Tibbiy kimyoga kirish. Kimyo va atrof-muhit - Kimyo - Slaydlar

Tibbiy kimyoga kirish. Kimyo va atrof-muhit

Yuklangan vaqt:

04.12.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

11557.671875 KB

Ko'chirib olish

Kimyo bizning hayotimizda Atrofimizni o’rab turgan barcha narsalarning, biz bajaradigan ishlarning negizida ham kimyo yotadi. Har kuni, har soat va xattoki har soniyada biz KIMYO deb ataluvchi fan bilan muloqotga kirishishga majbur bo’lib qolamiz. Bunga misol qilib sud tibbiyoti eksperti ning faoliyatini keltirish mumkin. SUD TIBBIYOT EKSPERTINING FAOLIYATI Ko’pchilik sud tibbiyot ekspertlari huquqiy tashkilotlar tarkibidagi jinoiy laboratoriyalarda ishlaydi. Ular jinoyat joyidan topilgan jarohatlangan organlardan olingan biologik suyuqliklar va to’qima namunalarini analiz qilishadi. Ushbu namunalarini analiz qilish jarayonida sud tibbiyot eksperti aniq bir kimyoviy moddaning organizmda mavjud yoki mavjud emasligini oydinlashtirib beradi. Analiz qilinuvchi moddalar qatoriga alkogol, noqonuniy yoki shifokor retsepti bilan berilgan dori moddalari, zaharlovchi moddalar, kuydirilgan chiqindilar, metallar va uglerod(II)-oksidi kabi turli xildagi gazlar kiradi. Bu xildagi moddalarni aniqlash uchun maxsus kimyoviy asboblar va turli xildagi usullar qo’llaniladi.

Kimyo va kimyoviy moddalar Kimyo fani bizni o’rab turuvchi dunyo tarkibi, tuzilishi, xususiyatlari va moddalar reaksiyasini o’rgatadi. Kimyoviy modda – bu qayerda bo’lishidan qat’iy nazar doimiy tarkib va xususiyatga ega bo’lgan moddalar. Atrofimizda ko’rib turgan barcha narsalar bir yoki bir necha moddalardan tashkil topgan. Kimyoviy jarayonlar kimyovoy laboratoriyalarda, zavodlarda va farmasevtik laboratoriyalarda, shuningdek, har kuni tabiatda va bizning tanamizda sodir bo’ladi. Asosan kimyoviy modda tushunchasi aniq bir moddani ifodalashda qo’llaniluvchi shartli almashtiriladigan atama hisoblanadi. Masalan, tish pastasi tarkibiga bir necha xil moddalarni oladi va bu moddalarning har biri o’ziga xos vazifalarni bajaradi. 1.1-jadval. Tish pastasida odatda bo ’ ladigan kimyoviy moddalar. Kimyoviy modda Funksiya Kalsiy karbonat Tish karashlarini yo’qtish uchun charxlab silliqlashda qo’llanadi Sorbitol Suv yo’qotishni oldini olib, tish to’qimasini mustahkamlaydi Natriy laurilsulfat Tish karashlarini kamaytirishda foydalaniladi Titan dioksidi Tish pastasiga oq rang beradi va shaffof bo’lmasligini ta’minlaydi Triklozan Milklarni yallig’lantiruvchi va tish karashlarini chaqiruvchi bakteriyalarni o’ldiradi Natriy ftorfosfat Tishlarda kovaklar hosil bo’lishini oldini olib, emalni ftor bilan boyitadi va mustahkamlaydi Metil salitsilat Tish pastasiga xushbo’y nok hidini beradi

Ilmiy fikrlashni shakllantirish O’rganishdan maqsad - Ilmiy usulning bir qismi hisoblangan faoliyatni tavsiflab berish ILMIY USUL: OLIM KABI FIKRLASH * Nobel mukofotining laureati marhum Laynus Poling o’zining talabalik hayotini Oregon shtatida yozib, qanchalik ko’p kimyo, fizika va minerologiya fanlarini o’qiganini esga oladi. “Men moddalar xususiyatlarini o’ylar edim: Nima uchun ba’zi moddalar rangli, boshqalari esa yo’q va nima uchun ba’zi minerallar yoki anorganik birikmalar qattiq, boshqalari esa yumshoq?” U: “Men bu katta empirik bilim asosini qurdim va darhol o’zimga o’zim bir qancha savollar berganman” 1 . * Laynus Poling ikki karra Nobel mukofotining laureati hisoblanadi: birinchisi, 1954-yilda, kimyoviy bog’lar tabiati va murakkab birikmalar strukturalarini aniqlash bo’lsa, ikkinchisi, 1962-yilda olingan.Laynus Poling 1954 yilda kimyo yo’nalishida Nobel mukofotiga sazovor bo’lgan

Har qaysi olim uchun tabiat mohiyatini anglash muhim masala ekanligi hisobga olinar ekan, ilmiy usulning barcha umumiy prinsiplari olimni nimani o’ylayotganini oydinlashtirib beradi.

