Temir, kobalt va nikelning fizikaviy va kimyoviy xossalari. kislorod, suv, kislota va ishqorlarga munosabati - Kimyo - Slaydlar

Temir, kobalt va nikelning fizikaviy va kimyoviy xossalari. kislorod, suv, kislota va ishqorlarga munosabati

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

335.5 KB

Ko'chirib olish

REJA: 1.Temirning kelib chiqishi. 2. Minerallari va oksidlari. 3. Olinishi. 4.Hossalari. Temir, kobalt va nikelning fizikaviy va kimyoviy xossalari. Temir, kobalt va nikelning fizikaviy va kimyoviy xossalari. kislorod, suv, kislota va ishqorlarga munosabatikislorod, suv, kislota va ishqorlarga munosabati

Temirning kelib chiqishi.Temirning kelib chiqishi. • Temir juda qadim zamonlardan ma’lum b о ‘lgan elementlar qatoriga kiradi (“temir” asri, uning boshlanishi bizning asrimizdan avvalgi mingginchi yillarga t о ‘g‘ri keladi. • Temirning tabiatda tarqalishi. • Yer qobig‘ida tarqalishi b о ‘yicha temir 4- chi element (kislorod, kremniy va alyuminiydan keyin), og‘ir metallar orasida eng k о ‘p tarqalgan elementdir. • Shunday gipoteza mavjud: ya’ni yerning yadrosi temir va nikeldan tuzilgan degan taxminlar bor. Yer yadrosining zichligi temir va nikel zichliklariga juda yaqin. Temir tabiatda bog‘langan holda uchraydi: tog‘ jinslari tarkibiga va tirik organizmlar tarkibiga kiradi. Faqat meteoritlargina tug‘ma temirdan (sof) tashkil topgan. Mineral suvlar tarkibida temir FeSO4 va G‘ye(HCO3)2 lar holida erigan b о ‘ladi , ularda temirning miqdori 100 mg litrga yetadi.

Minerallari va oksidlari.Minerallari va oksidlari. • FeO Fe2O3) yoki Fe3O4 – magnetit (magnit temir tosh); • Fe2O3 – gematit (qizil temir tosh); • Fe2O3 · nH2O – (limonit q о ‘ng‘ir temir tosh); • Karbonat: FeCO3 – siderit (temir shpati); • Sulfidlari: FeS2 – pirit (temir kolchedani, oltingugurt kolchedani); • Fe0.877S- perrotin (magnit kolchedani); • FeAs2 – lellingit; • FeAsS- arsenopirit. • Silikatlari : (Mg, Fe)2 SiO4 - olivin va b.r • Olinishi: Temir oksidlarini alyuminiy (termit usuli) yoki vodorod bilan qaytarib: • Fe2O3 + 2Al = Al2O3 + 2Fe • F2O3 + 3H2 = 2Fe + 3H2O

Olinishi.Olinishi. • Temir pentakarbonilni termik parchalab: • [Fe(CO)5] = Fe + 5CO • Fizikaviy xossasi. Kompakt kristall holatida temir kulrang tovlanadigan kumushdek oq metall. Toza temir plastik, biroq juda oz miqdordagi aralashmalarning (ayniqsa uglerod) b о ‘lishi uning qattiqligini va m о ‘rtligini oshiradi. Temir ferromagnit xossasiga ega. Ma’lum t0 gacha qizdirilganda (Kyuri nuqtasi) ferromagnitlik xossasi y о ‘qoladi va paramagnit b о ‘lib qoladi. Temir polimorf xossasiga ega, 3 ta polimorf shakli bor: a - G‘e (hajmiy markazlashgan kub), g - temir – (qirralari markazlashgan kub) va d -G‘ye (hajmiy markazlashgan kub) a - G‘e   C  7690 b -G‘ye ga о ‘tadi, 7690S – bu Kyuri nuqtasidir. G‘ye qiyin suyuqlanuvchan (tc = 15360C), og‘ir metallarga kiradi ( r =7,87 g/sm3).

