi. Ta'limni isloh qilish qo'yidagi tamoyillar asosida olib boriladi: ta'lim tarbiyaning insonparvarligi va demokratiyaviyligi; ta'lim tizimining uzluksizligi, izchilligi, ilmiyligi, dunyoviyligi ; ta'limda umuminsoniy, milliy -madaniy, ma'naviy qadriyatlarning ustivorligi; e'tiqodi, dinidan qat'iy nazar ta'lim olish imkoniyatlarining kengligi; ta'lim muassasalarining siyosiy partiyalar va harakatlar ta'siridan holiligi. WWW.ARXIV.UZ

1998 yil Avstraliyada kelgusi asr ta'limi istiqbollariga bag'ishlangan «Osiyo -Tinch okean mintaqasida XXI asrda ta'lim muammolari» deb nomlangan xalqaro anjumanda ta'limni rivojlantirishga qaratilgan maxsus davlat dasturi faqat ikki davlat - AQSH va O'zbekistondagina mavjudligi ta'kidlandi. Anjuman ishtirokchilari yangi ta'lim tizimimizga katta ishonch bildirdilar. 1993 yildan Prezidentimiz farmoniga binoan talaba va aspirantlarga maxsus stipendiyalar belgilandi. Xorijiy mamlakatlarda ta'lim olish huquqiga ega bo'ldilar. Mustaqillik yillarida =уйидаги yubileylar o'tkazilgи: Imomal-Buxoriy tavalludining 1225 yilligi, Ahmad al-Farg'oniy tavalludining 1200 yilligi. (1998 yil 24 oktabr.), Burhoniddin al-Marg'iloniy tavalludining 910 yilligi, Abu Mansur al-Moturidiy tavalludining 1130 yilligi, Abu Iso at-Termiziy tavalludining 1200 yilligi, Mahmud az-Zamahshariy tavalludining 920 yilligi, Jaloliddin Manguberdi tavalludining 800 yilligi. (1999 yil 5 noyabr. Xorazm), Najmiddin Kubro tavalludining 850 yilligi, Bahouddin Naqshbandiy tavalludining 675 yilligi, Mirzo Ulug'bek tavalludining 600 yilligi, Xoja Ahror Valiy tavalludining 600 yilligi, Zahiriddin Muhammad Bobur tavalludining 520 yilligi, Amir Temur tavalludining 660 yilligi. (1996 yil.), Boborahim Mashrab tavalludi. (1992 yil.), Muhammad Rizo Erniyozbek o'g'li Ogahiy tavalludining 190 yilligi. (1997 yil 17 dekabr. Xorazm.), Ajiniyoz Qo'siboy o'g'li tavalludining 175 yilligi. (1999 yil 18 dekabr. Nukus.), Xorazmda 2001 yili Zardushtiylarning muqaddas kitobi «Avesto»ning 2700 yilligi, Fayzulla Xo'jayev tavalludining 100 yilligi, «Xorazm Ma'mun akademiyasi»ning 1000 yilligi 2005 yil dekabrda nishonlandi. WWW.ARXIV.UZ

O'xshashlar

Mustaqillik va madaniy taraqqiyot

Madaniyat va san’at sohasining rivojlanishi

O’zbekistonning madaniy va ma’naviy taraqqiyoti

Mustaqillik davri madaniyati

Xonliklar davrida madaniy hayot