Kimyoni о‘rganish: reja tayyorlash,muammoni asoslash, izlanishlar olib borish, xulosalar tuzish

TIBBIYOTDA KIMYONI О‘RGANISH UCHUN ZARUR BО‘LGAN ASOSIY MATEMATIK KО‘NIKMALAR

Ayrim 10 lik darajalar Son 10 karrali ko’rinishi Ilmiy usulda 10 000 10×10×10×10 1×10 4 Ayrim 10 darajasi musbat ko’rsatkichli sonlar1 000 10×10×10 1×10 3 100 10×10 10 2 10 10 10 1 1 0 1×10 0 0,1 1/10 1×10 -1 Ayrim 10 darajasi manfiy ko’rsatkichli sonlar0,01 1/10 × 1/10 = 1/100 1×10 -2 0,001 1/10×1/10×1/10=1/1000 1×10 -3 0,0001 1/10×1/10×1/10×1/10=1/1000 1×10 -4

Ayrim qiymatlarning ilmiy uslubda yozilishi Standart son Ilmiy uslubda AQShda har yili ishlatiladigan gazolin midori 550 000 000 000 L 5,5×10 11 L Yerning diametri 12 800 000 m 1,28×10 7 m 1 kunda aylanadigan qon hajmi 8500 L 8,5×10 3 L Quyosh nurlarining yerga yetib kelish vaqti 500 s 5 ×10 2 s Odmning o’rtacha vazni 68 kg 6,8×10 1 kg Quloqning uzangi suyakchasining og’irligi 0,003 g 3×10 -3 g Varicella zoster virusining diametri 0,000 000 3 m 3×10 -7 m Bakteriyaning massasi (Maykoplazma) 0,000 000 000 000 000 000 1 kg 1×10 -19 kg

Ayrim o’lchov birliklarini o’zaro solishtirish 1 L = 1000 ml 1 L = 1,06 kvarta(qt) 946 ml = 1 kvarta(qt) 1 kg = 1000 g 1 kg = 2,20 funt 454 g = 1 funt 1 fut = 12 dyum 1 kvarta(qt) = 4 finjon 1 funt = 16 untsiya

Kimyo va salomatlik QADIMGI KIMYOGAR: PARATSELS * Paratsels (1493-1541) vrach va alkimyogar bo’lgan , alkimyo fani oltin ishlab chiqarish emas, yangi dorivor moddalar tayyorlash haqida bo’lishi kerak, deb hisoblagan. Bir qancha kuzatishlari va tadqiqotlari natijasida u sog’lom tana bir qancha kimyoviy jarayonlar yordamida boshqariladi degan va bu kimyoviy jarayonlar ba’zi kimyoviy birikmalar yordamida muvozanatdan chiqariladi va mineral va dorivor moddalar yordamida qayta taqsimlash orqali amalga oshadi. Masalan, u shaxtyorlar o’pkasi bilan bog’liq kasalliklarga yer osti ruhlar emas, balki olinadigan changli havo sababchi bo’ladi deb aytgan. U, shuningdek, buqoq kasalligi zararlangan suv tufaylidir va u ruhga bog’liq zahmga aloqador deb hisoblagan. Uning dorilar haqidagi fikrida o’ng doza,bu zahar va da’vo orasidagi farq hisoblanishi kerak deyilgan. Parasels alkimyoni turli usullar bilan o’zgartirdi va bu zamonaviy tibbiyot va kimyoning rivojiga turtki bo’ldi. * Shvetsariyalik shifokor alkimyogar Paratsels (1493-1541), kimyoviy va mineral moddalardan dorilar sifatida foydalanish mumkin deb hisoblagan.