• Temirning kimyoviy xossasi, uning oksidlari va gidroksidlari, ular xossalarining temirning oksidlanish darajasiga bog‘liqligi. • Kimyoviy jihatdan temir о ‘rtacha aktivlikdagi metall. Metallarning kuchlanish qatorida vodoroddan chapda rux va qalay oralig‘ida joylashgan. Shu sababali temir oksidlamovchi kislotalar bilan ta’sirlashib vodorodni siqib chiqaradi. • Fe + H2SO4© = FeSO4 + H2  • Fe + 2HCI = FeCI2 + H2  • Konsentrlangan H2SO4 va HNO3 temirni passivlashtiradi. G‘ye – So – Ni qatorida kislotalarining ta’siriga barqarorliklari kamayadi. • Temir ishqorlar ta’siriga chidamli, ammo ishqorlarning suyuqlanmalari bilan yuqori temperaturada ta’sirlashadi. • Toza kompakt holidagi temir uy temperaturasida suvga, havo kislorodiga va hatto galogenlarga munosabati b о ‘yicha barqaror. Biroq qizdirilganda kuchli aktivlashadi, ayniqsa, metall kukun holida b о ‘lsa.

• Agressiv atmosferada ayniqsa nam borligida temirning barqarorligi juda kamayadi, bu korroziyaning rivojlanishiga olib keladi (temirning zanglashi). Metall sirtida о ‘zgaruvchan tarkibli g‘ovak, yumshoq temir oksidi va gidroksidlari aralashmasi hosil b о ‘ladi va u temirni ichki qismlarini zanglashdan himoya qila olmaydi, natijada korroziya metallni ichki qismlarigacha tarqaladi. Temir korroziyasini umumiy sxema ravishda quyidagicha ifodalash mumkin (metallar korroziyasi mavzusiga qarang): • 4Fe + 6H2O + 3O2 = 4Fe(OH)3 • Temir havoda qizdirilganda oksidlanadi: • 3Fe + 2O2 =Fe3O4 • 4Fe + 3O2 = 2Fe2O3

• Mayda dispers holidagi temir kislorodda yonadi va temirning eng barqaror oksidi Fe3O4 ni hosil qiladi. • Fe3O4 – temirning q о ‘sh oksidi, +2 va +3 xosilalaridir (Fe+2O. Fe 3 • 2 O3). G‘yeo- kristall strukturaga ega (NaCI – tipida), unda bog‘ning ionliligi yuqori (tc= 13690C). • Fe2O3 – romboedrik strukturali kristall, unda [FeO4] tetraedr va [FeO6] – oktaedr elementlari mavjud. Fe2O3 ning tc = 15620S, shuning uchun bu birikmada bog‘ G‘yeo ga nisbatan k о ‘proq kovalentli. G‘yeo – asosli oksid, suvda va ishqorlarda erimaydi. Kistotalarda oson eriydi va G‘ye2+ tuzlarini ___________hosil qiladi: • FeO + H2SO4 = FeSO4 + H2O

• FeO – ga Fe(OH)2 gidroksidi muvofiq keladi. Fe(ON)2 - oq rangli, havo kislorodi bilan juda tez oksidlanib Fe(ON)3 ga aylanadi (rang о ‘zradi): • 4Fe(OH)2 + O2 + 2H2O = 4Fe(OH)3 oq zang • Fe(ON)2 - kislotalarda oson eriydi va tuzlar hosil qiladi: • Fe(ON)2 + 2HCI = FeCI2 + 2H2O • Fe(ON)2 - qizdirilganda suvini y о ‘qotib G‘yeo ni hosil qiladi: • Fe(ON)2    t 0 FeO + H2O • Fe+2 – oksidlanishidagi birikmalari qaytaruvchi xossasini namoyon qiladilar va bitta elektron y о ‘qotib temirning barqaror holati G‘ye+3 ga о ‘tadi. • Fe+2   Co+2  Ni+2 qatorida barqarorlik ortib boradi. Shu sababli Me2O3 tipidagi barqaror oksid faqat temir uchun xarakterli. • Me(ON)3 – gidroksidlari temir tiradasidagi hamma elementlar uchun olinishi mumkin. Ularning asoslik xossalari Me(ON)2 – larga nisbatan kuchsiz ifodalangan. Yuqorida k о ‘rganimizdek, G‘ye(ON)3 – odatdagi sharoitdayoq G‘ye(ON)2 ni havo kislorodi bilan oksidlanishidan hosil b о ‘ladi. Shunga о ‘xshash, ammo juda sekin boradigan reaksiya So(ON)2 uchun ham xarakterli. Ni(OH)2 - havo kislorodi ta’siriga juda chidamli. Shunday ekan G‘ye+3 – So+3 – Ni+3 qatorida barqarorlik kamayadi.