KUNDALIK HAYOTDA ILMIY METODLARNING QO’LLANILISHI Siz kundalik hayotda ilmiy metodni qo’llanilishidan ajablanishingiz mumkin. Faraz qiling, siz o’rtog’ingizning uyiga tashrif buyurdingiz.Kelganingizdan so’ng sizning ko’zlaringiz qichishishni va aksirishni boshlaysiz so’ngra do’stingizning mushugi borligini aniqlaysiz. Ehtimol,nima uchun siz aksirayotganingizga qiziqarsiz va sizni mushuklarga allergiyangiz borligi haqida nazariya paydo bo’ladi. Nazariyangizni tekshirish uchun do’stingizning uyini tark etasiz. Agar aksirishingiz to’xtasa, to’g’ri chiqar.Siz boshqa mushugi bor do’stingizni uyiga borib nazariyangizni yana tekshirishib ko’rasiz. Yana aksirishni boshlasangiz o’tkazgan tajribangizni asoslaydi va sizni mushuklarga allergiyangiz bor deb xulosaga kelasiz.Har qanday holatda ham siz do’stingiz uyini tark etganingizdan so’ng aksirishni davom ettiraversangiz nazariyangiz asoslanmaydi.Endi sizda tumov bo’lishi mumkinligi to’g’risida yangi nazariya shakllanadi.Kuzatuv natijasida siz mushuk yungiga allergiyangiz borligini aniqlashingiz mumkin

AYRIM ELEMENTLARNING YER YUZIDA TARQALISHI

O’SIMLIK VA HAYVON ORGANIZMIDAGI ELEMENTLARNING MIQDORI Kimyoviy belgisi Miqdori, % Kimyoviy belgisi Miqdori, % O 65-75 Cl 0,05-0,10 C 15-18 Mg 0,02-0,03 H 8-10 Na 0,02-0,03 N 1,5-3 Fe 0,01-0,015 Ca 0,04-2 Zn 0,0003 P 0,20-1,00 Cu 0,0002 K 0,15-0,20 I 0,0001 S 0,15-0,20 F 0,0001

Elementlarning organizmda taqsimlanishi… Bosh miyada alyuminiy, vismut, vanadiy, yod, kremniy, mis, marganes, molibden, nikel, qalay, simob, kumush, kuo’goshin, titan, xrom, ftor va rux. Jigarda mis, rux, marganets, alyuminiy, titan, kremniy va nikel Buyrakda alyuminiy, yod, marganets, mis, nikel, kalay, kurgoshin, titan, xrom, ftor, rux va b. Taloqda alyuminiy, brom, yod, marganets, mishyak, mis, simob, kurgoshin, titan, xrom va rux. Qonda 30 ga yaqin elementlar topilgan. Ularning ko’pchiligi oqsillar bilan bog’langan holda bo’ladi. Masalan mis, rux, temir va b. Kalsiy, natriy, kaliy, litiy konda ionli holda, oqsilga bog’lanmagan holda uchraydi Mushakda (inson tanasining 42%)-ko’pchilik mikroelementlar bor. Jinsiy bezlarda yod, molibden, kurgoshin, titan, ftor va rux. Oshqozon osti bezida rux, nikel, ozz mikdorda kobalt. Buyrak usti bezlarida brom, yod, kremniy, titan, kurgoshin, xrom, rux.

Element etishmovchiligi Kasallik belgisi Ca Tana skeletining o‘smasligi Mg Muskullarning taranglashuvi (sudorogi) Fe Anemiya, immun tizimining buzilishi Zn Terining jaroxatlanishi, bo‘y o‘smasligi, jinsiy yetilishining orqada qolishi Cu Arteriyalarning sustlashuvi, jigar faoliyatining buzilishi Mn Farzand ko‘ra olmaslik, skeletning o’smasligi Mo Xujayra o‘sishining sekinlashishi, kariyes Co Havfli (злокачественная) anemiya Ni Depressiya, dermatit Cr Qand kassalligining kelib chiqishi Si Skelet o‘sishining buzilishi F Tish kariyesi J Qalqonsimon bez ishining buzilishi Se Mushaklar (yurak) sustligi

KASB KASALLIKLARI - yomon mehnat sharoitlari va kasbga aloqador zararlarning organizmga ta’siri natijasida paydo bo’ladigan kasalliklar. Kasb kasalligining kechishi unga sabab bo’lgan zararli omillarning o’ziga xosligi, kuchi davomiyligi va ularning birgalikdagi ta’siriga bog’liq. Kasb kasalligi ishlab chiqarishning zararli omillarini hisobga olgan holda belgilanadi. Kasb kasalligining fizik(kasbga aloqador karlik, vibratsiya kasalligi, nur kasalligi, kesson kasalligi, balandlik kasalligi), biologik (infeksion va parazitar kasalliklar: brutsell yoz, kuydirgi) va kimyoviy omillar ta’sirida zaharlanish, ba’zi changlar bilan uzoq vaqt nafas olganda(pnevmokonioz, bronxit), shuningdek, jismoniy zo’riqqanda (nevrit, brusit) vujudga keladigan turlari farq qilinadi.

 alyuminiy bilan zaxarlanganda – alyuminoz  uglerod (kumir kukuni) bilan zaxarlanganda – antrakoz  kumush bilan zaxarlanganda – argiriya  berilliy bilan zaxarlanganda – berillioz  kremniy bilan zaxarlanganda – silikoz  ftor yetishmovchiligida – kariyes, ortikchaligida – flyuoroz  yod yetishmochiligida – buqoq kasalligi  kalsiy yetishmovchiligida - osteoparoz, kariyes ortikchaligida buyrak va o’t pufakda toshlar hosil bo’lishi  stronsiy ortikchaligida stronsiyli raxit

TURSUNZODA ALYUMINIY ZAVODI (Tojikiston)

R a x i t …

Osteoparo z Artroz

SILIKOZ …

ARGIRIYA …

KARIYES …

A N T R K O Z

BUQOQ…

FLYUOROZ…

BERILLIOZ…

NAZORAT UCHUN SAVOLLAR 1. Nima uchun gips qatlamlari qotadi? 2. Ishqoriy va ishqoriy metallar tuzlarining suvli eritmalari qanday muxitga ega bо‘ladi va nima uchun? 3. Nima uchun s-elementlarning birikmalari organizmda kо‘proq akvakompleks kо‘rinishida bо‘ladi? Qattiq va yumshoq kislota va asoslar nazariyasi asosida tushintirib bering. 4. Nima uchun vodorod oksilovchi-qaytaruvchi xususiyatiga ega bо‘ladi. Uning oksidalnish darajalari. Vodorodning xosil qiladigan bog‘ turlari. 5. Suvning organizm faoliyatidagi ahamiyati. Suvning qattiqligi va uni bartaraf qilish yо‘llari. 6. Nima uchun geliyni nafas olitsh aralashmalariga qо‘shib ishlatishadi

Vaziyatli testlar yechish1. U yoki bu elementlarning biogeokimyoviy muhitda konsentratsiyasini о‘zgarishi endemik kasalliklariga olib keladi. 01 3C

Vaziyatli testlar yechishBiologik membranalarning tarangligi tо‘qima ichi va tashqarisidagi biologik suyuqliklar tarkibidagi ionlar konsentratsiyasi va shuning natijasida vujudga kelgan osmotik bosimga bog‘liq bо‘ladi.3A1D 211D200820 3305361D0405241D060509

Vaziyatli testlar yechishBu element tirik mavjudotning barchasi uchun muxim bо‘lgan element. Uning konsentratsiyasi qonda kamayganda, u suyak tarkibidan yuvilib chiqadi va suyaklar mо‘rtlashib, qiyshaishga boshlaydi. 3A35092208 2208 3605263C1D211D060533 21

Vaziyatli testlar yechish Bu element xujayra tashqari suyuqliklarining muhim elementi hisoblanadi. Uning ozgina bо‘lsada yetishmovchiligi osmotik bosim о‘zgarishiga va hujayradan tashqari suyuqlikning hajmi о‘zgarishiga olib keladi va hech qaysi element ionlari bu ion о‘rnini bosa olmaydi. 0909090909 3A 20 24 2120

Vaziyatli testlar yechishBu element tibbiyotda kontrast modda sifatida ishlatiladi : D. CaCl 2

SAVOLLAR VA MASHQLAR KIMYO VA KIMYOVIY MODDALAR O’rganishdan maqsad Moddalarni kimyoviy birikma sifatida identifikatsiyalash va muxlatini aniqlash * Har bir bobda toq sonli mashqlarda savollar hamda juft sonli mashqlarda muammolar keltirilgan. Savol va muammolarning yechimlari har bir bob yakunida taqdim etiladi. To’liq yechimlar esa o’qitish jarayonida topiladi 1.1 Quyida keltirilgan har bir so’z uchun alohida ta’rif yozing a. Kimyo b. Kimyoviy 1.2 Ikkita o’rtog’ingizdan (bu sinfda bo’lmagan) 1.1 atamalar bo’yicha fikrini so’rang. Javoblar sizni qoniqtiradimi? 1.3 Polivitaminlar to’ldirilgan shisha idishni oling va tarkib ro’yxatini o’qib chiqing. Ulardan 4 ta kimyoviysi qaysilar? 1.4. Quruq nonushta to’ldirilgan shisha qog’oz qutini oling va tarkib ro’yxatini o’qib chiqing. Ulardan 4 ta kimyoviysi qaysilar? 1.5 Dori qutingizdan topilgan bir necha buyumlar yorliqlarini o'qing. Qaysi qismlarda kimyoviy moddalar nomlari keltirilgan? 1.6 Idishlarni yuvish uchun ishlatiladigan maxsulotlar yorliqlarini o’qing. Ushbu maxsulotlar qandaynomdagi kimyoviy birikmalardan tashkil topgan?