• Odatda G‘ye(ON)3 va So(ON)3 – lar G‘ye+3 va So+3 tuzlari eritmalariga ishqorlar ta’sir ettirib olinadi: • FeCI3 + 3NaOH = Fe(OH)3   + 3NaCI • Co(NO3)3 + 3NaOH = Co(OH)3   + 3NaNO3 • Ni(OH)3 esa Ni(OH)2 ni ishqoriy muhitda kuchli oksidlash y о ‘li bilangina olinadi: • 2Ni(OH)2 + 2NaOH + Br2 = 2Ni(OH)3 + 2NaBr Me(OH)3 larning kislotalarga munosabatlari b о ‘yicha har xil. • G‘ye(OH)3 ga kislotalar ta’sir ettirilganda normal G‘ye+3 tuzlari hosil b о ‘lsa: • 2 G‘ye(OH)3 + 2H2SO4 = Fe2(SO4)3 + 6H2O • Co(OH)3 va Ni(OH)3 lar beqaror b о ‘lganliklari uchun, kislotalar bilan ta’sirlashganda Me+3 qaytarilib Me+2 tuzlarini hosil qiladi: • 4So(ON)3 + 4H2SO4 suyul = 4SoSO4 + O2   + 10H2O • Bunda qaytaruvchi rolini ON- ionlari bajaradi: • 4ON- - 4e-= 2N2O + O2

• Agar eritmada oksidlanishga moyil boshqa ionlar b о ‘lsa reaksiya boshqa y о ‘nalishda boradi: • 2Ni(OH)3 + 6HCI = 2NiCI2 + Cl2  + 6H2O • G‘ye(OH)3 – ma’lum darajada kislota xossasini namoyon qiladi. • Ishqorlarning qaynoq konsentrlangan eritmasi bilan ta’sirlashib NG‘yeo2 – ferrit kislota tuzlarini hosil qiladi, bu reaksiyalar suyuqlantirilganda boradi: • 2NaOH + Fe2O3 = 2NaFeO2 + H2O • CaCO3 + Fe2O3 = Ca(FeO2)2 + CO2  • Biroq suvli eritmalarda gidroksokomplekslari hosil b о ‘ladi: • Fe(OH)3 + 3NaOH = Na3[Fe(OH)6] • Temir q о ‘sh oksidi Fe3O4. • U q о ‘sh birikma FeO va Fe2O3 b о ‘lib, shpinellar sinfiga mansub. • Temir q о ‘sh oksidi temir qirindisi havoda yoqilganda hosil b о ‘ladi. • Fe3O4 – kislotalarda erimaydigan qora kukun ( r = 5,1 g/sm3), ts=15380S.

Hossalari.Hossalari. • Tabiatda bu birikma magnetit (magnit temirtosh) k о ‘rinishida uchraydi. Magnetit ferromagnit xossasiga ega, ancha yuqori elektr о ‘tkazuvchan. Uning bu xossasidan ishqoriy metallarning galogenidlarini elektrolizida elektrod sifatida q о ‘llaniladi. • Bulardan tashqari Fe3O4 texnikada termit tayyorlashda foydalaniladi. • CH о ‘yan va p о ‘lat ishlab chiqarish • CH о ‘yan ishlab chiqarish. • CH о ‘yan ishlab chiqarishda ma’danlarni tayyorlash quyidagi jarayonlarni о ‘z ichiga oladi: • Quruq, h о ‘l yoki magnit usullari bilan ma’danni asosiy modda bilan boyitish;

• Oksidsiz ma’danlarni (masalan, FeS2 va siderit FeCO3 ni) kuydirish usulida oksidlarga о ‘tkazish: • 4FeS2 + 11O2 = 2Fe2O3 + 8SO2 • 6FeCO3 + O2 = 2Fe3O4 + 6CO2 • Maydalash yoki briketlash usulida kerakli granulametrik tarkibni yaratish. • CH о ‘yan va p о ‘lat ishlab chiqarish asosidagi kimyoviy reaksiyalar. • CH о ‘yanni olinishi. Domna jarayoni. • Sanoatda temir – ma’danlardan k о ‘mir yoki uglerod (II) oksid bilan yuqori temperaturada qaytarib olinadi. Bunda toza temir emas, balki, uni C, Mn, Si, S, P…..lar bilan qotishmasi olinadi va unga ch о ‘yan deyiladi.