Vaziyatli masala 1.1 Ilmiy metod Quyida keltirilganlarga mosini tanlang: kuzatuv (K), nazariya (N), tajriba (T) yoki xulosa (X): a) Muolaja xonasida tahlil davomida hamshira bemornida pulsning kamayishi 30 marta/min. ligini qayd qildi. b) hamshira yaqinda jarohlik amaliyoti o’tkazilgan jarohat qizargan va shishganligini aniqladi. c) Qayta izlanishlar shuni ko’rsatdiki diyetada sodaning kamayishi AB tushishiga olib keladi. Javob: a. kuzatuv (K) b. nazariya (N) c. xulosa (X) Sinov 1.1 Quyida keltirilganlarga mosini tanlang: kuzatuv (K), nazariya (N), tajriba (T) yoki xulosa (X): a. kofe ichish kechqurun uyg’oq holatda ushlab turadi. b. Agar kunduzi kofe ichishni to’xtatsam, kechqurun uhlash qobiliyatiga ega bo’laman. c. Men faqat ertalab kofe ichshga harakat qilaman

MAVZUNING SHARHI 1.1 Kimyo va kimyoviy moddalar O’RGANISHDAN MAQSAD: Kimyo atamasi va kimyoviy moddalarni aniqlash -Kimyo-bu tuzilish,xususiyat,kimyoviy reaksiyalarining tarkibini o’rganadi. - Kimyoviy moddalar doim bir xil tuzilishga ega har qanday modda hisoblanadi va hamma yerda xususiyatlarni topadi (there are many mistaces) 1.2 Ilmiy usul: Olim kabi fikrlash O’rganishdan maqsad: Ilmiy uslub faoliyatini bir qismini tasvirlab berish. -ilmiy usubiy jarayon tabiiy hodisalarni boshlanishini tushuntirish,kuzatuvlar o’tkazish,nazariyalarni shakllantirish va amalga oshirishdan iborat. -takroriy tajribalardan so’ng, nazariyalarni to’g’ri yoki noto’g’riligi haqida xulosa chiqarish mumkin. 1.3 Kimyoni o’rganish: O’quv rejasi O’rganishdan maqsad: Kimyoni o’rganishda o’quv rejasini shakllantirish. - Kimyoni o’rganishda izlanishlar rejasida asosan tekstlar hisoblanadi va aktiv o'rganish shakllanadi. - O’rganishning maqsadini qo’llash va ishchi muammolar Misol, Izlanish, Tekshirish va savollar har bir bo’limning oxirida bor va siz kimyo konsepsiyasini o’rganishingiz mumkin. 1.4 Kimyoni o’rganish uchun asosiy matematik ko’nikmalar O’rganishning maqsadi Kimyoda qo’llaniladigan matematik tushunchalar sharhi: joy qiymat,musbat va manfiy sonlar,foiz,tenglamalarni yechish,grafiklar talqini va yozuv raqamlari bilan ilmiy namoyish

ATAMALAR Kimyoviy moddalar -tarkibi va xususiyatiga ega bo’lgan moddalardir. Kimyo - moddalarning xususiyati,tarkibi va masalalar reaksiyalarni o’rganadi. Xulosa - Bir nechta eksprimentlar natijasida isbotlangan kuzatishni tushintirish. Tajriba - to’g’ri nazariyalarga asoslanadi. Nazariya -tushunchasi tabiiy hodisaning tekshirilmagan bir qismi Kuzatish -Axborotni qayd qilish va tabiiy hodisalarni yozish orqali bajariladi. Ilmiy usul - kuzatish,nazariyalarni kiritish,nazariyalarni sinovdan o’tkazish va asoslangan nazariyalar haqida xulosa chiqaradi. Ilmiy qayd qilish - katta-kichik sonlarni koeffitsientlarni qo’llagan holda yozish

O'xshashlar

Kimyo fanining atrof muhitni himoya qilishdagi va ekologiya muammolarini hal qilishdagi roli

Noorganik kimyo laboratoriya xonasida ishlash xavfsizlik qoidalari. Birinchi tibbiy yordam ko’rsatish

Kimyo, ekologiya va biz!

Organik kimyo

Organik kimyo asoslari