• CH о ‘yan maxsus pechlarda – domnalarda ishlab chiqariladi. Domna pechining prinsipial sxemasi va ch о ‘yan q о ‘yishda boradigan jarayonlar rasmda keltirilgan. • Domnaning yuqori qismiga shaxta deyiladi, pastki qismiga gorn, eng keng qismiga raspar deyiladi. Domnani dastlabki materiallar (ma’dan, koks va flyus) bilan yuklash koloshnik (domnaning yuqori qismidagi teshik) orqali amalga oshiriladi. Bunda boshlang‘ich materiallar ketma – ket takrorlanadigan ma’dan, koks va flyusdan iborat qavatlar bilan yuklanadi. Koks yuqori temperatura va qaytaruvchi (SO) olish uchun xizmat qiladi. Flyus (SaSO3· MgSO3) • ma’dandagi keraksiz jinslarni oson suyuqlanuvchan birikma – shlaka aylantiradi. • Yonishni gorndagi maxsus teshiklar orqali issiq havoni purkash y о ‘li bilan ushlab turiladi. Kislorod bilan boyitilgan havodan foydalanilganda pechning unumdorligi   30% ga ortadi. • Domna jarayoni - quyidagi bosqichlardan iborat: • - qattiq shixtani pechda yuqoridan pastga va gazlarni aksincha pastdan yuqoriga harakatlanishi qarama-qarshi harakat; - uglerod (II) oksidining hosil b о ‘lishi.

• Gornning yuqori qismida, u yerda temperatura 18500S ga yetadi. • Koksning qizdirilgan (600–8000S) va kislorod bilan boyitilgan havo oqimida shiddatli yonishi sodir b о ‘ladi: • S + O2 = SO2 • hosil b о ‘lgan SO2 pechning yuqori qismiga qarab harakatlanadi va ch о ‘g‘ holigacha qizdirilgan koksdan о ‘tishida uglerod (II) oksidga aylanadi. • SO2 + S = 2SO: • - temir ma’danining qaytarilishi SO ma’dan orasidan о ‘tadi va asta-sekin uni temirgacha qaytaradi: • 3Fe2O3 + CO 450 - 5000 • 2Fe3O4 + CO2 • Fe3O4 + CO 6000 3FeO + CO2 • FeO + CO • 7000 • Fe + CO2 • Bunda qattiq g‘avak temir hosil b о ‘ladi

• Marten usuli bilan 85% gacha p о ‘lat ishlab chiqariladi. • Konvertor usulida ch о ‘yanni p о ‘latga qayta ishlash jarayoni noksimon aylanadigan idishda amalga oshiriladi. • Bu idishni konvertor deyiladi va unga suyuqlangan ch о ‘yan yuklanadi. Suyuqlanma orqali maxsus teshiklardan havo yoki kislorod bilan boyitilgan havo purkaladi. Natijada aralashmalarning yonishi (oksidlanishi) sodir b о ‘ladi. Hosil b о ‘ladigan FeO va MnO konvertorning futerovka (issiqqa chidamli g‘isht bilan konvertorning ichki devorlari • qoplangan b о ‘ladi) bilan ta’sirlashib, oson suyuqlanadigan shlak MnSiO3 va FeSiO3 tuzlari k о ‘rinishiga о ‘tadilar. Bunday konvertor usuliga Bessemer usuli ham deyiladi.

• Konvertor usuli tarkibida xrom, nikel, molibden, volfram, vanadiy va boshqa metallardan tarkib topgan legirlangan p о ‘lat olish uchun noqulay. • Legirlangan p о ‘lat yo marten usulida, yoki agar, qiyin suyuqlanuvchan metallarni (Mo, W, Cr…..) q о ‘shilishini talab qilinsa elektrotermik usul q о ‘llaniladi. Bu usul  30000S da maxsus elektropechlarda olib boriladi va bu usul 1880 - yildan ma’lum. • Elektrotermik usulda olinadigan mahsulot har xil maqsadlarda q о ‘llaniladigan yuqori sifatli legirlangan p о ‘latdir.

E’tiboringiz uchun rahmat!

O'xshashlar

VII guruhning d-elementlarining fizik va kimyoviy xossalari, kimyoviy aktivligi; kislorod, suv, kislota va ishqorlarga munosabati, marganets (ii,iii,iv,vii) oksidlari

Kobalt va nikel birikmalarining olinishi va xossalari

Nikel va Kobalt xossalari va uning birikmalari

Suv-murakkab modda. Suvning fizik va kimyoviy xossalari

Kobalt kimyoviy brikmalari